نوع گزارش : گزارش های نظارتی
نویسندگان
1 پژوهشگر ارشد گروه محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
2 کارشناس گروه محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
گزارش های فصلی امنیت سرمایه گذاری بر آن است تا با جلب توجه عموم مسئولان کشور به این عامل کلیدی در توسعه اقتصادی (اما مغفول مانده در سیاستگذاری اقتصاد ایران) به گفتمان سازی در جهت افزایش امنیت سرمایه گذاری و ضمانت های اجرایی حقوق مالکیت فعالان اقتصادی ایران و نیز بهبود عینی و واقعی امنیت اقتصادی و فضای سرمایه گذاری کمک کند. این گزارش، با استفاده از آمارهای رسمی منتشر شده و در دسترس و نیز ارزیابی ۸۸۶۷ فعال اقتصادی نمونه، از میان فعالان اقتصادی همه استان های کشور انجام شده است. حاصل تحقیق انجام شده، ارزیابی شاخص امنیت سرمایه گذاری در ایران برای فصل زمستان سال ۱۴۰۲ و محاسبه هفت نماگر مربوطه است. براساس محاسبات انجام شده، شاخص کل امنیت سرمایه گذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه داده های پیمایشی و آماری تهیه می شود؛ در فصل زمستان سال ۱۴۰۲ کمّیت ۵/۷۲از ۱۰ (۱۰ بدترین حالت) سنجیده شده است. این درحالی است که در پاییز ، زمستان و بهار سال ۱۴۰۲ کمّیت این شاخص به ترتیب ۵/۷۰، ۵/۶۶ و ۵/۷۳ ارزیابی شده بود که نشان می دهد امنیت سرمایه گذاری با وجود آنکه در بازه بهار تا تابستان سال ۱۴۰۲ در روند مناسب شدن قرار گرفته بود، اما در پاییز ۱۴۰۲ این روند قدری با اختلال مواجه شده و درنهایت بر اثر برخی التهابات بازار به خصوص نوسانات نرخ ارز و تغییرات قابل توجه برخی از متغییرهای آماری مجدداً شاخص امنیت سرمایه گذاری در زمستان سال ۱۴۰۲همانند پاییز به سمت نا مناسب شدن حرکت کرده است.
گزیده سیاستی
شاخص کل امنیت سرمایهگذاری ایران در زمستان 1402 کمّیت 5/72 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل (پاییز 1402)، 5/6670 بوده که این امر نشان میدهد؛ امنیت سرمایهگذاری در زمستان 1402 نسبت به فصل قبل از آن (با توجه به ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکتکننده) قدری نامناسبتر شده است.
کلیدواژهها
موضوعات
شرح/ بیان مسئله
گزارش حاضر، بیستوپنجمین سنجش پیدرپی و فصلی «شاخص امنیت سرمایهگذاری در ایران» است. این گزارش، با استفاده از آمارهای رسمی منتشر شده و در دسترس و نیز ارزیابی، 8867 فعال اقتصادی نمونه از میان فعالان اقتصادی همه استانهای کشور بوده است که وضعیت امنیت سرمایهگذاری در زمستان سال 1402 را با 38 مؤلفه، هفت نماگر به تفکیک 31 استان و 9 حوزه کسبوکار نشان میدهد.
شاخص کل امنیت سرمایهگذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه دادههای پیمایشی و آماری تهیه میشود در زمستان سال 1402 کمّیت 5/72 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده است. مقدار عددی این شاخص در مطالعه فصل قبل (پاییز 1402) کمّیت 5/70، در مطالعه تابستان (1402) 5/66، در مطالعه بهار (1402 ) 5/73، در فصل زمستان سال 1401، 6/10 و در فصول قبلتر (پاییز و تابستان سال 1401)، 6/82 بوده که نشان میدهد کمّیت عددی امنیت سرمایهگذاری که در تابستان سال 1402 نسبت به فصول قبل از آن، به مقدار چشمگیری مناسبتر ارزیابی شده بوده مجدداً برای زمستان و پاییز 1402 بهسمت نامناسبتر شدن حرکت کرده است. البته باید توجه داشت که عامل اصلی روند بهبودی شاخص امنیت سرمایهگذاری تا تابستان 1402، به میزان زیادی مناسبتر ارزیابی شدن مؤلفههای پیمایشی ازسوی فعالان مشارکتکننده در آن پایشها بوده است؛ گفتنی است که در بهار و تابستان سال 1402 با نوسانات شدید نرخ ارز در بازه زمانی سنجش، مواجه نبودهایم و شاخص تورم مصرفکننده نیز چندان دچار افزایش نبوده است؛ لذا مؤلفههای آماری نیز در ادامه بهار سال 1402، در تابستان نیز با کمّیت عددی 3/93 وضعیت مناسبتری نسبت به بهار همان سال 4/19 از خود نشان دادهاند، بهنحویکه درنهایت شاخص امنیت سرمایهگذاری در این فصل مناسبترین وضعیت را از ابتدای شروع سنجش این شاخص از خود بروز داده بود. اما با تغییر روند از ابتدای پاییز 1402 و شروع برخی نوسانات در مؤلفههای مورد سنجش، مجدداً ارزیابی فعالان مشارکتکننده در این بازه بهسمت قدری نامناسبتر شدن حرکت کرده که متأسفانه با نوسانات و التهابات بازار ارز در دوره زمانی زمستان 1402 مجدداً مؤلفههای آماری بهسمت نامناسبتر شدن پیش رفته است و نتیجه آن نامناسب شدن شاخص امنیت سرمایهگذاری در زمستان 1402 نسبت به فصول گذشته است.
نقطه نظرات / یافتههای کلیدی
براساس ارزیابی صورت گرفته در پیمایش فصلی زمستان سال 1402 و مقایسه آن با بهار همان سال، نامناسبترین و مناسبترین مؤلفههای ارزیابی شده از امنیت سرمایهگذاری بهشرح زیر است:
پاییز سال 1402 |
زمستان1402 |
||||
کمّیت |
نامناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
کمّیت |
نامناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
7/97 |
میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری |
1 |
7/72 |
میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری |
1 |
7/59 |
عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده |
2 |
7/57 |
عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده |
2 |
7/45 |
ثبات یا قابل پیشبینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی |
3 |
7/42 |
ثبات یا قابل پیشبینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی |
3 |
کمّیت |
مناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
کمّیت |
مناسبترین مؤلفهها |
ردیف |
4/71 |
ثبات قوانین و مقررات |
1 |
4/74 |
ثبات قوانین و مقررات |
1 |
5 |
سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات) |
2 |
4/99 |
سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات) |
2 |
5/05 |
میزان وفایبهعهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار |
3 |
5/06 |
میزان وفایبهعهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار |
3 |
با توجه به بررسیهای بهعمل آمده ملاحظه میشود همچنان در سه مؤلفهای که در میان نامناسبترین مؤلفههای امنیت سرمایهگذاری قرار دارد، همانند پایشهای قبلی مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده» دیده میشود و در جایگاه دوم است، در این میان، برای چهارمین بار طی چند پایش گذشته مؤلفه «میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری» در جایگاه اولین مؤلفه نامناسب مورد ارزیابی قرار گرفته است. لذا با توجه به نامناسب شدن متوالی ارزیابی این مؤلفه از ابتدای سال 1402 ضروری است که توجه به متغیر کلیدی و مهم «میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری» برای همه مسئولان در اولویت قرار گیرد. در این خصوص لازم است تا مدل، میزان و حتی نوع حمایت مسئولان از داوطلبان سرمایهگذاری مورد بازنگری و ارزیابی اساسی قرار گیرد و بررسی شود که چرا با توجه به ادعاهای مطرح شده توسط مقامات از نظر انجام انواع حمایت از متقاضیان سرمایهگذاری در طی یک سال گذشته از نظر فعالان کسب وکار مشارکتکننده در پایشها، آن حمایتها نهتنها مناسب و قابلقبول ارزیابی نشده، بلکه در یک روند یکساله همواره این مؤلفه نامناسبترین مؤلفه در میان مؤلفههای شاخص مهم امنیت سرمایهگذاری شناخته شده است.
براساس یافتههای این گزارش، پس از تلفیق دادههای آماری و یافتههای پیمایشی، بهترتیب استانهای کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و ایلام نامناسبترین و استانهای هرمزگان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان مناسبترین وضعیت را از دیدگاه فعالان کسبوکار از منظر شاخص امنیت سرمایهگذاری در زمستان سال 1402 کسب کردهاند. درحالیکه در پایش پاییز سال 1402 نامناسبترین استانها، استانهای کهگیلویه و بویراحمد، تهران و آذربایجان شرقی و مناسبترین استانها نیز استانهای هرمزگان، گلستان و خراسان شمالی بودهاند. براساس نتایج این مطالعه، از بین 9 حوزه فعالیت اقتصادی مورد سنجش در این پایش، فعالان اقتصادی در حوزه کاری «معدن بهجز نفت و گاز» مناسبترین حوزه کاری ارزیابی شده و حوزه کاری «خدمات تولیدی (واسطهگری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیتهای کسبوکار)» در جایگاه نامناسبترین حوزه قرار گرفته است. درحالیکه در پایش پاییز 1402 فعالان اقتصادی در حوزه کاری «نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب، برق و گاز» مناسبترین حوزه کاری ارزیابی شده بود و حوزه کاری «معدن بهجز نفت و گاز» در جایگاه نامناسبترین حوزه قرار گرفته بوده است.
پیشنهاد راهکارهای تقنینی، نظارتی یا سیاستی
این گزارش بر آن است تا با تهیه گزارشهای فصلی ارزیابیکننده، شرایط پایش امنیت سرمایهگذاری در استانهای کشور را نشان دهد. ازاینرو، با وجود اینکه دارای پیشنهاد سیاستی مشخص نیست؛ اما ذکر این نکته ضروری است که در پایش زمستان سال 1402 وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری روند رو به بهبودی نداشته و متأسفانه بهسمت نامناسب شدن حرکت کرده است. البته مقایسه سنوات گذشته همواره نشان میدهد که شاخص امنیت سرمایهگذاری متناسب با نوسانات مؤلفههای اقتصادی تغییراتی از خود نشان میدهد و این امر مجدداً در زمستان 1402 با نوسانات شدید نرخ ارز تطابق داشته است. لذا انتظار است با تداوم تهیه و انتشار گزارشهای فصلی امنیت سرمایهگذاری، توجه و حساسیت عموم مسئولان کشور به این عامل کلیدی سرمایهگذاری و رشد اقتصادی، اما مغفولمانده در سیاستگذاری اقتصاد ایران جلب شود و این مجموعه گزارشهای فصلی، به ترویج گفتمان امنیت سرمایهگذاری، قانونگذاری بهتر، رعایت قانون، احترام بیشتر به حقوق مالکیت و نیز بهبود عینی امنیت اقتصادی و فضای سرمایهگذاری در ایران کمک کند. علاوهبراین موارد، امید است با انجام مستمر این ارزیابی و انتشار نتایج آن، مسئولان اجرایی کشوری و استانی در قبال فعالان اقتصادی، متعهدتر و مسئولیتپذیرتر شده و قوای مقننه و قضائیه نیز در ایجاد بستر امن و رقابتی برای سرمایهگذاری و تولید در ایران بیشتر و مؤثرتر بکوشند.
گزارش حاضر، بیستوپنجمین گزارش مستمر فصلی است که با ابزار پرسشنامه و براساس ترکیبی از «ادراکسنجی» فعالان اقتصادی سراسر کشور از وضعیت 24 مؤلفه پیمایشی (Survey Data) و نیز 17 داده آماری (Hard Data) امنیت سرمایهگذاری ایران در دوره سهماهه زمستان سال 1402 تهیه شده است. این گزارش، با روشهای پیمایشی و آماری، نماگرها و مؤلفههای مؤثر در سرمایهگذاری را در استانها و بخشهای اقتصادی ایران ارزیابی کرده و با تلفیق آنها به روش علمی، «شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری در ایران» مربوط به فصل زمستان سال 1402 را ارائه داده است. پرسشنامه پژوهش حاضر، بهصورت الکترونیکی و شامل 21 پرسش ثابت برای سنجش ادراک و احساس فعالان اقتصادی از وضعیت امنیت سرمایهگذاری بهصورت کیفی و طیف (گزینههای) پنجگانه «خیلی زیاد، زیاد، تا حدودی، کم و خیلی کم» طراحی شده است. در پرسشنامه و ارزیابی پایش امنیت سرمایهگذاری، ارزیابی بین صفر و 10 انجام میشود. بهطوریکه 10 نامناسبترین (بدترین) و صفر مناسبترین (بهترین) ارزیابی است و درنهایت شاخص هرچه به صفر نزدیکتر باشد، مناسبتر (بهتر) ارزیابی و تلقی میشود. درعینحال، از ابتدای سال 1401 سه پرسش جدید درخصوص تغییرات برخی مقررات به پرسشنامه پایش افزوده شده که عبارتند از: در فصل (زمستان) 1402 تغییر قوانین و مقررات صادراتی تا چه حد بر کسبوکار شما تأثیر گذاشته است؟ در فصل (زمستان) 1402 تغییر قوانین و مقررات وارداتی تا چه حد بر کسبوکار شما تأثیر گذاشته است؟ در فصل (زمستان) 1402 قیمتگذاری دستوری ازسوی نهادهای مرجع قیمتگذاری تا چه حد بر کسبوکار شما تأثیر گذاشته است؟
یکی از مهمترین محدودیتهای این پژوهش، دسترسی به فهرست اعضای نمونه آماری تعیین شده (فعالان اقتصادی سراسر کشور) و نیز قانع و راضی کردن آنها به تکمیل پرسشنامه این پژوهش بوده است. گفتنی است که باید بهطور متوسط از هر استان 260 پرسشنامه تکمیل و تحویل داده شود. برای پایش زمستان سال 1402 بالغبر 8867 پرسشنامه قابلقبول واصل شده است. خوشبختانه برای پایش زمستان، مجدداً روند افزایش نمونهها تا حدود زیادی حاصل شد، اما بهرغم تمام تلاشهای تیم پایش، با استانداردها و انتظارات برای معدودی از استانها اندکی فاصله وجود دارد؛ بهنحویکه برای فصل زمستان سال 1402، استانهای اردبیل، بوشهر،چهارمحال و بختیاری، ایلام، سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه و هرمزگان کفایت آماری حاصل نشده است. خوشبختانه برای سایر استانها 100 درصد مشارکت جامعه آماری مورد انتظار محقق شده است. بنابراین براساس روش آماری مورد استفاده، بهمنظور تعمیم نتایج پژوهش در همه استانها (بهکل جامعه) باید با احتیاط عمل کرد. امید است با تغییر وضعیت و تثبیت شرایط کشور در پایشهای آتی، اقبال فعالان کسبوکار به مشارکت در نظرسنجیهای پایش امنیت، حداکثر مشارکت فعال اکثر واجدان شرایط در تمامی 31 استان کشور ادامه داشته باشد و بتوان نتایج قابلقبولتر کارشناسی و قابلتعمیم به کل استانها را بهدست آورد. هرچند در طی سال 1402 خوشبختانه روند مشارکت فعالان کسبوکار بسیار مناسب و افزایشی بوده است؛ اما تداوم و استمرار آن قطعاً از نقاط قوت و قابلتوجه پایش امنیت سرمایهگذاری خواهد بود.
پس از استخراج مؤلفههای پیمایشی و آماری، اکنون با تلفیق این مؤلفهها، شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری در زمستان سال 1402 ارائه میشود. براساس پژوهش پشتیبان گزارش حاضر، شاخص امنیت سرمایهگذاری، با محاسبه میانگین وزنی مؤلفههای پیمایشی و آماری با نسبت 80 به 20 استخراج میشود که بر این اساس، شاخص کل امنیت سرمایهگذاری برای فصل زمستان سال 1402 با کمّیت 5/72 از قدری نامناسبتر شدن وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری حکایت میکند. گفتنی است که روند شاخص در سال 1402 بهگونهای بوده که در فصل پاییز 1402 کمّیت 6/70، در تابستان 1402 کمّیت 5/66 و در فصل بهار کمّیت 5/73 ثبت شده است.
حال کمّیت مربوط به هر استان نمایش داده میشود:
جدول 1. رتبهبندی استانها از نظر شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری در پایش زمستان سال 1402 و مقایسه آن با سه فصل گذشته
ردیف |
استان/ شاخص |
شاخص امنیت سرمایهگذاری |
|||
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
بهار 1402 |
||
1 |
هرمزگان |
4/40 |
5/19 |
5/14 |
5/10 |
2 |
خراسان جنوبی |
4/49 |
5/44 |
5/45 |
5/65 |
3 |
سیستان و بلوچستان |
4/59 |
5/78 |
5/71 |
5/66 |
4 |
سمنان |
4/61 |
5/42 |
5/42 |
5/53 |
5 |
آذربایجان غربی |
4/62 |
5/50 |
5/46 |
5/50 |
6 |
کرمان |
4/67 |
5/40 |
5/40 |
5/50 |
7 |
گلستان |
4/69 |
5/42 |
5/23 |
5/44 |
8 |
زنجان |
4/74 |
5/60 |
5/64 |
5/54 |
9 |
خراسان شمالی |
4/80 |
5/39 |
5/37 |
5/44 |
10 |
مازندران |
4/98 |
5/53 |
5/48 |
5/57 |
11 |
مرکزی |
4/99 |
5/70 |
5/58 |
5/78 |
12 |
قزوین |
4/99 |
5/81 |
5/73 |
5/80 |
13 |
فارس |
4/99 |
5/63 |
5/52 |
5/62 |
14 |
البرز |
5/02 |
5/74 |
5/70 |
5/78 |
15 |
بوشهر |
5/02 |
5/73 |
5/69 |
5/78 |
16 |
خراسان رضوی |
5/03 |
5/67 |
5/60 |
5/73 |
17 |
همدان |
5/80 |
5/65 |
5/64 |
5/74 |
18 |
کرمانشاه |
5/09 |
5/72 |
5/56 |
5/66 |
19 |
کردستان |
5/17 |
5/75 |
5/71 |
5/69 |
20 |
قم |
5/21 |
5/90 |
5/81 |
5/94 |
21 |
لرستان |
5/25 |
5/93 |
5/93 |
5/92 |
22 |
خوزستان |
5/25 |
5/91 |
5/87 |
6/06 |
23 |
اردبیل |
5/27 |
5/81 |
5/80 |
5/82 |
24 |
گیلان |
5/28 |
5/85 |
5/77 |
5/85 |
25 |
تهران |
5/46 |
6/10 |
6/08 |
6/04 |
26 |
یزد |
5/48 |
5/65 |
5/61 |
5/58 |
27 |
چهارمحال و بختیاری |
5/53 |
5/94 |
5/94 |
6/17 |
28 |
آذربایجان شرقی |
5/58 |
5/96 |
5/89 |
5/78 |
29 |
ایلام |
5/63 |
5/89 |
5/86 |
6/00 |
30 |
اصفهان |
5/72 |
5/80 |
5/78 |
5/88 |
31 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/08 |
6/22 |
6/17 |
6/16 |
میانگین |
5/72 |
5/70 |
5/66 |
5/73 |
توضیح: شاخص تلفیقی امنیت سرمایهگذاری میانگین وزنی دو بخش پیمایشی با وزن 0/8 و آماری با وزن 0/2 است.
رتبه استانها براساس شاخص تلفیقی زمستان سال 1402 از نامناسبترین به مناسبترین مرتب شده است.
جدول 1 نشان میدهد براساس فروض و تعاریف این پژوهش، مناسبترین استانها از نظر فعالان کسبوکار درخصوص امنیت سرمایهگذاری برای پایش زمستان سال 1402، همانند سه فصل گذشته سال 1402 مجدداً استان هرمزگان بوده است. در این میان، برای پایش زمستان 1402 نیز استان کهگیلویه و بویراحمد، همانند پایش فصل قبلی مجدداً بهعنوان نامناسبترین استان ارزیابی شده است.
شکل 1. شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
دقت در جدول 1 و مقایسه آن در پایشهای مختلف نشان میدهد که تکرارشوندگی برخی استانها از نظر مناسب بودن یا نامناسب بودن وضعیت امنیت سرمایهگذاری حائز اهمیت بوده و میتواند دلالتهایی برای مقامات استانی داشته باشد. بهعبارتی، درصورتیکه کفایت آماری لازم در پایشها از نظر تعداد مشارکتکننده حاصل شود، اگر استانهایی بهتناوب و با تکرار در بین مناسبترینها یا نامناسبترین استانها از حیث شاخص امنیت سرمایهگذاری در رتبهبندی استانی قرار گیرند؛ به بررسی و مطالعات دروناستانی ویژه نیاز خواهند داشت. از طرفی برای مقامات استانی تغییر رتبه آن استان از نظر شاخص امنیت سرمایهگذاری میتواند این پیام را داشته باشد که به چه علت و با تغییر چه مؤلفههایی وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری استانشان تفاوت کرده است. لذا پیشنهاد میشود در راستای ایجاد بستر مناسب برای توجه لازم به شاخص امنیت سرمایهگذاری از این بهبعد شاخص امنیت سرمایهگذاری بهعنوان یکی از شاخصهای ارزیابی میزان اثرگذاری مقامات استانی در هفته دولت مورد ارزیابی استانهای برتر شناخته شود.
شکل ۲ روند شاخص امنیت سرمایهگذاری طی 25 فصل گذشته را نشان میدهد. نامناسبترین وضعیت در پاییز و زمستان سال 1401 و مناسبترین وضعیت مربوط به فصل تابستان سال 1402، زمستان سال 1398 و زمستان سال 1400 بوده است. همانطور که ملاحظه میشود در زمستان وضعیت شاخص امنیت سرمایهگذاری قدری نامناسبتر شده است.
شکل ۲. نمودار روند تغییرات شاخص ملی امنیت سرمایهگذاری طی 25 فصل گذشته (زمستان سال 1396 تا زمستان سال 1402)
همچنانکه در بخشهای پیشین اشاره شد؛ هر شاخص از تعدادی نماگر و هر نماگر از تعدادی مؤلفه تشکیل شده است. در بخش قبل، نتایج پژوهش براساس مؤلفههای آماری و پیمایشی ارائه شد. در این بخش نتایج پژوهش براساس نماگرهای هفتگانه امنیت سرمایهگذاری ارائه میشود.
یادآور میشود در این پژوهش، هفت نماگر اصلی تشکیلدهنده شاخص امنیت سرمایهگذاری طبق جدول زیر تعریف شدهاند و ارزیابی کلی هر نماگر با تلفیق مؤلفههای آماری و پیمایشی (بهصورت تأثیر 20 درصدی مؤلفههای آماری و 80 درصدی مؤلفههای پیمایشی) بهترتیب زیر است:
جدول 2. نماگرهای امنیت سرمایهگذاری بهترتیب ارزیابی در زمستان سال 1402 و مقایسه آنها در فصول گذشته
ردیف |
نماگرهای شاخص امنیت سرمایهگذاری |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
بهار 1402 |
زمستان 1401 |
میانگین چهار فصل منتهی به زمستان 1402 |
تغییر زمستان 1402 نسبت به پاییز 1402 |
1 |
عملکرد دولت (نامناسبترین و بدترین ارزیابی در فصول اخیر) |
6/80 |
6/83 |
6/59 |
6/84 |
7/45 |
6/77 |
مناسبتر |
2 |
ثبات اقتصاد کلان |
6/29 |
6/13 |
5/78 |
6/36 |
5/98 |
6/14 |
نامناسبتر |
3 |
تعریف و تضمین حقوق مالکیت |
6/10 |
6/09 |
5/65 |
6/03 |
6/65 |
5/97 |
نامناسبتر |
4 |
فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی |
5/99 |
5/98 |
5/68 |
5/92 |
6/10 |
5/89 |
نامناسبتر |
5 |
شفافیت و سلامت اداری |
5/46 |
5/46 |
5/12 |
5/36 |
5/98 |
5/46 |
بدون تغییر |
6 |
ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی |
5/33 |
5/41 |
5/15 |
5/38 |
5/93 |
5/33 |
مناسبتر |
7 |
مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض (مناسبترین و بهترین ارزیابی در دو فصل اخیر) |
4/74 |
4/75 |
4/71 |
4/83 |
4/65 |
4/76 |
مناسبتر |
توضیح: نمره 10: نامناسبترین ارزیابی.
در جدول 2 ترتیب نماگرهای هفتگانه از نامناسبترین به مناسبترین ارائه شده است. از مقایسه این جدول با مطالعات گذشته درمییابیم که نامناسبترین نماگر در زمستان سال 1402 همانند چند پایش گذشته، همچنان نماگر «عملکرد دولت» بوده که در این میان مناسبترین نماگر در چند پایش اخیر، همچنان نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» است. با دقت در ارزیابیهای صورت گرفته متوجه میشویم که در زمستان سال1402 همانند پاییز وضعیت نماگر «ثبات اقتصاد کلان» در جایگاه دومین نماگر نامناسب قرار گرفته است؛ نکته مورد توجه این است که وضعیت نماگر« ثبات اقتصاد کلان» که از مؤلفه پیمایشی «ثبات قیمت مواد اولیه» و دو مؤلفه آماری«عدم نوسان شاخص تورم مصرفکننده» و «ثبات نرخ ارز» تشکیل شده، با نامناسب شدن وضعیت ثبات نرخ ارز در دوره مورد سنجش به مقدار قابلتوجهی نسبت به پاییز نامناسبتر شده است.
3-1. بررسی وضعیت نماگرهای امنیت سرمایهگذاری در ایران به تفکیک استانها
رتبهبندی استانها بهترتیب هریک از هفت نماگر امنیت سرمایهگذاری برحسب مناسبترین تا نامناسبترین ارزیابی در استانها در هر نماگر، ارائه شده است.
نماگر «عملکرد دولت» در زمستان سال 1402 در جدول 3 به تفکیک استانهای کشور ارائه شده است. روند مقدار عددی این نماگر در سال 1402 نشان میدهد بعد از مناسب شدن آن در 6ماهه اول نسبت به پایشهای قبلی، مجدداً بهسمت نامناسب شدن در پاییز و زمستان 1402 حرکت کرده است. بااینوجود، در میان همه نماگرها همچنان نامناسبترین نماگر در میان هفت نماگر اصلی پایش امنیت سرمایهگذاری است.
جدول 3. رتبه استانها براساس نماگر «عملکرد دولت» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
کردستان |
6/21 |
12 |
بوشهر |
6/75 |
23 |
خراسان جنوبی |
7/00 |
2 |
یزد |
6/34 |
13 |
گیلان |
6/75 |
24 |
کهگیلویه و بویراحمد |
7/01 |
3 |
هرمزگان |
6/42 |
14 |
سمنان |
6/78 |
25 |
کرمانشاه |
7/01 |
4 |
زنجان |
6/45 |
15 |
اصفهان |
6/78 |
26 |
آذربایجان شرقی |
7/04 |
5 |
خراسان شمالی |
6/48 |
16 |
البرز |
6/81 |
27 |
مرکزی |
7/06 |
6 |
مازندران |
6/54 |
17 |
خوزستان |
6/82 |
28 |
اردبیل |
7/10 |
7 |
همدان |
6/59 |
18 |
گلستان |
6/84 |
29 |
لرستان |
7/11 |
8 |
ایلام |
6/63 |
19 |
خراسان رضوی |
6/88 |
30 |
سیستان و بلوچستان |
7/20 |
9 |
قم |
6/69 |
20 |
آذربایجان غربی |
6/89 |
31 |
تهران |
7/46 |
10 |
کرمان |
6/69 |
21 |
چهارمحال و بختیاری |
6/92 |
میانگین کشوری |
6/80 |
|
11 |
قزوین |
6/74 |
22 |
فارس |
6/94 |
شکل ۳. وضعیت نماگر «عملکرد دولت» به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
نماگر ثبات اقتصاد کلان در زمستان سال 1402 به تفکیک استانهای کشور در جدول 4 ارائه شده است. در این گزارش و در این نماگر، استانهای یزد، کرمان و مازندران نسبت به سایر استانها بهتر و مناسبتر ارزیابی شده و استانهای کردستان، چهارمحال و بختیاری و کرمانشاه نامناسبتر از بقیه بودهاند. نکته قابلتوجه این است که کمّیت این نماگر نسبت به پایش قبلی به مقدار چشمگیری نامناسبتر ارزیابی شده است.
جدول 4. رتبه استانها براساس نماگر «ثبات اقتصاد کلان» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
یزد |
5/01 |
12 |
زنجان |
6/30 |
23 |
گیلان |
6/58 |
2 |
کرمان |
5/52 |
13 |
آذربایجان شرقی |
6/30 |
24 |
سیستان و بلوچستان |
6/63 |
3 |
مازندران |
5/52 |
14 |
اصفهان |
6/31 |
25 |
خراسان جنوبی |
6/66 |
4 |
هرمزگان |
5/65 |
15 |
بوشهر |
6/33 |
26 |
لرستان |
6/67 |
5 |
گلستان |
5/81 |
16 |
همدان |
6/37 |
27 |
البرز |
6/69 |
6 |
سمنان |
5/86 |
17 |
آذربایجان غربی |
6/42 |
28 |
مرکزی |
6/73 |
7 |
تهران |
5/92 |
18 |
ایلام |
6/46 |
29 |
کرمانشاه |
6/79 |
8 |
خوزستان |
6/06 |
19 |
خراسان رضوی |
6/46 |
30 |
چهارمحال و بختیاری |
6/83 |
9 |
فارس |
6/09 |
20 |
اردبیل |
6/49 |
31 |
کردستان |
6/97 |
10 |
قم |
6/19 |
21 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/55 |
میانگین کشوری |
6/29 |
|
11 |
خراسان شمالی |
6/30 |
22 |
قزوین |
6/57 |
شکل ۴. وضعیت نماگر «ثبات اقتصاد کلان» به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
در زمستان سال 1402، این نماگر با عدد 6/10 از 10 در جایگاه سومین نماگر نامناسب قرار گرفته است. در جدول 5 رتبهبندی استانها نمایش داده شده که در آن، استانهای خراسان جنوبی، ایلام و خراسان شمالی مناسبترین وضعیت و استانهای تهران، اردبیل وکهگیلویه و بویراحمد نامناسبترین وضعیت را داشتهاند.
جدول 5. رتبه استانها براساس نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
خراسان جنوبی |
5/17 |
12 |
کرمان |
6/03 |
23 |
لرستان |
6/36 |
2 |
ایلام |
5/26 |
13 |
خوزستان |
6/04 |
24 |
خراسان رضوی |
6/39 |
3 |
خراسان شمالی |
5/43 |
14 |
فارس |
6/07 |
25 |
چهارمحال و بختیاری |
6/42 |
4 |
هرمزگان |
5/66 |
15 |
همدان |
6/10 |
26 |
قم |
6/50 |
5 |
یزد |
5/72 |
16 |
کرمانشاه |
6/10 |
27 |
گیلان |
6/51 |
6 |
بوشهر |
5/73 |
17 |
سمنان |
6/17 |
28 |
قزوین |
6/52 |
7 |
زنجان |
5/81 |
18 |
آذربایجان غربی |
6/25 |
29 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/53 |
8 |
اصفهان |
5/88 |
19 |
کردستان |
6/26 |
30 |
اردبیل |
6/65 |
9 |
مرکزی |
5/93 |
20 |
آذربایجان شرقی |
6/27 |
31 |
تهران |
6/69 |
10 |
مازندران |
5/98 |
21 |
البرز |
6/28 |
میانگین کشوری |
6/10 |
|
11 |
گلستان |
5/98 |
22 |
سیستان و بلوچستان |
6/33 |
شکل ۵. وضعیت نماگر «تعریف و تضمین حقوق مالکیت» به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
نماگر فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی، بیشترین مؤلفه (9 مؤلفه) را در میان هفت نماگر دیگر دارد که بیش از نیمی از آن مؤلفهها پیمایشی (ازسوی فعالان مشارکتکننده در این پایش مورد ارزیابی قرار گرفته است) هستند. این نماگر در زمستان سال 1402، در رتبه چهارم نامناسبترین نماگرها قرار گرفته که در جدول 6 وضعیت استانها در این نماگر ارائه شده است.
جدول 6. رتبه استانها در نماگر «فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
گلستان |
5/21 |
12 |
کردستان |
5/89 |
23 |
بوشهر |
6/13 |
2 |
هرمزگان |
5/34 |
13 |
مازندران |
5/94 |
24 |
چهارمحال و بختیاری |
6/23 |
3 |
کرمان |
5/48 |
14 |
همدان |
5/95 |
25 |
خوزستان |
6/30 |
4 |
خراسان رضوی |
5/52 |
15 |
قزوین |
5/96 |
26 |
یزد |
6/39 |
5 |
آذربایجان غربی |
5/55 |
16 |
مرکزی |
5/96 |
27 |
آذربایجان شرقی |
6/44 |
6 |
سیستان و بلوچستان |
5/64 |
17 |
لرستان |
6/01 |
28 |
اصفهان |
6/54 |
7 |
خراسان شمالی |
5/67 |
18 |
گیلان |
6/02 |
29 |
تهران |
6/59 |
8 |
خراسان جنوبی |
5/78 |
19 |
زنجان |
6/05 |
30 |
ایلام |
6/60 |
9 |
کرمانشاه |
5/83 |
20 |
کهگیلویه و بویراحمد |
6/06 |
31 |
قم |
6/61 |
10 |
فارس |
5/84 |
21 |
اردبیل |
6/12 |
میانگین کشوری |
5/99 |
|
11 |
سمنان |
5/88 |
22 |
البرز |
6/13 |
شکل ۶. وضعیت نماگر «فرهنگ وفایبهعهد و صداقت و درستی» به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
نماگر شفافیت و سلامت اداری، شامل چهار مؤلفه است که همه آنها بهصورت پیمایشی محاسبه شدهاند؛ ازاینرو، دقت در وضعیت آن میتواند قابلتوجه باشد؛ در زمستان سال 1402 در جایگاه پنجم نامناسبترین نماگرها قرار گرفته است. جدول 7 رتبهبندی استانها براساس این نماگر را در مطالعه زمستان سال 1402 نشان میدهد.
جدول 7. رتبه استانها براساس نماگر «شفافیت و سلامت اداری» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
آذربایجان غربی |
5/06 |
12 |
کرمانشاه |
5/35 |
23 |
قم |
5/60 |
2 |
خراسان شمالی |
5/15 |
13 |
همدان |
5/38 |
24 |
کرمان |
5/64 |
3 |
کردستان |
5/15 |
14 |
اردبیل |
5/42 |
25 |
لرستان |
5/64 |
4 |
مرکزی |
5/15 |
15 |
فارس |
5/43 |
26 |
چهارمحال و بختیاری |
5/64 |
5 |
هرمزگان |
5/18 |
16 |
زنجان |
5/48 |
27 |
خوزستان |
5/68 |
6 |
گلستان |
5/21 |
17 |
سمنان |
5/49 |
28 |
قزوین |
5/71 |
7 |
خراسان رضوی |
5/25 |
18 |
البرز |
5/52 |
29 |
کهگیلویه و بویراحمد |
5/84 |
8 |
ایلام |
5/26 |
19 |
مازندران |
5/53 |
30 |
آذربایجان شرقی |
5/90 |
9 |
اصفهان |
5/29 |
20 |
خراسان جنوبی |
5/54 |
31 |
تهران |
6/06 |
10 |
سیستان و بلوچستان |
5/32 |
21 |
بوشهر |
5/55 |
میانگین کشوری |
5/46 |
|
11 |
گیلان |
5/34 |
22 |
یزد |
5/56 |
شکل ۷. وضعیت نماگر «شفافیت و سلامت اداری» به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
جدول 8 نشان میدهد در زمستان سال 1402 فعالان اقتصادی استانهای کرمان ،گلستان و یزد مناسبترین ارزیابی و تهران، لرستان و کردستان نامناسبترین ارزیابی در نماگر «ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی» را ارائه دادهاند.
جدول 8. رتبه استانها براساس نماگر «ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
کرمان |
4/69 |
12 |
اردبیل |
5/26 |
23 |
قم |
5/51 |
2 |
گلستان |
4/77 |
13 |
مرکزی |
5/26 |
24 |
کهگیلویه و بویراحمد |
5/51 |
3 |
یزد |
4/98 |
14 |
اصفهان |
5/30 |
25 |
کرمانشاه |
5/57 |
4 |
سمنان |
5/03 |
15 |
خراسان شمالی |
5/32 |
26 |
البرز |
5/59 |
5 |
هرمزگان |
5/04 |
16 |
زنجان |
5/34 |
27 |
سیستان و بلوچستان |
5/60 |
6 |
آذربایجان شرقی |
5/09 |
17 |
فارس |
5/34 |
28 |
خوزستان |
5/69 |
7 |
مازندران |
5/15 |
18 |
خراسان رضوی |
5/37 |
29 |
کردستان |
5/73 |
8 |
بوشهر |
5/18 |
19 |
خراسان جنوبی |
5/39 |
30 |
لرستان |
5/76 |
9 |
آذربایجان غربی |
5/20 |
20 |
همدان |
5/40 |
31 |
تهران |
5/80 |
10 |
چهارمحال و بختیاری |
5/21 |
21 |
گیلان |
5/43 |
میانگین کشوری |
5/33 |
|
11 |
ایلام |
5/24 |
22 |
قزوین |
5/44 |
شکل ۸. وضعیت نماگر «ثبات و پیشبینیپذیری مقررات و رویههای اجرایی» در زمستان سال 1402
نماگر مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض شامل هشت مؤلفه است که اکثر آنها آماری هستند. جدول 9 رتبهبندی استانها را براساس این نماگر نشان میدهد. در زمستان سال 1402 فعالان اقتصادی استانهای سمنان، گلستان و خراسان جنوبی مناسبترین ارزیابی و فعالان اقتصادی استانهای ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان نامناسبترین ارزیابی را از نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» داشتهاند. این نماگر مجدداً مناسبترین نماگر ارزیابی شده است.
جدول 9. رتبه استانها براساس نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» در زمستان سال 1402
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
ردیف |
استان |
ارزیابی |
1 |
سمنان |
3/66 |
12 |
همدان |
4/70 |
23 |
تهران |
5/01 |
2 |
گلستان |
3/70 |
13 |
مازندران |
4/70 |
24 |
گیلان |
5/02 |
3 |
خراسان جنوبی |
3/97 |
14 |
کرمانشاه |
4/72 |
25 |
زنجان |
5/04 |
4 |
یزد |
4/14 |
15 |
آذربایجان شرقی |
4/77 |
26 |
قزوین |
5/05 |
5 |
کرمان |
4/26 |
16 |
البرز |
4/78 |
27 |
کردستان |
5/14 |
6 |
هرمزگان |
4/34 |
17 |
آذربایجان غربی |
4/84 |
28 |
خوزستان |
5/38 |
7 |
فارس |
4/36 |
18 |
قم |
4/85 |
29 |
سیستان و بلوچستان |
5/45 |
8 |
خراسان شمالی |
4/38 |
19 |
اردبیل |
4/85 |
30 |
کهگیلویه و بویراحمد |
5/75 |
9 |
مرکزی |
4/46 |
20 |
لرستان |
4/85 |
31 |
ایلام |
5/79 |
10 |
چهارمحال و بختیاری |
4/60 |
21 |
اصفهان |
4/89 |
میانگین کشوری |
4/74 |
|
11 |
خراسان رضوی |
4/66 |
22 |
بوشهر |
4/94 |
شکل ۹. وضعیت نماگر «مصونیت جان و مال شهروندان از تعرض» به تفکیک استانها در زمستان سال 1402
4-1. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب 17 مؤلفه آماری در زمستان سال 1402
شاخص امنیت سرمایهگذاری در ایران شامل 38 مؤلفه است که 17 مؤلفه آن آماری (HD) هستند؛ یعنی سنجش آن به پیمایش و نظرخواهی نیاز ندارد و ازسوی نهادهای رسمی، محاسبه و اعلام میشوند. گفتنی است، دادههای مربوط به مؤلفههای نرخ تورم، ثبات نرخ ارز و ثبات مسئولان استانی بهروزرسانی شده و براساس دادههای زمستان سال 1402 بوده و دادههای مؤلفه ضریبنفوذ بیمه به سال 1401 مربوط است و سایر دادههای مؤلفههای باقیمانده براساس آخرین سالنامه منتشر شده و در دسترس قوه قضائیه برای سال 1401 در تحلیلها مورد استفاده قرار گرفته است.
همانطور که در پایشهای قبلی توضیح داده شد؛ دو نماگر شفافیت و سلامت اداری و نماگر عملکرد دولت صرفاً براساس مؤلفههای پیمایشی سنجش و ارزیابی میشوند و هیچ مؤلفه آماری برای آنها در نظر گرفته نشده است. بهعبارتی، وضعیت آنها دقیقاً براساس فصل مورد سنجش مورد ارزیابی قرار میگیرند.
گفتنی است، برای تلفیق اطلاعات فوق (دادههای آماری) با دادههای پیمایشی و استخراج شاخص امنیت سرمایهگذاری برای هر استان و درنهایت برای کل کشور، پس از تهیه جدول اطلاعات نسبی 17 مؤلفه، این مؤلفهها نرمالسازی شده و سپس با جدول اطلاعات پیمایشی تلفیق شدهاند. با توجه به مراحل و پیشفرضهای مذکور، مؤلفههای آماری (HD) شاخص امنیت سرمایهگذاری پس از نرمال شدن برای فصل زمستان سال 1402 محاسبه میشود که با توجه به لزوم رعایت اختصار، جداول مربوطه در این گزارش ارائه نشدهاند.
مطالعه این فصل نشان میدهد شاخص امنیت سرمایهگذاری از نظر مؤلفههای آماری برای فصل زمستان سال 1402 عدد میانگین 4/03 از 10 (شاخص 10 بهمعنای ناامنی مطلق سرمایهگذاری) بهدست آمده که نسبت به فصل گذشته (پاییز 1402) که 3/95 بوده، نامناسبتر شده است.
بررسیها نشان میدهد با بهروزرسانی دادههای آماری براساس منابع آماری مورد استفاده، با کاهش و مناسب شدن اکثر دادههای مؤلفههای آماری در 6ماهه ابتدایی سال 1402، میانگین ارزیابی مؤلفههای آماری برای پایش فصل تابستان سال 1402 به مقدار قابلتوجهی مناسب شده بود و در جایگاه بهترین ارزیابی در چند سال گذشته قرار گرفته بود، اما در بررسیهای پایش زمستان و پاییز 1402 درمییابیم که مجدداً عامل اصلی نامناسبتر شدن مؤلفههای آماری نسبت به ماههای گذشته، بالا رفتن کمّیت (نامناسبتر ارزیابی شدن) مؤلفه «ثبات نرخ ارز» بوده که منجر به این امر شده است.
شکل 10. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب مؤلفههای آماری در زمستان سال 1402(10 بدترین ارزیابی)
جدول 10. ارزیابی 17 مؤلفه آماری امنیت سرمایهگذاری در زمستان سال 1402 (بهترتیب از مناسب تا نامناسب)
عنوان مؤلفه |
زمستان سال 1402 |
پاییز سال 1402 |
||
رتبه |
ارزیابی |
رتبه |
ارزیابی |
|
ثبات مسئولان استانی (زمستان 1402) |
1 |
1/29 |
3 |
1/63 |
مزاحمت ملکی (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
2 |
1/45 |
2 |
1/45 |
شکایتهایی با موضوع تصرف عدوان (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
3 |
2/59 |
4 |
2/59 |
ثبات نرخ ارز (زمستان 1402) |
4 |
2/86 |
1 |
1/07 |
تعداد تصادف منجر به فوت یا جرح (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
5 |
3/26 |
5 |
3/26 |
سرقت مستوجب تعزیر (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
6 |
3/67 |
6 |
3/67 |
تعداد پروندههای مطالبه طلب (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
7 |
3/76 |
7 |
3/76 |
ضربوجرح عمدی (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
8 |
4/03 |
8 |
4/03 |
درصد چکهای برگشتی |
9 |
4/08 |
9 |
4/08 |
میانگین زمان رسیدگی به هر پرونده ورودی (روز) |
10 |
4/19 |
10 |
4/19 |
نرخ رسیدگی به پروندههای قضایی (درصد از ورودی) |
11 |
4/64 |
11 |
4/64 |
ضریبنفوذ بیمه |
12 |
4/80 |
12 |
4/80 |
عدم نوسان شاخص تورم مصرفکننده (زمستان سال 1402) |
13 |
4/82 |
13 |
4/87 |
اجرای کامل و بهموقع احکام مراجع قضایی |
14 |
4/99 |
14 |
4/99 |
تعداد پروندههای خیانت در امانت (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
15 |
5/10 |
15 |
5/10 |
تعداد پروندههای کلاهبرداری (بهازای هر 100 هزار نفر جمعیت) |
16 |
5/44 |
16 |
5/44 |
رسیدگی به اختلافهای تجاری از طریق داوری (سال 1401) |
17 |
7/60 |
17 |
7/60 |
میانگین ارزیابی مؤلفههای آماری |
4/03 |
3/95 |
داده های مورد استفاده براساس سالنامه آماری قوه قضائیه سال 1401(آخرین داده های در دسترس) به روزرسانی شده است.
همانطور که در جدول 10 قابل مشاهده است، با وجود آنکه مؤلفه آماری «ثبات نرخ ارز» برای بازه زمانی پایش زمستان 1402 در میان همه مؤلفههای آماری در رتبه چهارم و با کمّیت 2/86 قرار گرفته است؛ اما در مقایسه با پایش قبلی (پاییز 1402) با کمّیت 1/07 به مقدار قابلتوجهی نامناسبتر ارزیابی شده که همین امر منجر به نامناسبتر شدن وضعیت کلی مؤلفه های آماری در پایش زمستان1402 (با کمّیت 4/03 ) نسبت به پاییز 1402 ( با کمّیت 3/95) شده است.
4-2. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب 21 مؤلفه پیمایشی
ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکتکننده در این مطالعه از وضعیت مؤلفههای پیمایشی (پرسشنامه) شاخص امنیت سرمایهگذاری (نمره 10 بدترین ارزیابی و صفر مناسبترین ارزیابی) براساس نتایج حاصل از مشارکت فعالان کسبوکار در این پایش در شکل ۱۱ ارائه شده است.
مقایسه نتایج ارزیابی زمستان سال 1402 با پاییز و تابستان همان سال و فصول گذشته نشان میدهد که متأسفانه همچنان مؤلفه «عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده» در میان دو مؤلفه نامناسب قرار گرفته است. درعینحال، با بررسی ارزیابی فعالان اقتصادی از مؤلفههای پیمایشی در پایش زمستان سال 1402 درمییابیم که برای چهارمین بار طی چند پایش گذشته، مؤلفه «میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری» با ارزیابی نامناسبتری نسبت به سایر موارد مواجه شده و مجدداً در جایگاه اولین مؤلفه نامناسب قرار گرفته است. از طرفی مؤلفه «عمل مسئولان استانی و محلی به وعدههای اقتصادی داده شده» که عمدتاً در سه مؤلفه نامناسب پایشهای مختلف قرار میگرفته در پایش زمستان سال 1402 نیز همانند پایش پاییز سال 1402 با مناسب ارزیابی شدن وضعیت آن با هشت رتبه بهبود به شانزدهمین مؤلفه نامناسب ارتقا یافته است. دقت در تغییرات رتبهای بیان شده در جدول 11 درخصوص مؤلفههای پیمایشی نشان میدهد که در پایش زمستان سال 1402 نسبت به پاییز همان سال مؤلفههای مورد سنجش تغییرات قابلتوجهی نه در مقدار کمّی و نه در تغییرات رتبهای نداشتهاند.
شکل 11. ارزیابی فعالان اقتصادی از 21 مؤلفه پیمایشی امنیت سرمایهگذاری در زمستان سال 1402(10بدترینارزیابی)
جدول 11. ارزیابی فعالان اقتصادی از 21 مؤلفه پیمایشی امنیت سرمایهگذاری در زمستان سال 1402 و مقایسه وضعیت آن با پاییز همان سال
عنوان مؤلفه |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
||
رتبه |
ارزیابی |
رتبه |
ارزیابی |
|
ثبات قوانین و مقررات |
1 |
4/74 |
1 |
4/71 |
تأثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی |
2 |
4/8 |
2 |
4/76 |
تغییر قوانین و مقررات صادراتی |
3 |
4/9 |
3 |
4/93 |
سرقت مالی (پول نقد، کالا و تجهیزات) |
4 |
4/99 |
4 |
5 |
میزان وفایبهعهد در اجرای قرارداد کتبی یا شفاهی در بازار |
5 |
5/06 |
5 |
5/05 |
وجود کلاهبرداری یا تقلب در بازار |
6 |
5/16 |
6 |
5/12 |
میزان اعتماد به دادگاههای استان برای احقاق بهموقع و منصفانه حق در دعاوی تجاری |
7 |
5/19 |
7 |
5/15 |
استفاده غیرمجاز از نام و علائم تجاری یا مالکیت معنوی |
8 |
5/2 |
8 |
5/24 |
رواج توزیع کالای قاچاق |
9 |
5/27 |
9 |
5/25 |
میزان اختلال ایجاد شده در اثر تحریمهای خارجی |
10 |
5/35 |
10 |
5/36 |
اعمالنفوذ و تبانی در معاملات ادارات |
11 |
5/43 |
11 |
5/43 |
دسترسی آزاد و عمومی به اطلاعات و تصمیمات مسئولان |
12 |
5/46 |
12 |
5/45 |
میزان شیوع رشوه در ادارات |
13 |
5/72 |
13 |
5/70 |
قیمتگذاری دستوری |
14 |
5/82 |
14 |
5/88 |
سرعت عمل و تعهد مراجع انتظامی (پلیس) در رسیدگی به شکایات فعالان اقتصادی |
15 |
6/36 |
15 |
6/35 |
عمل مسئولان استانی و محلی به وعدههای اقتصادی داده شده |
16 |
6/77 |
16 |
6/76 |
واضح بودن قوانین و مقررات ناظر بر کسبوکار |
17 |
6/93 |
17 |
6/89 |
ثبات قیمت مواد اولیه |
18 |
6/97 |
18 |
6/96 |
وفایبهعهد در اجرای قراردادها توسط دولت و شرکتهای دولتی |
19 |
7/13 |
19 |
7/14 |
میزان تخصصی بودن رسیدگی به دعاوی تجاری در مراجع قضایی |
20 |
7/26 |
20 |
7/30 |
احقاق حقوق قانونی در ادارات دولتی |
21 |
7/28 |
21 |
7/33 |
ثبات یا قابل پیشبینی بودن تصمیمات مسئولان استانی یا محلی |
22 |
7/42 |
22 |
7/45 |
عمل مسئولان ملی به وعدههای داده شده |
23 |
7/57 |
23 |
7/59 |
میزان حمایت مسئولان استانی از داوطلبان سرمایهگذاری |
24 |
7/72 |
24 |
7/79 |
میانگین ارزیابی مؤلفههای پیمایشی (21 مؤلفه اصلی) |
6/14 |
6/14 |
توضیحات: - 10 = بدترین ارزیابی و رتبه بالاتر = وضعیت نامناسبتر را نشان میدهد.
در محاسبه میانگین ارزیابی مؤلفههای پیمایشی سه مؤلفه جدید (تأثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی، قیمتگذاری دستوری و تغییر قوانین و مقررات صادراتی) قرار داده نشدهاند.
جدول 11 نشاندهنده میزان تغییرات رتبه مؤلفههای پیمایشی در مقایسه با هم طی دو دوره متوالی پایش است؛ در اصل اگر میزان تغییرات رتبه در پایشهای مورد سنجش، بیشتر باشد باید دقت شود که چرا در آن دوره، وضعیت مؤلفه مورد نظر، به آن میزان تغییر کرده است (چه از منظر مناسبتر شدن یا نامناسبتر شدن). همانطور که ملاحظه میشود تغییرات رتبهای مؤلفههای پیمایشی در زمستان سال 1402 با رتبه همان مؤلفهها در پاییز سال 1402 چندان قابلتوجه نبوده است.
تحلیل دیگری که از این جدول قابل دریافت است؛ بررسی کمّیت عددی 3 مؤلفه جدیدی است که بالغبر 6 پایش سنجش و ارزیابی میشود. بهعبارتی، بررسی مؤلفههای «تأثیر تغییر قوانین و مقررات وارداتی» و «تغییر قوانین و مقررات صادراتی» و « قیمتگذاری دستوری» نشان میدهد که از یک روند باثبات از منظر فعالان مشارکتکننده در پایش زمستان 1402 نسبت به فصل قبلی برخوردار هستند.
شکل 12. بررسی میزان تغییرات مؤلفههای پیمایشی شاخص امنیت سرمایهگذاریدر پایش زمستان 1402 نسبت به پاییز و تابستان 1402
4-3. امنیت سرمایهگذاری در ایران برحسب مؤلفههای پیمایشی به تفکیک حوزههای کاری
یکی دیگر از اطلاعات قابل ارائه در این پایش، ارزیابی فعالان اقتصادی مشارکتکننده در این پژوهش از امنیت سرمایهگذاری به تفکیک حوزههای کاری بوده که در جدول 12 ارائه شده است.
جدول 12. ارزیابی فعالان اقتصادی از امنیت سرمایهگذاری در ایران به تفکیک حوزههای کاری در مطالعه زمستان سال 1402
حوزه کاری |
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
بهار 1402 |
زمستان 1401 |
تغییر وضعیت زمستان 1402 نسبت به پاییز 1402 |
خدمات تولیدی (واسطهگری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیتهای کسبوکار) |
6/18 |
6/21 |
6/13 |
6/21 |
6/57 |
مناسبتر |
صنعت (شامل همه صنعت و موارد مرتبط با ساختمان) |
6/17 |
6/17 |
6/14 |
6/19 |
6/70 |
تغییر نکرده |
زراعت، باغداری و جنگلداری |
6/16 |
6/19 |
6/13 |
6/26 |
6/70 |
مناسبتر |
دامداری، مرغداری و شیلات |
6/16 |
6/11 |
6/16 |
6/11 |
6/53 |
نامناسبتر |
خدمات (آموزش، بهداشت و ...) |
6/15 |
6/13 |
6/10 |
6/02 |
6/40 |
نامناسبتر |
نفت خام و گاز طبیعی، تأمین آب، برق و گاز |
6/14 |
6/04 |
6/19 |
6/24 |
6/30 |
نامناسبتر |
هتل، رستوران، تهیه و توزیع غذا |
6/13 |
6/16 |
6/09 |
6/10 |
6/27 |
مناسبتر |
ارتباطات، توزیع و ... (حملونقل، انبارداری، عمدهفروشی و خُردهفروشی) |
6/13 |
6/15 |
6/17 |
6/30 |
6/63 |
مناسبتر |
معدن بهجز نفت و گاز |
6/11 |
6/23 |
6/09 |
5/79 |
6/37 |
مناسبتر |
بررسی وضعیت حوزه کاری در پایش امنیت سرمایهگذاری فصل زمستان سال 1402 نشان میدهد که از منظر فعالان اقتصادی مشارکتکننده در این مطالعه، حوزه کاری «خدمات تولیدی (واسطهگری مالی، بانک، بیمه، مستغلات اجاره و فعالیتهای کسبوکار)» که در پایش تابستان سال 1402 در جایگاه پنجمین حوزه کاری نامناسب قرار داشته و در پایش پاییز سال 1402 با نامناسبتر شدن وضعیت ارزیابیکنندگان حاضر در آن حوزه در جایگاه دومین حوزه نامناسب قرار گرفته، در پایش زمستان 1402 برای اولینبار در جایگاه اولین و نامناسبترین حوزه کاری قرار گرفته که این روند یک هشدار و نشانهای جدی است و لازم است از طرف مسئولان امر این روند که در طی 9 ماه گذشته بهوجود آمده، بررسی و علتیابی شود. از طرف دیگر حوزه کاری «معدن بهجز نفت و گاز» در پیمایش زمستان 1402 مناسبترین وضعیت را در میان تمام حوزههای کاری بهخود اختصاص داده است.
گزارش حاضر، ارزیابی شاخص امنیت سرمایهگذاری در ایران برای فصل زمستان سال 1402 و محاسبه هفت نماگر مربوطه است. براساس محاسبات انجام شده شاخص کل امنیت سرمایهگذاری در ایران که با استفاده از دو مجموعه دادههای پیمایشی و آماری تهیه میشود با کمّیت 5/72 از 10 (10 بدترین حالت) سنجیده شده که براساس این تحقیق نتایج زیر قابل ذکر است:
در پژوهش اخیر (پایش زمستان سال 1402)، امکان تکمیل پرسشنامه ازسوی فعالان اقتصادی علاوهبر سایت از طریق پیامرسان داخلی «بله» نیز فراهم شد. با توجه به استقبال کاربران از پیامرسانهای داخلی طی ماههای اخیر و همچنین با هدف افزایش ضریب دسترسی به کاربران با توجه به محدودیتهای موجود در ارسال پیامک (هزینه سنگین ارسال پیامک در کنار شیوه ارسال پیامک حاوی لینک کلاهبرداری)، این امکان در قالب بازوی پیامرسان بله برای پایش امنیت سرمایهگذاری تدارک دیده شد.
با توجه به اینکه بهروزرسانی اطلاعات فعالان اقتصادی با کمک دادههای دریافتی از وزارت بهداشت، پیام دعوتنامه مشارکت در تکمیل پرسشنامه از طریق بازوی پیامرسان بله به بیش از 1 میلیون شماره تلفن همراه ارسال شد؛ شکی نیست که در میان این یک میلیون شماره همراه، تعداد بسیاری پیامرسان بله را نصب نداشتند و پیام ما به آنها نرسیده است و برخی نیز بهرغم دریافت پیام، آن را مشاهده نکردند. از بین نفراتی که پیام را مشاهده کردند، بخشی دعوت ما را برای تکمیل پرسشنامه پذیرفته و پاسخگویی به پرسشنامه را شروع کردند. بازوی بله نیز بهصورت هوشمند، تمامی سؤالها را بهترتیب از آنها پرسیده است.
در کنار استفاده از بازوی هوشمند پیامرسان بله، تعدادی هم پیامک و ایمیل دعوت به تکمیل پرسشنامه از طریق وبسایت برای کاربران، بهویژه نفراتی که سابقاً پرسشنامه فصول قبل را تکمیل کرده بودند ارسال شد که درنهایت پرسشنامههای قابلقبول پایش زمستان سال 1402 درمجموع به 8867 مورد رسید. گفتنی است، منظور از پرسشنامه غیرقابلقبول، پرسشنامهای است که هویت تکمیلکننده پرسشنامه برای تیم پژوهش احراز نشده است. علاوهبراین تعدادی پرسشنامه بهصورت تکراری یا افرادی تکمیل شده بود که پیامکی برای آنها ارسال نشده؛ لذا پرسشنامههای غیرقابلقبول در دسته پاسخهای نامعتبر ارزیابی شدند.
از خروجی حاصل از نظرسنجی، این نتیجه برداشت میشود که شرکتکنندگان نظرسنجی چه نگاهی به مؤلفههای مختلف امنیت سرمایهگذاری دارند. گروه تحقیق در تلاش است با بهروزرسانی دائم جامعه آماری این تحقیق در فصلهای آتی، تعداد نمونههای مشارکتکننده در هر پایش به حدنصاب تعیین شده، یعنی حداقل 8035 فعال اقتصادی از همه استانها را تثبیت کرده و حداقل حدود 260 پاسخ صحیح برای هر استان دریافت شود تا امکان تعمیم نتایج پژوهش بهکل جامعه با کفایت آماری حداکثری فراهم شود.
جدول پیوست. حجم جامعه و نمونه لازم، تعداد پیامک های ارسالی و پاسخ دریافتی به تفکیک استانها در پایش زمستان 1402
استان |
حجم نمونه لازم* |
پاسخ دریافتی قابلقبول در |
درصد تحقق تعداد نمونه در زمستان 1402 |
درصد تحقق تعداد نمونه در پاییز 1402 |
درصد تحقق تعداد نمونه در تابستان 1402 |
||
زمستان 1402 |
پاییز 1402 |
تابستان 1402 |
|||||
آذربایجان شرقی |
264 |
288 |
283 |
211 |
109% |
|
|
آذربایجان غربی |
262 |
295 |
273 |
196 |
111% |
103% |
74% |
اردبیل |
256 |
187 |
194 |
187 |
71% |
73% |
71% |
اصفهان |
265 |
403 |
435 |
364 |
152% |
164% |
137% |
البرز |
260 |
286 |
251 |
287 |
108% |
95% |
108% |
ایلام |
252 |
212 |
185 |
192 |
80% |
70% |
72% |
بوشهر |
256 |
202 |
179 |
175 |
76% |
68% |
66% |
تهران |
266 |
780 |
817 |
817 |
294% |
308% |
308% |
چهارمحال و بختیاری |
254 |
187 |
177 |
161 |
71% |
67% |
61% |
خراسان جنوبی |
265 |
274 |
268 |
274 |
103% |
101% |
103% |
خراسان رضوی |
265 |
367 |
288 |
294 |
138% |
109% |
111% |
خراسان شمالی |
263 |
275 |
266 |
178 |
104% |
100% |
67% |
خوزستان |
257 |
280 |
280 |
273 |
106% |
106% |
103% |
زنجان |
251 |
290 |
272 |
273 |
109% |
103% |
103% |
سمنان |
257 |
216 |
166 |
175 |
82% |
63% |
66% |
سیستان و بلوچستان |
263 |
180 |
152 |
148 |
68% |
57% |
56% |
فارس |
256 |
334 |
359 |
308 |
126% |
135% |
116% |
قزوین |
259 |
317 |
312 |
304 |
120% |
118% |
115% |
قم |
259 |
295 |
287 |
301 |
111% |
108% |
114% |
کردستان |
261 |
227 |
221 |
203 |
86% |
83% |
77% |
کرمان |
256 |
299 |
288 |
243 |
113% |
109% |
92% |
کرمانشاه |
260 |
212 |
215 |
223 |
80% |
81% |
84% |
کهگیلویه و بویراحمد |
249 |
212 |
201 |
218 |
80% |
76% |
82% |
گلستان |
260 |
277 |
254 |
231 |
105% |
96% |
87% |
گیلان |
262 |
285 |
294 |
241 |
108% |
111% |
91% |
لرستان |
259 |
292 |
303 |
237 |
110% |
114% |
89% |
مازندران |
264 |
321 |
312 |
208 |
121% |
118% |
78% |
مرکزی |
260 |
288 |
279 |
254 |
109% |
105% |
96% |
هرمزگان |
255 |
206 |
190 |
181 |
78% |
72% |
68% |
همدان |
259 |
277 |
288 |
190 |
105% |
109% |
72% |
یزد |
260 |
303 |
319 |
265 |
114% |
120% |
100% |
کل کشور |
8035* |
678867 |
8608 |
7812 |
100% |
100% |
97٪ |
* براساس فرمول کوکران و سطح اطمینان 95 درصد و با بازه اطمینان 6 درصد.
مأخذ: استخراج تیم پژوهش از فایلهای جمعآوری شده فعالان اقتصادی و جدول مورگان برای تعیین حجم نمونه، پایش زمستان سال 1402.
8867 پرسشنامهمعتبر و تکمیلشده توسط فعالان اقتصادی از سراسر کشور مربوط به پاییز سال 1402 که فایلهای تعداد پرسشنامهها در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی(دفتر مطالعات اقتصادی، گروه مطالعات محیط کسب و کار و تنظیم گری بخشی) محفوظ است.