پایش بخش حقیقی اقتصاد ایران: برآورد تولید ناخالص داخلی ماهانه ( شهریور ۱۴۰۳)

نوع گزارش : گزارش های نظارتی

نویسندگان

پژوهشگر گروه اقتصاد کلان و مدل سازی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

10.22034/report.mrc.2024.1403.32.8.20157

چکیده

داشتن تصویری به هنگام و قابل اعتماد از تحولات تولید ناخالص داخلی کشور، می تواند به طور موثر به بهبود سیاستگذاری و پایش دقیق تر اقتصاد کلان کمک کند. با توجه به تاخیر مراجع آماری در این حوزه و درخواست های مکرر نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای رفع این کاستی و ارائه تصویری به هنگام تر از رشد اقتصادی، مرکز پژوهش های مجلس تلاش کرده است که زیر ساختی محاسباتی فراهم کند تا بر اساس آن رشد اقتصادی کشور با تواتر ماهانه و در سریع ترین زمان ممکن، برآورد و ارائه شود.
طبق آخرین آمار بانک مرکزی در فصل بهار سال ۱۴۰۳، تولید ناخالص داخلی کشور نسبت به فصل مشابه سال قبل، با نفت و بدون نفت به ترتیب ۳/۲ و ۲/۵درصد رشد داشته است.
طبق محاسبات مرکز پژوهش ها، رشد اقتصادی کشور در شهریور سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۱/۹ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز ۱/۶ درصد برآورد می شود. نتایج برآوردهای این مرکز نشان می دهد در شهریور ۱۴۰۳، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ارزش افزوده بخش «کشاورزی» رشد ۲/۵ درصدی، بخش «نفت خام و گاز طبیعی» رشد ۵ درصدی، گروه «صنایع و معادن» رشد منفی ۰/۲درصدی و گروه «خدمات» رشد ۱/۹درصدی را ثبت کرده اند.
باتوجه به نتایج ماه های تیر، مرداد و شهریور، در تابستان ۱۴۰۳ نسبت به فصل مشابه سال قبل، رشد اقتصادی کشور ۲/۴ درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز ۲ درصد برآورد می شود. ارزش افزوده بخش «کشاورزی» رشد ۲/۷ درصدی، بخش «نفت خام و گاز طبیعی» رشد ۶/۵ درصدی، گروه «صنایع و معادن» رشد منفی ۰/۲ درصدی و گروه «خدمات» رشد ۲/۷ درصدی را ثبت کرده اند. 

گزیده سیاستی

طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، رشد اقتصادی کشور در شهریورماه سال 1403 معادل 1/9 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز 1/6 درصد برآورد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

خلاصه مدیریتی

بیان/ شرح مسئله

داشتن تصویری بهنگام و قابل اعتماد از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی بسیار با اهمیت است. بااین‌حال، مشابه اکثر کشورهای دنیا، در ایران نیز اولین برآوردها از رشد اقتصادی هر فصل حداقل سه ماه پس از پایان آن فصل منتشر می‌شود. برای نمونه، مراجع آماری کشور، آمارهای رشد اقتصادی بهار سال 1403 را در پایان فصل تابستان منتشر کرده اند. در راستای کاهش این تأخیر و دستیابی به آمارهایی بهنگامتر، مرکز پژوهش‌های مجلس تلاش کرده است در چارچوب حسابهای ملی ماهانه با استفاده از داده‌های ماهانه در دسترس، رشد اقتصادی و رشد ارزش‌افزوده فعالیت‌های عمده اقتصادی برای هر ماه را برآورد و منتشر کند تا امکان واکنش‌های بهنگام سیاستگذاری نسبت به تغییر روندهای بخش حقیقی اقتصاد، فراهم شود.

نقطه‌نظرات/ یافته‌های کلیدی

طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، در شهریورماه 1403 رشد اقتصادی کشور 1/9 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز 1/6 درصد برآورد می‌شود. باتوجه به نتایج ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، در تابستان ۱۴۰۳ نسبت به فصل مشابه سال قبل، رشد اقتصادی کشور 2/4 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز 2 درصد برآورد می‌شود.

طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، ارزش‌افزوده گروه کشاورزی در شهریور ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل 2/5 درصد رشد داشته است. برآوردهـای انجـام شـده در ایـن زمینـه بـا توجـه بـه آمارهای پایه دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از افزایش تولید محصولات بـاغی و محصولات اصلی دامی و میزان بارش در ماه‌های مورد مطالعه است. همچنین رشد ارزش افزوده این بخش در فصل تابستان 2/7 درصد برآورد می‌گردد.

طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، ارزش‌افزوده بخش نفت خام و گاز طبیعی در شهریور ١٤٠۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد 5 درصدی داشته است که نشان‌دهنده رشد ارزش‌افزوده این گروه ناشـی از افـزایش تولیـد و صادرات نفت خام و همچنین افزایش تولید گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل است. همچنین رشد ارزش افزوده این بخش در فصل تابستان 6/5 درصد برآورد می‌گردد.

طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، ارزش‌افزوده گروه صنایع و معادن در شهریور 1403 نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد منفی 0/2 درصدی داشته است که نشان‌دهنده کاهش شاخص تولید صنایع بورسی طی تیر، مرداد و شهریور، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان و کاهش شاخص فروش نهاده‌های ساختمانی بورسی است. همچنین رشد ارزش افزوده این بخش در فصل تابستان منفی 0/2 درصد برآورد می‌گردد.

طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، ارزش‌افزوده گروه خدمات در شهریور 1403 نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد 1/9 درصدی داشته است. در شهریور ماه بخش خدمات تحت‌تأثیر رشد بخش‌های اصلی ازجمله بخش‌های «عمده‌فروشی و خرده‌فروشی»، «حمل‌ونقل انبارداری» و «اطلاعات و ارتباطات» بوده است. همچنین رشد ارزش افزوده این بخش در فصل تابستان 2/7 درصد برآورد می‌گردد.

1. مقدمه

داشتن تصویری بهنگام و قابل اعتماد از تحولات تولید ناخالص داخلی کشور، می‌تواند به‌طور موثر به بهبود سیاستگذاری و پایش دقیق‌تر اقتصاد کلان کمک کند. بااین‌حال در ایران مشابه اکثر کشورهای دنیا اولین برآوردها از رشد اقتصادی فصل مدنظر، حداقل سه ماه پس از پایان فصل مذکور منتشر می‌شود. برای رفع این چالش در ادبیات اقتصاد کلان چارچوب‌هایی برای برآورد رشد اقتصادی ماهانه ارائه شده است. در این چارچوب‌ها سعی می‌شود تا با استفاده از داده‌هایی که به‌صورت بهنگام و با تواتر زیاد (غالباً ماهانه) در دسترس هستند، رشد اقتصادی کشور در سریع‌ترین زمان ممکن برآورد شود. در این راستا، با استفاده از حداکثر داده‌های ماهانه در دسترس و استفاده از چارچوب حساب‌های ملی ماهانه، ارزش‌افزوده فعالیت‌های عمده اقتصادی و رشد اقتصادی ماهانه با حداقل تاخیر برآورد‌ می‌شود. گزارش حاضر، دومین گزارش ماهانه «برآورد تولید ناخالص داخلی» است و این امکان را فراهم خواهد کرد که در هر ماه بتوان تصویری بهنگام از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد ایران ارائه کرد و رشد اقتصادی هر ماه، قبل از انتشار آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران برآورد خواهد شد.

برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص روش‌شناسی و تفصیل داده‌های استفاده شده به گزارش «چارچوبی برای‌ کنون‌بینی بخش حقیقی اقتصاد ایران» مراجعه شود [1]. شایان ذکر است در این گزارش با توجه به لزوم سازگاری نتایج برآمده از این گزارش با سایر برآوردها از بخش حقیقی توسط این مرکز و به‌دلیل عدم محاسبه توالی حساب‌ها توسط مرکز آمار ایران، از حساب‌های ملی بانک مرکزی استفاده شده است.

همچنین لازم به ذکر است در برخی از بخش‌ها از آمار مقدماتی جهت برآورد استفاده می‌شود، لکن تعدیل آمارها با دسترسی به آمارهای قطعی اجتناب ناپذیر است، که این موضوع امری رایج در تهیه حساب‌های ملی فصلی و ماهانه می‌باشد.

۲. تولید ناخالص داخلی

براساس آمار بانک مرکزی تولید ناخالص داخلی کشور در فصل بهار سال 1403 به میزان 3/2 درصد رشد داشته، همچنین رشد اقتصادی بدون نفت 2/5 درصد گزارش شده است [2].

بر همین اساس، طبق محاسبات مرکز پژوهش‌ها، رشد اقتصادی کشور در شهریور 1403 معادل 1/9 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز 1/6 درصد برآورد می‌شود. همچنین براساس نتایج رشد در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، در تابستان 1403 رشد اقتصادی کشور 2/4 درصد و رشد بدون نفت 2 درصد برآورد می‌گردد.

شکل 1. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی ماهانه(100=1395)

 

 

 

 

مآخذ: داده‌های فصلی تا خرداد 1403 براساس حساب‌های ملی بانک مرکزی- داده‌های ماهانه و پیش‌بینی تابستان 1403 محاسبات تحقیق.

شکل 2. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت ماهانه (100=1395)

 

 

 

 

مآخذ: همان.

همان‌طور که در شکل 3 نشان داده شده، از نرخ رشد 1/9 واحد درصدی در شهریورماه سال 1403 بخش کشاورزی سهمی معادل 0/65 واحد درصد، بخش نفت و گاز سهمی معادل 0/36 واحد درصد، گروه صنایع و معادن سهمی معادل منفی 0/04 واحد درصد و گروه خدمات سهمی معادل 0/89 واحد درصد را‌ به‌خود اختصاص داده است.

همچنین از نرخ رشد 2/4 واحد درصدی در فصل تابستان سال 1403 بخش کشاورزی سهمی معادل 0/48 واحد درصد، بخش نفت و گاز سهمی معادل 0/55 واحد درصد، گروه صنایع و معادن سهمی معادل منفی 0/40 واحد درصد و گروه خدمات سهمی معادل 1/38 واحد درصد را‌ به‌خود اختصاص داده است.

شکل 3. نمودار سهم بخش‌های اقتصادی از رشد اقتصادی شهریور و تابستان 1403 (100=1395)

 

 

 

مأخذ: همان.

۳. بخش کشاورزی

براساس اعلام بانک مرکزی بخش کشاورزی در فصل‌ بهار سال 1403 رشد 3/1 درصدی را ثبت کرده ‌است.

نتایج برآوردهای این مرکز نشان می‌دهد در شهریور 1403، ارزش‌افزوده گروه کشاورزی نسبت به ماه مشابه سال قبل 2/5 درصد رشد داشته است. برآوردهـای انجـام شـده در ایـن زمینـه بـا توجـه بـه آمارهای پایه دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است که در شهریورماه تولید محصولات بـاغی، زراعی و دامی نسبت به ماه مشابه سال قبل به‌ترتیب 2/6، 1/4 و 3/1 درصد افزایش یافته است، همچنین براساس آمار دریافتی از مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی میزان بارش در فصل تابستان ۱۴۰۳ رشد 37 درصدی داشته است. همچنین براساس نتایج رشد در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی در فصل تابستان نسبت به فصل مشابه سال قبل 2/7 درصد برآورد می‌گردد.

شکل 4. نمودار رشد ارزش‌افزوده ماهانه بخش کشاورزی (100=1395)

 

 

 

مأخذ: همان.

۴. بخش نفت خام و گاز طبیعی

براساس اعلام بانک مرکزی بخش نفت خام و گاز طبیعی در‌ فصل بهار سال 1403 رشد 9/5 درصدی را ثبت کرده ‌است.

نتایج برآوردهای این مرکز نشان می‌دهد ارزش‌افزوده گروه نفت در شهریور سال ١٤٠۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد 5 درصدی داشته است. طبق آخرین آمار اوپک از منابع ثانویه، تولید نفت ایران در تیر و مرداد حدود 3/2 میلیون بشکه در روز بوده است که با در نظر گرفتن مصرف حدود 1/7 میلیون بشکه‌ای روزانه نفت خام در داخل به معنای صادرات 1/5 میلیون بشکه‌ای روزانه نفت خام می‌باشد که در تیر و مردادماه 14 و 8 درصد رشد داشته است. همچنین براساس نتایج رشد در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، رشد ارزش افزوده گروه نفت در فصل تابستان نسبت به فصل مشابه سال قبل 6/5 درصد برآورد می‌گردد.

شکل 5. نمودار رشد ارزش افزوده ماهانه بخش نفت خام و گاز طبیعی (100=1395)

 

 

 

مأخذ: همان.

۵. گروه صنایع و معادن

براساس اعلام بانک مرکزی، گروه صنایع و معادن در‌ فصل بهار سال 1403 رشد 3/6 درصدی را ثبت‌ کرده ‌است.

این گروه شامل بخش‌های «ساختمان، صـنعت، اسـتخراج معدن، تأمین آب‌، برق و گاز طبیعی» است. نتایج برآوردهای این مرکز نشان می‌دهد گروه صنایع و معادن در شهریور سال۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل به ترتیب رشد منفی 0/2 درصدی داشته‌ است که عمدتاً تحت‌تأثیر رشد منفی بخش صنعت و بخش معدن، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان و کاهش شاخص فروش نهاده‌های ساختمانی بورسی بوده است. [3]، [4]، [5]

همچنین براساس نتایج رشد در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، رشد ارزش افزوده گروه صنایع و معادن در فصل تابستان نسبت به فصل مشابه سال قبل منفی 0/2 درصد برآورد می‌گردد.

شکل 6. نمودار رشد ارزش افزوده ماهانه گروه صنایع و معادن (100=1395)

 

 

 

مأخذ: همان.

 ۶. گروه خدمات

براساس اعلام بانک مرکزی گروه خدمات در‌ فصل بهار سال 1403 رشد 1/9 درصدی را ثبت‌ کرده ‌است.

نتایج برآوردهای این مرکز نشان می‌دهد ارزش‌افزوده گروه خدمات در شهریور سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل رشد 1/9 درصدی را ثبت کرده است. همچنین براساس نتایج رشد در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، رشد ارزش افزوده گروه خدمات در فصل تابستان نسبت به فصل مشابه سال قبل 2/7 درصد برآورد می‌گردد.

در شهریورماه بخش‌های «عمده‌فروشی و خرده‌فروشی»، «حمل‌ونقل انبارداری» و «اطلاعات و ارتباطات» رشد مثبتی را نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کرده‌اند.

شکل 7. نمودار رشد ارزش افزوده ماهانه بخش خدمات (100=1395)

 

 

 

 

مأخذ: همان.

 ۷. جمع‌بندی

براساس اعلام بانک مرکزی تولید ناخالص داخلی در فصل بهار 1403 رشد 3/2 درصدی و تولید ناخالص داخلی بدون نفت رشد 2/5 درصدی را ثبت‌ کرده ‌است.

به همین ترتیب نتایج برآوردهای مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد تولید ناخالص داخلی با نفت در شهریور سال ۱۴۰۳ رشد 1/9 درصدی و بدون نفت رشد 1/6 درصدی داشته‌است. همچنین در شهریور سال ۱۴۰۳، بخش کشاورزی‌ تحت‌تأثیر افزایش تولید محصولات باغی و دامی و افزایش بارش با رشد 2/5 درصدی، بخش نفت خام و گاز طبیعی‌ تحت‌تأثیر افزایش تولید نفت خام با رشد 5 درصدی، گروه صنایع و معادن‌ تحت‌تأثیر کاهش شاخص صنایع بورسی در بخش صنعت و معدن، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان و کاهش شاخص فروش نهاده‌های ساختمانی بورسی با رشد منفی 0/2 درصدی و گروه خدمات‌ تحت‌تأثیر رشد مثبت بخش‌های اصلی خود با رشد 1/9 درصدی روبه‌رو بوده است.

همچنین براساس نتایج ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، در تابستان ۱۴۰۳ نسبت به فصل مشابه سال قبل، رشد اقتصادی کشور 2/4 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت 2 درصد برآورد می‌شود. در تابستان 1403 نسبت به فصل مشابه سال قبل ارزش‌افزوده بخش «کشاورزی» رشد 2/7 درصدی، بخش «نفت خام و گاز طبیعی» رشد 6/5 درصدی، گروه «صنایع و معادن» رشد منفی 0/2 درصدی و گروه «خدمات» رشد 2/7 درصدی را ثبت کرده‌اند.

جدول 1. رشد ارزش‌افزوده به تفکیک فعالیت‌های اقتصادی

رشد بخش

بهار ۱۴۰۲

تابستان ۱۴۰۲

سال ۱۴۰۲

 

بهار 1403

تابستان 1403

تیر 1403

مرداد 1403

شهریور 1403

گروه کشاورزی

0.6

0.1

0.2

3.1

2.7

2.8

3

2.5

نفت و گاز طبیعی

16.5

17.8

14.7

9.5

6.5

9

5.4

5

گروه صنایع و معادن

3.8

3.7

4.5

3.6

-0.2

1.2

-1.5

-0.2

گروه خدمات

5.6

3.1

3.8

1.9

2.7

1.5

4.8

1.9

تولید ناخالص داخلی

5.7

3.8

4.5

3.2

2.4

2.2

3.1

1.9

تولید ناخالص داخلی (بدون نفت)

4.6

2.7

3.6

2.5

2

1.5

2.9

1.6

مأخذ: همان.

 

 

 

[2] گزارش تحولات بخش واقعی اقتصاد ایران- سه ماهه اول سال ۱۴۰۳، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، شهریور ماه ۱۴۰۳.