نوع گزارش : گزارش های نظارتی
نویسندگان
1 پژوهشگر ارشد گروه محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
2 کارشناس گروه محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
گزارش های فصلی امنیت سرمایه گذاری بر آن است تا با جلب توجه عموم مسئولان کشور به این عامل کلیدی در توسعه اقتصادی (اما مغفول مانده در سیاستگذاری اقتصاد ایران) به گفتمان سازی در جهت افزایش امنیت سرمایه گذاری و ضمانت های اجرایی حقوق مالکیت فعالان اقتصادی ایران و نیز بهبود عینی و واقعی امنیت اقتصادی و فضای سرمایه گذاری کمک کند. این گزارش، با استفاده از آمارهای رسمی منتشر شده و در دسترس و نیز ارزیابی ۸۱۴۹ فعال اقتصادی نمونه، از میان فعالان اقتصادی همه استان های کشور انجام شده است. حاصل تحقیق انجام شده، ارزیابی شاخص امنیت سرمایه گذاری در ایران برای فصل بهار سال ۱۴۰۳ و محاسبه هفت نماگر مربوطه است. براساس محاسبات انجام شده، شاخص کل امنیت سرمایه گذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه داده های پیمایشی و آماری تهیه می شود؛ در فصل بهار سال ۱۴۰۳ کمّیت ۵/۷۷ از ۱۰ (۱۰ بدترین حالت) سنجیده شده است. این درحالی است که در زمستان، پاییز ، تابستان و بهار سال ۱۴۰۲ کمّیت این شاخص به ترتیب ۵/۷۲ ،۵/۷۰، ۵/۶۶ و ۵/۷۳ ارزیابی شده بود که نشان می دهد امنیت سرمایه گذاری با وجود آنکه در بازه بهار تا تابستان سال ۱۴۰۲ در روند مناسب شدن قرار گرفته بود، اما در پاییز ۱۴۰۲ این روند قدری با اختلال مواجه شده و مجدداً شاخص امنیت سرمایه گذاری در بهار سال ۱۴۰۳ در ادامه زمستان و پاییز سال ۱۴۰۲ به سمت نا مناسب شدن حرکت کرده است.
گزیده سیاستی
شاخص کل امنیت سرمایهگذاری در ایران در بهار 1403، کمّیت 5/77 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل (زمستان 1402)، 5/72 بوده که نشان میدهد امنیت سرمایهگذاری در بهار 1403 در ادامه روند دو فصل گذشته نسبت به آنها (با توجه به ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکتکننده) به مقدار قابلتوجهی نامناسبتر شده است.
کلیدواژهها
موضوعات
بیان/ شرح مسئله
گزارش حاضر، بیستوششمین سنجش پیدرپی و فصلی «شاخص امنیت سرمایهگذاری در ایران» است. این گزارش، با استفاده از آمارهای رسمی منتشر شده و در دسترس و نیز ارزیابی، 8149 فعال اقتصادی نمونه از میان فعالان اقتصادی همه استانهای کشور بوده است که وضعیت امنیت سرمایهگذاری در بهار سال 1403 را با 38 مؤلفه، هفت نماگر به تفکیک 31 استان و 9 حوزه کسبوکار نشان میدهد.
شاخص کل امنیت سرمایهگذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه دادههای پیمایشی و آماری تهیه میشود در بهار سال 1403 کمّیت 5/77 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل (زمستان 1402) 5/72 بوده و در فصل قبلتر (پاییز 1402) کمّیت 5/70، در مطالعه تابستان (1402) 5/66، در مطالعه بهار (1402) 5/73، در فصل زمستان سال 1401 6/10 و در فصول قبلتر (پاییز و تابستان سال 1401)، 6/82 بوده که نشان میدهد کمّیت عددی امنیت سرمایهگذاری که در تابستان سال 1402 نسبت به فصول قبل از آن، به مقدار چشمگیری مناسبتر ارزیابی شده بود، مجدداً از پاییز و زمستان 1402 بهسمت نامناسبتر شدن حرکت کرده و در بهار 1403 در بدترین وضعیت نسبت به سه فصل قبلی قرار گرفته است. البته باید توجه داشت که عامل اصلی روند بهبودی شاخص امنیت سرمایهگذاری تا تابستان 1402، به میزان زیادی مناسبتر ارزیابی شدن مؤلفههای پیمایشی ازسوی فعالان مشارکتکننده در آن پایشها بوده است؛ اما در زمستان سال 1402 با شروع نوسانات نرخ ارز در بازه زمانی سنجش، مواجه شدهایم لذا مؤلفههای آماری از زمستان 1402 و در بهار 1403 بهسمت نامناسبتر شدن حرکت کردهاند؛ به گونهای که از پاییز 1402 با کمّیت (3/95) به زمستان 1402 (4/03) تغییر کرده و در ادامه در بهار 1403 با کمّیت (4/11) نامناسبترین وضعیت را در طی یک سال گذشته از خود نشان داده است، بررسیها نشان میدهد که عامل اصلی نامناسبتر شدن مؤلفههای آماری از پاییز 1402 تا بهار 1403 نوسانات نرخ ارز و شاخص قیمت مصرفکننده در فصل بهار بوده که درنهایت نتیجه آن در کنار نامناسبتر ارزیابی شدن مؤلفههای پیمایشی در بهار 1403 منجر به نامناسب شدن عدد کل شاخص امنیت سرمایهگذاری در بهار 1403 نسبت به فصول گذشته شده است.
نقطهنظرات/ یافتههای کلیدی
براساس ارزیابی صورت گرفته در پیمایش فصلی بهار سال 1403 و مقایسه آن با زمستان سال 1402، نامناسبترین و مناسبترین مؤلفههای ارزیابی شده از امنیت سرمایهگذاری بهشرح زیر است:
زمستان سال 1402 |
بهار سال 1403 |
||||
کمّیت |
نامناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
کمّیت |
نامناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
7/72 |
میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری |
1 |
7/82 |
میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری |
1 |
7/57 |
عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده |
2 |
7/63 |
عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده |
2 |
7/42 |
ثبات یا قابل پیشبینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی |
3 |
7/48 |
ثبات یا قابل پیشبینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی |
3 |
کمّیت |
مناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
کمّیت |
مناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
4/74 |
ثبات قوانین و مقررات |
1 |
4/74 |
ثبات قوانین و مقررات |
1 |
4/99 |
سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات) |
2 |
5/04 |
سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات) |
2 |
5/06 |
میزان وفایبهعهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار |
3 |
5/12 |
میزان وفایبهعهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار |
3 |
با توجه به بررسیهای بهعمل آمده ملاحظه میشود همچنان در سه مؤلفهای که در میان نامناسبترین مؤلفههای امنیت سرمایهگذاری قرار دارد، همانند پایشهای قبلی مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده» دیده میشود و در جایگاه دوم است، در این میان، برای پنجمین بار طی چند پایش گذشته مؤلفه «میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری» در جایگاه اولین مؤلفه نامناسب مورد ارزیابی قرار گرفته است. لذا با توجه به نامناسب شدن متوالی ارزیابی این مؤلفه از ابتدای سال 1402 تاکنون ضروری است که توجه به متغیر کلیدی و مهم «میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری» برای همه مسئولان در اولویت قرار گیرد. در این خصوص لازم است تا مدل، میزان و حتی نوع حمایت مسئولان از داوطلبان سرمایهگذاری مورد بازنگری و ارزیابی اساسی قرار گیرد و بررسی شود که چرا با توجه به ادعاهای مطرح شده توسط مقامات از نظر انجام انواع حمایت از متقاضیان سرمایهگذاری در طی یک سال گذشته از نظر فعالان کسبوکار مشارکتکننده در پایشها، آن حمایتها نهتنها مناسب و قابلقبول ارزیابی نشده، بلکه در یک روند یکساله همواره این مؤلفه نامناسبترین مؤلفه در میان مؤلفههای شاخص مهم امنیت سرمایهگذاری شناخته شده است. امید است با شروع بهکار دولت جدید و شعارهای مربوط به حمایت از سرمایهگذاری، با تعدیل و تغییر برخی از سیاستها روند نامناسب شدن این مؤلفه متوقف و بهسمت بهبودی حرکت کند.
براساس یافتههای این گزارش، پس از تلفیق دادههای آماری و یافتههای پیمایشی، بهترتیب استانهای کهگیلویه و بویراحمد، تهران و چهارمحال و بختیاری نامناسبترین و استانهای هرمزگان، گلستان و خراسان شمالی مناسبترین وضعیت را از دیدگاه فعالان کسبوکار از منظر شاخص امنیت سرمایهگذاری در بهار سال 1403 کسب کردهاند. درحالیکه در پایش زمستان سال 1402 نامناسبترین استانها، استانهای کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و ایلام و مناسبترین استانها نیز استانهای هرمزگان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان بودهاند. براساس نتایج این مطالعه، از بین 9 حوزه فعالیت اقتصادی مورد سنجش در این پایش، فعالان اقتصادی در حوزه کاری «زراعت، باغداری و جنگلداری» مناسبترین حوزه کاری ارزیابی شده و حوزه کاری «هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا» در جایگاه نامناسبترین حوزه قرار گرفته است. درحالیکه در پایش زمستان 1402 فعالان اقتصادی در حوزه کاری «معدن بهجز نفت و گاز» مناسبترین حوزه کاری ارزیابی شده بود و حوزه کاری «خدمات تولیدی (واسطهگری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیتهای کسبوکار)» در جایگاه نامناسبترین حوزه قرار گرفته بود.
پیشنهاد راهکارهای تقنینی، نظارتی یا سیاستی
این گزارش بر آن است تا با تهیه گزارشهای فصلی ارزیابیکننده، شرایط پایش امنیت سرمایهگذاری در استانهای کشور را نشان دهد. ازاینرو، با وجود اینکه دارای پیشنهاد سیاستی مشخص نیست؛ اما ذکر این نکته ضروری است که در پایش بهار سال 1403 وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری روند رو به بهبودی نداشته و متأسفانه بهسمت نامناسب شدن حرکت کرده است. البته مقایسه سنوات گذشته همواره نشان میدهد که شاخص امنیت سرمایهگذاری متناسب با نوسانات مؤلفههای اقتصادی تغییراتی از خود نشان می دهد و این امر مجدداً در ادامه زمستان 1402 با نوسانات شدید نرخ ارز، در بهار سال 1403 نیز تطابق داشته است و با تغییرات نوسانی که در شاخص قیمت مصرفکننده نیز در این بازه شاهد آن بودهایم شاخص امنیت سرمایهگذاری در مقایسه با چند فصل قبلی نامناسبتر شده است. انتظار است با تداوم تهیه و انتشار گزارشهای فصلی امنیت سرمایهگذاری، توجه و حساسیت عموم مسئولان کشور به این عامل کلیدی سرمایهگذاری و رشد اقتصادی، اما مغفولمانده در سیاستگذاری اقتصاد ایران جلب شود و این مجموعه گزارشهای فصلی، به ترویج گفتمان امنیت سرمایهگذاری، قانونگذاری بهتر، رعایت قانون، احترام بیشتر به حقوق مالکیت و نیز بهبود عینی امنیت اقتصادی و فضای سرمایهگذاری در ایران کمک کند. علاوهبراین موارد، امید است با انجام مستمر این ارزیابی و انتشار نتایج آن، مسئولان اجرایی کشوری و استانی در قبال فعالان اقتصادی، متعهدتر و مسئولیتپذیرتر شده و قوای مقننه و قضائیه نیز در ایجاد بستر امن و رقابتی برای سرمایهگذاری و تولید در ایران بیشتر و مؤثرتر بکوشند.
گزارش حاضر، بیستوششمین گزارش مستمر فصلی است که با ابزار پرسشنامه و براساس ترکیبی از «ادراکسنجی» فعالان اقتصادی سراسر کشور از وضعیت 24 مؤلفه پیمایشی (Survey Data) و نیز 17 داده آماری (Hard Data) امنیت سرمایهگذاری ایران در دوره سهماهه بهار سال 1403 تهیه شده است. این گزارش، با روشهای پیمایشی و آماری، نماگرها و مؤلفههای مؤثر در سرمایهگذاری را در استانها و بخشهای اقتصادی ایران ارزیابی کرده و با تلفیق آنها به روش علمی، «شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری در ایران» مربوط به فصل بهار سال 1403 را ارائه داده است.
پرسشنامه پژوهش حاضر، بهصورت الکترونیکی و شامل 21 پرسش ثابت برای سنجش ادراک و احساس فعالان اقتصادی از وضعیت امنیت سرمایهگذاری بهصورت کیفی و طیف (گزینههای) پنجگانه «خیلی زیاد، زیاد، تا حدودی، کم و خیلی کم» طراحی شده است. در پرسشنامه و ارزیابی پایش امنیت سرمایهگذاری، ارزیابی بین صفر و 10 انجام میشود. بهطوریکه 10 نامناسبترین (بدترین) و صفر مناسبترین (بهترین) ارزیابی است و درنهایت شاخص هرچه به صفر نزدیکتر باشد، مناسبتر (بهتر) ارزیابی و تلقی میشود. درعینحال، از ابتدای سال 1401 سه پرسش جدید درخصوص تغییرات برخی مقررات به پرسشنامه پایش افزوده شده که عبارتند از: در فصل (بهار) 1403 تغییر قوانین و مقررات صادراتی تا چه حد بر کسبوکار شما تأثیر گذاشته است؟ در فصل (بهار) 1403 تغییر قوانین و مقررات وارداتی تا چه حد بر کسبوکار شما تأثیر گذاشته است؟ در فصل (بهار) 1403 قیمتگذاری دستوری ازسوی نهادهای مرجع قیمتگذاری تا چه حد بر کسبوکار شما تأثیر گذاشته است؟
یکی از مهمترین محدودیتهای این پژوهش، دسترسی به فهرست اعضای نمونه آماری تعیین شده (فعالان اقتصادی سراسر کشور) و نیز قانع و راضی کردن آنها به تکمیل پرسشنامه این پژوهش بوده است. گفتنی است که باید بهطور متوسط از هر استان 260 پرسشنامه تکمیل و تحویل داده شود. برای پایش بهار سال 1403 بالغبر 8149 پرسشنامه قابلقبول واصل شده است. خوشبختانه برای پایش بهار نیز کفایت آماری نمونهها تا حدود زیادی حاصل شد، اما بهرغم تمام تلاشهای تیم پایش، با استانداردها و انتظارات برای معدودی از استانها اندکی فاصله وجود دارد؛ بهنحویکه برای فصل بهار سال 1403، استانهای اردبیل، ایلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، سمنان، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه و هرمزگان کفایت آماری 100 درصدی حاصل نشده است. البته خوشبختانه برای سایر استانها 100 درصد مشارکت جامعه آماری مورد انتظار محقق شده است. بنابراین براساس روش آماری مورد استفاده، برای تعمیم نتایج پژوهش در همه استانها (بهکل جامعه) باید با قدری احتیاط عمل کرد. امید است با تغییر وضعیت و تثبیت شرایط کشور در پایشهای آتی، اقبال فعالان کسبوکار به مشارکت در نظرسنجیهای پایش امنیت، حداکثر مشارکت فعال اکثر واجدان شرایط در تمامی 31 استان کشور ادامه داشته باشد و بتوان نتایج قابلقبولتر کارشناسی و قابلتعمیم به کل استانها را بهدست آورد. هرچند در طی سال 1402 تاکنون خوشبختانه روند مشارکت فعالان کسبوکار بسیار مناسب و افزایشی بوده است؛ اما تداوم و استمرار آن قطعاً از نقاط قوت و قابلتوجه پایش امنیت سرمایهگذاری خواهد بود.
پس از استخراج مؤلفههای پیمایشی و آماری، اکنون با تلفیق این مؤلفهها، شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری در بهار سال 1403 ارائه میشود. براساس پژوهش پشتیبان گزارش حاضر، شاخص امنیت سرمایهگذاری، با محاسبه میانگین وزنی مؤلفههای پیمایشی و آماری با نسبت 80 به 20 استخراج میشود که بر این اساس، شاخص کل امنیت سرمایهگذاری برای فصل بهار سال 1403 با کمّیت 5/77 از نامناسبتر شدن وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری حکایت میکند. گفتنی است که روند شاخص در سال 1402 به گونهای بوده که در فصل زمستان کمّیت 4/72 بوده است و در پاییز1402 کمّیت 6/70، در تابستان 1402 کمّیت 5/66 و در فصل بهار کمّیت 5/73 ثبت شده است. نامناسب شدن شاخص امنیت سرمایهگذاری از ابتدای سال 1402 تاکنون نشانهای نامناسب و هشداردهنده از وضعیت نامناسب شدن مؤلفههای این شاخص و شرایط اساسی امنیت سرمایهگذاری است.
جدول 1. رتبهبندی استانها از نظر شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری در پایش بهار سال 1403 و مقایسه آن با سه فصل گذشته
ردیف |
استان/ شاخص |
شاخص امنیت سرمایهگذاری |
||||
بهار 1403 |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
بهار 1402 |
||
1 |
هرمزگان |
5/24 |
4/40 |
5/19 |
5/14 |
5/10 |
2 |
گلستان |
5/30 |
4/69 |
5/24 |
5/23 |
5/44 |
3 |
خراسان شمالی |
5/47 |
4/80 |
5/39 |
5/37 |
5/44 |
4 |
کرمان |
5/49 |
4/67 |
5/40 |
5/40 |
5/50 |
5 |
خراسان جنوبی |
5/55 |
4/49 |
5/44 |
5/45 |
5/65 |
6 |
سمنان |
5/56 |
4/61 |
5/42 |
5/42 |
5/53 |
7 |
مازندران |
5/56 |
4/98 |
5/53 |
5/48 |
5/57 |
8 |
آذربایجان غربی |
5/60 |
4/62 |
5/50 |
5/46 |
5/50 |
9 |
یزد |
5/65 |
5/48 |
5/65 |
5/61 |
5/58 |
10 |
همدان |
5/67 |
5/08 |
5/65 |
5/64 |
5/74 |
11 |
مرکزی |
5/67 |
4/99 |
5/70 |
5/58 |
5/78 |
12 |
فارس |
5/70 |
4/99 |
5/63 |
5/52 |
5/62 |
13 |
زنجان |
5/71 |
4/74 |
5/60 |
5/64 |
5/54 |
14 |
خراسان رضوی |
5/73 |
5/03 |
5/67 |
5/60 |
5/73 |
15 |
بوشهر |
5/78 |
5/02 |
5/73 |
5/69 |
5/78 |
16 |
سیستان و بلوچستان |
5/80 |
4/59 |
5/78 |
5/71 |
5/66 |
17 |
کردستان |
5/81 |
5/17 |
5/75 |
5/71 |
5/69 |
18 |
کرمانشاه |
5/81 |
5/09 |
5/72 |
5/56 |
5/66 |
19 |
البرز |
5/84 |
5/02 |
5/74 |
5/70 |
5/78 |
20 |
قزوین |
5/88 |
4/99 |
5/81 |
5/73 |
5/80 |
21 |
لرستان |
5/93 |
5/25 |
5/93 |
5/93 |
5/92 |
22 |
قم |
5/93 |
5/21 |
5/90 |
5/81 |
5/94 |
23 |
گیلان |
5/93 |
5/28 |
5/85 |
5/77 |
5/85 |
24 |
اصفهان |
5/94 |
5/72 |
5/80 |
5/78 |
5/88 |
25 |
اردبیل |
5/95 |
5/27 |
5/81 |
5/80 |
5/82 |
26 |
خوزستان |
5/98 |
5/25 |
5/91 |
5/87 |
6/06 |
27 |
آذربایجان شرقی |
5/99 |
5/58 |
5/96 |
5/89 |
5/78 |
28 |
ایلام |
6 |
5/63 |
5/89 |
5/86 |
6/00 |
29 |
چهارمحال و بختیاری |
6/02 |
5/53 |
5/94 |
5/94 |
6/17 |
30 |
تهران |
6/21 |
5/46 |
6/10 |
6/08 |
6/04 |
31 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/28 |
6/08 |
6/22 |
6/17 |
6/16 |
میانگین |
5/77 |
5/72 |
5/70 |
5/66 |
5/73 |
توضیح: شاخص تلفیقی امنیت سرمایهگذاری میانگین وزنی دو بخش پیمایشی با وزن 0/8 و آماری با وزن 0/2 است.
رتبه استانها براساس شاخص تلفیقی بهار سال 1403 از نامناسبترین به مناسبترین مرتب شده است.
جدول 1 نشان میدهد براساس فروض و تعاریف این پژوهش، مناسبترین استانها از نظر فعالان کسبوکار درخصوص امنیت سرمایهگذاری برای پایش بهار سال 1403، همانند سه فصل گذشته سال 1402 مجدداً استان هرمزگان بوده است. در این میان، برای پایش بهار سال 1403 نیز استان کهگیلویه و بویراحمد، همانند پایش فصل قبلی مجدداً بهعنوان نامناسبترین استان ارزیابی شده است.
شکل 1. شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری به تفکیک استانها در بهار سال 1403
دقت در جدول 1 و مقایسه آن در پایشهای مختلف نشان میدهد که تکرارشوندگی برخی استانها از نظر مناسب بودن یا نامناسب بودن وضعیت امنیت سرمایهگذاری حائز اهمیت بوده و میتواند دلالتهایی برای مقامات استانی داشته باشد. بهعبارتی، درصورتیکه کفایت آماری لازم در پایشها از نظر تعداد مشارکتکننده حاصل شود، اگر استانهایی بهتناوب و با تکرار در بین مناسبترینها یا نامناسبترین استانها از حیث شاخص امنیت سرمایهگذاری در رتبهبندی استانی قرار گیرند؛ به بررسی و مطالعات دروناستانی ویژه نیاز خواهند داشت. ازطرفی برای مقامات استانی، تغییر رتبه آن استان از نظر شاخص امنیت سرمایهگذاری میتواند این پیام را داشته باشد که به چه علت و با تغییر چه مؤلفههایی وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری استانشان تفاوت کرده است. پیشنهاد میشود در راستای ایجاد بستر مناسب برای توجه لازم به شاخص امنیت سرمایهگذاری از این بهبعد شاخص امنیت سرمایهگذاری بهعنوان یکی از شاخصهای ارزیابی میزان اثرگذاری مقامات استانی در هفته دولت مورد ارزیابی استانهای برتر شناخته شود.
شکل 1 روند شاخص امنیت سرمایهگذاری طی 25 فصل گذشته را نشان میدهد. نامناسبترین وضعیت در پاییز و زمستان سال 1401 و مناسبترین وضعیت مربوط به فصل تابستان سال 1402، زمستان سال 1398 و زمستان سال 1400 بوده است. همانطور که ملاحظه میشود از ابتدای سال 1402 فصلبهفصل تا بهار 1403 وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری بهسمت نامناسبتر شدن حرکت کرده است.
شکل ۲. نمودار روند تغییرات شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری طی 26 فصل گذشته (زمستان سال 1396 تا بهار سال 1403)
همچنانکه در بخشهای پیشین اشاره شد هر شاخص از تعدادی نماگر و هر نماگر از تعدادی مؤلفه تشکیل شده است. در بخش قبل، نتایج پژوهش براساس مؤلفههای آماری و پیمایشی ارائه شد. در این بخش نتایج پژوهش براساس نماگرهای هفتگانه امنیت سرمایهگذاری ارائه میشود.
یادآور میشود در این پژوهش، هفت نماگر اصلی تشکیلدهنده شاخص امنیت سرمایهگذاری طبق جدول زیر تعریف شدهاند و ارزیابی کلی هر نماگر با تلفیق مؤلفههای آماری و پیمایشی (بهصورت تأثیر 20 درصدی مؤلفههای آماری و 80 درصدی مؤلفههای پیمایشی) بهترتیب زیر است:
جدول 2. نماگرهای امنیت سرمایهگذاری بهترتیب ارزیابی در بهار سال 1403 و مقایسه آنها در فصول گذشته
ردیف |
نماگرهای شاخص امنیت سرمایهگذاری |
بهار 1403 |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
بهار 1402 |
میانگین چهار فصل منتهی به بهار 1403 |
تغییر بهار 1403 نسبت به زمستان 1402 |
1 |
عملکرد دولت (نامناسبترین و بدترین ارزیابی در فصول اخیر) |
6/85 |
6/80 |
6/83 |
6/59 |
6/84 |
6/77 |
مناسبتر |
2 |
ثبات اقتصاد کلان |
6/45 |
6/29 |
6/13 |
5/78 |
6/36 |
6/14 |
نامناسبتر |
3 |
تعریف و تضمین حقوق مالکیت |
6/14 |
6/10 |
6/09 |
5/65 |
6/03 |
5/97 |
نامناسبتر |
4 |
فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی |
6/03 |
5/99 |
5/98 |
5/68 |
5/92 |
5/89 |
نامناسبتر |
5 |
شفافیت و سلامت اداری |
5/5 |
5/46 |
5/46 |
5/12 |
5/36 |
5/46 |
بدون تغییر |
6 |
ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی |
5/39 |
5/33 |
5/41 |
5/15 |
5/38 |
5/33 |
مناسبتر |
7 |
مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض (مناسبترین و بهترین ارزیابی در دو فصل اخیر) |
4/78 |
4/74 |
4/75 |
4/71 |
4/83 |
4/76 |
مناسبتر |
توضیح: نمره 10: نامناسبترین ارزیابی.
در جدول 2 ترتیب نماگرهای هفتگانه از نامناسبترین به مناسبترین ارائه شده است. از مقایسه این جدول با مطالعات گذشته درمییابیم که نامناسبترین نماگر در بهار سال 1403 همانند چند پایش گذشته، همچنان نماگر «عملکرد دولت» بوده است؛ در این میان مناسبترین نماگر در چند پایش اخیر، همچنان نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» است. با دقت در ارزیابیهای صورت گرفته متوجه میشویم که در بهار 1403 همانند زمستان و پاییز سال 1402 وضعیت نماگر «ثبات اقتصاد کلان» در جایگاه دومین نماگر نامناسب قرار گرفته است؛ نکته مورد توجه این است که وضعیت نماگر« ثبات اقتصاد کلان» که از مؤلفه پیمایشی «ثبات قیمت مواد اولیه» و دو مؤلفه آماری«عدم نوسان شاخص تورم مصرفکننده» و «ثبات نرخ ارز» تشکیل شده، با نامناسب شدن وضعیت ثبات نرخ ارز و همچنین نوسانات شاخص تورم مصرفکننده بهخصوص در بهار سال 1403 در دوره مورد سنجش به مقدار قابلتوجهی روند آن نسبت به فصول گذشته بهسمت نامناسبتر شدن رفته است.
3-1. بررسی وضعیت نماگرهای امنیت سرمایهگذاری در ایران به تفکیک استانها
رتبهبندی استانها بهترتیب هریک از هفت نماگر امنیت سرمایهگذاری برحسب مناسبترین تا نامناسبترین ارزیابی در استانها در هر نماگر، ارائه شده است.
نماگر «عملکرد دولت» در بهار سال 1403 در جدول 3 به تفکیک استانهای کشور ارائه شده است. روند مقدار عددی این نماگر در سال 1402 نشان میدهد بعد از مناسب شدن آن در 6ماهه اول نسبت به پایشهای قبلی، مجدداً بهسمت نامناسب شدن در پاییز و زمستان 1402 و در ادامه در بهار 1403 حرکت کرده است. بااینوجود، در میان همه نماگرها همچنان نامناسبترین نماگر در میان هفت نماگر اصلی پایش امنیت سرمایهگذاری است.
جدول 3. رتبه استانها براساس نماگر «عملکرد دولت» در بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
کردستان |
6/28 |
12 |
بوشهر |
6/79 |
23 |
چهارمحال و بختیاری |
6/99 |
2 |
یزد |
6/46 |
13 |
گیلان |
6/80 |
24 |
کهگیلویه و بویراحمد |
7/03 |
3 |
هرمزگان |
6/47 |
14 |
سمنان |
6/85 |
25 |
خراسان جنوبی |
7/05 |
4 |
زنجان |
6/51 |
15 |
گلستان |
6/86 |
26 |
کرمانشاه |
7/07 |
5 |
خراسان شمالی |
6/58 |
16 |
خوزستان |
6/87 |
27 |
آذربایجان شرقی |
7/09 |
6 |
همدان |
6/60 |
17 |
اصفهان |
6/88 |
28 |
اردبیل |
7/16 |
7 |
مازندران |
6/61 |
18 |
البرز |
6/89 |
29 |
لرستان |
7/18 |
8 |
قم |
6/62 |
19 |
خراسان رضوی |
6/92 |
30 |
سیستان و بلوچستان |
7/25 |
9 |
کرمان |
6/72 |
20 |
مرکزی |
6/96 |
31 |
تهران |
7/51 |
10 |
ایلام |
6/72 |
21 |
فارس |
6/97 |
میانگین کشوری |
6/85 |
|
11 |
قزوین |
6/76 |
22 |
آذربایجان غربی |
6/98 |
شکل ۳. وضعیت نماگر «عملکرد دولت» به تفکیک استانها در بهار سال 1403
نماگر ثبات اقتصاد کلان در بهار سال 1403 به تفکیک استانهای کشور در جدول 4 ارائه شده است. در این گزارش و در این نماگر، استانهای یزد، سمنان و مازندران نسبت به سایر استانها بهتر و مناسبتر ارزیابی شده و استانهای کردستان، البرز و چهارمحال و بختیاری نامناسبتر از بقیه بودهاند. نکته قابلتوجه این است که کمّیت این نماگر نسبت به پایش قبلی به مقدار چشمگیری نامناسبتر ارزیابی شده که نیاز به بررسی دقیق عوامل و چرایی آن دارد.
جدول 4. رتبه استانها براساس نماگر «ثبات اقتصاد کلان» در بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
یزد |
5/05 |
12 |
خراسان شمالی |
6/42 |
23 |
قزوین |
6/76 |
2 |
سمنان |
5/69 |
13 |
زنجان |
6/45 |
24 |
اردبیل |
6/77 |
3 |
مازندران |
5/73 |
14 |
بوشهر |
6/53 |
25 |
مرکزی |
6/79 |
4 |
کرمان |
5/75 |
15 |
اصفهان |
6/56 |
26 |
گیلان |
6/83 |
5 |
هرمزگان |
5/77 |
16 |
آذربایجان شرقی |
6/59 |
27 |
کرمانشاه |
6/83 |
6 |
گلستان |
5/93 |
17 |
آذربایجان غربی |
6/62 |
28 |
خراسان جنوبی |
6/88 |
7 |
تهران |
6/20 |
18 |
خراسان رضوی |
6/67 |
29 |
چهارمحال و بختیاری |
6/90 |
8 |
خوزستان |
6/27 |
19 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/69 |
30 |
البرز |
6/92 |
9 |
فارس |
6/33 |
20 |
لرستان |
6/70 |
31 |
کردستان |
7/17 |
10 |
قم |
6/34 |
21 |
سیستان و بلوچستان |
6/72 |
میانگین کشوری |
6/45 |
|
11 |
همدان |
6/37 |
22 |
ایلام |
6/73 |
شکل 4. وضعیت نماگر «ثبات اقتصاد کلان» به تفکیک استانها در بهار سال 1403
در بهار 1403، این نماگر با عدد 6/14 از 10 در جایگاه سومین نماگر نامناسب قرار گرفته است. در جدول 5 رتبهبندی استانها نمایش داده شده که در آن همانند پایش گذشته مجدداً استانهای خراسان جنوبی، ایلام و خراسان شمالی مناسبترین وضعیت و استانهای تهران، اردبیل و کهگیلویه و بویراحمد نامناسبترین وضعیت را داشتهاند.
جدول 5. رتبه استانها براساس نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» در بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
خراسان جنوبی |
5/24 |
12 |
کرمان |
6/05 |
23 |
سیستان و بلوچستان |
6/38 |
2 |
ایلام |
5/34 |
13 |
همدان |
6/09 |
24 |
خراسان رضوی |
6/44 |
3 |
خراسان شمالی |
5/45 |
14 |
فارس |
6/09 |
25 |
گیلان |
6/49 |
4 |
هرمزگان |
5/70 |
15 |
خوزستان |
6/12 |
26 |
چهارمحال و بختیاری |
6/50 |
5 |
بوشهر |
5/75 |
16 |
کرمانشاه |
6/20 |
27 |
قم |
6/51 |
6 |
یزد |
5/75 |
17 |
سمنان |
6/25 |
28 |
قزوین |
6/57 |
7 |
اصفهان |
5/91 |
18 |
کردستان |
6/26 |
29 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/63 |
8 |
زنجان |
5/97 |
19 |
آذربایجان شرقی |
6/27 |
30 |
اردبیل |
6/72 |
9 |
مازندران |
5/99 |
20 |
آذربایجان غربی |
6/28 |
31 |
تهران |
6/72 |
10 |
گلستان |
5/99 |
21 |
البرز |
6/35 |
میانگین کشوری |
6/14 |
|
11 |
مرکزی |
5/99 |
22 |
لرستان |
6/38 |
شکل ۵. وضعیت نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» به تفکیک استانها، بهار سال 1403
نماگر فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی، بیشترین مؤلفه (9 مؤلفه) را در میان هفت نماگر دیگر دارد که بیش از نیمی از آن مؤلفهها پیمایشی (ازسوی فعالان مشارکتکننده در این پایش مورد ارزیابی قرار گرفته است) هستند. این نماگر در بهار سال 1403، در رتبه چهارم نامناسبترین نماگرها قرار گرفته است. در جدول 6 وضعیت استانها در این نماگر ارائه شده است.
جدول 6. رتبه استانها در نماگر «فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی» بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
گلستان |
5/24 |
12 |
سمنان |
5/94 |
23 |
بوشهر |
6/23 |
2 |
هرمزگان |
5/35 |
13 |
همدان |
5/95 |
24 |
چهارمحال و بختیاری |
6/29 |
3 |
کرمان |
5/50 |
14 |
مازندران |
5/96 |
25 |
یزد |
6/34 |
4 |
خراسان رضوی |
5/58 |
15 |
مرکزی |
5/98 |
26 |
خوزستان |
6/38 |
5 |
آذربایجان غربی |
5/63 |
16 |
قزوین |
6/00 |
27 |
آذربایجان شرقی |
6/45 |
6 |
سیستان و بلوچستان |
5/68 |
17 |
لرستان |
6/06 |
28 |
اصفهان |
6/59 |
7 |
خراسان شمالی |
5/72 |
18 |
گیلان |
6/09 |
29 |
تهران |
6/65 |
8 |
خراسان جنوبی |
5/87 |
19 |
زنجان |
6/10 |
30 |
قم |
6/66 |
9 |
کرمانشاه |
5/87 |
20 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/12 |
31 |
ایلام |
6/70 |
10 |
فارس |
5/89 |
21 |
اردبیل |
6/15 |
میانگین کشوری |
6/03 |
|
11 |
کردستان |
5/91 |
22 |
البرز |
6/20 |
شکل 6. وضعیت نماگر «فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی» به تفکیک استانها در بهار سال 1403
نماگر شفافیت و سلامت اداری، شامل چهار مؤلفه است که همه آنها بهصورت پیمایشی محاسبه شدهاند؛ ازاینرو، دقت در وضعیت آن میتواند قابلتوجه باشد؛ در بهار سال 1403 در جایگاه پنجم نامناسبترین نماگرها قرار گرفته است. جدول 7 رتبهبندی استانها براساس این نماگر را در مطالعه بهار سال 1403 نشان میدهد.
جدول 7. رتبه استانها براساس نماگر «شفافیت و سلامت اداری» در بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
هرمزگان |
5/07 |
12 |
سیستان و بلوچستان |
5/37 |
23 |
خراسان جنوبی |
5/67 |
2 |
آذربایجان غربی |
5/08 |
13 |
مازندران |
5/41 |
24 |
بوشهر |
5/68 |
3 |
خراسان شمالی |
5/16 |
14 |
گیلان |
5/42 |
25 |
کرمان |
5/70 |
4 |
مرکزی |
5/17 |
15 |
اردبیل |
5/46 |
26 |
قزوین |
5/71 |
5 |
کردستان |
5/18 |
16 |
فارس |
5/50 |
27 |
خوزستان |
5/76 |
6 |
گلستان |
5/21 |
17 |
یزد |
5/56 |
28 |
چهارمحال و بختیاری |
5/77 |
7 |
کرمانشاه |
5/31 |
18 |
البرز |
5/60 |
29 |
آذربایجان شرقی |
5/82 |
8 |
خراسان رضوی |
5/33 |
19 |
سمنان |
5/60 |
30 |
کهگیلویه و بویراحمد |
5/84 |
9 |
ایلام |
5/34 |
20 |
قم |
5/61 |
31 |
تهران |
6/15 |
10 |
همدان |
5/34 |
21 |
لرستان |
5/61 |
میانگین کشوری |
5/50 |
|
11 |
اصفهان |
5/34 |
22 |
زنجان |
5/63 |
شکل 7. وضعیت نماگر «شفافیت و سلامت اداری» به تفکیک استانها در بهار سال 1403
جدول 8 نشان میدهد در بهار سال 1403 فعالان اقتصادی استانهای کرمان ،گلستان و یزد مناسبترین ارزیابی و تهران،لرستان و کردستان نامناسبترین ارزیابی در نماگر «ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی» را ارائه دادهاند.
جدول 8. رتبه استانها براساس نماگر «ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی» در بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
گلستان |
4/84 |
12 |
مرکزی |
5/34 |
23 |
کهگیلویه و بویراحمد |
5/49 |
2 |
یزد |
4/99 |
13 |
البرز |
5/35 |
24 |
قم |
5/49 |
3 |
هرمزگان |
5/03 |
14 |
همدان |
5/35 |
25 |
بوشهر |
5/52 |
4 |
اصفهان |
5/04 |
15 |
فارس |
5/38 |
26 |
تهران |
5/57 |
5 |
آذربایجان شرقی |
5/06 |
16 |
خراسان شمالی |
5/40 |
27 |
خراسان جنوبی |
5/74 |
6 |
کرمان |
5/07 |
17 |
زنجان |
5/43 |
28 |
لرستان |
5/74 |
7 |
مازندران |
5/12 |
18 |
خوزستان |
5/43 |
29 |
کردستان |
5/84 |
8 |
آذربایجان غربی |
5/22 |
19 |
سمنان |
5/44 |
30 |
کرمانشاه |
5/90 |
9 |
اردبیل |
5/26 |
20 |
گیلان |
5/45 |
31 |
سیستان و بلوچستان |
5/92 |
10 |
چهارمحال و بختیاری |
5/28 |
21 |
خراسان رضوی |
5/46 |
میانگین کشوری |
5/39 |
|
11 |
ایلام |
5/33 |
22 |
قزوین |
5/49 |
شکل 8. وضعیت نماگر «ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی» از شاخص امنیت سرمایهگذاری به تفکیک استانها در بهار سال 1403
نماگر مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض شامل هشت مؤلفه است که اکثر آنها آماری هستند. جدول 9 رتبهبندی استانها را براساس این نماگر نشان میدهد. در بهار سال 1403 فعالان اقتصادی استانهای سمنان، گلستان و خراسان جنوبی مناسبترین ارزیابی و فعالان اقتصادی استانهای ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان نامناسبترین ارزیابی را از نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» داشتهاند. این نماگر مجدداً مناسبترین نماگر ارزیابی شده است.
جدول 9. رتبه استانها براساس نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» بهار سال 1403
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
سمنان |
3/70 |
12 |
مازندران |
4/68 |
23 |
تهران |
5/06 |
2 |
گلستان |
3/71 |
13 |
همدان |
4/69 |
24 |
کردستان |
5/09 |
3 |
خراسان جنوبی |
4/06 |
14 |
کرمانشاه |
4/77 |
25 |
زنجان |
5/11 |
4 |
یزد |
4/13 |
15 |
قم |
4/80 |
26 |
قزوین |
5/11 |
5 |
کرمان |
4/23 |
16 |
لرستان |
4/84 |
27 |
اصفهان |
5/14 |
6 |
هرمزگان |
4/34 |
17 |
البرز |
4/85 |
28 |
خوزستان |
5/46 |
7 |
خراسان شمالی |
4/35 |
18 |
آذربایجان شرقی |
4/86 |
29 |
سیستان و بلوچستان |
5/50 |
8 |
فارس |
4/39 |
19 |
اردبیل |
4/88 |
30 |
کهگیلویه و بویراحمد |
5/77 |
9 |
مرکزی |
4/46 |
20 |
آذربایجان غربی |
4/96 |
31 |
ایلام |
5/90 |
10 |
چهارمحال و بختیاری |
4/64 |
21 |
بوشهر |
5/01 |
میانگین کشوری |
4/78 |
|
11 |
خراسان رضوی |
4/66 |
22 |
گیلان |
5/01 |
شکل 9. وضعیت نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» به تفکیک استانها در بهار سال 1403
4-1. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب 17 مؤلفه آماری در بهار سال 1403
شاخص امنیت سرمایهگذاری در ایران شامل 38 مؤلفه است که 17 مؤلفه آن آماری (HD) هستند؛ یعنی سنجش آن به پیمایش و نظرخواهی نیاز ندارد و ازسوی نهادهای رسمی، محاسبه و اعلام میشوند. گفتنی است، دادههای مربوط به مؤلفههای نرخ تورم، ثبات نرخ ارز و ثبات مسئولان استانی بهروزرسانی شده و براساس دادههای بهار سال 1403 بوده و دادههای مؤلفه ضریب نفوذ بیمه به سال 1401 مربوط است و سایر دادههای مؤلفههای باقیمانده براساس آخرین سالنامه منتشر شده و در دسترس قوه قضائیه برای سال 1401 در تحلیلها مورد استفاده قرار گرفته است.
همانطور که در پایشهای قبلی توضیح داده شد؛ دو نماگر شفافیت و سلامت اداری و نماگر عملکرد دولت صرفاً براساس مؤلفههای پیمایشی سنجش و ارزیابی میشوند و هیچ مؤلفه آماری برای آنها در نظر گرفته نشده است. بهعبارتی، وضعیت آنها دقیقاً براساس فصل مورد سنجش مورد ارزیابی قرار میگیرند.
گفتنی است، برای تلفیق اطلاعات فوق (دادههای آماری) با دادههای پیمایشی و استخراج شاخص امنیت سرمایهگذاری برای هر استان و درنهایت برای کل کشور، پس از تهیه جدول اطلاعات نسبی 17 مؤلفه، این مؤلفهها نرمالسازی شده و سپس با جدول اطلاعات پیمایشی تلفیق شدهاند. با توجه به مراحل و پیشفرضهای مذکور، مؤلفههای آماری (HD) شاخص امنیت سرمایهگذاری پس از نرمال شدن برای فصل بهار سال 1403 محاسبه میشود که با توجه به لزوم رعایت اختصار، جداول مربوطه در این گزارش ارائه نشدهاند.
مطالعه این فصل نشان میدهد شاخص امنیت سرمایهگذاری از نظر مؤلفههای آماری برای فصل بهار سال 1403 عدد میانگین 4/11 از 10 (شاخص 10 بهمعنای ناامنی مطلق سرمایهگذاری) بهدست آمده که نسبت به فصل گذشته (زمستان 1402) که 4/03 بوده، به مقدار قابلتوجهی نامناسبتر شده است.
بررسیها نشان میدهد با بهروزرسانی دادههای آماری براساس منابع آماری مورد استفاده، با کاهش و مناسب شدن اکثر دادههای مؤلفههای آماری در ۶ماهه ابتدایی سال 1402، میانگین ارزیابی مؤلفههای آماری برای پایش فصل تابستان سال 1402 به مقدار قابلتوجهی مناسب شده بود و در جایگاه بهترین ارزیابی در چند سال گذشته قرار گرفته بود، اما در بررسیهای پایش زمستان و پاییز 1402 و همچنین بهار 1403 درمییابیم که مجدداً عامل اصلی نامناسبتر شدن مؤلفههای آماری نسبت به ماههای گذشته، بالا رفتن کمّیت (نامناسبتر ارزیابی شدن) مؤلفه «ثبات نرخ ارز» و همچنین مؤلفه «عدم نوسان شاخص تورم مصرفکننده» بوده که منجر به این امر شده است.
شکل 10. نمودار امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب مؤلفههای آماری در بهار سال 1403 (10 بدترین ارزیابی)
جدول 10. ارزیابی 17 مؤلفه آماری امنیت سرمایهگذاری در بهار سال 1403 (بهترتیب از مناسب تا نامناسب)
عنوان مؤلفه |
بهار سال 1403 |
زمستان سال 1402 |
||
رتبه |
ارزیابی |
رتبه |
ارزیابی |
|
ثبات مسئولان استانی (بهار 1403) |
1 |
1/39 |
1 |
1/29 |
مزاحمت ملکی (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
2 |
1/45 |
2 |
1/45 |
ثبات نرخ ارز (بهار 1403) |
3 |
2/12 |
4 |
2/86 |
شکایتهایی با موضوع تصرف عدوان (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
4 |
2/59 |
3 |
2/59 |
تعداد تصادف منجر به فوت یا جرح (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
5 |
3/26 |
5 |
3/26 |
سرقت مستوجب تعزیر (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
6 |
3/67 |
6 |
3/67 |
تعداد پروندههای مطالبهطلب (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
7 |
3/76 |
7 |
3/76 |
ضربوجرح عمدی (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
8 |
4/03 |
8 |
4/03 |
درصد چکهای برگشتی |
9 |
4/08 |
9 |
4/08 |
میانگین زمان رسیدگی به هر پرونده ورودی (روز) |
10 |
4/19 |
10 |
4/19 |
نرخ رسیدگی به پروندههای قضایی (درصد از ورودی) |
11 |
4/64 |
11 |
4/64 |
ضریب نفوذ بیمه |
12 |
4/80 |
12 |
4/80 |
اجرای کامل و بهموقع احکام مراجع قضایی |
13 |
4/99 |
14 |
4/99 |
تعداد پروندههای خیانت در امانت (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
14 |
5/10 |
15 |
5/10 |
تعداد پروندههای کلاهبرداری (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
15 |
5/44 |
16 |
5/44 |
عدم نوسان شاخص تورم مصرفکننده (بهار 1403) |
16 |
6/80 |
13 |
4/82 |
رسیدگی به اختلافهای تجاری از طریق داوری |
17 |
7/60 |
17 |
7/60 |
میانگین ارزیابی مؤلفههای آماری |
4/11 |
4/03 |
همانطور که در جدول 10 قابل مشاهده است، با وجود آنکه مؤلفه آماری «عدم نوسان شاخص تورم مصرفکننده» برای بازه زمانی پایش بهار 1402 در میان همه مؤلفههای آماری در رتبه شانزدهم و یکی مانده به نامناسبترین مؤلفه و با کمّیت 6/80 قرار گرفته است؛ اما در مقایسه با پایش قبلی (زمستان 1402) با کمّیت 4/82 به مقدار قابلتوجهی نامناسبتر ارزیابی شده که همین امر منجر به نامناسبتر شدن وضعیت کلی مؤلفههای آماری در پایش بهار 1402 (با کمّیت 4/11) نسبت به زمستان 1402 ( با کمّیت 4/03) شده است.
4-2. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب 21 مؤلفه پیمایشی
ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکتکننده در این مطالعه از وضعیت مؤلفههای پیمایشی (پرسشنامه) شاخص امنیت سرمایهگذاری (نمره 10 بدترین ارزیابی و صفر مناسبترین ارزیابی) براساس نتایج حاصل از مشارکت فعالان کسبوکار در این پایش در شکل 11 ارائه شده است.
مقایسه نتایج ارزیابی بهار سال 1403 با زمستان و پاییز و تابستان سال 1402 و فصول گذشته نشان میدهد که متأسفانه همچنان مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده» در میان دو مؤلفه نامناسب قرار گرفته است. درعینحال، با بررسی ارزیابی فعالان اقتصادی از مؤلفههای پیمایشی در پایش بهار سال 1403 درمییابیم که برای پنجمین بار طی چند پایش گذشته، مؤلفه «میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری» با ارزیابی نامناسبتری نسبت به سایر موارد مواجه شده و مجدداً در جایگاه اولین مؤلفه نامناسب قرار گرفته است. ازطرفی مؤلفه «عمل مسئولان استانی و محلی به وعدههای اقتصادی داده شده» که عمدتاً در سه مؤلفه نامناسب پایشهای مختلف قرار میگرفته در پایش بهار سال 1403 نیز همانند پایش زمستان سال 1402 با مناسب ارزیابی شدن وضعیت آن با هشت رتبه بهبود به شانزدهمین مؤلفه نامناسب ارتقا یافته است. دقت در تغییرات رتبهای بیان شده در جدول 11 درخصوص مؤلفههای پیمایشی نشان میدهد که در پایش بهار سال 1403 نسبت به زمستان سال 1402 مؤلفههای مورد سنجش تغییرات قابلتوجهی نه در مقدار کمّی و نه در تغییرات رتبهای نداشتهاند.
شکل 11. ارزیابی فعالان اقتصادی از 21 مؤلفه پیمایشی امنیت سرمایهگذاری در بهار سال 1403(10 بدترین ارزیابی)
جدول 11. ارزیابی فعالان اقتصادی از 21 مؤلفه پیمایشی امنیت سرمایهگذاری در بهار سال 1403 و مقایسه وضعیت آن با زمستان 1402
عنوان مؤلفه |
بهار 1403 |
زمستان 1402 |
||
رتبه |
ارزیابی |
رتبه |
ارزیابی |
|
ثبات قوانین و مقررات |
1 |
4/77 |
1 |
4/74 |
تأثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی |
2 |
4/9 |
2 |
4/8 |
تغییر قوانین و مقررات صادراتی |
3 |
5 |
3 |
4/9 |
سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات) |
4 |
5/04 |
4 |
4/99 |
میزان وفایبهعهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار |
5 |
5/12 |
5 |
5/06 |
وجود کلاهبرداری یا تقلب در بازار |
6 |
5/16 |
6 |
5/16 |
میزان اعتماد به دادگاههای استان برای احقاق بهموقع و منصفانه حق در دعاوی تجاری |
7 |
5/24 |
7 |
5/19 |
استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی |
8 |
5/25 |
8 |
5/2 |
رواج توزیع کالای قاچاق |
9 |
5/26 |
9 |
5/27 |
میزان اختلال ایجاد شده در اثر تحریمهای خارجی |
10 |
5/41 |
10 |
5/35 |
اعمالنفوذ و تبانی در معاملات ادارات |
11 |
5/48 |
11 |
5/43 |
دسترسی آزاد و عمومی به اطلاعات و تصمیمات مسئولان |
12 |
5/53 |
12 |
5/46 |
میزان شیوع رشوه در ادارات |
13 |
5/72 |
13 |
5/72 |
قیمتگذاری دستوری |
14 |
5/94 |
14 |
5/82 |
سرعت عمل و تعهد مراجع انتظامی (پلیس) در رسیدگی به شکایات فعالان اقتصادی |
15 |
6/45 |
15 |
6/36 |
عمل مسئولان استانی و محلی به وعدههای اقتصادی داده شده |
16 |
6/86 |
16 |
6/77 |
واضح بودن قوانین و مقررات ناظر بر کسبوکار |
17 |
6/9 |
17 |
6/93 |
ثبات قیمت مواد اولیه |
18 |
7 |
18 |
6/97 |
وفایبهعهد در اجرای قراردادها توسط دولت و شرکتهای دولتی |
19 |
7/19 |
19 |
7/13 |
میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی |
20 |
7/32 |
20 |
7/26 |
احقاق حقوق قانونی در ادارات دولتی |
21 |
7/33 |
21 |
7/28 |
ثبات یا قابل پیشبینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی |
22 |
7/48 |
22 |
7/42 |
عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده |
23 |
7/63 |
23 |
7/57 |
میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری |
24 |
7/82 |
24 |
7/72 |
میانگین ارزیابی مؤلفههای پیمایشی (21 مؤلفه اصلی) |
6/14 |
6/14 |
توضیحات: - 10 = بدترین ارزیابی و رتبه بالاتر = وضعیت نامناسبتر را نشان میدهد.
در محاسبه میانگین ارزیابی مؤلفههای پیمایشی سه مؤلفه جدید (تأثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی، قیمتگذاری دستوری و تغییر قوانین و مقررات صادراتی) قرار داده نشدهاند.
جدول 11 نشاندهنده میزان تغییرات رتبه مؤلفههای پیمایشی در مقایسه با هم طی دو دوره متوالی پایش است؛ در اصل اگر میزان تغییرات رتبه در پایشهای مورد سنجش، بیشتر باشد باید دقت شود که چرا در آن دوره، وضعیت مؤلفه مورد نظر، به آن میزان تغییر کرده است (چه از منظر مناسبتر شدن یا نامناسبتر شدن). همانطور که ملاحظه میشود تغییرات رتبهای مؤلفههای پیمایشی در بهار سال 1403 با رتبه همان مؤلفهها در زمستان سال 1402 چندان قابلتوجه نبوده است.
تحلیل دیگری که از این جدول قابل دریافت است؛ بررسی کمّیت عددی 3 مؤلفه جدیدی است که بالغبر 7 پایش سنجش و ارزیابی میشود. بهعبارتی، بررسی مؤلفههای «تأثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی» و «تغییر قوانین و مقررات صادراتی» و «قیمتگذاری دستوری» نشان میدهد که از یک روند باثبات از منظر فعالان مشارکتکننده در پایش بهار 1403 نسبت به فصل قبلی برخوردار هستند.
شکل زیر افزایش (نامناسبتر شدن) یا کاهش (مناسبتر شدن) مؤلفههای پیمایشی شاخص امنیت سرمایهگذاری را در استانهای مختلف نمایش میدهد.
شکل 12. نمودار بررسی میزان تغییرات مؤلفههای پیمایشی شاخص امنیت سرمایهگذاری در پایش بهار 1403 نسبت به پاییز و زمستان 1402
در شکل فوق شاخص امنیت سرمایهگذاری به تفکیک مؤلفههای تحت پایش در فصول اخیر مقایسه شده است. هرچند این تغییرات بسیار اندک بوده، اما تقریباً تمام مؤلفهها بهجزء مؤلفه رواج قاچاق اوضاع نامناسبتری دارند. در این شکل هرچه بهسمت راست میرویم، مؤلفه بیشتر نامناسب شده است. بنابراین نفوذ و تبانی در معاملات و عمل مسئولان استانی به وعدهها در بهار 1403 بهترتیب نسبت به زمستان 1402 بیشترین تأثیر منفی را در امنیت سرمایهگذاری از نگاه مشارکتکنندگان در این پایش داشته است.
درمجموع برخلاف پایش قبل که 10 مؤلفه از شاخص کشوری امنیت سرمایهگذاری اوضاع نامناسبتری پیدا کرده بودهاند، در پایش اخیر بهجزء مؤلفه رواج کالای قاچاق، سایر مؤلفهها اوضاعشان نامناسبتر شده که در این میان نفوذ و تبانی در معاملات دولتی بیشتر از سایرین نامناسبتر شده است.
نکته قابل تأمل این است که برخی مؤلفههای سمت راست شکل (مؤلفههایی که بیشتر از سایرین اوضاعشان نامناسب شده است) عمدتاً در مقایسه با سایر مؤلفهها اوضاع خوبی دارند. این به آن معنی است که در پایش بهار 1403 نیز همچون زمستان 1402، مؤلفههایی اوضاعشان نامناسبتر شده که درمجموع شاخص امنیت سرمایهگذاری وضعیت بدی ندارند. یعنی نقاط قوت شاخص امنیت سرمایهگذاری کشور در حال تهدید شدن است.
4-3. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب مؤلفههای پیمایشی به تفکیک حوزههای کاری
یکی دیگر از اطلاعات قابل ارائه در این پایش، ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکتکننده در این پژوهش از امنیت سرمایهگذاری به تفکیک حوزههای کاری بوده که در جدول 12 ارائه شده است.
جدول 12. ارزیابی فعالان اقتصادی از امنیت سرمایهگذاری در ایران به تفکیک حوزههای کاری در مطالعه بهار سال 1403
حوزه کاری |
بهار 1403 |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
بهار 1402 |
تغییر وضعیت بهار 1403 نسبت به زمستان 1402 |
هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا |
6/25 |
6/13 |
6/16 |
6/09 |
6/10 |
مناسبتر |
ارتباطات، توزیع و ... (حملونقل، انبارداری، عمدهفروشی و خُردهفروشی) |
6/24 |
6/13 |
6/15 |
6/17 |
6/30 |
مناسبتر |
نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب، برق و گاز |
6/23 |
6/14 |
6/04 |
6/19 |
6/24 |
نامناسبتر |
صنعت (شامل همه صنعت و موارد مرتبط با ساختمان) |
6/21 |
6/17 |
6/17 |
6/17 |
6/19 |
تغییر نکرده |
خدمات تولیدی (واسطهگری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیتهای کسبوکار) |
6/20 |
6/18 |
6/21 |
6/13 |
6/21 |
مناسبتر |
خدمات (آموزش، بهداشت و ...) |
6/19 |
6/15 |
6/13 |
6/10 |
6/02 |
نامناسبتر |
دامداری، مرغداری و شیلات |
6/16 |
6/16 |
6/11 |
6/16 |
6/11 |
نامناسبتر |
معدن بهجزء نفت و گاز |
6/16 |
6/11 |
6/23 |
6/09 |
5/79 |
مناسبتر |
زراعت، باغداری و جنگلداری |
6/12 |
6/16 |
6/19 |
6/13 |
6/26 |
مناسبتر |
توضیح: داده های جدول فوق برحسب مولفه های پیمایشی پایش امنیت سرمایه گذاری است.
بررسی وضعیت حوزه کاری در پایش امنیت سرمایهگذاری بهار سال 1403 نشان میدهد که از منظر فعالان مشارکتکننده در این مطالعه حوزه کاری «هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا» با نامناسب ارزیابی کردن مشارکتکنندگان از آن حوزه در نامناسبترین حوزه کاری قرار گرفته است و از طرفی فعالان اقتصادی مشارکتکننده از حوزه کاری «خدمات تولیدی (واسطهگری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیتهای کسبوکار)» که در پایش زمستان سال 1402 در جایگاه نامناسبترین حوزه قرار داشته در بهار سال 1403 به جایگاه پنجم نامناسبترینها ارتقا یافته است. از طرف دیگر حوزه کاری «زراعت، باغداری و جنگلداری» در پیمایش بهار 1403 مناسبترین وضعیت را در میان تمام حوزههای کاری بهخود اختصاص داده و این به گونهای است که در زمستان 1402 «حوزه کاری معدن بهجزء نفت و گاز» مناسبترین جایگاه را داشته است.
گزارش حاضر، ارزیابی شاخص امنیت سرمایهگذاری در ایران برای فصل بهار سال 1403 و محاسبه هفت نماگر مربوطه است. براساس محاسبات انجام شده شاخص کل امنیت سرمایهگذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه دادههای پیمایشی و آماری تهیه میشود با کمّیت 5/77 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده که نامناسبترین وضعیت در طی یک سال گذشته را نشان میدهد؛ براساس این تحقیق نتایج زیر قابل ذکر است:
در پژوهش اخیر (پایش بهار سال 1403)، امکان تکمیل پرسشنامه ازسوی فعالان اقتصادی علاوهبر سایت از طریق پیامرسان داخلی «بله» نیز فراهم شد. با توجه به استقبال کاربران از پیامرسانهای داخلی طی ماههای اخیر و همچنین با هدف افزایش ضریب دسترسی به کاربران با توجه به محدودیتهای موجود در ارسال پیامک (هزینه سنگین ارسال پیامک در کنار شیوه ارسال پیامک حاوی لینک کلاهبرداری)، این امکان در قالب بازوی پیامرسان بله برای پایش امنیت سرمایهگذاری تدارک دیده شد.
با توجه به اینکه بهروزرسانی اطلاعات فعالان اقتصادی با کمک دادههای دریافتی از وزارت بهداشت، پیام دعوتنامه مشارکت در تکمیل پرسشنامه از طریق بازوی پیامرسان بله به بیش از یک میلیون شماره تلفن همراه ارسال شد؛ شکی نیست که در میان این یک میلیون شماره همراه، تعداد بسیاری پیامرسان بله را نصب نداشتند و پیام ما به آنها نرسیده است و برخی نیز بهرغم دریافت پیام، آن را مشاهده نکردند. از بین نفراتی که پیام را مشاهده کردند، بخشی دعوت ما را برای تکمیل پرسشنامه پذیرفته و پاسخگویی به پرسشنامه را شروع کردند. بازوی بله نیز بهصورت هوشمند، تمامی سؤالها را بهترتیب از آنها پرسیده است.
در کنار استفاده از بازوی هوشمند پیامرسان بله، تعدادی هم پیامک و ایمیل دعوت به تکمیل پرسشنامه از طریق وبسایت برای کاربران، بهویژه نفراتی که سابقاً پرسشنامه فصول قبل را تکمیل کرده بودند ارسال شد که درنهایت پرسشنامههای قابلقبول پایش بهار سال 1403 درمجموع به 8149 مورد رسید. گفتنی است، منظور از پرسشنامه غیرقابلقبول، پرسشنامهای است که هویت تکمیلکننده پرسشنامه برای تیم پژوهش احراز نشده است. علاوهبراین، تعدادی پرسشنامه بهصورت تکراری یا افرادی تکمیل شده بود که پیامکی برای آنها ارسال نشده؛ لذا پرسشنامههای غیرقابلقبول در دسته پاسخهای نامعتبر ارزیابی شدند.
این نکته لازم است بیان شود که بهرغم اینکه با ارسال پیامکهای متعدد به مشارکتکنندگان پایشهای قبلی و ارسال انبوه پیام از طریق ربات پیامرسان بله شامل فایل گزارش پایشهای قبلی، یکی از مشکلات اصلی پایشهای اخیر در جمعآوری نظرات فعالان اقتصادی، رواج پیامکهای کلاهبرداری با هدف فیشینگ و هک و هشدارهای مکرر پلیس فتا درخصوص عدم ورود به لینکهای پیامک شده است. بهنحویکه در گذشته از هر 25 پیامک ارسالی یک نفر به محیط پرسشنامه وارد می شد، اما در پایشهای اخیر در پیامکهایی که به نفرات جدید ارسال میشود، از هر 300 نفر تنها یک نفر وارد محیط پرسشنامه میشود که به لطف گسترش استفاده از پیامرسانهای داخلی و حفظ مشارکتکنندگان قبلی و ارسال گزارش مستمر از اخبار مرتبط با پایش در رسانهها، شاهد بهبود شرایط در فصول اخیر و افزایش مشارکتکنندگان جدید بودهایم.
از خروجی حاصل از نظرسنجی، این نتیجه برداشت میشود که شرکتکنندگان نظرسنجی چه نگاهی به مؤلفههای مختلف امنیت سرمایهگذاری دارند. گروه تحقیق در تلاش است با بهروزرسانی دائم جامعه آماری این تحقیق در فصلهای آتی، تعداد نمونههای مشارکتکننده در هر پایش به حدنصاب تعیین شده، یعنی حداقل 8035 فعال اقتصادی از همه استانها را تثبیت کرده و حداقل حدود 260 پاسخ صحیح برای هر استان دریافت شود تا امکان تعمیم نتایج پژوهش بهکل جامعه با کفایت آماری حداکثری فراهم شود.
جدول پیوست .حجم جامعه و نمونه لازم، تعداد پیامکهای ارسالی و پاسخ دریافتی به تفکیک استانها در پایش بهار سال 1403
استان |
حجم نمونه لازم* |
پاسخ دریافتی قابلقبول در |
درصد تحقق تعداد نمونه در بهار 1403 |
درصد تحقق تعداد نمونه در زمستان 1402 |
درصد تحقق تعداد نمونه در پاییز 1402 |
||
بهار 1403 |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
|||||
آذربایجان شرقی |
264 |
276 |
288 |
283 |
104 |
107 |
107 |
آذربایجان غربی |
262 |
282 |
295 |
273 |
106 |
103 |
103 |
اردبیل |
256 |
174 |
187 |
194 |
66 |
73 |
73 |
اصفهان |
265 |
359 |
403 |
435 |
135 |
164 |
164 |
البرز |
260 |
234 |
286 |
251 |
88 |
95 |
95 |
ایلام |
252 |
192 |
212 |
185 |
72 |
70 |
70 |
بوشهر |
256 |
182 |
202 |
179 |
69 |
68 |
68 |
تهران |
266 |
693 |
780 |
817 |
262 |
308 |
308 |
چهارمحال و بختیاری |
254 |
154 |
187 |
177 |
58 |
67 |
67 |
خراسان جنوبی |
265 |
256 |
274 |
268 |
97 |
101 |
101 |
خراسان رضوی |
265 |
345 |
367 |
288 |
130 |
109 |
109 |
خراسان شمالی |
263 |
251 |
275 |
266 |
95 |
100 |
100 |
خوزستان |
257 |
257 |
280 |
280 |
97 |
106 |
106 |
زنجان |
251 |
263 |
290 |
272 |
99 |
103 |
103 |
سمنان |
257 |
202 |
216 |
166 |
76 |
63 |
63 |
سیستان و بلوچستان |
263 |
167 |
180 |
152 |
63 |
57 |
57 |
فارس |
256 |
310 |
334 |
359 |
117 |
135 |
135 |
قزوین |
259 |
302 |
317 |
312 |
114 |
118 |
118 |
قم |
259 |
281 |
295 |
287 |
106 |
108 |
108 |
کردستان |
261 |
214 |
227 |
221 |
81 |
83 |
83 |
کرمان |
256 |
266 |
299 |
288 |
100 |
109 |
109 |
کرمانشاه |
260 |
194 |
212 |
215 |
73 |
81 |
81 |
کهگیلویه و بویراحمد |
249 |
203 |
212 |
201 |
77 |
76 |
76 |
گلستان |
260 |
247 |
277 |
254 |
93 |
96 |
96 |
گیلان |
262 |
256 |
285 |
294 |
97 |
111 |
111 |
لرستان |
259 |
273 |
292 |
303 |
103 |
114 |
114 |
مازندران |
264 |
302 |
321 |
312 |
114 |
118 |
118 |
مرکزی |
260 |
279 |
288 |
279 |
105 |
105 |
105 |
هرمزگان |
255 |
210 |
206 |
190 |
79 |
72 |
72 |
همدان |
259 |
241 |
277 |
288 |
91 |
109 |
109 |
یزد |
260 |
284 |
303 |
319 |
107 |
120 |
120 |
کل کشور |
8035* |
8149 |
678867 |
8608 |
100 |
100 |
100 |
* براساس فرمول کوکران و سطح اطمینان 95 درصد و با بازه اطمینان 6 درصد.
مأخذ: استخراج تیم پژوهش از فایلهای جمعآوری شده فعالان اقتصادی و جدول مورگان برای تعیین حجم نمونه، پایش بهار سال 1403.
8149 پرسشنامه معتبر و تکمیل شده توسط فعالان اقتصادی از سراسر کشور مربوط به بهار سال 1403 که فایلهای تعداد پرسشنامهها در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی، گروه مطالعات محیط کسبوکار و تنظیمگری بخشی) محفوظ است.