نویسنده
کارشناس گروه بودجه دفتر مطالعات بخش عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
از اولین گام های مدیریت صحیح بدهی های دولت، احصاء و گزارش دهی دقیق اقلام مربوطه است. پیش نیاز مهم این امر، ارائه چارچوب تعریفی مناسب از بدهی های دولت است. با مراجعه به دستورالعمل آمارهای مالی دولت و بر اساس ترازنامه مالی دولت می توان تعریف استاندارد تعهدات و بدهی را استخراج نمود و ارتباط برخی از اقلام مهم مانند تعهدات، بدهی، تعهدات ضمنی و تضامین را با یک دیگر روشن ساخت. بر این اساس اهم نکات مستخرج به شرح ذیل است: • اقلام مندرج در قسمت تعهدات ترازنامه، تکالیف مالی بر ذمه دولت است که تحت شرایط مشخص مکلف به ایفای آن است و معمولاً از طریق قرارداد الزام آور قانونی ایجاد می شود. • تعهدات اعم از بدهی است. بدهی، تعهدات مربوط به ابزارهای بدهی بوده و مستلزم پرداخت اصل یا سود وجوه دریافتی است. از این رو، «حقوق صاحبان سهام و سهامِ صندوق های سرمایه گذاری» و همچنین «ابزارهای مشتقه مالی و اختیار معامله سهام کارکنان» از اقلام موجود در تعهدات است اما بدهی محسوب نمی شود؛ زیرا مستلزم پرداخت اصل یا سود نیست. • معوقات، بخشی از تعهدات هستند که سررسید آنها گذشته و پرداخت نشده اند. در ترازنامه تفکیک بین معوقات و غیرمعوقات وجود ندارد. معوقات باید به صورت اقلام یادداشتی ذیل ترازنامه درج گردد. • تعهدات مشروط یا مشروط، تعهداتی هستند که صرفاً در صورت وقوع رخدادهای مشخص در آینده لازم الاجرا می شوند. از بین تعهدات مشروط تنها بخشی از تعهدات مشروط صریح (تعهدات مشروط منعقد براساس قرارداد قانونی) ذیل تعهدات در ترازنامه ثبت می شود. تضامین استاندارد و تضامین منطبق بر مشتقه های مالی تنها اقلام تعهدات مشروط هستند که در تعهدات ترازنامه درج می شوند. تضامین استاندارد، بدهی نیز محسوب می شود. بنابراین از بین اقلام مختلف تعهدات مشروط، تضامین باید به عنوان بدهی شناخته شود. با توجه به مطالب فوق، هنگام تدوین قوانین مربوط به مدیریت بدهی دولت باید چند نکته مهم مد نظر قرار گیرد: • باید مرز بین تعهدات و بدهی مشخص باشد. در بسیاری از متون سیاست گذاری تفکیک روشنی بین این دو مورد ارائه نشده است. به طور کلی، تدوین ترازنامه مالی دولت و احصاء تعهدات طبق اقلام ترازنامه موجب بهبود مدیریت تعهدات، مدیریت جریان نقد و به طور کلی ارتقاء کیفیت برنامه ریزی مالی می گردد. • با توجه به کثرت و اهمیت تضامین مختلف صادرشده در اقتصاد ایران، احصاء تضامین استاندارد ذیل بدهی ها از اهمیت زیادی برخوردار است. باید ارقام دقیق تضامین مشخص گردیده و بین تضامین استاندارد و تضامین خاص تفکیک انجام شود. برای تضامین استاندارد نرخ نکول برآورد شده و با توجه به این نرخ، بدهی مربوطه محاسبه گردد. • هیچ یک از تعهدات مشروط ضمنی در ترازنامه ثبت نمی شود، اما باید در اقلام یادداشتی ذکر گردد. با توجه به انتظارات سیاسی و عرفی گسترده از دولت، تعهدات مشروط ضمنی باید به صورت دقیق و مداوم رصد گردد. احصاء و گزارش گری مرتب این موارد موجب می شود مخاطرات پیش رو همواره نصب العین بوده و در برنامه ریزی مالی احتیاط و دقت بیشتری به کار گرفته شود.