نوع گزارش : گزارش های نظارتی
نویسندگان
پژوهشگر گروه اقتصاد کلان و مدل سازی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
داشتن تصویری بهنگام و قابل اعتماد از تحولات تولید ناخالص داخلی کشور، می تواند به طور موثر به بهبود سیاستگذاری و پایش دقیق تر اقتصاد کلان کمک کند. با توجه به تاخیر مراجع آماری در این حوزه و درخواست های مکرر نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای رفع این کاستی و ارائه تصویری بهنگام تر از رشد اقتصادی، مرکز پژوهش های مجلس تلاش کرده است که زیر ساختی محاسباتی فراهم کند تا بر اساس آن رشد اقتصادی کشور با تواتر ماهانه و در سریع ترین زمان ممکن، برآورد و ارائه شود.
طبق آخرین آمار بانک مرکزی در فصل بهار سال ۱۴۰۳، تولید ناخالص داخلی کشور نسبت به فصل مشابه سال قبل، با نفت و بدون نفت به ترتیب ۳/۲ و ۲/۵درصد رشد داشته است. طبق محاسبات مرکز پژوهش ها، رشد اقتصادی کشور در تیر و مرداد سال ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل، معادل ۱/۴ و ۲/۳درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز به ترتیب ۰/۶ و ۲ درصد برآورد می شود.
نتایج برآوردهای این مرکز نشان می دهد در تیر ۱۴۰۳، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ارزش افزوده بخش «کشاورزی» رشد ۲/۸ درصدی، بخش «نفت خام و گاز طبیعی» رشد ۹ درصدی، گروه «صنایع و معادن» رشد ۱/۲ درصدی و گروه «خدمات» رشد منفی ۰/۱ درصدی را ثبت کرده اند.
همچنین نتایج برآوردهای این مرکز نشان می دهد در مرداد ۱۴۰۳، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ارزش افزوده بخش «کشاورزی» رشد ۳ درصدی، بخش «نفت خام و گاز طبیعی» رشد ۵/۴ درصدی، گروه «صنایع و معادن» رشد منفی ۱/۶ درصدی و گروه «خدمات» رشد ۲/۳ درصدی را ثبت کرده اند.
گزیده سیاستی
طبق محاسبات مرکز پژوهشها، رشد اقتصادی کشور در تیر و مرداد سال 1403 بهترتیب معادل 1/4 و 2/3 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز بهترتیب 0/6 و 2 درصد برآورد میشود.
کلیدواژهها
موضوعات
بیان/ شرح مسئله
داشتن تصویری بهنگام و قابل اعتماد از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد در تصمیمگیریهای اقتصادی بسیار با اهمیت است. بااینحال، مشابه اکثر کشورهای دنیا، در ایران نیز اولین برآوردها از رشد اقتصادی هر فصل حداقل سه ماه پس از پایان آن فصل منتشر میشود. برای نمونه، مراجع آماری کشور، آمارهای رشد اقتصادی بهار سال 1403 را در پایان فصل تابستان منتشر کرده اند. در راستای کاهش این تأخیر و دستیابی به آمارهایی بهنگامتر، مرکز پژوهشهای مجلس تلاش کرده است در چارچوب حسابهای ملی ماهانه با استفاده از دادههای ماهانه در دسترس، رشد اقتصادی و رشد ارزشافزوده فعالیتهای عمده اقتصادی برای هر ماه را برآورد و منتشر کند تا امکان واکنشهای بهنگام سیاستگذاری نسبت به تغییر روندهای بخش حقیقی اقتصاد، فراهم شود.
نقطهنظرات/ یافتههای کلیدی
طبق محاسبات مرکز پژوهشها، رشد اقتصادی کشور در تیر و مرداد 1403 بهترتیب معادل 1/4 و 2/3 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز بهترتیب 0/6 و 2 برآورد میشود.
طبق محاسبات مرکز پژوهشها، ارزشافزوده گروه کشاورزی در تیر و مرداد ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب معادل 2/8 و 3 درصد رشد داشته است. برآوردهـای انجـام شـده در ایـن زمینـه بـا توجـه بـه آمارهای پایه دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از افزایش تولید محصولات بـاغی و محصولات اصلی دامی و میزان بارش در ماههای مورد مطالعه است.
طبق محاسبات مرکز پژوهشها، ارزشافزوده بخش نفت خام و گاز طبیعی در تیر و مرداد ١٤٠۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب رشد 9 و 5/4 درصدی داشته است که نشاندهنده رشد ارزشافزوده این گروه ناشـی از افـزایش تولیـد و صادرات نفت خام و همچنین افزایش تولید گاز طبیعی و فرآوردههای نفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل است.
طبق محاسبات مرکز پژوهشها، ارزشافزوده گروه صنایع و معادن در تیر و مرداد 1403 نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب رشد 1/2 و منفی 1/6 درصدی داشته است که نشاندهنده کاهش شاخص تولید صنایع بورسی طی تیر و مرداد، کاهش سرمایهگذاری در بخش ساختمان و کاهش شاخص فروش نهادههای ساختمانی بورسی است.
طبق محاسبات مرکز پژوهشها، ارزشافزوده گروه خدمات در تیر و مرداد 1403 نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب رشد منفی 0/1 و مثبت 3/2 درصدی داشته است که تحتتأثیر کاهش رشد بخشهای اصلی ازجمله بخشهای «عمدهفروشی و خردهفروشی»، «حملونقل انبارداری» و «فعالیتهای مالی و بیمه» است.
داشتن تصویری بهنگام و قابل اعتماد از تحولات تولید ناخالص داخلی کشور، میتواند بهطور موثر به بهبود سیاستگذاری و پایش دقیقتر اقتصاد کلان کمک کند. بااینحال در ایران مشابه اکثر کشورهای دنیا اولین برآوردها از رشد اقتصادی فصل مدنظر، حداقل سه ماه پس از پایان فصل مذکور منتشر میشود. برای رفع این چالش در ادبیات اقتصاد کلان چارچوبهایی برای برآورد رشد اقتصادی ماهانه ارائه شده است. در این چارچوبها سعی میشود تا با استفاده از دادههایی که بهصورت بهنگام و با تواتر زیاد (غالباً ماهانه) در دسترس هستند، رشد اقتصادی کشور در سریعترین زمان ممکن برآورد شود. در این راستا، با استفاده از حداکثر دادههای ماهانه در دسترس و استفاده از چارچوب حسابهای ملی ماهانه، ارزشافزوده فعالیتهای عمده اقتصادی و رشد اقتصادی ماهانه با حداقل تاخیر برآورد میشود. این گزارش، این امکان را فراهم خواهد کرد که در هر ماه بتوان تصویری بهنگام از وضعیت بخش حقیقی اقتصاد ایران ارائه کرد و رشد اقتصادی هر ماه، قبل از انتشار آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار ایران برآورد خواهد شد.
برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص روششناسی و تفصیل دادههای استفاده شده به گزارش «چارچوبی برای کنونبینی بخش حقیقی اقتصاد ایران» مراجعه شود [1]. شایان ذکر است در این گزارش با توجه به لزوم سازگاری نتایج برآمده از این گزارش با سایر برآوردها از بخش حقیقی توسط این مرکز و بهدلیل عدم محاسبه توالی حسابها توسط مرکز آمار ایران، از حسابهای ملی بانک مرکزی استفاده شده است.
براساس آمار بانک مرکزی تولید ناخالص داخلی کشور در فصل بهار سال 1403 به میزان 3/2 درصد رشد داشته، همچنین رشد اقتصادی بدون نفت 2/5 درصد گزارش شده است [2].
بر همین اساس، طبق محاسبات مرکز پژوهشها، رشد اقتصادی کشور در ماههای تیر و مرداد 1403 بهترتیب معادل 1/4 و 2/3 درصد برآورد میشود، همچنین رشد اقتصادی بدون نفت نیز بهترتیب 0/6 و 2 درصد برآورد میشود.
شکل 1. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی ماهانه(100=1395)
مآخذ: تا خرداد 1403حسابهای ملی بانک مرکزی و تیر و مرداد 1403 محاسبات تحقیق.
شکل 2. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت ماهانه (100=1395)
مآخذ: همان
همانطور که در شکل 3نشان داده شده، از نرخ رشد 1/5 درصدی در تیرماه سال 1403 بخش کشاورزی سهمی معادل 0/29 واحد درصد، بخش نفت و گاز سهمی معادل 0/86 واحد درصد، گروه صنایع و معادن سهمی معادل 29/0 واحد درصد و گروه خدمات سهمی معادل منفی 0/03 واحد درصد را بهخود اختصاص داده است.
همچنین از نرخ رشد 2/3 واحد درصدی در مردادماه سال 1403 بخش کشاورزی سهمی معادل 0/45 واحد درصد، بخش نفت و گاز سهمی معادل 0/48 واحد درصد، گروه صنایع و معادن سهمی معادل منفی 0/36 واحد درصد و گروه خدمات سهمی معادل 1/69 واحد درصد را بهخود اختصاص داده است.
شکل 3. نمودار سهم بخشهای اقتصادی از رشد اقتصادی تیر و مرداد 1403 (100=1395)
مأخذ: همان.
براساس اعلام بانک مرکزی بخش کشاورزی در فصل بهار سال 1403 رشد 3/1 درصدی را ثبت کرده است.
نتایج برآوردهای این مرکز نشان میدهد در ماههای تیر و مرداد 1403، ارزشافزوده گروه کشاورزی نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب معادل 2/8 و 3 درصد رشد داشته است. برآوردهـای انجـام شـده در ایـن زمینـه بـا توجـه بـه آمارهای پایه دریافتی از وزارت جهاد کشاورزی حاکی از آن است که تولید محصولات بـاغی در تیر و مرداد سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب 2/3 و 2/1 درصد و تولید محصولات اصلی دامی 1 و 1/5 درصد افزایش یافته است.
شکل 4. نمودار رشد ارزشافزوده ماهانه بخش کشاورزی (100=1395)
مأخذ: همان.
براساس اعلام بانک مرکزی بخش نفت خام و گاز طبیعی در فصل بهار سال 1403 رشد 9/5 درصدی را ثبت کرده است.
نتایج برآوردهای این مرکز نشان میدهد ارزشافزوده گروه نفت در تیر و مرداد سال ١٤٠۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب رشد 9 و 5/4 درصدی داشته است. محاسـبات مقـدماتی در این زمینه نشاندهنده آن است که افزایش نرخ رشد ارزشافزوده این گروه ناشـی از افـزایش تولیـد و صادرات نفت خام و همچنین افزایش تولید گاز طبیعی و فرآوردههای نفتی، نسبت به مدت مشابه سال قبل بوده است.
شکل 5. نمودار رشد ارزش افزوده ماهانه بخش نفت خام و گاز طبیعی (100=1395)
مأخذ: همان.
براساس اعلام بانک مرکزی، گروه صنایع و معادن در فصل بهار سال 1403 رشد 3/6 درصدی را ثبت کرده است.
این گروه شامل بخشهای «ساختمان، صـنعت، اسـتخراج معدن، تأمین آب، برق و گاز طبیعی» است. نتایج برآوردهای این مرکز نشان میدهد گروه صنایع و معادن در تیر و مرداد سال۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل به ترتیب رشد 1/2 و منفی 1/6 درصدی داشته است که عمدتاً تحتتأثیر رشد منفی بخش صنعت و بخش معدن [3] بوده است.
شکل 6. نمودار رشد ارزش افزوده ماهانه گروه صنایع و معادن (100=1395)
مأخذ: همان.
براساس اعلام بانک مرکزی گروه خدمات در فصل بهار سال 1403 رشد 1/9 درصدی را ثبت کرده است.
نتایج برآوردهای این مرکز نشان میدهد ارزشافزوده گروه خدمات در تیر و مرداد سال ۱۴۰۳ نسبت به ماه مشابه سال قبل بهترتیب رشد منفی 0/1 و مثبت 3/2 درصدی را ثبت کرده است. در تیرماه بخشهای «فعالیتهای مالی و بیمه»، «حملونقل انبارداری» و «اداره عمومی، دفاع و تامین اجتماعی» رشد کمتری را نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کردهاند.
در مقابل در مردادماه بخشهای «حملونقل انبارداری»، «اطلاعات و ارتباطات» و «عمدهفروشی و خردهفروشی» رشد بالاتری را نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کردهاند.
شکل 7. نمودار رشد ارزش افزوده ماهانه بخش خدمات (100=1395)
مأخذ: همان.
براساس اعلام بانک مرکزی تولید ناخالص داخلی در فصل بهار 1403 رشد 3/2 درصدی و تولید ناخالص داخلی بدون نفت رشد 2/5 درصدی را ثبت کرده است.
به همین ترتیب نتایج برآوردهای مرکز پژوهشها نشان میدهد رشد تولید ناخالص داخلی با نفت در تیر و مرداد سال ۱۴۰۳ بهترتیب 1/4 و 2/3 درصد و رشد اقتصادی بدون نفت نیز بهترتیب 0/6 و 2 خواهد بود. همچنین در تیر و مرداد سال ۱۴۰۳، بخش کشاورزی تحتتأثیر افزایش تولید محصولات باغی و دامی و افزایش بارش با رشد 2/8 و 3 درصدی، بخش نفت خام و گاز طبیعی تحتتأثیر افزایش تولید نفت خام با رشد 9 و 5/4 درصدی، گروه صنایع و معادن تحتتأثیر کاهش شاخص صنایع بورسی در بخش صنعت و معدن و کاهش سرمایهگذاری در بخش ساختمان با رشد 1/2 و منفی 1/6 درصدی و گروه خدمات تحتتأثیر کاهش بخشهای اصلی خود با رشد منفی 0/1 و 3/2 درصدی روبهرو بوده است.
جدول 1. رشد ارزشافزوده به تفکیک فعالیتهای اقتصادی
رشد بخش |
بهار ۱۴۰۲ |
تابستان ۱۴۰۲ |
سال ۱۴۰۲ |
بهار 1403 |
تیر 1403 |
مرداد 1403 |
گروه کشاورزی |
0.6 |
0.1 |
0.2 |
3.1 |
2.8 |
3.0 |
نفت و گاز طبیعی |
16.5 |
17.8 |
14.7 |
9.5 |
9 |
5.4 |
گروه صنایع و معادن |
3.8 |
3.7 |
4.5 |
3.6 |
1.2 |
-1.6 |
گروه خدمات |
5.6 |
3.1 |
3.8 |
1.9 |
-0.1 |
3.2 |
تولید ناخالص داخلی |
5.7 |
3.8 |
4.5 |
3.2 |
1.4 |
2.3 |
تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) |
4.6 |
2.7 |
3.6 |
2.5 |
0.6 |
2 |
مأخذ: همان.