اظهارنظر کارشناسی درباره: «طرح اصلاح ماده (38) قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی»(اعاده شده شورای نگهبان 1)

نوع گزارش : گزارش های تقنینی

نویسنده

کارشناس گروه حقوق عمومی دفتر مطالعات حقوقی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

با عنایت به عدم کسب حدنصاب تعداد اعضای کمیسیون قضایی و حقوقی و کمیسیون فرهنگی در دوره دوازدهم، «طرح اصلاح ماده (۳۸) قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» به شماره ثبت ۳۲ اعلام وصول شد. این طرح پس از رسیدگی در کمیسیون، با اصلاحاتی به تصویب صحن مجلس رسید. شورای نگهبان این مصوبه را از حیث تفویض تعیین حداقل اعضای کمیسیون به هیئت مذکور مغایر اصل ۸۵ قانون اساسی دانسته است. کمیسیون آیین نامه داخلی مجلس برای رفع ایراد شورای نگهبان به هیئت مشترک متشکل از هیئت رئیسه مجلس و کمیسیون آیین نامه داخلی اختیار داده است که در صورت به حدنصاب نرسیدن کمیسیون ها، می تواند حداقل تعداد اعضای این کمیسیون ها تا ده نفر کاهش دهد. اگرچه این مصوبه ایراد شورای نگهبان را مرتفع می کند؛ اما می تواند کیفیت و اقناع کنندگی مصوبات کمیسیون ها را به خصوص در تفویض رسیدگی به قوانین آزمایشی و تصویب دائمی اساسنامه ها وفق اصل ۸۵ کاهش دهد. لذا با رعایت قانون آیین نامه داخلی مجلس پیشنهاد می گردد که کاهش نصاب کمیسیون به حداقل ۱۶ نفر تغییر یابد.

گزیده سیاستی

تقلیل حداقل نصاب اعضای برخی کمیسیون‌ها به ده نفر برای رفع ایراد شورای نگهبان از مصوبه «اصلاح ماده (38) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» به شماره ثبت 32 اگرچه رافع ایراد شورای نگهبان است، اما موجب تضعیف جایگاه این کمیسیون‌ها و مصوبات آن خواهد بود.

 

موضوعات

خلاصه مدیریتی

پس از تعیین اعضای کمیسیون‌های تخصصی در دوره دوازدهم مجلس شورای اسلامی، به دلیل کمبود تقاضا برای کمیسیون‌های قضایی و حقوقی و کمیسیون فرهنگی، اعضای این دو کمیسیون به 19 نفر نرسید. با توجه به اهمیت تشکیل این کمیسیون‌ها به‌خصوص در آستانه رأی اعتماد برای کابینه دولت چهاردهم، «طرح اصلاح ماده (38) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» به شماره ثبت 32 اعلام وصول شد. این طرح پس از رسیدگی در کمیسیون، با اصلاحاتی به تصویب صحن مجلس رسید. شورای نگهبان این مصوبه را از حیث تفویض تعیین حداقل اعضای کمیسیون به هیئت مشترک هیئت‌رئیسه و اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی مغایر اصل 85 قانون اساسی دانسته است.

 

بدین توضیح که وفق این مصوبه هیئت مذکور هیچ محدودیتی برای تعیین تعداد اعضا ندارد. این درحالی است که تعیین حداقل اعضای کمیسیون شأن تقنینی دارد و قابل تفویض به این هیئت نیست. کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس برای رفع ایراد شورای نگهبان به هیئت مشترک متشکل از هیئت‌رئیسه مجلس و کمیسیون آیین‌نامه داخلی اختیار داده است که در صورت به حدنصاب نرسیدن کمیسیون‌ها، می‌تواند حداقل تعداد اعضای این کمیسیون‌ها تا ده نفر کاهش دهد. اگرچه این مصوبه ایراد شورای نگهبان را مرتفع می‌کند؛ اما می‌تواند کیفیت و اقناع‌کنندگی مصوبات کمیسیون‌ها را به‌خصوص در تصویب قوانین آزمایشی و تصویب دائمی اساسنامه‌ها کاهش دهد. لذا با رعایت قانون آیین‌نامه داخلی مجلس پیشنهاد می‌گردد که کاهش نصاب کمیسیون به حداقل 16 نفر تغییر یابد.

 

1.مقدمه

در چند دوره اخیر مجلس شورای اسلامی، تعداد اعضای برخی از کمیسیون‌ها به حدنصاب نرسیده است و تقاضا برای این کمیسیون‌ها اندک است. از این رو با اصلاح قانون آیین‌نامه داخلی به تغییر حداقل تعداد اعضای این کمیسیون‌ها اقدام ‌شده است[2]. در دوره دوازدهم مجلس نیز همین موضوع تکرار و برای رفع این ایراد «طرح اصلاح ماده (38) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» به شماره ثبت 32 اعلام وصول شد. این طرح پس از رسیدگی در کمیسیون آیین‌نامه داخلی و صحن مجلس با اصلاحاتی مورخ 1403/05/2 به شرح زیر به تصویب رسید:

ماده‌واحده- تبصره (1) ماده (38) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به شرح زیر اصلاح می‌شود:

تبصره 1- پس از تعیین اعضای کمیسیون‌های تخصصی مطابق فرایند مقرر در این قانون، چنانچه اعضای کمیسیون تخصصی به حداقل نصاب مذکور در این ماده نرسد، هیئت مشترک متشکل از اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و هیئت رئیسه مجلس مکلف است، ظرف حداکثر یک هفته پس از اجرای تبصره (3) ماده (37) این قانون، حداقل اعضای آن کمیسیون را برای یک‌بار در همان دوره تعیین نماید.

شورای نگهبان در بررسی این مصوبه آن را مغایر قانون اساسی شناخته است.

 

2.ایراد شورای نگهبان

شورای نگهبان[3] مصوبه مجلس را واجد ایراد به شرح ذیل دانسته است: «تفویض تعیین حداقل اعضای کمیسیون‌های مورد بحث به هیئت مذکور، مغایر اصل 85 قانون اساسی شناخته شد». توضیح آنکه طبق اصل 85 قانون اساسی مجلس نمی‌تواند اختیار قانون‌گذاری را به شخص یا هیئتی واگذار کند. بااین‌حال در مصوبه مذکور تعیین حداقل اعضای کمیسیون‌ها که شأن تقنینی دارد، به هیئت مشترک متشکل از هیئت‌رئیسه و کمیسیون آیین‌نامه داخلی تفویض شده است و این هیئت هیچ محدودیتی برای تعیین تعداد اعضای ندارد. لذا این واگذاری مغایر اصل مذکور است.

کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس برای رفع ایراد شورای نگهبان تبصره «۱» را بدین صورت مصوب کرد که «پس از تعیین اعضای کمیسیون‌های تخصصی مطابق فرایند مقرر در این قانون، چنانچه اعضای کمیسیون تخصصی به حداقل نصاب مذکور در این ماده نرسد، هیئت مشترک متشکل از اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و هیئت‌رئیسه مجلس مکلف است، ظرف حداکثر یک هفته پس از اجرای تبصره (3) ماده (37) این قانون، حداقل اعضای آن کمیسیون را که نمی‌تواند کمتر از ده نفر باشد، برای یکبار در همان دوره تعیین نماید». با عنایب به این مصوبه، حسب نظر هیئت مذکور حداقل نصاب اعضای کمیسیون می‌تواند تا ده نفر کاهش یابد.

تقلیل تعداد اعضای کمیسیون می‌تواند جایگاه این کمیسیون‌ها و مصوبات آن را تضعیف کند. کمیسیون باید با جلب نظرات نمایندگان و حضور حداکثری نمایندگان عضو به‌صورت متقن و تخصصی به بررسی موضوع بپردازد. چه‌بسا وظیفه قانون‌گذاری آزمایشی یا تصویب دائمی اساسنامه‌ها وفق اصل 85 به چنین کمیسیون‌هایی تفویض گردد. تقلیل تعداد اعضا می‌تواند به اتقان مصوبات کمیسیون ضربه بزند و تعداد اندک اعضای کمیسیون نمی‌تواند تمامی نظرات موجود در مجلس را در کمیسیون بازتاب نماید. این اصلاح باعث می‌شود که اختلاف تعداد اعضای کمیسیون از ده نفر تا 23 نفر متغیر باشد و تناسب اعضای کمیسیون‌های مجلس مختل شود.

 

3.نتیجه‌گیری

طرح «اصلاح ماده (38) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» به شماره ثبت 32 با اصلاحاتی به تصویب مجلس رسید. به موجب این مصوبه، چنانچه تعداد اعضای کمیسیون‌هایی که به حداقل نصاب 19 نفر نرسند، حداقل تعداد اعضای آن‌ها را هیئت مشترک متشکل از هیئت رئیسه و کمیسیون آیین‌نامه تعیین می‌نماید. شورای نگهبان این مصوبه را از حیث تفویض تعیین حداقل اعضای کمیسیون به هیئت مذکور مغایر اصل 85 قانون اساسی دانسته است. کمیسیون آیین‌نامه داخلی برای رفع این ایراد مقرر نمود که هیئت مذکور نمی‌تواند تعداد اعضای کمیسیون‌ها را کمتر از ده نفر تعیین نماید. با عنایت به اینکه این اصلاح تبصره «1» ماده (38) محدود به دوره دوازدهم نیست و هیئت مذکور می‌تواند در هر دوره حداقل نصاب اعضای کمیسیون را تا ده نفر تقلیل دهد، این اصلاح می‌تواند به تضعیف کیفیت و اقناع‌کنندگی مصوبات این کمیسیون‌ها منجر گردد. افزون بر این، اصلاح مذکور باعث می‌شود که اختلاف تعداد اعضای کمیسیون از ده نفر تا 23 نفر متغیر باشد و تناسب اعضای کمیسیون‌ها مختل شود. لذا با رعایت قانون آیین‌نامه داخلی مجلس پیشنهاد می‌گردد که کاهش نصاب کمیسیون به حداقل 16 نفر تغییر یابد.

 

 

ارجاع به کمیسیون

موافق به‌شرط اصلاح

مخالف

موافق

شماره ماده

 

ü                 

 

 

تبصره «1» ماده 38

 

 

 

متن اصلاحی

اظهارنظر کارشناسی

ارجاع به کمیسیون

موافق به‌شرط اصلاح

مخالف

موافق

مصوبه کمیسیون برای رفع ایرادات شورای نگهبان

شماره ماده

تبصره 1- پس از تعیین اعضای کمیسیون‌های تخصصی مطابق فرایند مقرر در این قانون، چنانچه اعضای کمیسیون تخصصی به حداقل نصاب مذکور در این ماده نرسد، هیئت مشترک متشکل از اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و هیئت رئیسه مجلس مکلف است، ظرف حداکثر یک هفته پس از اجرای تبصره (3) ماده (37) این قانون، حداقل اعضای آن کمیسیون را که نمی‌تواند کمتر از شانزده نفر باشد، تعیین نماید.

تقلیل تعداد اعضای کمیسیون تا ده نفر می‌تواند کیفیت و اقناع‌کنندگی مصوبات کمیسیون‌ها را کاهش دهد.

 

ü                   

 

 

تبصره 1- پس از تعیین اعضای کمیسیون‌های تخصصی مطابق فرایند مقرر در این قانون، چنانچه اعضای کمیسیون تخصصی به حداقل نصاب مذکور در این ماده نرسد، هیئت مشترک متشکل از اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی و هیئت رئیسه مجلس مکلف است، ظرف حداکثر یک هفته پس از اجرای تبصره (3) ماده (37) این قانون، حداقل اعضای آن کمیسیون را که نمی‌تواند کمتر از ده نفر باشد، برای یکبار در همان دوره تعیین نماید.

تبصره «1» ماده 38

 

 

[2]قانون اصلاح تبصره (۱) ماده (۳۸) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1399/06/19.
[3] اظهارنظر شورای نگهبان مورخ 1403/05/03 در خصوص «طرح اصلاح ماده (38) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس».