پایش امنیت سرمایه گذاری به تفکیک استان ها و حوزه های کاری (20): پاییز 1401

نوع گزارش : گزارش های راهبردی

نویسندگان

1 پژوهشگر ارشد گروه محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

2 کارشناس گروه محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

گزارش های فصلی امنیت سرمایه گذاری بر آن است تا با جلب توجه عموم مسئولان کشور به این عامل کلیدی در توسعه اقتصادی، اما مغفول مانده در سیاستگذاری اقتصاد ایران، به گفتمان سازی در جهت افزایش امنیت سرمایه گذاری و ضمانت های اجرایی حقوق مالکیت فعالان اقتصادی ایران و نیز بهبود عینی و واقعی امنیت اقتصادی و فضای سرمایه گذاری در ایران کمک کند. این گزارش، با استفاده از آمارهای رسمی منتشر شده و در دسترس و نیز ارزیابی ۳۰۵۲۱ فعال اقتصادی نمونه از میان فعالان اقتصادی همه استان های کشور بوده است. حاصل تحقیق انجام شده، ارزیابی شاخص امنیت سرمایه گذاری در ایران برای فصل پاییز ۱۴۰۱ و محاسبه ۷ نماگر مربوطه است. براساس محاسبات انجام شده شاخص کل امنیت سرمایه گذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه داده های پیمایشی و آماری تهیه می شود در پاییز ۱۴۰۱ کمیت ۶/۸۲ از ۱۰ (۱۰ بدترین حالت) سنجیده شده است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل ( تابستان ۱۴۰۱) با کمیت ۶/۸۲ و در پیمایش دو فصل قبل تر ( بهار ۱۴۰۱) با کمیت ۶/۵۱ ارزیابی شده بود که نشان می دهد امنیت سرمایه گذاری در بازه بهار تا پاییز ۱۴۰۱ با توجه به ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت کننده در یک روند نامناسب شدن قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

 خلاصه مدیریتی

بیان مساله 

گزارش حاضر، بیستمین سنجش پی‌درپی و فصلی «شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در ایران» است. این گزارش، با استفاده از آمارهای رسمی منتشر شده و در دسترس و نیز ارزیابی [1] 3052  فعال اقتصادی نمونه از میان فعالان اقتصادی همه استان‌های کشور بوده است که وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری در  پاییز سال 1401 را با 38 مؤلفه، 7 نماگر به تفکیک 31 استان‌ و 9 حوزه‌ کسب‌وکار نشان می‌دهد.

شاخص کل امنیت سرمایه‌گذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه داده‌های پیمایشی و آماری تهیه می‌شود در پاییز 1401 کمیت6/82 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل (تابستان 1401)،[2] 6/82 بوده که نشان می‌دهد کمیت عددی امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401 نسبت به فصل قبل از آن، با توجه به ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در فصل پاییز تغییری نکرده است . هر چند نسبت به دو فصل قبلی روند نا مناسب شدن آن ادامه داشته و تثبیت شده است.

یافته های کلیدی

براساس ارزیابی صورت‌گرفته در پیمایش فصلی پاییز سال 1401 و مقایسه آن با تابستان سال 1401، نامناسب‌ترین و مناسب‌ترین مؤلفه‌های ارزیابی شده از امنیت سرمایه‌گذاری به شرح زیر هستند:

 

تابستان سال 1401

پاییز سال 1401

کمیت

نامناسب‌ترین مؤلفه‌ها

ردیف

کمیت

نامناسب‌ترین مؤلفه‌ها

ردیف

9/20

عمل مسئولان ملی به وعده های داده شده

1

8/79

عمل مسئولان ملی به وعده های داده شده

1

8/87

عمل مسئولان استانی و محلی به وعده‌های اقتصادی داده شده

2

8/45

میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی

2

 8/60

حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایه‌گذاری

3

8/34

ثبات قیمت مواد اولیه

3

کمیت

 مناسب‌ترین مؤلفه‌ها

ردیف

کمیت

 مناسب‌ترین مؤلفه‌ها

ردیف

5/65

رواج توزیع کالای قاچاق

1

5/50

استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی

1

5/30

وجود کلاهبرداری یا تقلب در بازار

2

5/55

وجود کلاهبرداری یا تقلب در بازار

2

4/92

استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی

3

5/55

سرقت مالی (پول نقد، کالا، تجهیزات)

3

 

با توجه به بررسی‌های به‌عمل آمده ملاحظه می‌شود که نامناسب‌ترین مؤلفه امنیت سرمایه‌گذاری که فعالان اقتصادی را بیش از همه آزار می‌دهد در این مطالعه نیز همانند پایش قبلی مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده» نا مناسب ترین وضعیت را به خود اختصاص داده است ،  در این میان برای اولین بار در طی چند پایش گذشته دو  مؤلفه « میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی » و مؤلفه « ثبات قیمت مواد اولیه » در جایگاه دومین و سومین مؤلفه نا مناسب مورد ارزیابی قرار گرفته اند که قابل بررسی بیشتر است.

براساس یافته‌های داده‌های این گزارش پس از تلفیق داده‌های آماری و یافته‌های پیمایشی، به‌ترتیب استان‌های ایلام ، سیستان و بلوچستان و گلستان نامناسب‌ترین و استان‌های سمنان، ‌خراسان جنوبی و هرمزگان مناسب‌ترین وضعیت را از دیدگاه فعالان کسب‌وکار از منظر شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401 کسب کرده‌اند. براساس نتایج این مطالعه، در  پاییز 1401 ، از بین 9 حوزه فعالیت اقتصادی مورد سنجش در این پایش، فعالان اقتصادی در حوزه معدن (بجز نفت و گاز) با وجود آنکه نسبت به پایش قبل تر از نظر کمیت عددی نسبت به خودش نا مناسب تر ارزیابی شده است اما همچنان همانند پایش گذشته مناسب‌ترین ارزیابی در میان 9 حوزه را به خود اختصاص داده است .

در این میان فعالان اقتصادی در حوزه  نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب و برق و گاز نامناسب‌ترین ارزیابی را در میان همه حوزه‌ها از وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری ارائه کرده‌اند. شایان ذکر است که در پایش  پاییز 1401  همانند پایش گذشته نماگر عملکرد دولت همچنان نامناسب‌ترین وضعیت را نشان می‌دهد و نماگر ثبات اقتصاد کلان جایگاه دوم نامناسب‌ترین‌ها را به‌خود اختصاص داده است. ذکر این نکته ضروری است که در پایش پاییز 1401 وضعیت شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در طول 20 دوره پیمایش فصلی همانند پایش فصل تابستان 1401 نامناسب‌ترین وضعیت را نمایان ساخته است. ادامه این روند نامناسب شدن شاخص امنیت سرمایه‌گذاری، نشاندهنده هشداری جدی درخصوص مؤلفه‌های مورد سنجش شاخص امنیت سرمایه‌گذاری  می باشد و لزوم توجه و انجام اصلاحات جدی در روند مؤلفه‌های ذکر شده را بیش از پیش ضروری می‌سازد.

مقدمه: روش‌شناسی[3]

گزارش حاضر، بیستمین گزارش مستمر فصلی است که با ابزار پرسشنامه و براساس ترکیبی از «ادراک‌سنجی» فعالان اقتصادی سراسر کشور از وضعیت 24 مؤلفه پیمایشی (Survey Data) و نیز 17 داده آماری (Hard Data) امنیت سرمایه‌گذاری ایران در دوره سه‌ماهه پاییز 1401 تهیه شده است. این گزارش، با روش‌های پیمایشی و آماری، نماگرها و مؤلفه‌های مؤثر در سرمایه‌گذاری را در استان‌ها و بخش‌های اقتصادی ایران ارزیابی کرده و با تلفیق آنها به روش علمی، «شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری در ایران» مربوط به فصل پاییز 1401 را ارائه داده است.[4]

پرسشنامه پژوهش حاضر، به‌صورت الکترونیکی[5] و شامل 21 پرسش ثابت برای سنجش ادراک و احساس فعالان اقتصادی از وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری به‌صورت کیفی و طیف (گزینه‌های) پنج‌گانه «خیلی زیاد، زیاد، تاحدودی، کم و خیلی کم» طراحی شده است. در پرسشنامه و ارزیابی پایش امنیت سرمایه‌گذاری، ارزیابی بین صفر و 10 انجام می‌شود. به‌طوری که 10 نامناسب‌ترین (بدترین) و صفر مناسب‌ترین (بهترین) ارزیابی است و درنهایت شاخص هرچه به صفر نزدیک‌تر باشد، مناسب‌تر (بهتر) ارزیابی و تلقی می‌شود. در عین حال از ابتدای سال 1401 سه پرسش جدید[6] درخصوص تغییرات برخی مقررات به پرسشنامه پایش افزوده شده که عبارتند از: در فصل ( پاییز) 1401 تغییر قوانین و مقررات صادراتی تا چه حد بر کسب‌وکار شما تأثیر گذاشته است؟ در فصل ( پاییز) 1401 تغییر قوانین و مقررات وارداتی تا چه حد بر کسب‌وکار شما تأثیر گذاشته است؟ در فصل ( پاییز) 1401 قیمتگذاری دستوری از سوی نهادهای مرجع قیمتگذاری تا چه حد بر کسب‌وکار شما تأثیر گذاشته است؟ تحلیل دقیق روند این سه مؤلفه در پایش‌های آتی که زمینه مقایسه فصلی آن فراهم می‌شود، امکان‌پذیر است.

یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های این پژوهش، دسترسی به فهرست اعضای نمونه آماری تعیین شده (فعالان اقتصادی سراسر کشور) و نیز قانع و راضی کردن آنها به تکمیل پرسشنامه این پژوهش بوده است؛ لازم به ذکر است که ‌ باید به‌طور متوسط از هر استان 260 پرسشنامه تکمیل و تحویل گردد. شایان ذکر است که برای پایش بهار 1401 بالغ بر 6132 پرسشنامه قابل ‌قبول واصل شده بوده است. اما متأسفانه در پایش تابستان 1401 برخلاف پایش قبل از آن تعداد نمونه‌ها (پرسشنامه‌های پُر شده) بنا به برخی دلایل ذکر شده به شدت کاهش یافته ( کمتر از 1000 ) و در اکثر استان‌ها به اندازه مورد قبول نرسیده بود اما خوشبختانه برای پایش پاییز مجددا روند افزایش نمونه ها تا حدودی تکرار شد لیکن علی رغم تمام تلاش های تیم پایش با استانداردها و انتظارات همچنان فاصله زیادی دارد. به نحوی که تنها در استان تهران این موضوع محقق شد و در 3 استان آذربایجان شرقی، فارس و خراسان رضوی به تحقق بیش از 70 درصدی، در 13 استان تحقق بین 30 تا 70 درصدی و در 14 استان به تحقق زیر 30 درصدی در تکمیل پرسشنامه حاصل شد. لذا براساس روش آماری مورد استفاده، جهت تعمیم نتایج پژوهش در همه استان‌ها به کل جامعه باید با احتیاط عمل کرد. امید است با تغییر وضعیت و تثبیت شرایط کشور در پایش‌های آتی اقبال فعالان کسب وکار به مشارکت در پایش‌ها مجددا بر گردد و با مشارکت فعال ایشان بتوان نتایج قابل قبول تر کارشناسی و قابل تأمیم به کل استان ها را به دست آورد.

 

  1. شاخص کلی امنیت سرمایه‌گذاری در ایران

پس از استخراج مؤلفه‌های پیمایشی و آماری، اکنون با تلفیق این مؤلفه‌ها، شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401 ارائه می‌شود. براساس پژوهش پشتیبان گزارش حاضر،[7] شاخص امنیت سرمایه‌گذاری، با محاسبه میانگین وزنی مؤلفه‌های پیمایشی و آماری با نسبت 80 به 20 استخراج می‌شود که بر این اساس، شاخص کل امنیت سرمایه‌گذاری برای فصل پاییز 1401 همانند فصل تابستان 1401 با کمیت 6/82 به دست آمده است در صورتیکه برای فصل بهار 1401 با کمیت عددی 6/51 محاسبه شده و برای زمستان 1400 با کمیت 5/92 محاسبه شده بوده  است به‌عبارتی وضعیت شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401 در ادامه تابستان 1401 به ‌وضوح نشان از حرکت به سمت نامناسب شدن شاخص است و حکایت از تثبیت این روند نا مناسب دارد. جدول 1 وضعیت شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری (به تفکیک مؤلفه‌های پیمایشی و آماری) در پاییز 1401 را به تفکیک استان‌ها نشان می‌دهد.

 

جدول 1. رتبه‌بندی استان‌ها از نظر شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری

در پایش پاییز 1401

ردیف

استان/ شاخص

شاخص امنیت سرمایه‌گذاری

پاییز 1401

تابستان 1401

1

سمنان

6/31

6/34

2

خراسان جنوبی

6/35

6/19

3

هرمزگان

6/48

6/49

4

قزوین

6/51

5/98

5

کرمان

6/55

6/45

6

مرکزی

6/56

6/77

7

آذربایجان غربی

6/59

6/50

8

زنجان

6/65

6/96

9

کردستان

6/66

6/65

10

خراسان شمالی

6/76

6/89

11

اردبیل

6/78

6/83

12

گیلان

6/83

6/99

13

لرستان

6/85

6/65

14

خراسان رضوی

6/85

6/79

15

یزد

6/89

6/79

16

قم

6/89

6/79

17

آذربایجان شرقی

6/89

6/90

18

مازندران

6/90

6/75

19

اصفهان

6/90

6/99

20

خوزستان

6/90

6/82

21

فارس

6/92

6/99

22

همدان

6/97

7/00

23

بوشهر

6/98

7/13

24

چهارمحال و بختیاری

6/99

7/00

25

البرز

7/00

6/96

26

کرمانشاه

7/00

7/05

27

تهران

7/01

7/10

28

کهگیلویه و بویراحمد

7/06

7/40

29

گلستان

7/08

6/78

30

سیستان و بلوچستان

7/14

7/42

31

ایلام

7/24

7/45

 

میانگین

6/82

6/82

            * شاخص تلفیقی امنیت سرمایه‌گذاری میانگین وزنی دو بخش پیمایشی با وزن 0/8 و آماری

                                                                 با وزن 0/2 است.

             رتبه استان‌ها براساس شاخص تلفیقی تابستان 1401 از نامناسب‌ترین به مناسب‌ترین مرتب شده است.

 

جدول 1 نشان می‌دهد براساس فروض و تعاریف این پژوهش، مناسب‌ترین استان‌ها از نظر فعالان کسب‌وکار از منظر امنیت سرمایه‌گذاری در پایش پاییز 1401 به‌ترتیب استان‌های سمنان، خراسان جنوبی و هرمزگان بوده است .

در این میان برای پایش پاییز 1401 به‌ترتیب استان‌های ایلام ، سیستان و بلوچستان و گلستان به‌عنوان نامناسب‌ترین استان‌ها از نظر امنیت سرمایه‌گذاری شناسایی شده‌اند در حالی که در پایش مربوط به فصل تابستان 1401 به‌ترتیب استان‌های ایلام ، سیستان و بلوچستان و بوشهر محاسبه شده بودند.

دقت در جدول 1 و مقایسه آن در پایش‌های مختلف نشان می‌دهد که تکرارشوندگی برخی از استان‌ها از نظر مناسب بودن یا نامناسب بودن وضعیت امنیت سرمایه‌گذاری حائز اهمیت بوده و می‌تواند دلالت‌هایی برای مقامات استانی داشته باشد. به عبارتی در صورتی‌که کفایت آماری لازم در پایش‌ها از نظر تعداد مشارکت کننده حاصل شود، اگر استان‌هایی به تناوب  و با تکرار جز مناسب ترین‌ها یا نامناسب‌ترین استان‌ها از حیث شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در رتبه بندی استانی قرار بگیرند نیاز به بررسی و مطالعات درون استانی ویژه خواهد داشت.

 

            شکل 1. شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

 

 

 

 

2. نتایج پژوهش براساس نماگرهای امنیت سرمایه‌گذاری

 

همچنان‌که در بخش‌های پیشین اشاره شد هر شاخص از تعدادی نماگر و هر نماگر از تعدادی مؤلفه تشکیل شده است. در بخش قبل، نتایج پژوهش براساس مؤلفه‌های آماری و پیمایشی ارائه شد. در این بخش نتایج پژوهش براساس نماگرهای هفت‌گانه امنیت سرمایه‌گذاری ارائه می‌شود.

یادآوری می‌شود در این پژوهش، هفت نماگر اصلی تشکیل‌دهنده شاخص امنیت سرمایه‌گذاری طبق جدول زیر تعریف شده‌اند و ارزیابی کلی هر نماگر با تلفیق مؤلفه‌های آماری و پیمایشی (به‌صورت تأثیر 20 درصدی مؤلفه‌های آماری و 80 درصدی مؤلفه‌های پیمایشی) به‌ترتیب زیر است.

 

جدول 2. نماگرهای امنیت سرمایه‌گذاری به‌ترتیب ارزیابی در تابستان 1401 و مقایسه آنها در فصول گذشته

ردیف

نماگرهای شاخص امنیت سرمایه‌گذاری

 

 

پاییز 1401

 

 

تابستان

1401

بهار 1401

زمستان

1400

میانگین چهار فصل منتهی به پاییز 1401

تغییر پاییز 1401 نسبت به تابستان 1401

1

عملکرد دولت (نامناسب‌ترین ـ بدترین ارزیابی در فصول اخیر)

8/22

8/33

8/01

7/48

8/01

 مناسب‌تر

2

ثبات اقتصاد کلان

7/52

7/42

7/68

6/52

7/29

نامناسب‌تر

3

تعریف و تضمین حقوق مالکیت

7/50

7/38

7/2

6/00

7/02

 نامناسب‌تر

4

شفافیت و سلامت اداری

6/95

6/81

6/18

6/28

6/56

نا مناسب‌تر

5

ثبات و پیش‌بینی‌پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی

6/77

6/78

6/7

5/73

6/50

مناسب‌تر

6

فرهنگ وفای به ‌عهد و صداقت و درستی

6/67

6/90

6/75

6/05

6/59

مناسب‌تر

7

مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض (مناسب‌ترین ـ بهترین ارزیابی در دو فصل اخیر)

5/23

5/06

4/49

17/4

4/74

نامناسب‌تر

توضیح: نمره 10: نامناسب‌ترین ارزیابی.

 

در جدول 2 ترتیب نماگرهای هفت‌گانه از نامناسب‌ترین به مناسب‌ترین ارائه شده است. از مقایسه این جدول با مطالعات گذشته درمی‌یابیم که نامناسب‌ترین نماگر در پاییز 1401 همانند چند پایش گذشته، همچنان نماگر «عملکرد دولت» بوده است؛ در این میان مناسب‌ترین نماگر در چند پایش اخیر همچنان نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» است. با دقت در ارزیابی‌های صورت‌گرفته متوجه می‌شویم که در پاییز 1401 وضعیت نماگر «ثبات اقتصاد کلان» هم مجدداً در دومین نماگر نامناسب قرار گرفته است ؛ در پایش  پاییز 1401 وضعیت مؤلفه‌های نماگر «شفافیت و سلامت اداری» که از چهار مؤلفه پیمایشی تشکیل شده نسبت به دو پایش قبلی 1401 بدتر و نا مناسب‌تر ارزیابی شده و در جایگاه چهارمین نماگر نامناسب قرار گرفته است .

 

1-2. بررسی وضعیت نماگرهای امنیت سرمایه‌گذاری در ایران به تفکیک استان‌ها

رتبه‌بندی استان‌ها به‌ترتیب هریک از هفت نماگر امنیت سرمایه‌گذاری برحسب مناسب‌ترین تا نامناسب‌ترین ارزیابی در استان‌ها در هر نماگر، در ادامه ارائه شده است.

 

نماگر «عملکرد دولت»

نماگر «عملکرد دولت» در پاییز 1401 به تفکیک استان‌های کشور در جدول 3 ارائه شده است. مقدار عددی این نماگر نسبت به فصل گذشته قدری بهتر شده است اما در میان همه نماگرها همچنان نامناسب ترین است.

 

جدول 3. رتبه استان‌ها براساس نماگر «عملکرد دولت» در پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

مرکزی

7/72

12

خراسان جنوبی

8/13

23

خراسان رضوی

8/35

2

هرمزگان

7/88

13

خراسان شمالی

8/16

24

زنجان

8/41

3

قزوین

7/89

14

کردستان

8/21

25

همدان

8/42

4

کرمان

7/91

15

چهارمحال و بختیاری

8/24

26

قم

8/43

5

اصفهان

7/97

16

لرستان

8/25

27

کرمانشاه

8/49

6

سمنان

7/99

17

تهران

8/27

28

بوشهر

8/53

7

مازندران

8/01

18

گلستان

8/27

29

البرز

8/53

8

اردبیل

8/01

19

کهگیلویه و بویراحمد

8/30

30

ایلام

8/57

9

آذربایجان غربی

8/06

20

آذربایجان شرقی

8/30

31

سیستان و بلوچستان

8/62

10

گیلان

8/07

21

فارس

8/30

میانگین کشوری

8/22

11

یزد

8/13

22

خوزستان

8/31

 

 شکل 2. وضعیت نماگر «عملکرد دولت» به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

 

 

 

نماگر «ثبات اقتصاد کلان»

نماگر ثبات اقتصاد کلان در پاییز 1401 به تفکیک استان‌های کشور در جدول 4 ارائه شده است. در این گزارش و در این نماگر، استان‌های یزد، سمنان و بوشهر نسبت به سایر استان‌ها بهتر و مناسب‌تر ارزیابی شده و استان‌های کرمانشاه، ایلام و لرستان نامناسب‌تر از بقیه بوده‌اند. نکته قابل توجه این است که کمیت این نماگر نسبت به پایش قبلی نا مناسب تر ارزیابی شده است .به عبارتی دیگر وضعیت ثبات اقتصاد کلان در پاییز 1401 نسبت به  تابستان 1401 از نظر فعالان مشارکت کننده در این پایش قدری نا مناسب تر ارزیابی شده است.

  

جدول 4. رتبه استان‌ها براساس نماگر «ثبات اقتصاد کلان» در پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

یزد

6/52

12

آذربایجان غربی

7/45

23

هرمزگان

7/77

2

سمنان

6/82

13

خراسان رضوی

7/49

24

کرمان

7/78

3

بوشهر

6/90

14

فارس

7/53

25

چهارمحال و بختیاری

7/84

4

اصفهان

6/96

15

زنجان

7/54

26

خراسان شمالی

7/92

5

خوزستان

7/01

16

کردستان

7/54

27

مازندران

7/98

6

خراسان جنوبی

7/08

17

همدان

7/58

28

البرز

7/99

7

تهران

7/23

18

قزوین

7/61

29

لرستان

8/03

8

کهگیلویه و بویراحمد

7/32

19

گلستان

7/67

30

ایلام

8/08

9

مرکزی

7/36

20

قم

7/67

31

کرمانشاه

8/24

10

سیستان و بلوچستان

7/39

21

اردبیل

7/70

میانگین کشوری

7/52

11

گیلان

7/42

22

آذربایجان شرقی

7/70

 

شکل 3. وضعیت نماگر «ثبات اقتصاد کلان» به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

 

نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت»

در پاییز 1401، این نماگر با عدد 7/50 از 10 در جایگاه سومین نماگر نامناسب قرار گرفته است. در جدول 5 رتبه‌بندی استان‌ها نمایش داده شده که در آن، استان‌های سمنان، مرکزی و قزوین مناسب‌‌ترین وضعیت و استان‌های سیستان و بلوچستان ، البرز و بوشهر نامناسب‌ترین وضعیت را داشته‌‌اند.

جدول 5. رتبه استان‌ها براساس نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» در پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

سمنان

6/88

12

خراسان شمالی

7/32

23

ایلام

7/73

2

مرکزی

6/96

13

کرمان

7/39

24

گلستان

7/74

3

قزوین

7/08

14

مازندران

7/47

25

کرمانشاه

7/75

4

هرمزگان

7/18

15

چهارمحال و بختیاری

7/47

26

فارس

7/75

5

کردستان

7/18

16

اردبیل

7/53

27

لرستان

7/79

6

خراسان جنوبی

7/22

17

کهگیلویه و بویراحمد

7/55

28

خوزستان

7/81

7

زنجان

7/25

18

آذربایجان شرقی

7/57

29

بوشهر

7/91

8

آذربایجان غربی

7/28

19

تهران

7/57

30

البرز

8/05

9

گیلان

7/30

20

همدان

7/58

31

سیستان و بلوچستان

8/06

10

یزد

7/30

21

خراسان رضوی

7/63

میانگین کشوری

7/50

11

اصفهان

7/31

22

قم

7/73

 

شکل 4. وضعیت نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» به تفکیک استان‌ها، پاییز 1401

 

 

نماگر «شفافیت و سلامت اداری»

نماگر شفافیت و سلامت اداری، شامل چهار مؤلفه است که همه آنها به‌صورت پیمایشی محاسبه شده‌اند ، در پاییز 1401 در جایگاه چهارم نامناسب‌ترین نماگرها قرار گرفته است. جدول 6 رتبه‌بندی استان‌ها براساس این نماگر را در مطالعه  پاییز 1401 نشان می‌دهد. ملاحظه می‌شود که وضعیت استان‌های خراسان جنوبی،مرکزی و زنجان مناسب‌ترین و استان‌های  گلستان، سیستان و بلوچستان و تهران نامناسب‌ترین ارزیابی را از منظر فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این نماگر کسب کرده‌اند.

جدول 6. رتبه استان‌ها براساس نماگر «شفافیت و سلامت اداری» در پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

خراسان جنوبی

6/35

12

قزوین

6/86

23

فارس

7/06

2

مرکزی

6/52

13

همدان

6/88

24

یزد

7/09

3

زنجان

6/52

14

البرز

6/92

25

آذربایجان شرقی

7/19

4

لرستان

6/53

15

خراسان شمالی

6/94

26

گیلان

7/20

5

کهگیلویه و بویراحمد

6/57

16

خراسان رضوی

6/96

27

ایلام

7/21

6

سمنان

6/62

17

مازندران

6/98

28

هرمزگان

7/29

7

چهارمحال و بختیاری

6/66

18

قم

6/99

29

تهران

7/30

8

کردستان

6/68

19

خوزستان

6/99

30

سیستان و بلوچستان

7/67

9

اصفهان

6/71

20

کرمانشاه

7/01

31

گلستان

7/90

10

کرمان

6/76

21

بوشهر

7/05

میانگین کشوری

6/95

11

اردبیل

6/86

22

آذربایجان غربی

7/06

 

شکل 5. وضعیت نماگر «شفافیت و سلامت اداری» به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

 

نماگر «ثبات و پیش‌بینی‌پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی»

جدول 7 نشان می‌دهد در پاییز 1401 فعالان اقتصادی استان‌های مرکزی، قزوین و هرمزگان مناسب‌ترین ارزیابی و استان‌های سیستان و بلوچستان، البرز و تهران نامناسب‌ترین ارزیابی در نماگر «ثبات و پیش‌بینی‌پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی» را ارائه داده‌اند.

جدول 7. رتبه استان‌ها براساس نماگر «ثبات و پیش‌بینی‌پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی» در پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

مرکزی

6/32

12

خراسان شمالی

6/70

23

ایلام

6/90

2

قزوین

6/39

13

خراسان رضوی

6/70

24

چهارمحال و بختیاری

6/95

3

هرمزگان

6/40

14

اردبیل

6/72

25

کرمانشاه

6/96

4

خراسان جنوبی

6/40

15

لرستان

6/73

26

همدان

7/03

5

سمنان

6/41

16

آذربایجان شرقی

6/75

27

خوزستان

7/05

6

کرمان

6/51

17

یزد

6/75

28

زنجان

7/13

7

آذربایجان غربی

6/54

18

فارس

6/78

29

تهران

7/16

8

اصفهان

6/61

19

قم

6/78

30

البرز

7/31

9

گیلان

6/67

20

کردستان

6/79

31

سیستان و بلوچستان

7/33

10

گلستان

6/68

21

کهگیلویه و بویراحمد

6/82

میانگین کشوری

6/77

11

مازندران

6/69

22

بوشهر

6/88

 

شکل 6. وضعیت نماگر «ثبات و پیش‌بینی‌پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی»

از شاخص امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

نماگر «فرهنگ وفای به‌عهد و صداقت و درستی»

نماگر فرهنگ وفای به‌‌عهد و صداقت و درستی، دارای بیشترین مؤلفه (9 مؤلفه) در میان هفت نماگر دیگر است که بیش از نیمی از آنها پیمایشی هستند. این نماگر در پاییز 1401، در رتبه ششم نامناسب‌ترین نماگرها قرار گرفته و نسبت به پایش قبلی قدری مناسب تر ارزیابی شده است . در جدول 6 وضعیت استان‌ها در این نماگر ارائه شده است.

جدول 8. رتبه استان‌ها در نماگر «فرهنگ وفای به‌عهد و صداقت و درستی» پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

کرمان

6/01

12

مرکزی

6/52

23

البرز

6/90

2

هرمزگان

6/13

13

اردبیل

6/55

24

همدان

6/95

3

خراسان جنوبی

6/21

14

سیستان و بلوچستان

6/56

25

قم

6/95

4

سمنان

6/22

15

خراسان شمالی

6/63

26

بوشهر

6/96

5

آذربایجان غربی

6/32

16

کرمانشاه

6/65

27

مازندران

7/03

6

کردستان

6/37

17

زنجان

6/67

28

ایلام

7/09

7

قزوین

6/39

18

خوزستان

6/68

29

یزد

7/16

8

لرستان

6/42

19

چهارمحال و بختیاری

6/77

30

تهران

7/16

9

کهگیلویه و بویراحمد

6/51

20

آذربایجان شرقی

6/84

31

اصفهان

7/33

10

خراسان رضوی

6/51

21

فارس

6/85

میانگین کشوری

6/67

11

گیلان

6/52

22

گلستان

6/89

 

شکل 7. وضعیت نماگر «فرهنگ وفای به‌‌عهد و صداقت و درستی»

به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

 

نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض»

نماگر مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض شامل هشت مؤلفه است که اکثر آنها آماری هستند. جدول 9 رتبه‌بندی استان‌ها را براساس این نماگر نشان می‌دهد. در پاییز 1401 فعالان اقتصادی استان‌های سمنان، خراسان جنوبی و البرز مناسب‌ترین ارزیابی و فعالان اقتصادی استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و چهار محال و بختیاری نامناسب‌ترین ارزیابی را از نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» داشته‌اند. این نماگر در پاییز 1401 نیز همانند پایش‌های قبلی در میان هفت نماگر، به‌عنوان مناسب‌ترین نماگر ارزیابی شده است.

 

جدول 9. رتبه استان‌ها براساس نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» پاییز 1401

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

ردیف

استان

ارزیابی

1

سمنان

4/51

12

کرمان

5/05

23

ایلام

5/54

2

خراسان جنوبی

4/58

13

یزد

5/11

24

خراسان رضوی

5/55

3

البرز

4/65

14

کردستان

5/12

25

همدان

5/57

4

قزوین

4/66

15

مازندران

5/24

26

گلستان

5/59

5

هرمزگان

4/67

16

بوشهر

5/24

27

مرکزی

5/63

6

آذربایجان غربی

4/82

17

لرستان

5/25

28

کرمانشاه

5/63

7

خراسان شمالی

4/86

18

فارس

5/26

29

چهارمحال و بختیاری

5/65

8

زنجان

4/96

19

خوزستان

5/28

30

سیستان و بلوچستان

6/17

9

اردبیل

5/01

20

تهران

5/32

31

کهگیلویه و بویراحمد

6/17

10

آذربایجان شرقی

5/02

21

گیلان

5/41

میانگین کشوری

5/23

11

قم

5/04

22

اصفهان

5/41

 

شکل 8. وضعیت نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض»

به تفکیک استان‌ها در پاییز 1401

 

 

3. بررسی مؤلفه‌های امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401

1-3. امنیت سرمایه‌گذاری در ایران برحسب 17 مؤلفه آماری[8] در پاییز 1401

شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در ایران شامل 38 مؤلفه است که 17 مؤلفه آن آماری (HD) هستند؛ یعنی سنجش آن نیاز به پیمایش و نظرخواهی ندارد و توسط نهادهای رسمی، محاسبه و اعلام می‌شوند. شایان ذکر است که داده‌های مربوط به مؤلفه‌های ثبات نرخ تورم، ثبات نرخ ارز و ‌ثبات مسئولان استانی[9] به‌روزرسانی شده براساس داده‌های پاییز 1401 بوده و داده‌های مربوط به مؤلفه‌های رسیدگی به اختلافات تجاری از طریق داوری و ضریب نفوذ بیمه مربوط به سال 1400 می‌باشد و سایر داده‌های مربوط به مؤلفه‌های باقی‌مانده براساس آخرین سالنامه منتشر شده و در دسترس قوه قضائیه برای سال 1400 در تحلیل‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

همان‌طور که در پایش‌های قبلی توضیح داده شده است دو نماگر شفافیت و سلامت اداری و نماگر عملکرد دولت صرفاً براساس مؤلفه‌های پیمایشی سنجش و ارزیابی می‌شوند و هیچ مؤلفه آماری برای آنها در نظر گرفته نشده است.به عبارتی وضعیت آنها دقیقا براساس فصل مورد سنجش مورد ارزیابی قرار می گیرند.

 شایان ذکر است که برای تلفیق اطلاعات فوق (داده‌های آماری ) با داده‌های پیمایشی و استخراج شاخص امنیت سرمایه‌گذاری برای هر استان و درنهایت برای کل کشور، پس از تهیه جدول اطلاعات نسبی 17 مؤلفه، این مؤلفه‌ها نرمال‌سازی شده[10] و سپس با جدول اطلاعات پیمایشی تلفیق شده‌اند. با توجه به مراحل و پیش‌فرض‌های مذکور، مؤلفه‌های آماری (HD) شاخص امنیت سرمایه‌گذاری پس از نرمال شدن برای فصل پاییز 1401 محاسبه می‌شود که با توجه به لزوم رعایت اختصار، جداول مربوطه در این گزارش ارائه نشده‌اند.

مطالعه این فصل نشان می‌دهد شاخص امنیت سرمایه‌گذاری از نظر مؤلفه‌های آماری برای فصل پاییز 1401 عدد میانگین 26/4 از 10 (شاخص 10 به‌معنای ناامنی مطلق سرمایه‌گذاری) به‌دست آمده است. که نسبت به فصل تابستان نامناسب تر شده است، علت اصلی آن نیز نا مناسب شدن شاخص تورم مصرف کننده در فصل پاییز 1401 و افزایش شاخص تورم مصرف کننده نسبت به تابستان 1401 می باشد.به عبارتی دیگر نوسانات نرخ تورم از جمله عوامل اصلی اثر گذار مؤلفه‌های آماری بر محاسبات شاخص امنیت سرمایه گذاری می باشد.

نمودار 1. امنیت سرمایه‌گذاری در ایران برحسب مؤلفه‌های آماری در پاییز 1401

(10 بدترین ارزیابی)

 

 

جدول 10. ارزیابی 17 مؤلفه آماری امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401

عنوان مؤلفه

پاییز 1401

تابستان 1401

رتبه

ارزیابی

رتبه

ارزیابی

رسیدگی به اختلافات تجاری از طریق داوری (سال 1400)

1

7/93

1

7/93

سرقت مستوجب تعزیر (به‌ازای هز 100 هزار نفر جمعیت)

2

6/55

2

6/55

عدم نوسان شاخص تورم مصرف‌کننده ( پاییز 1401)

3

6/42

3

5/77

ضریب نفوذ بیمه

4

5/10

4

5/10

تعداد پرونده‌های کلاهبرداری (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت)

5

5/08

5

5/08

ضرب‌وجرح عمدی (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت)

6

4/85

6

4/85

اجرای کامل و به‌موقع احکام مراجع قضایی

7

4/58

7

5/58

تعداد پرونده‌های خیانت در امانت (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت)

8

4/32

8

4/32

نرخ رسیدگی به پرونده‌های قضایی (درصد از ورودی)

9

4/28

9

4/28

درصد چک‌های برگشتی

10

4/25

10

4/25

میانگین زمان رسیدگی به هر پرونده ورودی (روز)

11

4/03

11

4/03

تعداد پرونده‌های مطالبه طلب (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت)

12

3/89

12

3/89

تعداد تصادف منجر به فوت یا جرح (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) 

13

3/35

13

3/35

شکایت‌های با موضوع تصرف عدوانی (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت)

14

2/71

14

2/71

ثبات نرخ ارز (پاییز 1401)

15

2/39

17

0/98

مزاحمت ملکی (به‌ازای هر100 هزار نفر جمعیت)

16

1/52

15

1/52

ثبات مسئولان استانی  (پاییز 1401)

17

1/19

16

1/34

میانگین ارزیابی مؤلفههای پیمایشی

4/26

4/15

 

2-3. امنیت سرمایه‌گذاری در ایران برحسب 21 مؤلفه پیمایشی

ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در این مطالعه از وضعیت مؤلفه‌های پیمایشی (پرسشنامه) شاخص امنیت سرمایه‌گذاری (نمره 10 بدترین ارزیابی و صفر مناسب‌ترین ارزیابی) براساس نتایج حاصل از مشارکت فعالان کسب‌وکار در این پایش در نمودار 2 ارائه شده است

مقایسه نتایج ارزیابی پاییز 1401 با تابستان 1401 و فصول گذشته نشان می‌دهد متأسفانه همچنان مؤلفه‌ «عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده» حائز نامناسب‌ترین ارزیابی‌ شده‌ است. با بررسی ارزیابی فعالان اقتصادی از مؤلفه‌های پیمایشی در پایش پاییز 1401 در می یابیم که برای اولین بار در طی چند پایش گذشته به ناگهان مؤلفه  « میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی» با ارزیابی نا مناسب تری نسبت به سایر موارد مواجه شده و در جایگاه دومین مؤلفه نا مناسب قرار گرفته است. از طرفی دیگر مؤلفه «عمل مسئولان استانی و محلی به وعده های اقتصادی داده شده » که همواره جزء 3 مؤلفه نا مناسب در پایشها ارزیابی می شده است برای اولین بار با مناسب ارزیابی شدن وضعیت آن -که در پایش قبلی دومین مؤلفه نا مناسب پیمایشی بوده - به یازدهمین مؤلفه نامناسب ارتقاء یافته است. به عبارت دیگر این مناسب شدن در پایش پاییز 1401 احتمالا حکایت از این موضوع دارد که فعالان کسب وکار مشارکت کننده در این پایش از نتایج ناشی از وعده های مسؤلان استانی و محلی نسبت به دوره های قبلی برخوردار شده‌اند و تا حدودی اعلام رضایت از ایشان را در ارزیابی این دوره نشان داده اند و در صورتی که این وضعیت  ( مناسب شدن ) برای این مؤلفه در پایشهای آتی ادامه دار باشد می تواند بسیار حائز اهمیت باشد.

 

نمودار 2. ارزیابی فعالان اقتصادی از 21 مؤلفه پیمایشی امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401

(10 بدترین ارزیابی)

 

 

 

 

 

جدول 11. ارزیابی فعالان اقتصادی از 21 مؤلفه پیمایشی امنیت سرمایه‌گذاری در پاییز 1401 

و مقایسه وضعیت آن با تابستان 1401

عنوان مؤلفه

پاییز 1401

تابستان 1401

رتبه

ارزیابی

رتبه

ارزیابی

استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی

1

5/5

1

4/92

 وجود کلاهبرداری یا تقلب در بازار

2

5/55

2

5/30

سرقت مالی (پول نقد، کالا، تجهیزات)

3

5/55

4

5/73

میزان وفای به عهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار

4

6/28

5

6/29

تاثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی

5

6/28

6

6/80

رواج توزیع کالای قاچاق

6

6/46

3

5/65

دسترسی آزاد و عمومی به اطلاعات و تصمیمات مسئولان

7

6/57

7

6/84

میزان شیوع رشوه در ادارات

8

6/87

8

6/86

تغییر قوانین و مقررات صادراتی

9

6/93

10

7/04

قیمت گذاری دستوری

10

6/99

9

6/89

عمل مسئولان استانی و محلی به وعده های اقتصادی داده شده

11

7/32

23

8/87

میزان اعتماد به دادگاه های استان برای احقاق بموقع و منصفانه حق در دعاوی تجاری

12

7/83

12

7/73

ثبات قوانین و مقررات

13

7/86

11

7/72

اعمال نفوذ و تبانی در معاملات ادارات

14

7/89

14

7/90

سرعت عمل و تعهد مراجع انتظامی (پلیس) در رسیدگی به شکایات فعالان اقتصادی

15

7/92

13

7/80

میزان اختلال ایجاد شده در اثر تحریم های خارجی

16

8/09

17

8/20

احقاق حقوق قانونی در ادارات دولتی

17

8/23

18

8/21

وفای به عهد در اجرای قراردادها توسط دولت و شرکت های دولتی

18

8/26

15

8/02

روشن بودن قوانین و مقررات ناظر بر کسب و کار

19

8/30

16

8/15

ثبات یا قابل پیش بینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی

20

8/32

21

8/57

میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایه‌گذاری

21

8/34

22

8/60

ثبات قیمت مواد اولیه

22

8/34

20

8/47

میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی

23

8/45

19

8/26

عمل مسئولان ملی به وعده های داده شده

24

8/79

24

9/20

میانگین ارزیابی مؤلفههای پیمایشی ( 21 مؤلفه اصلی)

46/7

52/7

توضیح: - 10 = بدترین ارزیابی و رتبه بالاتر = وضعیت نامناسب‌تر را نشان می دهد.

  • در محاسبه میانگین ارزیابی مؤلفه های پیمایشی سه مؤلفه جدید (تاثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی، قیمت گذاری دستوریو تغییر قوانین و مقررات صادراتی) قرار داده نشده اند.

 

جدول 11 به‌عبارتی نشان‌دهنده میزان تغییرات رتبه‌ای مؤلفه‌های پیمایشی در مقایسه با هم طی دو دوره متوالی پایش است؛ ‌در اصل اگر میزان تغییرات رتبه‌ای در پایش‌های مورد سنجش بیشتر باشد باید دقت شود که چرا در آن دوره، وضعیت مؤلفه مورد نظر، به آن میزان تغییر کرده است (چه از منظر مناسب‌تر شدن یا نامناسب‌تر شدن).

از ابتدای  پایشهای سال 1401 سه مؤلفه برای بار اول در پرسشنامه از فعالان اقتصادی قرار گرفت که تحلیل آنها نشان می دهد که در تابستان 1401 نسبت به بهار 1401 هر سه مؤلفه « تاثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی» ،« قیمت گذاری دستوری» و « تغییر قوانین و مقررات صادراتی» به شدت نا مناسب تر ارزیابی شده اند .  در حالیکه با مقایسه روند آنها در پایش پاییز 1401 نسبت به تابستان 1401 در می یابیم که دو مؤلفه « تاثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی» و « تغییر قوانین و مقررات صادراتی»  قدری مناسب‌تر شده و مؤلفه « قیمت گذاری دستوری» در این بازه زمانی نا مناسب تر ارزیابی شده است . مطلب دیگر آنکه نا مناسب ترین مؤلفه در طی پایشهای متوالی یعنی مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعده های داده شده » در پایش پاییز نسبت به تابستان از منظر کمیتی کاهش یافته و مناسب تر شده است اما همچنان در میان همه مؤلفه های پیمایشی نا مناسب ترین وضعیت را به خود اختصاص می دهد.

 

3-3. امنیت سرمایه‌گذاری در ایران برحسب مؤلفه‌های پیمایشی به تفکیک حوزه‌های کاری

یکی دیگر از اطلاعات قابل ارائه در این پایش، ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در این پژوهش از امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک حوزه‌های کاری است که در جدول 12 ارائه شده است.

 

جدول 12. ارزیابی فعالان اقتصادی از امنیت سرمایه‌گذاری در ایران

به تفکیک حوزه‌های کاری در مطالعه تابستان 1401[11]

حوزه کاری

پاییز

1401

تابستان

1401

بهار 1401

تغییر وضعیت پاییز 1401 نسبت به

تابستان 1401

نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب و برق و گاز

7/93

7/86

7/52

نامناسب‌تر

ارتباطات، توزیع و... (حمل‌ونقل، انبارداری، عمده‌فروشی و خُرده‌فروشی)

7/67

7/64

7/44

نامناسب‌تر

دامداری، مرغداری و شیلات

7/65

7/68

7/27

مناسب‌تر

هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا

7/57

7/58

7/10

مناسب‌تر

خدمات (آموزش، بهداشت و...)

7/55

7/58

7/29

مناسب‌تر

زراعت، باغداری و جنگلداری

7/51

7/47

7/19

نامناسب‌تر

خدمات تولیدی (واسطه‌گری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیت‌های کسب‌وکار)

7/42

7/37

7/07

نامناسب‌تر

صنعت (شامل کلیه صنعت و موارد مرتبط با ساختمان)

7/39

7/36

7/08

نامناسب‌تر

معدن بجز نفت و گاز

7/19

6/72

5/97

نامناسب‌تر

 

بررسی وضعیت حوزه کاری در پایش امنیت سرمایه گذاری فصل پاییز 1401 نشان می دهد که از منظر فعالان اقتصادی مشارکت‌کننده در این مطالعه حوزه کاری «نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب و برق و گاز» همچنان نا‌مناسب‌ترین وضعیت را در میان تمام حوزه های کاری  به خود اختصاص داده است. قابل ذکر است سه حوزه کاری هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا ، خدمات (آموزش، بهداشت و...) و زراعت، باغداری و جنگلداری به مقدار ناچیزی نسبت به پایش قبلی مناسب‌تر ارزیابی شده اند که البته با بررسی کمیت آنها در اصل در می‌یابیم که چندان تغییر محسوس و قابل ااعتنایی در این زمینه نکرده اند.

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

گزارش حاضر، ارزیابی شاخص امنیت سرمایه‌گذاری در ایران برای فصل پاییز 1401 و محاسبه 7 نماگر مربوطه است. براساس محاسبات انجام شده شاخص کل امنیت سرمایه‌گذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه داده‌های پیمایشی و آماری تهیه می‌شود در پاییز 1401 همانند تابستان 1401 بدون تغییری با کمیت 6/82 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده است. بر اساس این تحقیق نتایج زیر قابل ذکر است:

  1. در تحلیل یافته‌ های پایش پاییز 1401 باید دقت شود که به دلیل اتفاقات رخ داده در انتهای شهریور ماه 1401 و ادامه ناامنی‌ها در طول فصل پاییز 1401 ( دقیقا مصادف بود با زمان 3 هفته ای پایش از فعالان کسب وکار) و البته دلایل متعدد دیگری که امکان پرداختن به آنها در این گزارش وجود ندارد، در این مطالعه با عدم کفایت مناسب آماری نمونه های مورد نیاز در پر کردن پرسشنامه مربوط به این پایش برای برخی استان ها مواجه بوده ایم لذا براساس اصول آماری امکان تطبیق یافته ها به کل استان‌ها وجود ندارد و صرفا به دلیل رعایت توالی تهیه و تدوین گزارش‌های پایش و ثبت حداقل داده‌ها در روند تحلیل پایشها تصمیم به انتشار گزارش پایش پاییز 1401 گرفته شده است. امید است در فصول آتی پایش با افزایش مشارکت کنندگان بتوان با اطمینان بالاتری داده های پایش را تجزیه و تحلیل کرد.
  2. با مقایسه رتبه‌بندی استان‌ها درمی‌یابیم که در قسمت نامناسب‌ترین استان‌ها، در پایش‌های گذشته معمولاً ‌استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، ‌چهارمحال و بختیاری، ‌ایلام و تهران در اکثر مواقع در انتهای رتبه‌بندی در مؤلفه‌های آماری قرار داشته‌اند. اما در پایش پاییز 1401 نیز همانند پایش  تابستان 1401 با نامناسب‌تر ارزیابی شدن وضعیت سایر استان‌ها خصوصاً استان سیستان و بلوچستان و استان گلستان، ‌آن دسته از استان‌هایی که همواره در رتبه‌های آخر (نامناسب‌ترین وضعیت‌ها) قرار می‌گرفته‌اند به نسبت از وضعیت مناسب‌تری برخوردار شده‌اند و در رتبه‌بندی وضعیت بهتری نسبت به گذشته پیدا کرده‌اند. ادامه تغییر رتبه بندی  و وضعیت استانها می تواند برای مقامات استانی جهت بررسی چرایی، قابل پیگیری و بررسی های لازم باشد.
  3. در پاییز 1401 همانند چند پایش قبلی نماگر «عملکرد دولت» با کمیت 8/22 مجدداً به‌عنوان نامناسب‌ترین نماگر ارزیابی شده است؛ باید دقت شود که مقدار کمّی این عدد نسبت به پایش تابستان 1401 که دارای کمیت 8/33 بوده با کاهش مواجه شده است که نشان از قدری مناسب تر شدن روند آن نسبت به گذشته است؛ ادامه این روند و بررسی آن در گزارش‌های آتی می‌تواند پیام‌ها و تحلیل‌های قابل توجهی برای تصمیم‌گیران و سیاستگذاران داشته باشد. شایان ذکر است مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده نماگر «عملکرد دولت» عبارتند از: سهولت احقاق حقوق قانونی شهروندان در ادارات (مؤلفه پیمایشی)، اختلال در کسب‌وکار بر اثر تحریم‌های جدید خارجی (مؤلفه پیمایشی) و حمایت و همراهی واقعی مقامات استانی از داوطلبان سرمایه‌گذار (مؤلفه پیمایشی). در عین حال در پاییز 1401 نیز همانند چند مطالعه گذشته، مجدداً نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» مناسب‌ترین نماگر در میان سایر نماگرها بوده است.
  4. نماگر «ثبات اقتصاد کلان» در پاییز 1401 با کمیت 7/52 در عین حال که در جایگاه دومین نماگر نامناسب قرار گرفته است نسبت به تابستان 1401 که با کمیت 7/42 (در جایگاه دومین نماگر نامناسب قرار داشت) به نسبت نا مناسب تر از گذشته ارزیابی شده است. البته درخصوص این نماگر لازم است در پایش‌های آینده با دقت روند آن مورد توجه قرار گیرد؛ در این بررسی باید مشخص شود که اولاً چه عواملی باعث شده‌اند وضعیت این نماگر تغییر یابد و ثانیاً آیا آن موارد پایدار و تکرارشونده خواهند بود یا خیر؟
  5. در این مطالعه، به‌ترتیب مؤلفه‌های «عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده (8/79)» که در پایش قبلی با کمیت ( 9/20) ، مؤلفه « میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی (8/45) که در پایش قبلی (8/26) و مؤلفه « ثبات قیمت مواد اولیه (8/34) » که در پایش قبلی ( 8/47) بوده است، نامناسب‌ترین و بدترین ارزیابی‌ها را به‌خود اختصاص داده‌اند که این امر نشان از ضرورت عمل به وعده‌ها و قراردادها توسط نهادهای دولتی و سازمان‌ها و نهادهای ذیل قوه مجریه دارد. تکرار تعداد دفعات نامناسب ارزیابی شدن مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده» (جزء دو رتبه اول نامناسب‌ترین مؤلفه‌ها در طی چندین دوره گذشته) نشان‌دهنده حساسیت و توجه بسیار بالای فعالان کسب‌وکار مشارکت‌کننده در این سلسله مطالعات نسبت به صحبت‌ها و قول و وعده‌های داده شده مسئولان کشور و اثرگذاری بسیار بالای صحبت‌های آنها در فضای کلی امنیت سرمایه‌گذاری است. قطعاً تداوم این روند و آثار آن بر کارآفرینان واقعی و سرمایه‌گذاران بالقوه برای مشارکت در اقتصاد و بهبود کارایی، هزینه‌های سنگینی بر کل اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
  6. در این پایش برای اولین بار دو مؤلفه « میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی (8/45)» و مؤلفه « ثبات قیمت مواد اولیه (8/34) » به عنوان دومین و سومین مؤلفه نامناسب که نسبت به پایشهای گذشته نامناسب‌تر ارزیابی شده اند، شناخته می شوند. بررسی این موضوع در پایشهای آتی در صورت تداوم این مدل ارزیابی می تواند نشاند هنده میزان بالای اثر گذاری این دو مؤلفه در پایش امنیت سرمایه گذاری نسبت به سایر مؤلفه ها باشد.
  7. در پایش پاییز1401 نیز همانند پایش تابستان 1401 مجدداً فعالان مشارکت‌کننده در حوزه فعالیت نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب و برق و گاز نامناسب‌ترین ارزیابی را در میان سایر حوزه‌های کاری اعلام کرده‌اند؛ و فعالان مشارکت کننده در حوزه کاری معدن به جز نفت گاز نیز مناسب ترین ارزیابی را اعلام کرده اند. این نکته قابل توجه است که به دلیل آنکه تعداد فعالان مشغول در حوزه کاری معدن بسیار کمتر از سایر حوزه ها می باشند لذا ارزیابی آنها نیز می تواند نسبت به سایر کمترین کمیت را نشان دهد. و البته این امر لزوما حاکی از مناسب بودن وضعیت این حوزه کاری نسبت به سایر حوزه ها نمی‌باشد.

 

پیوست

 

شاخص ملی امنیت سرمایه‌گذاری در ایران شامل 7 نماگر و 38 مؤلفه (17 مؤلفه آماری[12] و 21 مؤلفه پیمایشی)[13] نهایی و به‌ شرح زیر می باشد:

نماگر 1. تعریف و تضمین حقوق مالکیت (7 مؤلفه: 3 پیمایشی و 4 آماری)

  1. اعتماد به دستگاه قضایی برای احقاق به‌موقع و منصفانه حق در دعاوی تجاری و مالی (مؤلفه پیمایشی)
  2. سرعت عمل و تعهد مراجع انتظامی (پلیس) در رسیدگی به شکایت فعالان اقتصادی (مؤلفه پیمایشی)
  3. تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی (مؤلفه پیمایشی)
  4. اجرای کامل و به‌موقع احکام مراجع قضایی (مؤلفه آماری)
  5. رسیدگی به اختلافات تجاری از طریق داوری (مؤلفه آماری)
  6. نرخ رسیدگی به پرونده‌های قضایی (درصد از ورودی) (مؤلفه آماری)
  7. میانگین زمان رسیدگی به هر پرونده ورودی (روز) (مؤلفه آماری)

نماگر 2. ثبات اقتصاد کلان (3 مؤلفه: 1 پیمایشی و 2 آماری)

  1. ثبات قیمت مواد اولیه (مؤلفه پیمایشی)
  2. ثبات شاخص تورم مصرف‌کننده (مؤلفه آماری)
  3. ثبات نرخ ارز (مؤلفه آماری)

نماگر 3. ثبات و پیش‌بینی‌پذیری مقررات و رویه‌های اجرایی (4 مؤلفه: 3 پیمایشی و 1 آماری)

  1. ثبات یا پیش‌بینی‌پذیری قوانین و مقررات (مصوبه مجلس یا هیئت دولت یا وزرا) (مؤلفه پیمایشی)
  2. ثبات یا پیش‌بینی‌پذیری رویه‌های اجرایی (تصمیمات مسئولان استانی یا محلی) (مؤلفه پیمایشی)
  3. روشن و غیرقابل تفسیر بودن قوانین و مقررات ناظر به کسب‌وکار (مؤلفه پیمایشی)
  4. ثبات مسئولان استانی (مؤلفه آماری)

نماگر 4. شفافیت و سلامت اداری (4 مؤلفه: 4 پیمایشی)

  1. توزیع کالای قاچاق به ضرر بخشی از فعالان اقتصادی در بازار (مؤلفه پیمایشی)
  2. دسترسی آزاد و عمومی به اطلاعات و تصمیم‌های مسئولان (مؤلفه پیمایشی)
  3. میزان شیوع رشوه در ادارات (مؤلفه پیمایشی)
  4. اعمال ‌نفوذ و تبانی در معاملات حکومتی (مؤلفه پیمایشی)

نماگر 5. فرهنگ وفای به ‌عهد و صداقت و درستی (9 مؤلفه: 5 پیمایشی و 4 آماری)

  1. وجود کلاهبرداری یا تقلب در بازار (مؤلفه پیمایشی)
  2. میزان وفای به ‌عهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار (مؤلفه پیمایشی)
  3. وفای به‌ عهد در اجرای قراردادها توسط دولت (مؤلفه پیمایشی)
  4. عمل مسئولان ملی به وعده‌های داده شده (مؤلفه پیمایشی)
  5. عمل مسئولان محلی به وعده‌های داده شده (مؤلفه پیمایشی)
  6. تعداد پرونده‌های خیانت در امانت (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  7. تعداد پرونده‌های مطالبه طلب (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  8. درصد چک‌های برگشتی (مؤلفه آماری)
  9. تعداد پرونده‌های کلاهبرداری (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)

نماگر 6. مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض (8 مؤلفه: 2 پیمایشی و 6 آماری)

  1. سرقت مالی (پول نقد، کالا، تجهیزات و ماشین‌آلات) (مؤلفه پیمایشی)
  2. سرقت یا استفاده غیرمجاز از علائم تجاری یا مالکیت معنوی (مؤلفه پیمایشی)
  3. سرقت مستوجب تعزیر (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  4. تصرف عدوانی (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  5. مزاحمت ملکی (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  6. ضرب‌وجرح عمدی (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  7. تعداد تصادف منجربه فوت یا جرح (به‌ازای هر 100 هزار نفر جمعیت) (مؤلفه آماری)
  8. ضریب نفوذ بیمه (مؤلفه آماری)

نماگر 7. عملکرد دولت (3 مؤلفه پیمایشی)

  1. سهولت احقاق حقوق قانونی شهروندان در ادارات (مؤلفه پیمایشی)
  2. اختلال در کسب‌وکار بر اثر تحریم‌های جدید خارجی (مؤلفه پیمایشی)
  3. حمایت و همراهی واقعی مقامات استانی از داوطلبان سرمایه‌گذار (مؤلفه پیمایشی)

 

  1.  تعداد 3052 پرسشنامه معتبر و تکمیل شده توسط فعالان اقتصادی از سراسر کشور مربوط به پاییز 1401 که فایل‌های پرسشنامه‌ها در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی، گروه مطالعات محیط کسب‌وکار و تنظیم‌گری بخشی) محفوظ است.

    1. بیمه مرکزی ایران، سالنامه آماری صنعت بیمه، 1396، 1397، 1398 ،1399 و 1400
    2. سیاح، سیدامیر و دیگران. «سنجش امنیت سرمایه‌گذاری در ایران: چارچوب مفهومی، روش، شاخص و نماگرها (ویرایش اول)»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، شماره مسلسل 15852، اردیبهشت‌ماه 1397.
    3. حسین‌زاده بحرینی، محمدحسین و سیدسعید، ملک‌الساداتی. «موانع نهادی سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار در ایران»، پژوهشنامه بازرگانی، تابستان 1390، دوره 15، ش 59.
    4. دسوتو، هرناندو. راز سرمایه: چرا سرمایه‌داری در غرب موفق می‌شود و در جاهای دیگر شکست می‌خورد؟ ترجمه فریدون تفضلی، تهران، نشر نی، 1386.
    5. سیاح، سیدامیر. «آموزه‌های 16 دوره ارزیابی فصلی محیط کسب‌وکار در ایران طی پاییز 1389 تا تابستان 1393»، مجلس و راهبرد، سال بیست‌وسوم، ش 85، بهار 1395.
    6. تهرانی، ایمان و سیاح، سیدامیر. «گزارش پایش امنیت سرمایه‌گذاری 14. بهار 1400» به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، شماره مسلسل 18047، بهمن‌ماه 1400.
    7. تهرانی، ایمان و قنبری، امین. «گزارش پایش امنیت سرمایه‌گذاری 15. تابستان 1400» به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، شماره مسلسل 18136، اسفندماه 1400.
    8. تهرانی، ایمان و قنبری، امین. «گزارش پایش امنیت سرمایه‌گذاری 16. پاییز 1400» به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، شماره مسلسل 18266، خردادماه 1401.
    9. تهرانی، ایمان و قنبری، امین. «گزارش پایش امنیت سرمایه‌گذاری 17. زمستان 1400» به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، شماره مسلسل 18446، مهرماه 1401.
    10. تهرانی، ایمان و قنبری، امین. «گزارش پایش امنیت سرمایه‌گذاری 18. بهار 1401» به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات اقتصادی)، شماره مسلسل 18832،اسفند ماه 1401.
    11. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، درباره مقابله با شیوع ویروس کرونا (۴۰) ارزیابی ابعاد اقتصاد کلان شیوع ویروس کرونا (ویرایش اول (دفتر مطالعات اقتصادی، شماره مسلسل 17011، اردیبهشت‌ماه 1399.
    12. مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه، سالنامه عمومی قوه قضائیه، 1400.
    13. مرکز آمار و اطلاعات قوه قضائیه (معاونت آمار و اطلاعات)، سالنامه آماری قوه قضائیه، سال‌های 1395 و 1396 (جلد 1)، 1397، 1398 ، 1399 و 1400
    14. گزارش عملکرد واحدهای قضایی، مرکز آمار و اطلاعات قوه قضائیه، معاونت آمار و اطلاعات، اسفندماه 1400.
    15. مرکز آمار ایران، «گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده به تفکیک استان، دی ماه 1401»، 8/10/1401.
    16. Cochran, W. G. (2007). Sampling Techniques. John Wiley & Sons.‏
    17. Sarmah, H. K., & Hazarika, B. B. (2012). Importance of the Size of Sample and Its Determination in the Context of Data Related to the Schools of Greater Guwahati. Bull. Gauhati Univ. Math. Assoc, 12, 55-76.‏
    18. Sarmah, H. K., Hazarika, B. B., & Choudhury, G. (2013). An Investigation on Effect of Bias on Determination of Sample Size on the Basis of Data Related to the Students of Schools of Guwahati. International Journal of Applied Mathematics and Statistical Sciences, 2(1), 33-48.‏
    19. Kotrlik, J. W. K. J. W., & Higgins, C. C. H. C. C. (2001). Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size in Survey Research Appropriate Sample Size in Survey Research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 19(1), 43.‏