نوع گزارش : گزارش های راهبردی
نویسنده
گروه اقتصاد رفاه و تامین اجتماعی دفتر مطالعات بخش عمومی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
تشدید چالش های جاری نظام تأمین اجتماعی کشور سبب اهمیت بیش ازپیش مطالعه نسخ برون رفت از بحران های این حوزه و ترسیم بسته های سیاستی بهینه شده است. مطالعه تجارب سایر کشورها در رویارویی با معضلات مشابه می تواند ضمن عدم تضییع فرصت در بزنگاه های کشور برای اتخاذ سیاست های بهینه، در هزینه های ناشی از سعی و خطای اتخاذ سیاست های مختلف صرفه جویی کند؛ هرچند که نتایج حاصله باید با در نظر گرفتن اصل بومی سازی بازبینی شود. بررسی کشورها نشان می دهد، چهار کشور کانادا، نروژ، استرالیا و هلند در میان ۳۷ کشور عضو همکاری و توسعه اقتصادی ضمن برخورداری از شباهت قابل ملاحظه در زمینه پتانسیل های اولیه با کشور ایران، عملکرد مطلوبی در حوزه مدیریت نظام تأمین اجتماعی از خود به نمایش گذاشته اند. در این گزارش به ترسیم نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا به همراه خصیصه های مهم اقتصادی و جمعیتی لازم برای دستیابی به تصویری واضح از این کشور خواهیم پرداخت. مطالعه اخیر در خلال تبیین نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا ذیل سه لایه مستمری پایه، مبتنی بر شغل و اختیاری به احصا طرح های متنوع اعطایی لایه اول، رویه مالیاتی و مخارج رفاهی دولت می پردازد. در این بین پایه ریزی نظام چندلایه تأمین اجتماعی، به روزرسانی آزمون استطاعت برای دستیابی به مجموعه افراد واجد شرایط دریافت مزایای لایه اول، انجام اصلاحات متعدد و پایدار بودن جریان درآمدی دولت به وسیله مالیات های متنوع را می توان از مهم ترین آموزه های اجرایی نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا دانست.
گزیده سیاستی
کشور استرالیا توانسته است با هدفمند نمودن لایه اول نظام تأمین اجتماعی خود از طریق اعمال سنجه های سختگیرانه محاسبه استطاعت، به شناسایی و پایش مداوم افراد نیازمند بپردازد که سبب شکلگیری پایه های کارآمدی از حمایت برای شهروندان به ارمغان آورد .
کلیدواژهها
موضوعات
در طول دهههای اخیر، شیوع کهنسالی جمعیت درنتیجه افزایش امید زندگی و کاهش نرخ زادوولد، لزوم توجه به نظام تأمین اجتماعی را دوچندان کرده است. در ایران نظام تأمین اجتماعی با چالشهای متعددی مواجه است که در تقارن با کهنسالی جمعیت، بیم تشدید چالشها در آینده نزدیک بسیار محتمل است. در برهه حاضر بهنظر میرسد؛ در کنار مطالعه و ترسیم دقیق وضعیت فعلی نظام تأمین اجتماعی کشور، انجام مطالعات گسترده در حوزه سیستم تأمین اجتماعی سایر کشورها و نحوه مواجهه آنها با چالشهای این سیستم مهم جلوه میکند. بدیهی است راهبردهای سیاستی استخراجی از این دست پژوهشها، بهتنهایی قابل پیادهسازی در کشور نبوده و لازم است ضمن بررسی جوانب اجرایی آن به خصیصههای منحصربهفرد کشور نیز توجه کرد.
همانطور که در گزارشهای پیشین از سلسله گزارشهای بررسی نظام تأمین اجتماعی کشورهای مختلف اشاره شد، از میان 37 کشور عضو همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، چهار کشور کانادا، نروژ، استرالیا و هلند در کنار برخورداری از شباهت قابل ملاحظه از نظر پتانسیلهای اولیه با کشور ایران، عملکرد مطلوبی در حوزه مدیریت نظام تأمین اجتماعی خود داشتهاند. در گزارشهای پیشین به بررسی موشکافانه نظام تأمین اجتماعی کشورهای کانادا- طی دو گزارش- و نروژ- طی دو گزارش- پرداختیم. در گزارش حاضر، به تبیین نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا با تمرکز بر مجموعه مزایای اعطایی لایه اول، سازوکار حاکم بر آن، مروری بر رویه مالیاتی و مصارف دولت در حوزه رفاهی خواهیم پرداخت. تشریح دولایه دوم و سوم نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا در گزارش دوم این کشور که مکمل گزارش حاضر است؛ صورت خواهد پذیرفت.
نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی در کشور استرالیا که در سال 2023 توانست رتبه پنجم را در شاخص مرسر از آن خود کند را میتوان به یک نظام سهلایه شامل لایه حمایتی، لایه بیمههای اجباری و لایه بیمههای اختیاری تقسیمبندی کرد که اکثر شهروندان استرالیایی تحت پوشش آن هستند. در این گزارش به لایه اول این نظام پرداخته شده و در گزارش آتی، لایههای دوم و سوم آن بررسی خواهند شد.
لایه اول حمایت از بازنشستگان در نظام رفاهی استرالیا با عنوان «مستمری سنی» شناخته میشود و برای اولینبار در سال 1909 توسط دولت به اجرا گذاشته شد. ماهیت این صندوق، غیرمشارکتی است و هدف آن حمایت از سالمندانی است که درآمد و پسانداز اندکی دارند. برای عضویت در این صندوق، شرط اقامت در استرالیا و شرط سنی بالای 67 سال لازم است. مبالغ دریافتی سالمندان در این صندوق با توجه به نرخ حداقل حقوق در استرالیا تعیین میشود و معیار کفایت برای این صندوق نیز تا قبل از سال 1975، 20 درصد از متوسط دریافتی هفتگی مردان (MTAWE) بود؛ که بعد از آن افزایش یافت. نزدیک به 90 درصد افراد بالای 70 سال در سال 1978 بهطور کامل مستمری سنی را دریافت میکردند، اما در سال 1982 بهدلیل بازتعریف شدن آزمون استطاعت (وسع)، به 64 درصد کاهش پیدا کرد. امروزه نیز این حمایت در دو سطح کلی و جزئی صورت میپذیرد و نزدیک به 70 درصد شهروندان بالای 67 سال را شامل میشود.
در جهت حمایت مؤثر و هدفمند از شهروندان سالمند استرالیایی، دولت استرالیا با استفاده از آزمون استطاعت (وسع) افراد مستحق حمایت را شناسایی میکند تا از طریق آن هم افراد تحت پوشش شناسایی شده و هم تفکیک حمایت کلی و جزئی (که اختلاف آن در مبلغ پوشش است) مشخص شود. نکته قابلذکر این است که آزمون استطاعت دارای دو قسمت «آزمون دارایی» و «آزمون درآمد» است. همچنین کشور استرالیا برای حمایت از سالمندان، طرحهای متنوع مکمل دیگری نیز تعریف کرده است که طرح پاداش کار (که هدف آن حمایت از به تعویق انداختن بازنشستگی در سالمندان است) و همچنین طرح وام بازنشستگی ازجمله آنهاست.
در استرالیا آژانس سنترلینک بهعنوان نهاد خدمترسانی به سالمندان وجود دارد که علاوهبر خدمترسانی به سالمندان، دیگر خدمات اجتماعی و رفاهی را نیز انجام میدهد. این نهاد از طریق سرویس خدمات اطلاعات مالی (FIS)، سرویسهای آموزش و اطلاعرسانی مالی برای افراد جامعه فراهم میکند. همچنین از منظر نظارتی نیز، نهادهای مختلفی به نظارت بر بخش حمایتهای سالمندی میپردازند تا بهترین عملکرد در این سازمان رخ دهد.
مطابق مطالب مندرج در گزارش حاضر، مالیاتها بهعنوان منابع پایدار، با 92 درصد، اجزای اصلی تشکیلدهنده منابع درآمدی دولت استرالیا هستند و در میان آنها، مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی با بیشترین سهم حدود 45.5 درصد منابع درآمدی کشور استرالیا را به خود اختصاص میدهند. همچنین در میان اقلام هزینهای، منابع صرف شده در بخش «تأمین اجتماعی و رفاه» با بیشترین سهم حدود 38 درصد، مخارج این کشور را تشکیل میدهد. درحقیقت، هزینهکرد دولت در دو بخش سلامت و تأمین اجتماعی، بهطور متوسط حدود 50 درصد هزینههای دولت را به خود اختصاص داده است. در بخش تأمین اجتماعی و رفاه نیز هزینهکرد در صندوق مستمری سنی حدود یکچهارم هزینههای این حوزه و 8 درصد بودجه را به خود اختصاص میدهد. این ارقام نشاندهنده اهمیت و وسعت بخش تأمین اجتماعی کشور استرالیاست که دولت فدرال توانسته با منابع پایدار درآمدی پایهریزی کند.
همچنین در حوزه بیکاری، ازکارافتادگی و معلولیت نیز، دولت استرالیا از طریق نهادهای متنوع، خدماتی را برای مردم فراهم میکند، بااینحال، سازوکارهای کاملاً دقیق و قابل نظارتی برای حمایت از این افراد در کنار تقویت نظام انگیزشی افراد بهمنظور مشارکت در بازار کار طراحی شدهاند. بهعنوان نمونه، فرد بیکار (جویای کار) باید مدام در بازههای زمانی خاص به نهادهای متولی جستجوی شغل مراجعه کند تا با دریافت مشاورههای شغلی از این نهادها و همچنین تسهیل در جستجوی شغل، بتواند در بازه زمانی کمتر به بازار کار برگردد.
درمجموع استرالیا، با طراحی نظام چندلایه تأمین اجتماعی و همچنین مشخص کردن سنجههای قابلاندازهگیری و پایش مداوم، افراد نیازمند حمایت را رصد و شناسایی میکند. بر همین اساس، لایه اول نظام تأمین اجتماعی در این کشور از کارایی مناسبی برخوردار است.
نظام تأمین اجتماعی نقش مهمی در بازتوزیع درآمد در دوران حیات یک فرد، میان افراد مختلف جامعه و میان نسلها ایفا میکند. در عصر حاضر بهطور عمده همه کشورها از نوعی نظام تأمین اجتماعی برای شهروندان خود برخوردارند. سازوکاری موسوم به نظام بیمه اجتماعی که در جامعه متمدن امروزی، بستری برای حمایت از شهروندان مسن، افراد دارای معلولیت و افراد تحت تکفل کارگران فوت شده فراهم میآورد. برنامههای تأمین اجتماعی از شباهتهای غیرقابلانکاری برخوردارند. اعطای مزایای بازنشستگی، ازکارافتادگی و بازماندگان در ازای پرداخت حق بیمه و یا مالیات حقوق و دستمزد، اساس این طرحها محسوب میشوند. در این بین برخی از کشورها براساس نهاد، فرهنگ، تاریخچه و درآمد خود از ابتکار عملهایی برخوردارند. درحقیقت طی 100 سال گذشته، سیستم درآمد بازنشستگی از فرایندی که در آن مستمری بازنشستگی عمدتاً وظیفه کاهش فقر را برعهده داشت، به سیستمی ناشی از ترکیب دو رویکرد عمومی و خصوصی جهت برآورده کردن طیف وسیعی از نیازهای درآمدی بازنشستگی، تکامل یافته است.
نظام تأمین اجتماعی یکی از بزرگترین و مهمترین حوزههای مخارج دولت در استرالیا محسوب میشود. مخارج این نظام در سالهای 2023-2022، حدود 135 میلیارد دلار یا 20 درصد از بودجه عمومی استرالیا را به خود اختصاص داده است. کشور استرالیا در سال ۱۹۰۸ پس از دوران رکود اقتصادی دهه 1890 و ظهور اتحادیههای کارگری و حزب کارگر با پیروی از دانمارک (۱۸۹۱) و نیوزیلند (۱۸۹۸) قانونی را برای معرفی «مستمری سنی» که غیرمشارکتی و مخصوص افراد بالای 65 سال بود تصویب کرد. در این قانون سه ویژگی تأمین مالی از بودجه عمومی، عدم ارتباط میان نرخ پرداختی با درآمدهای گذشته فرد و درنهایت تکیهبر آزمون وسع برای مستمری سن در نظر گرفته شده بود. در سال ۱۹۰۹ مزایای ازکارافتادگی با حفظ الگوی پرداخت مستمری سن و در سال 1942 مزایای بازماندگان در نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا رونمایی شد.
در این کشور همانند بسیاری از کشورهای OECD، مستمری بازنشستگی از سهلایه تشکیلمیشود: ۱. مستمری سنی، ۲. پسانداز اجباری از طریق طرح ضمانت مستمری و ۳. پسانداز داوطلبانه بازنشستگی.
در لایه اول، هدف اصلی برآورده کردن حداقل نیازهای آحاد جامعه دنبال میشود؛ در لایه دوم ایجاد بستر لازم جهت افزایش درآمد دوران بازنشستگی توسط افراد بسیار حائز اهمیت بوده و در لایه آخر توزیع ریسکهای مالی بین بخشهای دولتی و خصوصی با مدیریت مسئولانه در دستور کار قرار دارد. اگرچه این سهلایه بهعنوان یک نظام توصیف میشوند، اما تفاوتهایی بین آنها در قالب مزایای بازنشستگی، میزان پوشش، نحوه تعدیل و تأمین مالی وجود دارد.
طرح مستمری سنی یک برنامه مبتنیبر آزمون وسع در هر دو ابعاد درآمد و دارایی است که نقطه قوت سازوکار تأمین درآمد بازنشستگی را به خود اختصاص میدهد. مزایای این طرح از طریق بودجه عمومی دولت و مالیاتها تأمین مالی میشود. هدف از این طرح ارائه کردن سطح امنیت اجتماعی درآمد جهت تأمین حداقل استاندارد معقول زندگی برای آحاد جامعه است. این امر اساساً پایه درآمدهای بازنشستگی اکثر افراد کمدرآمد تا متوسط را تشکیل میدهد. همچنین گستره این طرح شامل افرادی که بیشتر از حد انتظار عمر میکنند، افرادی که بهدلیل دورههای بیکاری، مسئولیتهای مراقبتی، کار پارهوقت یا گذراندن بخشی از زندگی کاری خود در خارج از کشور کمتر از میانگین اشتغال تماموقت درآمد دارند؛ میشود. طی این طرح افراد از خطرهای ناشی از نوسانات بازار مالی، تورم و طول عمر زیاد محافظت میشوند. باید به این نکته توجه داشت طرح مستمری سنی را نمیتوان مستقیماً با مزایای سالمندان (ارائه شده توسط سایر کشورهای OECD طی لایه یک) که عمدتاً با هدف جایگزینی درآمد است؛ مقایسه کرد. مستمری سنی استرالیا یک پرداخت با نرخ ثابت و ماهیت بازتوزیعی است که هدف آن فراهم کردن درآمد کافی برای سالمندان استرالیایی جهت تضمین استانداردهای اولیه زندگی میباشد. همچنین دولت استرالیا امتیازهای مالیاتی را برای حمایت از مستمری دریافتی دوران بازنشستگی فراهم میآورد.
در استرالیا سیستم پرداخت لایه اول بهصورت نرخ ثابت و مبتنیبر وضعیت تأهل، سطوح درآمدی و دارایی فرد به واجدین شرایط تعلق میگیرد. فرایند تأمین مالی در لایه یک این طرح، از طریق درآمدهای مالیاتی عمومی صورت میپذیرد. درنتیجه، مزایا بیشتر از هر کشور دیگری در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) برای خانوارهای کمدرآمد مورد هدف قرار میگیرد.
طرح ضمانت مستمری در سال 1992 معرفی شد. این طرح ناظر بر کمک اجباری کارفرما به صندوق بازنشستگی کارکنان (یک طرح بازنشستگی خصوصی) است که بهصورت مشارکت معین مدیریت میشود. صندوقهای بازنشستگی این لایه ممکن است توسط کارفرمایان، انجمنهای صنعتی و شرکتهای خدمات مالی و یا حتی توسط خود افراد عضو اداره شود. نرخ حق بیمه اجباری در این لایه در سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ حدود 9 درصد از درآمدهای عادی کارکنان در نظر گرفته شده بود. این نرخ در سال ۲۰۱۳ به 9/25 درصد و در سال ۲۰۱۴ به 9/5 درصد افزایش یافت. همچنین دولت مقرر کرده است که نرخ حق بیمه طرح ضمانت مستمری تا 30 ژوئن 2021 در 9/5 درصد باقی مانده و پس از آن، این نرخ هر سال 0/5 درصد افزایش یابد؛ تا زمانیکه در 1 ژوئیه 2025 به 12 درصد برسد. بهموجب این طرح افراد میتوانند سطوح درآمد دوران بازنشستگی خود را به بالاتر از مزایای طرح مستمری سنی ارتقا دهند. با این توضیح که این میزان افزایش همانند سایر پساندازها تحتتأثیر آزمونهای استطاعت قرار میگیرد؛ بااینحال، بهطور جهانی اعمال نمیشود. لذا فرد تمام یا قسمتی از ریسک سرمایهگذاری را متحمل میشود و هیچ الزامی برای استفاده از وجوه انباشته برای تأمین مالی بازنشستگی وجود ندارد. بنابراین، ضمانت بازنشستگی برای حمایت از اهداف جایگزین درآمد خاص طراحی نشده است و از نظر هیئت، نمیتوان چنین کاری را انجام داد.
در طرح ضمانت مستمری، فرد تمام یا قسمتی از ریسک سرمایهگذاری را متحمل میشود و هیچ الزامی برای استفاده از وجوه انباشته برای تأمین مالی بازنشستگی وجود ندارد. بنابراین، این طرح برای حمایت از اهداف جایگزین درآمد دوران بازنشستگی طراحی نشده است. اما محاسبات نشان میدهد بهطور متوسط با در نظرگرفتن مجموعه مفروضات درنتیجه مزایای دو لایه اول و دوم، فردی با سطح درآمد متوسط (برابر با 75 درصد متوسط درآمد عادی هفتگی (AWOTE) ) از نرخ جایگزینی ۷۳ درصدی برخوردار است. فردی با سطح درآمد دوران اشتغال برابر با AWOTE نیز از نرخ جایگزینی حدود 63 درصد برخوردار خواهد بود.
لایه سوم سیستم بازنشستگی عموماً ناظر بر بخش داوطلبانه سیستم بازنشستگی با مشوقها و انگیزههای مالیاتی است. در این لایه افراد با درآمد بالا که ظرفیت پسانداز بالایی دارند با دریافت امتیازات مالیاتی سخاوتمندانه برای دوران بازنشستگی خود پسانداز داوطلبانه انجام میدهند. طرحهای این لایه را میتوان بهطور گستردهتری شامل سایر اشکال پسانداز داوطلبانه مادامالعمر- مسکن تحت تصرف مالک، سایر اموال، داراییهای مالی و داراییهای تجاری طبقهبندی کرد. بهموجب این لایه افرادی که درآمد بالاتری دارند، میتوانند نرخ جایگزینی خود را جبران کرده و از سطح مشابهی نسبت به افراد با سطوح درآمدی پایینتر برخوردار باشند.
در کشور استرالیا، مزایای طرح مستمری سنی از سن 66 سال و 6 ماه برای مردان و زنان قابل پرداخت بود، اما این مقدار در 1 ژوئیه 2023 به 67 سال افزایش یافت. همچنین حداقل سن برای درخواست دریافت مزایای بازنشستگی برای متولدین قبل از 1 ژوئیه 1960، 55 سال میباشد؛ که این رقم برای متولدین پس از این تاریخ افزایشیافته، بهطوری که حداقل سن برای متولدین 30 ژوئن 1964، 60 سال است.
استرالیا جزو کشورهایی است که بیشترین میزان پوشش جمعیت در سن کار را برای بازنشستگی دارد [1]. در این کشور کارفرمایان موظف هستند که تقریباً به تمام کارکنان خود خدمات بازنشستگی ارائه بدهند، بهاینترتیب کارکنان نیز بهصورت خودکار به این طرحها میپیوندند. این لایهها میتوانند در قالب لایههای مشارکتی و غیرمشارکتی باشند. همچنین در این صندوقها، پوششهای مختلفی برای افراد جامعه در نظر گرفته شده است که در ادامه به توضیح آنها خواهیم پرداخت.
بهطورکلی کشور استرالیا از طریق تقسیمبندی افراد در این لایهها، تلاش کرده تا بسیاری از معضلات نظام بازنشستگی را مرتفع کرده و بخش قابلتوجهی از مردم را از طریق صندوقهای مذکور تحت پوشش قرار دهد.
بررسی نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا طی دو گزارش مجزا صورت میپذیرد. در گزارش اول (گزارش پیشرو) توضیحی مختصر درباره جایگاه اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی کشور استرالیا ارائه خواهد شد؛ سپس ضمن بررسی اجمالی نظام تأمین اجتماعی این کشور، جهت آشنایی با رئوس اصلی طرحهای موجود در سهلایه نظام درآمد بازنشستگی، بهشرح موشکافانه مجموعه مزایای اعطایی ذیل لایه اول نظام تأمین اجتماعی خواهیم پرداخت. سپس بهجهت تحلیل همهجانبه نظام رفاه این کشور، اجزای اصلی سیستم مالیاتی را مورد بررسی قرار میدهیم. درنهایت اهم منابع درآمدی و مجاری هزینهای در کشور استرالیا را از نظر میگذرانیم. سایر طرحهای موجود در لایه دوم و سوم نظام بازنشستگی این کشور در گزارش دوم ارائه خواهد شد.
در کشور استرالیا روند پیری جمعیت بهطور مشهود قابل مشاهده است. بر این اساس، پیشبینیها نشان میدهد که جمعیت این کشور از 26 میلیون نفر در سال 2020 به 42 میلیون نفر در سال 2060 افزایش یابد که در آن جمعیت 65 سال و بالاتر، از 16 درصد در سال 2020 به 22 درصد تا سال 2060 رشد خواهد کرد. این مسئله، درنتیجه افت نرخ باروری از دهه 1960 و وقوع همهگیری کرونا بهوجود آمده که تا حدودی بهواسطه خالص مهاجرت مثبت تعدیل شده است. همچنین در این کشور امید زندگی در تمام سنین در 40 سال گذشته بهویژه برای مردان افزایش یافته که این مسئله سبب کاهش شکاف میان امید زندگی مردان و زنان شده است. در کنار تغییرات در حوزه فاکتورهای جمعیتی، در عصر حاضر نرخ مشارکت زنان در بازار نیروی کار نسبت به 40 سال گذشته، افزایش یافته و کل مشارکت نیروی کار نیز از سال 1980 تا 2019، پنج واحد درصد افزایش یافته است. همچنین مشارکت زنان در این دوره با افزایش مستمر مشارکت در تمام سنین، 16 درصد افزایش یافته که این افزایش در مشارکت زنان تا حدی با مشارکت کمتر مردان زیر 55 سال خنثی شده است.
در رابطه با شرایط اقتصادی، کشور استرالیا در افق بلندمدت طی سه دهه گذشته تقریباً از رشد مثبتی برخوردار بوده است. اقتصاد استرالیا از اوایل دهه 1990 رشد پایداری را تجربه کرده است، اما مقدار رشد تولید ناخالص حقیقی این کشور در دهه اخیر کمتر از مقدار رشد دوره 40 ساله گذشته بوده است. همچنین نرخ بیکاری بسیار بیشتر از نرخ بیکاری تاریخی این کشور میباشد. گفتنی است در 20 سال گذشته، رشد دستمزد واقعی این کشور بهطور متوسط مثبت گزارش شده است. ازسوی دیگر، رشد بازارهای سهام داخلی و بینالمللی در این کشور طی 40 سال گذشته مثبت ارزیابی شده؛ اگرچه در طول شوکهای اقتصادی کاهش شدیدی داشته است.
در ادامه به شاخصهای کلیدی وضعیت پایه کشور استرالیا که در نظام تأمین اجتماعی ایفای نقش میکنند، خواهیم پرداخت؛ این شاخصهای کلیدی عمدتاً در سه بخش اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی قابل طبقهبندی است.
براساس آمار اعلامی بانک جهانی، جمعیت کشور استرالیا در سال 2024، حدود 26/59 میلیون نفر است. جمعیت این کشور معادل 0.33 درصد از کل جمعیت جهان را تشکیل میدهد و براساس جمعیت در رتبه 55 دنیا قرار دارد. همچنین، تراکم جمعیت در این کشور، 3 نفر در هر کیلومتر مربع تخمین زده شده است. 86/1 درصد از جمعیت این کشور در بخش شهری سکونت دارند و میانگین سنی آنها حدود 37/5 سال است. در شکل 1 میتوان روند جمعیت این کشور را برای افق 1951 تا 2024 مشاهده کرد [2].
شکل 1. نمودار جمعیت کشور استرالیا از سال 1951 تا 2024
مأخذ: [3].
همچنین نرخ باروری این کشور در سال 2024،1/779 تولد بهازای هر زن گزارش شده که نسبت به سال 2023، 0.28 درصد کاهش را تجربه کرده است. این رقم در سال 2023 نیز 0/56 درصد نسبت به سال 2022 کاهش یافته است. شکل 2 که نرخ باروری بههمراه تغییرات سالیانه این کشور را نشان میدهد؛ حاکی از وقوع روندی نزولی در این کشور است.
شکل 2. نمودار نرخ باروری و درصد تغییرات سالیانه در استرالیا از سال 2010 تا 2024
مأخذ: [4].
گفتنی است، هرم جمعیتی کشور استرالیا جهت درک بهتر جمعیت هریک از گروههای سنی مختلف به تفکیک جنسیت برای سال 2023 در شکل 3 نشان داده شده است. شکل 3 حاکی از بروز آثار کهنسالی جمعیت در کشور استرالیاست.
شکل 3. نمودار هرم سنی جمعیت کشور استرالیا در سال 2023
زنان |
مردان |
مأخذ: همان.
کاهش نرخ باروری از مقدار اوج خود یعنی 3/5 فرزند بهازای هر زن در سال 1961، به 2/1 در سال 1975 که نرخی پایینتر از مقدار جایگزین است و ادامه روند نزولی آن تا 1/7 در سال 2023، سبب تشکیل بخش بزرگی از جمعیت سالمند نسبت به سایر گروههای سنی بهویژه جمعیت فعال شده است. در رابطه با کشور استرالیا البته مطابق گزارش مرکز آمار این کشور، مهاجرت خالص مثبت از سایر کشورها توانسته تا حدی سبب تعدیل کهنسالی جمعیت شود؛ چراکه مهاجرین عمدتاً در سن کار قرار دارند [2]. لذا از سال 2010 درست زمانیکه موالید دوره اوج نرخ باروری به سن 65 سالگی رسیدند، نسبت وابستگی سالمندان که نسبت افراد بالای 65 سال بهازای هر 100 نفر افراد جمعیت فعال (64-15 سال) است، بهشدت افزایش یافته است. شکل 4 روند نسبت وابستگی واقع شده و پیشبینی شده کشور استرالیا را نشان میدهد.
شکل 4. نمودار نسبت وابستگی محقق شده و پیشبینی شده از سال 2050-1980
40 35 30 25 20 15 10 5 0 |
40 35 30 25 20 15 10 5 0 |
|
|
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060 |
مأخذ: [5].
شکل فوق نشان میدهد که نسبت وابستگی جمعیت سالمندان از حدود 15 در سال 1980 به حدود 25 در سال 2020 رسیده است. همچنین مقادیر پیشبینی شده نشان میدهد که این نرخ به حدود 36 نفر در سال 2060 خواهد رسید. البته از سال 2030 روند رشد این نسبت کندتر میشود که این موضوع نشاندهنده کاهش نسبی فشار نسل پرجمعیت این کشور است.
گفتنی است در طول 40 سال گذشته، امید زندگی در کشور استرالیا بهطور قابلتوجهی افزایش یافته است. تحولات سلامت و درمان و شاخصهای کیفیت زندگی سبب شده شکاف میان شاخص امید زندگی مردان و زنان در طی زمان کاهش یابد. شکل 5 روند رشد امید زندگی در مردان و زنان را بههنگام تولد و در سن 65 سالگی نشان میدهد.
شکل 5. نمودار امید زندگی در زمان تولد و 65 سالگی به تفکیک زنان و مردان از سال 1980 تا 2015
88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 |
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 |
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 |
88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 |
88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 |
در زمان تولد |
در سن 65 سالگی |
سن |
سن |
سن |
سن |
مرد |
زن |
زن |
مرد |
زن |
مأخذ: همان.
شکل فوق مبین کاهش شکاف میان امید زندگی بین مردان و زنان درعین افزایش آن برای هر دو گروه و در هر دو سطح زمان تولد و در سن 65 سالگی است. در این میان، شکاف میان دو گروه جنسیتی در شاخص امید زندگی در سن 65 سالگی کمتر از امید زندگی در زمان تولد است. همچنین امید زندگی در زمان تولد با مقادیر 64 و 68 (سال) مردان و زنان کمتر از مقدار آن در سن 65 سالگی با مقادیر 82 و 86 (سال) برای مردان و زنان است.
در جدول زیر میتوان اهم شاخصهای اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی کشور استرالیا را در مقایسه با متوسط کشورهای OECD مشاهده کرد.
جدول 1. شاخصهای کلیدی استرالیا در مقایسه با متوسط کشورهای OECD در سال 2020
شاخص |
استرالیا |
متوسط OECD |
|
متوسط درآمد افراد شاغل (دلار) |
62530 |
39178 |
|
مخارج مستمری عمومی (درصد از GDP) |
4 |
۷/۷ |
|
امید زندگی |
در زمان تولد |
83/2 |
80/6 |
در سن 65 سالگی |
21/3 |
19/7 |
|
جمعیت بالای 65 سال (درصد از جمعیت فعال) |
27/7 |
30/4 |
مأخذ: [6].
جدول 1 نشان میدهد که کشور استرالیا نسبت به متوسط کشورهای OECD از متوسط دستمزد و امید زندگی، هم در زمان تولد و هم بههنگام بازنشستگی از سطح بالاتری برخوردار است. اما بهطور متوسط سطح مخارج بخش مستمری عمومی و نسبت جمعیت کهنسال در این کشور کمتر از متوسط کشورهای OECD است.
همچنین رشد اقتصادی در کشور استرالیا که عموماً از طریق اشتغال بیشتر منجر به افزایش حق بیمهپردازی و درنتیجه افزایش توانایی دولت در تأمین هزینهای اجتماعی میشود، برای دوره 2020-1980 بهشرح شکل 6 است.
شکل 6 نشان میدهد که رشد تولید ناخالص داخلی واقعی استرالیا در 40 سال گذشته، بهطور متوسط 3/1 درصد بوده است. رشد اقتصادی منفی در اوایل دهه 1980 و 1990 بهواسطه رکودهای جهانی واقع شده و از سال 2010، رشد اقتصادی از روند بلندمدت خود جامانده است.
شکل 6. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی حقیقی از سال 1980 تا 2020- درصد
مارس ۲۰۲۰ مارس ۲۰۱۵ مارس ۲۰۱۰ مارس ۲۰۰۵ مارس ۲۰۰۰ مارس ۱۹۹۵ مارس ۱۹۹۰ مارس ۱۹۸۵ مارس ۱۹۸۰ |
10 8 6 4 2 0 -2 -4 |
10 8 6 4 2 0 -2 -4 |
متوسط ۴۰ سال |
مأخذ: [5].
شکل فوق نشان میدهد، نرخ رشد حقیقی GDP در سالهای اخیر بسیار پایینتر از متوسط دوره 40 ساله گذشته خود بوده است.
شاخص دیدهبانی اجتماعی یک شاخص کیفی متشکل از چهار بخش امنیت درآمد، وضعیت درمان و سلامت، توانمندی و محیطزیست و جامعه سالمند است که برای هر مؤلفه آن، شاخصهای کمّی مرتبط معرفی و محاسبه شده است. گفتنی است که این شاخص برای انعکاس میزان موفقیت نظام تأمین اجتماعی در میان کشورهای مختلف جهان معرفی شده که کشور استرالیا طی این شاخص چهارجانبه (که در سال 2019 محاسبه شده) در مقام هفدهم قرار دارد.
در جداول 2 تا 5، مجموعه شاخصهای تشکیلدهنده هر متغیر کیفی و مقام استرالیا در هریک از آنها اشاره شده است.
نمره کشور استرالیا: 53/5 (از 100)- مقام شصتودوم |
|
اطلاعات داده |
توضیحات |
1. پوشش مستمری: 83 |
درصد افراد بالای 65 سالی که مستمری دریافت میکنند. |
2. نرخ فقر سالمندی: 33/4 |
درصد افراد بالای 60 سال که درآمد آنها کمتر از نصف درآمد متوسط کشوری است. |
3. رفاه نسبی: 65/4 |
نسبت میانگین درآمد افراد بالای 60 سال به مصرفشان بهعنوان درصدی از نسبت میانگین درآمد سایر افراد جامعه به مصرفشان. |
4. سرانه GNI: 41241/9 |
استاندارد سطح زندگی در نروژ (دلار (آمریکا)). |
مأخذ: [7].
جدول 3. مؤلفه وضعیت درمان و سلامت
نمره کشور استرالیا: 79/8 (از 100)- مقام پنجم |
|
اطلاعات داده |
توضیحات |
1. امید زندگی در 60 سالگی: 25 |
میانگین تعداد سالهایی که فرد در سن 60 سالگی انتظار دارد زنده بماند. |
2. امید زندگی سالم در 60 سالگی: 18/7 |
میانگین تعداد سالهایی که فرد در سن 60 سالگی انتظار دارد سلامت زنده بماند. |
3. سلامت روحی/ روانی نسبی: 95/5 |
درصد افراد بالای 50 سال که تصور میکنند زندگی معناداری نسبت به افراد 49-35 سال با حس مشابه دارند. |
مأخذ: همان.
نمره کشور استرالیا: 62/5 (از 100)- مقام هشتم |
|
اطلاعات داده |
توضیحات |
1. افراد سالمند شاغل: 61/5 |
درصد افراد شاغل بین 55 تا 64 (ناظر بر میزان توانایی افراد مسن در باقی ماندن در محیط کاری و ارتباط با آن). |
2. دستیابی به امکانات آموزشی: 85/4 |
درصد افراد بالای 60 سال دارای تحصیلات تکمیلی. |
مأخذ: همان.
جدول 5. محیط زیست و جامعه سالمند
نمره کشور استرالیا: 72/5 (از 100)- مقام بیستوششم |
|
اطلاعات داده |
توضیحات |
1. ارتباطات اجتماعی: 92 |
درصد افراد بالای 50 سال که اقوام و دوستانی دارند که میتوانند روی آنها در زمان مشکلات حساب کنند. |
2. امنیت جسمی : 58 |
درصد افراد بالای 50 سال که در شب بتوانند بهتنهایی پیادهروی کنند و امنیت داشته باشند. |
3. آزادی شهروندی: 94 |
درصد افراد بالای 50 سال که از میزان آزادی انتخاب در زندگی خود رضایت داشته باشند. |
4. دسترسی به وسایل حملونقل عمومی: 55 |
درصد افراد بالای 50 سال که از وضعیت دسترسی به حملونقل عمومی خود رضایت داشته باشند. |
سیستم درآمد بازنشستگی استرالیا بهطورکلی در مقایسه با سیستمهای بازنشستگی در سطح بینالمللی از رتبه بالایی برخوردار است. طبق شاخص جهانی بازنشستگی ملبورن مرسر، سیستم استرالیا در سال 2019 در رتبه سوم پس از کشورهای هلند و دانمارک، از 37 کشور قرار دارد [8]. این کشور توانسته دو هدف کفایت و پایداری را با استفاده از برنامههای حمایتی متنوع در کنار حق بیمههای تعبیه شده در برنامه، تا سطح قابلقبولی تأمین کند. همچنین لحاظ الزامات نظارتی و حاکمیتی مناسب بر صندوقهای بازنشستگی فعال در استرالیا سبب شده تا این نظام در یکپارچگی نیز از رتبه بالایی برخوردار باشد. این رتبه در سال 2023 به پنجم تنزل مییابد. البته شاخص استرالیا از 76.8 در سال 2022 به 77.3 در سال 2023 افزایش یافت که این امر بهدلیل افزایش سهم اجباری و افزایش داراییهای سیستم بازنشستگی است. عملکرد استرالیا در اجزای سهگانه این شاخص یعنی پایداری، کفایت و یکپارچگی، در شکل 7 نشان داده شده است.
شکل 7. عملکرد کشور استرالیا در شاخص مرسر در سال 2023
|
5 |
A |
B |
کفایت |
پایداری مالی |
77.3 |
از 47 کشور |
70.7 |
B+ |
رتبه |
20 |
78.4 |
86.1 |
یکپارچگیی |
6 |
5 |
مأخذ: [9].
استرالیا یکی از نخستین کشورهایی محسوب میشود که بهسمت سازوکار نظام سهلایه شامل طرح مستمری سنی، طرح ضمانت مستمری اجباری و لحاظ مشوقهای مالیاتی برای تشویق مشارکتهای داوطلبانه با اهداف تأمین مخارج دوران بازنشستگی حرکت کرده است. این رویکرد از نقطهنظر بانک جهانی جزء بهترین روشهای بینالمللی مورد تأیید قرار گرفته است [10].
طرح مستمری سنی استرالیایی که لایه اول نظام درآمد بازنشستگی این کشور را تشکیل میدهد، از خصیصههای منحصربهفردی برخوردار است. برخی از کشورها و عمدتاً کشورهای اسکاندیناوی و اروپای جنوبی، لایه پایه با مقاصد فقرزدایی دنبال میکنند که نسبت به مستمری سنی استرالیا، طیف بسیار کمتری از مردم را هدف قرار میدهند.
حدود 71 درصد از بازنشستگان واجد شرایط دریافت مستمری سن، از پرداختی جهت حمایت درآمد نیز برخوردار میشوند. طبق گزارش مرکز تحقیقات کهنسالی جمعیت(CEPAR)، حقوق بازنشستگی در رویکرد استرالیا شامل مبالغ پرداختی بالاتر در کنار نرخ پایینتر برداشت نسبت به سایر کشورهاست [11].
سیستم تأمین اجتماعی کشور استرالیا بهرغم قابلیت طبقهبندی ذیل نظامهای سهلایه از تفاوتهای قابل ملاحظهای نسبت به سایر کشورهای OECD برخوردار است. در این کشور لایههای تأمین اجتماعی با تمرکز بر ایجاد حداقل استاندارد زندگی برای آحاد جامعه و برپایی بسترهای مناسب جهت افزایش سطح پسانداز افراد با درآمد بالاتر در دولایه دوم و سوم بهترتیب ذیل طرحهای مشارکت اجباری ضمانت بازنشستگی و مشارکت اختیاری ساختاربندی شدهاند. در این فرایند بهسبب آنکه مجموعه عواید متنوع اعطایی در لایه اول از گستره بالایی برخوردار است و تأمین مالی آن مطابق معماری این لایه از محل بودجه عمومی و مالیاتها صورت میپذیرد؛ آزمون وسعی جامع با حداقل خطا و بیشترین سختگیری در این نظام تبیین شده است. این آزمون وسع که مشتملبر درآمد و دارایی افراد است (آزمون استطاعت)؛ سالیانه سعی در احصای سختگیرانه درآمد و دارایی افراد جهت غربال مؤثر افراد واجد شرایط دریافت مستمری سنی میکند. در این آزمون که در بخش 2-1-1-3 شرح آن مطرح خواهد شد، مجموعه درآمدهای مختلف فرد شامل درآمد حاصل از منابع مختلف، ازجمله اشتغال، سرمایهگذاری و مستمری مورد ارزیابی قرار میگیرد. بهطورکلی، در این سیستم فراهم کردن شبکه ایمن برای افراد و خانوادهها در مواقع نیازمندی مالی، حمایت از مشارکت نیروی کار و ارتقای شمول اجتماعی و رفاه اقتصادی بهعنوان اهداف اصلی تلقی میشود.
مجموعه خدمات تأمین اجتماعی شامل شناسایی افراد واجد شرایط، امور مربوط به انجام آزمون استطاعت و پرداخت کمکهزینهها، حمایتها و مستمریها توسط آژانس سنترلینک صورت میپذیرد که ذیل اداره خدمات انسانی دولت استرالیا قرار دارد. این اداره طیف گستردهای از پرداختها و خدمات را از طرف ادارات مختلف دولتی، ازجمله وزارت خدمات اجتماعی، اداره شغل و کسبوکارهای کوچک، و اداره امور کهنهسربازان، مدیریت میکند. همچنین اداره سنترلینک با قابلیت دسترسی و ارائه خدمات آنلاین امکان مدیریت برخط حسابها را از طریق وبسایت سنترلینک و پورتال آنلاین MyGov فراهم میآورد. همچنین این اداره علاوهبر ارائه پرداختیهای حمایت از درآمد، خدمات و برنامههای استخدامی را جهت کمک به افراد جویای کار و نیازمند بهکمک برای حفظ شغل ارائه میدهد. این خدمات شامل کمک در جستجوی کار، برنامهای آموزشی و حمایت از افراد دارای معلولیت یا سایر موانع اشتغال است. برخی از مهمترین پرداختهای این اداره شامل موارد زیر است: [6] [5] [12]
مفهوم بازنشستگی در کشور استرالیا در طول زمان دچار تغییر و تحول شده است. در گذشته، بازنشستگی بهعنوان یک تغییر ناگهانی از یک شغل تماموقت به ترک دائمی بازار کار تلقی میشد؛ اما امروزه حرکت به مشاغل پارهوقت مفهوم رایجتری از بازنشستگی را به تصویر میکشد. همچنین آمارها نشان میدهند، تعداد قابلتوجهی از افرادی که در این کشور بازنشسته میشوند دوباره وارد بازار کار میشوند.
در نظام درآمد مستمری کشور استرالیا، تعداد کمی از شاغلین دارای سن بازنشستگی اجباری هستند. ملاکهای سنی در سیستم درآمد بازنشستگی استرالیا شامل دو سطح سن صیانت، زمانیکه افراد بهحساب ضمانت بازنشستگی خود دسترسی مییابند و سن مجاز برای دریافت مزایای مستمری سنی میباشد. شکل 8 روند این دو سطح را در بازه 2014 تا 2025 را نشان میدهد.
شکل 8. نمودار شکاف میان سن صیانت و سن مجاز برای دریافت مستمری سنی از سال 2025-2014
سن مجاز برای دریافت مستمری سنی |
سن صیانت |
70 65 60 55 50 |
70 65 60 55 50 |
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 |
مأخذ: [13].
شکل 8 نشان میدهد شکاف بین دو سطح در حال کاهش است. شکل فوق مبین آن است، سن صیانت و سن مستمری سنی بهترتیب از مقدار 55 و 65 در سال 2014 به 60 و 67 افزایش یافته است. گفتنی است؛ روند افزایش سالیانه دو سطح فوق براساس قانون، هرساله در ابتدای جولای صورت میپذیرد.
اگرچه سیستم درآمد بازنشستگی این کشور سن بازنشستگی خاصی را الزام نمیکند، اما بازنشستگی بهطور گسترده بین سنین 50 تا 80 سال صورت میپذیرد [14]. شکل 9 توزیع سهم بازنشستگان درگروههای سنی مختلف درنتیجه بررسی بازنشستگان بازه سالهای 2013 تا 2019 را نشان میدهد.
شکل 9. نمودار توزیع سهم بازنشستگان حد فاصل سالهای 2013 تا 2019 در گروههای مختلف سنی- درصد
30 25 20 15 10 5 0 |
30 25 20 15 10 5 0 |
۷۰ سال و بالاتر ۶۵-۶۹ ۶۰-۶۴ ۵۵-۵۹ زیر ۵۵ سال |
مأخذ: همان.
شکل 9 نشان میدهد در ابتدای طیف، 13 درصد بازنشستگان کمتر از 55 سال داشته و در انتهای طیف حدود 15 درصد افراد بالاتر از سن 70 سال بازنشسته شدهاند. این شکل همچنین نشان میدهد، عمده افراد بازنشسته در بازه 2013 تا 2019، سنین 60 تا 69 سال را برای بازنشستگی انتخاب کردهاند.
در طول دودهه گذشته، عوامل متعدد در هر دو بخش عرضه و تقاضای بازار نیروی کار باعث شده است که افراد بهطور متوسط مدت بیشتری در این بازار باقی بمانند و سن بازنشستگی افزایش یابد. از طرف دیگر عرضه، افزایش طول عمر، بهبود سلامت و رشد متوسط سطح تحصیلات سبب شده که افراد برای اطمینان از پسانداز کافی در دوران بازنشستگی، ملزم به تمدید دوره اشتغال خود شوند. در سمت تقاضا نیز کهنسالی فراگیر جمعیت، سبب تمایل بیشتر کارفرمایان جهت استخدام کارگران مسنتر شده است. همچنین سیاستهای فعال بازار نیروی کار مانند انعطافپذیری زمان کاری این مسئله را تشدید کرده است. در این میان برخی از اصلاحات حاکمیتی و سیاستی، مانند افزایش سن صیانت و سن احراز برای مزایای مستمری سنی، سبب تمدید زمان اشتغال و بالا رفتن سن بازنشستگی شده است. شکل 10 روند متوسط سن بازنشستگی استرالیا را در مقایسه با متوسط کشورهای OECD برای زنان و مردان نشان میدهد.
شکل 10. نمودار متوسط سن بازنشستگی به تفکیک زنان و مردان در مقایسه با متوسط کشورهای OECD از سال 1970-2018
مردان |
زنان |
OECD |
OECD |
استرالیا |
استرالیا |
مأخذ: [15].
شکل 10 نشان میدهد، متوسط سن بازنشستگی در کشور استرالیا همسو با متوسط کشورهای OECD روند خود را طی میکند. این متغیر در دهه 1970 کاهش یافته و در دودهه اخیر روند صعودی دارد که سبب کاهش شکاف این کشور از متوسط OECD شده است. بهطور متوسط سن بازنشستگی در کشور استرالیا بین سنین 62 تا 65 سال و نزدیک به سن احراز دریافت مستمری سنی رقم میخورد. بهطور متوسط همچنین زنان یک تا سه سال زودتر از مردان بازنشسته میشوند.
بهطورکلی همانطور که پیشتر اشاره شد، ساختار تأمین اجتماعی کشور استرالیا را میتوان ذیل ادبیات مربوط به نظام سهلایه بهصورت زیر طبقهبندی کرد [16]:
در این بین، مجموعه پساندازهای صورت گرفته با اهداف بازنشستگی همچون بسیاری از کشورها با در نظر گرفتن سقفهای مشخص مشارکت جهت افزایش انگیزه مشارکت مازاد افراد بهصورت داوطلبانه در کشور استرالیا از امتیازهای مالیاتی برخوردار است. در لایه اول هدف اصلی برآورده کردن حداقل نیازهای آحاد جامعه دنبال میشود در لایه دوم ایجاد بستر لازم جهت افزایش درآمد دوران بازنشستگی توسط افراد بسیار حائز اهمیت بوده و در لایه آخر توزیع ریسکهای مالی بین بخشهای دولتی و خصوصی با مدیریت مسئولانه در دستور کار قرار دارد. اگرچه این سهلایه بهعنوان یک سیستم توصیف میشوند؛ اما بهمنظور دستیابی به اهداف متصوره، از ساختار ویژگیهای متفاوتی برخوردارند. جدول 6 ویژگیهای کلیدی هریک از لایهها در زمینههای مختلفی همچون نحوه تعدیل، دوره دریافت، نحوه تأمین مالی، پوشش و ... را نشان میدهد.
جدول 6. ویژگیهای لایههای سهگانه نظام درآمد بازنشستگی کشور استرالیا
لایه |
نوع مزایا |
سطح مزایا |
نحوه تأمین مالی |
پوشش |
نرخ مالیات مؤثر |
دوره قابل دریافت |
قابلیت انتقال به بازماندگان |
(لایه اول) مستمری سنی |
درآمد |
به وضعیت تأهل بستگی داشته و مبتنیبر آزمون وسع است. |
مالیاتدهندگان فعلی |
برای همه شهروندان با آزمون وسع |
مبتنیبر آزمون استطاعت ناظر بر درآمد و دارایی- مأخذ مالیات بر درآمد |
قابل دریافت در کل دوره زندگی و امکان تعدیل با نرخ رشد دستمزد |
خیر |
(لایه دوم) ضمانت مستمری |
دارایی که میتواند به درآمد تبدیل شود. |
مبتنیبر نرخ حق بیمه، دستمزد، بازدهی سرمایهگذاری و دوره اشتغال فرد است. |
مشارکت کارفرما /دارای سقف مشارکت / دارای امتیاز مالیاتی |
شاغلین ملزم به شرکت بر طرح اجباری لایه دوم- دارای سقف مشارکت و مقادیر معافیت |
نرخ ثابت 15 درصد در مبالغ انباشت مشارکت و بازدهی ناشی از آن |
مبتنیبر نحوه مطلوب فرد در بهرهبرداری از مزایا |
بله |
(لایه سوم) پسانداز داوطلبانه بازنشستگی |
دارایی که میتواند به درآمد تبدیل شود. |
مبتنیبر حجم سرمایهگذاری و بازدهی آن است. |
مشارکت فرد/ کارفرما در برخی موارد مشارکت دولت درصورتیکه فرد واجد شرایط باشد. |
افراد شرکتکننده در طرح– دارای سقف مشارکت |
نرخ 0 تا 15 درصد بسته به نوع مشارکت و 15 درصد از محل بازدهی |
مبتنیبر نحوه مطلوب فرد در بهرهبرداری از مزایا |
بله |
مأخذ: [17].
درحقیقت، اجزای اصلی سیستم درآمد بازنشستگی استرالیا در سه بخش مستمری سنی، طرح ضمانت مستمری اجباری و پساندازهای اختیاری قابل طبقهبندی است. مجموعه منابع درآمد حاصل از این سه جزء با سازوکارهای دیگری که برای تأمین استانداردهای زندگی بازنشستگان در سیستم تعبیه شدهاند؛ تکمیل میشود. درنهایت سازوکار حاکم بر نظام مالیاتی این کشور و نحوه تعامل آن با نظام درآمد بازنشستگی در تعیین منابع درآمدی فرد در دوران بازنشستگی و مجموعه خدمات رفاهی وی در سیستم تأمین اجتماعی مؤثر است. شکل 2 تعاملات کلیدی نظام درآمد بازنشستگی کشور استرالیا را به نمایش میگذارد.
شکل 11. تعاملات کلیدی سیستم درآمد بازنشستگی کشور استرالیا در سال 2020
عایدی ناشی از دارایی مشمول مالیات |
مزایای مالیاتی برای مشارکت در طرح ضمانت بازنشستگی |
آزمون استطاعت |
اختیاری
|
نظام مالیاتی |
پس انداز |
سیاستها و یا نظامهای مرتبط |
کارت امتیاز |
پرداخت انتقالی کالایی |
پرداخت انتقالی مستقیم |
اجباری |
خدمات دولتی مراقبت از سالمندان و سایر افراد |
سایر دارایی |
مشارکت اختیاری طرح ضمانت مستمری |
نظام درآمد بازنشستگی |
طرح وام بازنشستگی (انتشار سهام مسکن) |
مسکن |
طرح ضمانت مستمری |
درآمد بازنشستگی |
کمک هزینه دولتی اجاره مسکن |
پرداختی حمایت از درآمد (مزایای ازکارافتادگی..) |
مستمری سنی |
مأخذ: [5].
شکل 11 تعاملات میان اجزای تشکیلدهنده نظام درآمد بازنشستگی و سیاستها و سازوکارهای مرتبط را نشان میدهد. اجزای درون نظام درآمد بازنشستگی در کشور استرالیا شامل مستمری سن، کمکهزینه اجاره دولت، کارتهای امتیاز، طرح وام بازنشستگی و پسانداز در دو سطح اجباری (طرح ضمانت مستمری (SG)) و اختیاری (خانه، مشارکت مازاد طرح ضمانت مستمری و سایر داراییها) میشود. این منابع با سایر مزایا حمایت از درآمد، مراقبت از سالمندان و سایر پرداختهای انتقالی کالایی و درنهایت سیستم مالیاتی در تعامل بوده و از آنها اثر میپذیرند.
درحقیقت، درآمد بازنشستگی افراد در نظام بازنشستگی استرالیا درنتیجه پنج بخش حاصل میشود. پسانداز فرد در دو سطح اجباری طرح ضمانت مستمری و اختیاری شامل خرید مسکن، بخش اختیاری طرح ضمانت مستمری و سایر دارایی در کنار پرداختهای انتقالی نقدی دولت شامل مستمری سنی، کمکهزینه تأمین اجاره و پرداختیهای حمایت از درآمد (مانند مزایای ازکارافتادگی) و پرداختهای انتقالیغیرنقدی دولت شامل کارتهای امتیاز، مراقبت از سالمندان و سایر خدمات دولت، در کنار نظام مالیاتی و طرح وام بازنشستگی (انتشار سهام مسکن) هریک با پشتیبانی مستقیم و یا غیرمستقیم دولت در درآمد دوران بازنشستگی فرد مؤثر هستند. بهسبب آنکه در گزارش حاضر تنها به تبیین مزایای اعطایی و سازوکارهای حاکم بر لایه اول نظام مستمری کشور استرالیا میپردازیم و شرح درخصوص جزئیات لایه دوم و سوم را به گزارش آتی موکول میکنیم؛ شرح مجموعه مزایای اعطایی ذیل لایه اول که مشتملبر پرداختهای انتقالی نقدی و غیرنقدی دولت است را در بخش 4 مطرح خواهیم کرد.
در نظام درآمد بازنشستگی عمدتاً اهداف مبارزه با فقر و حمایت از افراد آسیبپذیر جامعه در دستور کار کشورهای مختلف قرار میگیرد. در نظام بازنشستگی استرالیا نیز مجموعه طرحهای رفاهی لایه اول جهت جلوگیری از فقر افراد بازنشسته و سایر افراد آسیبپذیر و تأمین سطح استاندارد زندگی است. درحقیقت کشور استرالیا با اعطای مزایا و کمکهزینههای متنوع در دو حالت نقدی و کالایی در کنار شناسایی سختگیرانه افراد واجد شرایط، سعی در تأمین سطح قابلقبولی از رفاه برای گروههای کمدرآمد میکند. در این بخش، به تشریح اهم طرحهای رفاهی موجود ذیل لایه اول نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا شامل طرح مستمری سنی بهعنوان طرح اصلی و سایر پرداختیهای حمایت از درآمد در کنار پرداختهای انتقالی از نوع کالایی دولت شامل کار، امتیاز بازنشستگی و سلامت خواهیم پرداخت.
در استرالیا، ایالت ولز اولین طرح درآمد بازنشستگی ایالتی را در سال 1900 معرفی کرد؛ پس از آن نیز دو ایالت ویکتوریا و کوئینزلند به این اقدام روی آورند. درنهایت پس از مباحثههای طولانی کشورهای مشترکالمنافع مسئولیت بازنشستگی را برعهده گرفت و در سال 1909 از طرح مستمری سنی با خصیصه اصلی غیرمشارکتی پردهبرداری کرد. صندوق مستمری سنی نخستینبار در سال 1909 توسط دولت مشترکالمنافع استرالیا تأسیس شد. این صندوق که از سازوکار غیرمشارکتی برخودار است؛ یکی از پایهایترین بخشهای سیستم رفاه اجتماعی در استرالیا را تشکیل داده و عمدتاً از سالمندانی که درآمد و پسانداز کافی برای تأمین زندگی استاندارد را ندارند، حمایت میکند. اعضای این صندوق از طریق آزمون استطاعت که شامل آزمونهای درآمد و دارایی میشود، شناسایی شده و از ملاکهایی مشخص از نظر سن و اقامت در کشور استرالیا برخوردارند [18].
مستمری سنی از طریق قانون تأمین اجتماعی سال 1991 اداره میشود. در این بین اداره خانوادهها، مسکن، خدمات اجتماعی و امور بومی استرالیا (FaHCSIA) مسئولیت مدیریت و سیاستگذاری در حوزه این طرح را برعهده دارد و آژانش سنترلینک در اداره تأمین اجتماعی، مسئول ارائه خدمات دولتی بهموجب این برنامه در سراسر استرالیاست [17].
طرح مستمری سنی یک پرداختی مبتنیبر آزمون استطاعت است که به سالمندان تعلق میگیرد. نکته حائز اهمیت در مورد این طرح آن است که مجموعه مزایای دریافتی بهموجب آن، به میزان مالیات پرداختی از جانب فرد یا درآمد گذشته وی و یا میزان مشارکت آن بستگی ندارد. این طرح نخستینبار در سال 1909 با هدف فراهم کردن سطح امنیت اجتماعی درآمد با کارکرد اصلی فقرزدایی معرفی شد [19].
این مستمری بهعنوان جزء اصلی درآمد بازنشستگی افراد با سطوح درآمدی پایین تا متوسط را به خود اختصاص میدهد. بااینتوضیح که عمدتاً بهعنوان بخش اعظم درآمد افراد کمدرآمد و مکمل درآمدی برای افراد با درآمد متوسط محسوب میشود. شرایط احراز برای دریافت مزایای مستمری سن شامل سن، سکونت و آزمون وسع میباشد که در جدول 7 قابل مشاهده است. گفتنی است، کسانی که واجد شرایط دریافت مزایای مستمری سنی نیستند، اما سن آنها بالاتر از آستانه تعیین شده در این طرح میباشد، ممکن است واجد شرایط دریافت سایر حمایتهای درآمدی مانند مزایای ازکارافتادگی و یا سایر پرداختیها باشند.
جدول 7. شرایط احراز دریافت مستمری سنی
نوع معیار |
شرایط احراز |
سن |
سن افراد متقاضی باید از سن تعیین شده بالاتر باشد. از 1 جولای 2019، سن واجد شرایط بودن بازنشستگی سنی 66 سال است. |
مدت زمان اقامت |
o بهمدت 10 سال اقامت دائم در استرالیا که حداقل 5 سال آن بهطور مستمر است، را داشته باشند. o پنج سال اقامت مستمر داشته باشند، اگر بیش از 10 سال در استرالیا زندگی کردهاند.
o درصورتیکه 35 سال کاری در استرالیا اقامت داشته باشند (از 16 سال تا 65 سال). o اگر این اقامت کمتر از 35 سال باشد و فرد خارج از کشور استرالیا زندگی کند، مستمری به نسبت سالهای اقامت آنها تعدیل میشود. |
آزمون استطاعت |
متقاضیان باید هم در آزمون درآمد و هم در آزمون دارایی واجد شرایط شناخته شوند. |
مأخذ: [13].
در سال 1909، دولت استرالیا سن ملی «سالمندی» برای دریافت مزایا طرح مستمری سنی را 65 سال بهطور مشابه برای مردان و زنان اعلام میکند؛ البته بعدها سن احراز برای زنان به 60 سال کاهش مییابد. از سال 1995 قاعدهای مبنیبر افزایش سن احراز زنان در دستور کار قرار گرفت که طی آن افزایش 6 ماهه در هر دو سال تا سال 2013 در نظر گرفته شده بود. این سن مجدداً طی قانون در سال 2017 به 65 سال و 9 ماه برای مردان و زنان افزایش یافت. طی اصلاحات تدریجی افزایش سن احراز مزایای طرح مستمری سنی با حدفاصلهای دوساله و افزایش 6ماهه دولت استرالیا بر آن است که این سن را به 67 سال برای زنان و مردان تا سال 2023 برساند.
درخصوص روند اصلاحات، شرط مدت زمان اقامت براساس قوانین دهه 1970 دولت استرالیا، به افراد واجد شرایط دریافت مستمری خارج از مرزهای استرالیا اجازه دریافت مستمری را اعطا کرد. به این شرح که تنها افرادی که بهمدت 10 سال در این کشور اقامت داشتند امکان اخذ مزایا را داشتند. تا سال 1997، 35821 نفر خارج از مرزهای استرالیا به پشتوانه این قانون، مستمری سنی دریافت کردند. پس از آن در سال 2000 این سن به 25 سال و در سال 2014 این سن به 35 سال در بازه سنی 16 تا 65 سال افزایش یافت و مقدار مستمری سنی متقاضیان با سالهای کمتر اقامت تعدیل شد. در سال 2017 با توجه به مقررات سخت اقامتی، تعداد افراد خارج از استرالیا دریافتکننده مستمری سنی به 110 هزار نفر رسید [20].
حداکثر میزان مستمری سنی شامل مزایای بازنشستگی پایه، مزایای مکمل بازنشستگی و مزایای مکمل انرژی است. تقریباً همه سالمندان واجد شرایط دریافت مزایای طرح مستمری سنی در کنار بهرهمندی از مزایای پایه بازنشستگی، از مزایای مکمل بازنشستگی و مکمل انرژی نیز برخوردارند. جدول 8 حداکثر میزان پرداختی طی طرح مستمری سنی را برای سال 2020 به تفکیک سه بخش صدرالذکر برای افراد با وضعیت تأهل متفاوت نشان میدهد. [12] و [20].
جدول 8. حداکثر پرداختی طرح مستمری سنی 2020- دلار
پرداختی |
فرد مجرد |
فرد متأهل (بهازای هر نفر) |
بیشترین میزان مزایای بازنشستگی پایه |
860/60 |
648/7 |
بیشترین مزایای مکمل بازنشستگی |
69/6 |
52/5 |
مزایای مکمل انرژی |
14/1 |
10/6 |
کل مبلغ مستمری سنی |
944/30 برای هر دو هفته 24551/80 برای هر سال |
711/8 برای هر دو هفته 18506/80 برای هر سال |
مأخذ: اداره منابع انسانی، 2020.
آزمون استطاعت بهمنظور هدفمند کردن پرداختها به افراد نیازمند و کاهش فشارها بر بودجه دولت بهرغم وجود اعتراضاتی در سال 1998 مطرح شد. در این آزمون تمام پرداختیهای مربوط به حمایت از درآمد، در آزمون استطاعت لحاظ میشوند و تنها افراد نابینا از این مسئله مستثنا هستند. آزمون استطاعت استخدامی در طرح مستمری سنی برای شناسایی افرادی که نیاز به حمایت دارند از دو آزمون درآمد و دارایی تشکیل شده است. استحقاق یک فرد برای دریافت مستمری سنی تحت هر دو آزمون مورد ارزیابی قرار میگیرد و نتیجه پایینتر، میزان مستمری فرد را تعیین میکند [21] و [20].
در آزمون درآمد، درآمد فرد از اشتغال، مستمریهای خارج از کشور و سایر منابع همچون عایدی ناشی از داراییهای مالی (حسابهای پسانداز بازنشستگی و یا حسابهای بانکی) مورد ارزیابی قرار میگیرد؛ حال آنکه در آزمون دارایی، ثروت مالی و غیرمالی فرد ملاک عمل قرار میگیرند. درحقیقت، منطق حاکم بر آزمون دارایی مبین آن است که افراد با سطح دارایی قابلتوجه، ظرفیت کافی برای تأمین دوران بازنشستگی خود دارند.
آزمون درآمد و دارایی از دو آستانه «مجاز» و «کاهنده» برخوردار است. آستانه مجاز تعیینکننده سطوح درآمدی و دارایی است که بر سطح مستمری بازنشستگی سنی فرد تأثیری نمیگذارد. درحالیکه آستانه کاهنده بیانگر سطح درآمد و دارایی است که بهتدریج سبب کاهش در مزایای بازنشستگی مستمری سنی فرد میشود.
در آزمون درآمد مستمری سنی، آستانه مجاز بسته به وضعیت تأهل افراد مستمریبگیر متفاوت است. همچنین در این آزمون، مستمری سنی افراد مجرد بهازای هر دلار درآمد دوهفتهای بالاتر از آستانه مجاز به میزان 50 سنت کاهش مییابد و برای افراد متأهل مجموع مستمری سنی آنها به میزان 50 سنت کاهش خواهد یافت. جدول 9 آستانه مجاز و آستانه توقف پرداخت درآمد دو هفته را برای مستمریبگیران مجرد و متأهل نشان میدهد.
جدول 9. آستانه آزمون درآمد براساس وضعیت تأهل -2020- دلار
وضعیت تأهل |
آستانه مجاز (دو هفته-$) |
آستانه توقف پرداخت مزایا(دو هفته-$) |
مجرد |
۱۷۸ |
۲۰۶۶۰.۶ |
متأهل |
۳۱۶ |
۳۱۶۳.۲۰ |
مأخذ: [13].
واجدین شرایط طرح پاداش کار، امکان داشتن درآمد خصوصی بالاتر از آستانه مجاز را دارند. در طرح پاداش کار، 300 دلار در دو هفته در آزمون درآمد محاسبه نمیشود. این درحالی است که حداکثر سطح مجاز معافیت از محل این طرح برابر با 7800 دلار است [22].
درحقیقت افرادی که با مقاصد تأمین دوران بازنشستگی خود در بازار مالی سرمایهگذاری میکنند؛ برای آزمون درآمد، تابع مجموعهای از قوانین بهمنظور ارزیابی درآمد حاصل از سرمایهگذاریهای مالیشان هستند. این پساندازها شامل وجه نقد، حسابهای بانکی، سپردههای مدتدار، سهام، سرمایهگذاریهای مدیریت شده، وامها، حسابهای پسانداز بازنشستگی و ... میشود. بر این اساس، دولت استرالیا بهطور دورهای نرخهای مجاز برداشت از این مجاری را تعیین میکند.
درخصوص آزمون دارایی، آستانه مجاز علاوهبر وضعیت تأهل به مالکیت مسکن فرد مستمریبگیر بستگی دارد. جدول 10 آستانه مجاز و آستانه توقف پرداخت درآمد دو هفته را برای مستمریبگیران مجرد و متأهل براساس وضعیت مالکیت مسکن مختلف نشان میدهد.
جدول 10. آستانه آزمون درآمد براساس وضعیت تأهل و مسکن- 2020- دلار
وضعیت تأهل |
مالکیت مسکن |
آستانه توقف پرداخت مزایا |
|
مجرد |
ندارد |
473750 |
869500 |
دارد |
263250 |
578250 |
|
متأهل (درمجموع) |
ندارد |
605000 |
1080000 |
دارد |
394500 |
788750 |
مأخذ: همان.
در آزمون دارایی نیز، درصورتیکه مستمریبگیر سنی کمکهزینه اجاره دولتی دریافت کند، آستانه توقف پرداخت مزایا ممکن است بیشتر باشد. گفتنی است که مسکن خانوادگی در محاسبه آزمون دارایی لحاظ نمیشود.
آستانههای تعیین شده در آزمون درآمد و دارایی هر سال در ماه ژوئیه براساس CPI تعدیل میشوند. گفتنی است، بومیان ساکن استرالیا همانند بسیاری از قواعد دیگر از آزمون استطاعت مستثنا هستند. شکل 12 فرایند کلی آزمون استطاعت را نشان میدهد.
شکل 12. فرایند کلی آزمون استطاعت
آزمون دارایی |
آزمون درآمد |
درآمد تخمینی |
نرخ بازده |
درآمد سرمایه |
استثنای بومیان استرالیا |
دارایی |
درآمد |
نیروی کار |
مستمریهای خارج از استرالیا |
مستمریهای افراد کمدرآمد توسط این آزمون تعیین میشود |
جریان درآمدی لایه دوم |
سرمایه گذاری مسکن و کسب وکار |
دارایی مالی |
دارایی شخصی (ماشین و ..) |
مأخذ: [20].
شکل 12 نشان میدهد، آزمون استطاعت از چهار مرحله تحقق سن احراز دریافت مزایای مستمری سنی، موقعیت سکونت، آزمون دارایی و آزمون درآمد تشکیل شده است. پس از احراز فرد بهعنوان دریافتکننده مزایای مستمری سنی طی مراحل اول و دوم، در مرحله سوم بهمنظور آزمون دارایی، مستقلات تحت مالکیت فرد در کنار سایر دارایی وی مورد بررسی قرار میگیرد. این داراییها شامل منزل مسکونی تحت مالکیت، حسابهای ویژه، حسابهای درآمدی بازنشستگی، داراییهای دیگر (مانند ماشین، قایق، جواهر و ...)، هدایا، سرمایهگذاری مالی، داراییهای کسبوکار، سپرده خانه سالمندان و سپرده ساخت ویلا میشود. درنهایت طی مرحله چهارم و آزمون درآمد، همه منابع درآمدی فرد اعم از شغل و سرمایهگذاری مورد بررسی قرار میگیرند.
همچنین در این آزمون چند نکته مهم قابل ذکر است:
جدول 11 آستانه مجاز و توقف پرداخت مزایای مستمری سنی را در هر دو آزمون دارایی و درآمد برای سال 2020 نشان میدهد.
جدول 11. سیر آستانهها در آزمون استطاعت- ۲۰۲۰- دلار
وضعیت تأهل و دارایی |
آستانه مجاز |
آستانه توقف پرداخت مزایا |
مجرد |
درآمد هر دو هفته کمتر از 178 |
درآمد هر دو هفته بیشتر از 2066 |
متأهل |
درآمد هر دو هفته کمتر از 316 |
درآمد هر دو هفته بیشتر از 3163 |
مجرد، دارای خانه |
دارایی کمتر از 253750 |
دارایی بیشتر از 552000 |
مجرد، بدون خانه |
دارایی کمتر از 456750 |
دارایی بیشتر از 755000 |
متأهل دارای خانه |
دارایی کمتر از 380500 |
دارایی بیشتر از 830000 |
متأهل بدون خانه |
دارایی کمتر از 583500 |
دارایی بیشتر از 1033000 |
مآخذ: [13] [20].
واجدین شرایط دریافت مستمری سنی همچنین میتوانند از سایر پرداختیهای تکمیلی شامل کمکهزینه مراقبت و مکمل مراقبت، کمکهزینه تحرک شغلی، کمکهزینه مکمل آموزش سالمندان و مزایای مالیاتی خانواده بهرهمند شوند.
میزان مستمری سنی و سایر مزایای اعطایی به سالمندان در کشور استرالیا دو بار در سال و در ماههای مارس و سپتامبر تعدیل میشود. بر این اساس، هریک از اجزای سهگانه این مستمری با رویهای جداگانه برای صیانت از قدرت خرید واجدین شرایط خود تعدیل میشوند. همچنین مزایای مکمل بازنشستگی تنها براساس رشد شاخص قیمت مصرفکننده (CPI) تعدیل میشود. میزان مزایای بازنشستگی پایه براساس رشد 6ماهه شاخص (CPI) یا شاخص هزینه زندگی مستمریبگیران و ذینفعان (PBLCI) تعدیل میشود. پس از تعدیل این مستمری با شاخصهای قیمتی، میزان مزایای بازنشستگی پایه با میانگین کل درآمد هفتگی مردان (MTAWE) مقایسه میشود و اگر کمتر از معیار تعیین شده باشد، مجدداً مزایا افزایش مییابد. این معیار تعیین شده در سال 1997 برابر با 25 درصد در نظر گرفته شده بود؛ به این معنا که میزان مزایای بازنشستگی پایه برای فرد مجرد باید 25 درصد کل درآمد هفتگی مردان باشد [23]. در سال 2010 این معیار، تعدیل و به رقم 27/7 درصد برای مزایای مربوط به افراد مجرد و 41/76 درصد برای افراد متأهل افزایش یافت [24]. درنهایت برای مزایای مکمل انرژی در این نظام تعدیلی در نظر گرفته نشده است.
درحقیقت معیار کفایت برای مزایای اعطایی طی طرح مستمری سنی تا قبل از سال 1975، 20 درصد از متوسط کل درآمد هفتگی مردان را تشکیل میداد. این رقم در سال 1997 به 25 درصد رسید. پس از آن در سال 2000 بعد از معرفی مالیات بر کالا و خدمات کالا (GST) به 26 درصد افزایش یافت. در سال 2009 با افزایش گمانهزنیها مبنیبر کاهش کفایت مزایای مستمری سنی این نسبت بهترتیب برای افراد مجرد و متأهل به 27/7 و 41/76 درصد رسید [22]. روند تاریخی مستمری سنی بهصورت درصد از MTAWE در شکل 13 قابل مشاهده است.
شکل 13. نمودار حداکثر مزایای پایه بازنشستگی و کل مستمری سنی برای افراد مجرد (درصد از MTAWE) - 1941 تا 2016
حداکثر نرخ پایه (بهعنوان درصدی از MTAWE)
بازنشستگی سن کامل (بهعنوان درصدی از MTAWE)
مأخذ: [20].
شکل 13 نشان میدهد برای تأمین کفایت مزایا، پرداختی در طرح مستمری سنی از سال 1997 روند صعودی خود را آغاز کرده است. این مهم یا از طریق افزایش مزایای بازنشستگی پایه و یا از طریق پرداخت سایر مزایا همچون مکمل بازنشستگی و یا انرژی صورت پذیرفته است.
مزایای پرداختی در طرح مستمری سنی همانند پرداختیهای حمایت از درآمد همچون مزایای جستجوی کار و مزایای پرداختی به والدین و برخلاف کمکهزینه اجاره دولتی، بخشی از درآمد مشمول مالیات افراد را تشکیل میدهد. مجموعه کمکهزینه اجاره دولتی مشمول مالیات نیستند. با احتساب مجموعه تخفیفهای مالیاتی تعبیه شده در سیستم برای سالمندان، مستمریبگیران، افراد کمدرآمد و افراد با سطوح درآمدی پایین و متوسط، واجدین شرایط دریافت مزایای مستمری سنی تا درآمد 33088 دلار برای افراد مجرد و یا 29783 دلار برای افراد متأهل (هر عضو) معاف از پرداخت مالیات هستند. برای افراد مجرد تخفیفهای مالیاتی مربوط به سالمندان و بازنشستگان با درآمدهای بالاتر از 33088 دلار شروع به حذف تدریجی کرده و با درآمد بالای 50928 دلار بهطور کامل حذف میشود. در کشور استرالیا، اداره مالیات استرالیا (ATO) مسئولیت جمعآوری مالیاتها را برای دولت بهمنظور ارائه خدماتی همچون سلامت و درمان، آموزش، دفاع، زیرساخت، پرداختهای رفاهی، امدادی و مستمری برعهده دارد. در بخش 4 بهشرح نظام مالیاتی این کشور خواهیم پرداخت.
جدول 12 برخی از مهمترین اصلاحات در طرح عمومی مستمری سنی را از سال 1900 نشان میدهد. روند اصلاحات در جدول 12 نشان میدهد، جدای از تعدیلهای مکرر آستانه آزمون استطاعت، بستر اساسی این طرح از زمان پایهریزی تاکنون دچار تحولات اساسی نشده است.
جدول 12. تاریخچه اصلاحات صندوق مستمری سن
سال |
شرح اصلاحات |
1900 |
تعیین آستانه آزمون استطاعت برای نخستینبار توسط ایالت ولز به میزان 26 دلار در سال در طرح مستمری سنی که از منابع عمومی دولت تأمین مالی میشد. |
1908 |
ایالت مشترکالمنافع استرالیا (دولت استرالیا) مسئولیت طرح مستمری دولتی را بهموجب قانون تأمین اجتماعی برعهده گرفت. |
1910 |
شرط سنی لازم برای دریافت مستمری سنی از 65 سال به 60 سال کاهش یافت. |
1912 |
اصلاح قانون 1908 بهشرح حذف کامل مسکن خانوادگی از آزمون استطاعت. از سال 1912 تاکنون همواره مسکن خانوادگی بهعنوان دارایی معاف در فرایند آزمون استطاعت محسوب میشود. |
اواخر دهه 1960 |
در آزمون استطاعت سطح درآمد افراد متقاضی و نسبتی از دارایی قابل محاسبه آنها بهغیر از مسکن خانوادگی مورد سنجش قرار گرفت. |
1973 |
انجام آزمون استطاعت برای بازنشستگان 75 سال و بالاتر حذف شد. |
1975 |
قاعده ارتباط 25 درصدی میان مستمری سنی و متوسط کل درآمد هفتگی مردان تعیین و تعدیل سالیانه برای حفظ این نسبت در دستور کار قرار گرفت. |
1976 |
زمانهای تعدیل مستمری سنی دو بار در سال بهطور خودکار تعیین شد. آزمون دارایی از شرایط احراز دریافت مستمری سنی حذف شد. |
1978 |
زمان تعدیل مستمری سنی یکبار در سال در ماه نوامبر تعیین شد. افزایش بیشتر مزایای افراد 70 سال و بالاتر منوط به آزمون درآمد شد. |
1984 |
آزمون دارایی با معافیت مسکن خانوادگی، مجدداً از شرایط احراز دریافت مزایای طرح مستمری سنی شد. |
1997 |
مستمری سنی بهصورت رسمی برابر با 25 درصد متوسط کل درآمد هفتگی مردان شد. |
1998 |
تعدیل آزمون استطاعت بر جریان درآمدی متقاضیان. طرح پاداش مستمری برای اولینبار در سیستم رونمایی شد. بهموجب این طرح افرادی که کماکان در بازار کار باقی میمانند و مطالبه مستمری خود را به تعویق میاندازند، واجد شرایط دریافت پاداش مستمری میشوند. |
2000 |
افزایش 4 درصدی رابطه موازنه میان مستمری سنی و متوسط کل درآمد هفتگی مردان و برقراری رابطه جدید 26 درصد (مستمری سنی برابر با 26 درصد MTAWE تعیین شد). |
2005 |
انتقال حقوق بازنشستگی امکانپذیر شد. عملاً بازنشستگان میتوانند یک حساب بازنشستگی داشته باشند و همه مبالغ بازنشستگی را تجمیع کنند. |
2007 |
آستانه آزمون دارایی تأمین اجتماعی افزایش یافت که بهموجب آن بهصورت تخمینی حدود 300 هزار نفر واجدین شرایط دریافت مستمری سنی اضافه شد. |
2009 |
معیار کفایت از 26 درصد MTAWE به 27.7 درصد برای افراد مجرد و 41/76 درصد برای افراد متأهل رسید. سقف آزمون درآمد از 40 درصد به 50 درصد افزایش یافت. طرح پاداش کار بهجای طرح پاداش مستمری در نظام تأمین اجتماعی معرفی شد. |
2017 |
کاهش مزایای مستمری سنی به میزان 3 دلار بهازای هر 1000 دلار دارایی بالاتر از آستانه آزمون دارایی. پیشتر نرخ کاهشی 1.50 دلار در هر دو هفته بود. سن احراز دریافت مزایای مستمری سن هر دو سال 6 ماه افزایش مییابد تا به سن 67 سالگی در سال 2024 برسد. |
آینده |
افزایش سن احراز دریافت مزایای مستمری سنی به 70 سال تا سال 2035 مبتنیبر سیاستهای دولت. |
مأخذ: [20].
مطابق اطلاعات اعلامی توسط اداره تأمین اجتماعی استرالیا در سال 1978، 90 درصد افراد بهطور کامل مستمری بیمه دریافت کردند. این رقم در سال 1982 بهدلیل بازتعریف آزمون استطاعت برای افراد بالای 70 سال به 64 درصد کاهش یافت. درصد افراد دریافتکننده مزایای مستمری سنی در سال 2020، بنابر گزارش اداره تأمین اجتماعی استرالیا حدود 70 درصد است که در آن حدود 50 درصد واجد شرایط دریافت مستمری سنی کامل و 20 درصد واجد شرایط دریافت مستمری سنی جزئی است. در سال 2009 حدود 1/2 میلیون مستمری سنیبگیر شامل 2/1 میلیون زن و 900 هزار نفر مرد وجود داشت. همچنین در همین سال برای کهنهسربازان نیز طرحهای مشابهی وجود دارد که جمعیت آنها شامل 228 هزار نفر در سال مشابه است.
شکل 14 روند اعضای طرح مستمری سنی را به تفکیک مستمریبگیران جزئی و مستمریبگیران کامل را برای بازه 2017 الی 2038 نشان میدهد.
شکل 14. نمودار درصد جمعیت واجد شرایط دریافت مزایا به تفکیک مستمری کامل و جزئی - 2017 الی 2038
مستمری کامل |
مستمری جزئی |
کل
|
درصد جمعیت دریافتکننده مستمری |
سال |
مأخذ: [20].
شکل 14 مبین آن است که سختگیریهای لحاظ شده در شروط احراز و یا بهرهمندی از مستمری سن کامل، سبب بروز روند نزولی اولاً در واجدین شرایط دریافت مستمری سنی و ثانیاً در امکان بهرهمندی از مقدار کامل آن شده است. شکل 14 نشان میدهد که نسبت جمعیت واجد شرایط دریافتکننده مستمری سنی از حدود 69 درصد در سال 2017 به حدود 56.6 درصد در سال 2038 کاهش مییابد. این کاهش شامل کاهش قابلتوجه نسبت جمعیت واجد شرایط دریافتکننده مزایای مستمری سنی کامل است. بازنشستگی (از 51درصد در سال 2017 به 27/5 درصد در سال 2038) و افزایش نسبتاً کمتری در نسبت جمعیت دریافتکننده مستمری سنی جزئی (از حدود 18.0 درصد در سال 2017 به 27.5 درصد در سال 2037).
شکل 15 تعداد دریافتکنندگان مستمری سنی را برای بازه 1999 الی 2019 و تحولات آن به تفکیک زن و مرد نشان میدهد. در 2019، حدود 2،533،000 نفر یا 68 درصد از افراد بالای سن واجد شرایط بودن مستمری سنی، این مستمری را دریافت کردهاند.
شکل 15. نمودار تعداد دریافتکنندگان مزایای مستمری سنی- 1999 الی 2019 (میلیون)
زن مرد |
مأخذ: [13].
شکل 15 نشان میدهد تعداد افراد دریافتکننده این مستمری از 1/7 میلیون نفر در سال 1999 به حدود 2/5 میلیون نفر در سال 2019 رسیده است. همچنین بهطور متوسط تعداد زنان واجد شرایط دریافت این مستمری بسیار بیشتر از مردان است. بنابر اطلاعات پرداختی اداره خدمات اجتماعی، نسبت استرالیاییهای سالمند واجد شرایط دریافت مستمری سنی با افزایش سن، افزایش مییابد. در سال 2019، 42 درصد از افراد 66 ساله و 80 درصد افراد 80ساله مستمری سنی دریافت کردند. همچنین در سال 2019، 3 درصد از افراد بالای سن احراز دریافت مزایای مستمری سنی، پرداختی مشابه مستمری سنی از وزارت امور کهنه سربازان استرالیا دریافت کردند.
گزارش 2021 خزانهداری استرالیا در حوزه بررسی درآمد بازنشستگی نشان میدهد، از سال مالی 2001-2000، هزینه مستمری سنی (شامل کمکهزینههای تکمیلی) به میزان 92 درصد بهصورت حقیقی از 24 میلیارد دلار به 46 میلیارد دلار در سال 2019-2018 افزایش یافته است. اما مخارج طرح بازنشستگی سنی در دوره اشاره شده برحسب تولید ناخالص داخلی با 0/2 درصد افزایش به مقدار نسبتاً ثابت 2.4 درصد GDP دست یافته است. همچنین مخارج این طرح برحسب بودجه دولت فدرال در مدت مشابه با 0/9 درصد افزایش برابر با 9/7 درصد در سال 2019-2018 میباشد. شکل 16 کل مخارج طرح بازنشستگی سنی را بهصورت درصد از GDP، درصد از بودجه فدرال و میلیارد دلار برای بازه 2019-2001 نشان میدهد.
شکل 16. نمودار کل مخارج طرح مستمری سنی- 2019-2001
درصد از مخارج بودجه عمومی دولت فدرال |
درصد از GDP |
درصد |
درصد |
میلیارد$ |
میلیارد$ |
بر حسب دلار |
بر حسب درصد |
مأخذ: [5].
برای افق آتی نیز مطالعات نشانگر حفظ با ثبات نسبت مخارج این طرح از تولید ناخالص داخلی استرالیاست. شکل 17 مخارج طرح مستمری سنی را برحسب تولید ناخالص داخلی برای افق 2035-2017 نشان میدهد.
این صندوق در سالهای مختلف سهمی بین 2.5 الی 3 درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. این مسئله نکته مهمی را نشان میدهد که وقتی کمکهای دولت بهصورت هدایت شده و در مسیر اصلی خود باشد و از بخشهای مختلف پرداخت نشود، میتوان با هزینه کم، کارایی بالایی را در کمک به اقشار کمدرآمد ایجاد کرد [13].
شکل 17. نمودار مخارج طرح مستمری سنی بهصورت سهم از تولید ناخالص داخلی (درصد)
سهم از تولید ناخالص داخلی (درصد) |
مأخذ: [20].
شکل 17 نشان میدهد، این طرح در دوره 20ساله سهمی بین 2.5 الی 3 درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. بهنظر میرسد حمایت هدفمند تعریف شده در این طرح و تأکید بر آزمون استطاعت برای شناسایی افراد نیازمند به حمایت، نقش بسزایی در کنترل هزینههای این طرح درعین کارایی بالای آن در کمک به اقشار کمدرآمد دارد.
در اصل، هزینههای بازنشستگی سنی به سه عامل جمعیت سن واجد شرایط دریافت مستمری سنی، نرخ پرداختی و آستانههای تعریف شده در آزمون وسع بستگی دارد. در حدفاصل سالهای 2019-2001، اندازه جمعیت واجد شرایط دریافت مستمری سنی با 46 درصد رشد به 3.9 میلیون نفر رسیده است. در این دوره نرخ رشد افراد واجد شرایط دریافت مزایای مستمری سنی از رشد جمعیت که حدود 32 درصد گزارش شده بیشتر بوده است که این موضوع انعکاسدهنده پدیده کهنسالی جمعیت در کشور استرالیاست. همچنین در دوره مشابه، حداکثر نرخ پرداخت مستمری سنی (شامل کمکهزینههای تکمیلی)، بهصورت حقیقی به میزان 28 درصد برای زوجها و 37 درصد برای مجردها افزایش یافته؛ که این مسئله در شکل 18 نشان داده شده است. گفتنی است در این دوره، میانگین کل درآمد هفتگی مردان به میزان 19 درصد بهصورت واقعی افزایش یافته است.
شکل 18. نمودار تحولات حداکثر مستمری سنی و متوسط درآمد کل هفتگی مردان در بازه 2001-2019
بر حسب دلار |
تعدیل شده بر اساس ۲۰۰۰-۲۰۰۱ |
۲۰۰۹ |
۲۰۰۹ |
نرخ مجردین |
نرخ مجردین |
نرخ مجردین |
نرخ مجردین |
MTAWE |
مآخذ: [25] [22] [13].
همچنین دو جدول 13 و 14 نشاندهنده افزایش تعداد افراد دریافتکننده مستمری سن، بین سالهای 1998 تا 2018 به تفکیک نوع مستمری دریافتی بههمراه هزینه مربوطه است [13].
جدول 13. هزینه سالیانه «مستمری سن» در سال 1997
سال |
تعداد افراد |
هزینه (میلیون دلار) |
|||||
مستمری کامل |
مستمری جزئی |
بدون مستمری |
مستمری کامل |
مستمری جزئی |
کل |
||
مرد |
تنها |
124.580 |
52.599 |
402.730 |
1.865 |
574 |
2.439 |
زوج |
248.601 |
152.118 |
3.103 |
1.332 |
4.435 |
||
زن |
تنها |
477.563 |
159.689 |
491.571 |
7.147 |
1.706 |
8.853 |
زوج |
289.730 |
172.388 |
3.616 |
1.479 |
5.092 |
||
کل |
1.140.474 |
536.794 |
894.301 |
15.730 |
5.092 |
20.821 |
مأخذ: [20].
جدول 14. هزینه سالیانه «مستمری سن» در سال 2017
سال |
تعداد افراد |
هزینه (میلیون دلار) |
|||||
مستمری کامل |
مستمری جزئی |
بدون مستمری |
مستمری کامل |
مستمری جزئی |
کل |
||
مرد |
تنها |
243.976 |
103.898 |
709.859 |
5.772 |
1.840 |
7.611 |
زوج |
399.383 |
321.618 |
7.122 |
4.292 |
11.414 |
||
زن |
تنها |
507.877 |
222.821 |
669.969 |
12.058 |
3.945 |
15.960 |
زوج |
338.449 |
258.302 |
6.035 |
3.447 |
9.483 |
||
کل |
1.489.685 |
906.639 |
1.409.828 |
30.943 |
13.525 |
44.468 |
مأخذ: همان.
مقایسه ارقام دو جدول نشاندهنده، افزایش تعداد افراد دریافتکننده مستمری کامل و مستمری جزئی بهترتیب 30 درصد و ۶۰ درصد و افزایش هزینه بهموجب آن است.
جدول 15 نیز نشاندهنده هزینه مستمری افراد نظامی عضو DVA در سالهای 1997 و 2017 است.
جدول 15. هزینه سالیانه مستمری DVA -۱۹۹۷ و 2017- دلار
|
مستمری ازکارافتادگی ۱۹۹۷ |
مستمری از کار افتادگی ۲۰۱۷ |
مستمری زنان بیوه ۱۹۹۷ |
مستمری زنان بیوه ۲۰۱۷ |
بازنشستگان خدمات ۱۹۹۷ |
بازنشستگان خدمات ۲۰۱۷ |
کل ۱۹۹۷ |
کل ۲۰۱۷ |
تعداد افراد |
159.107 |
88.974 |
93.456 |
51.329 |
337.823 |
106.970 |
590.386 |
247.273 |
هزینه سالیانه (میلیون دلار) |
1.438 |
1.576 |
1.496 |
1.475 |
4.451 |
2.242 |
7.385 |
5.293 |
مأخذ: همان.
همانطور که پیشتر اشاره شد، مستمری سنی از طریق قانون تأمین اجتماعی سال 1991 اداره میشود. در این بین اداره خانوادهها، مسکن، خدمات اجتماعی و امور بومی استرالیا (FaHCSIA) مسئولیت مدیریت و سیاستگذاری در حوزه این طرح را برعهده دارد و سرویس استرالیا یا آژانس سنترلینک در اداره تأمین اجتماعی، مسئول ارائه خدمات دولتی بهموجب این برنامه در سراسر استرالیاست [22]. اداره خانوادهها، مسکن، خدمات اجتماعی و امور بومی استرالیا در سال 2007 با ادغام اداره سابق خانواده، خدمات اجتماعی و امور بومی تأسیس شد. در سال 2013، اداره خدمات اجتماعی (DSS) ذیل وزارت خانواده و تأمین اجتماعی استرالیا تأسیس گردید. جدول 16 اهم مجموعه وظایف و تعهدات این دو اداره را نشان میدهد [22].
جدول 16. حوزه وظایف و اختیارات ادارههای متولی لایه اول تأمین اجتماعی کشور استرالیا
اداره خانوادهها، مسکن، خدمات اجتماعی و امور بومی استرالیا |
اداره خدمات اجتماعی |
· سیاستها و برنامههای امنیت درآمد برای خانوادههای دارای فرزند، سرپرستان خانوار و سالمندان و افراد دارای معلولیت و ... · سیاستهای مرتبط با افراد معلول و ناتوان و سرپرستان خانوار · خدمات حمایت از جامعه بهاستثنای برنامه مراقبت از خانه و جامعه · هماهنگی سیاستهای مسکن و اجاره · برنامهها و سیاستهای مرتبط با زنان · ایجاد هماهنگی بین سیاستهای مختص به مردم بومی · پروژههای توسعه اشتغال |
· پژوهش در حوزه بازنشستگان · سیاستهای حمایت و تأمین درآمد برای خانوادهها، سرپرستان، سالمندان و افراد دارای معلولیت · سیاستهای حمایت از درآمد برای دانشآموزان و کارآموزان · ارائه خدمات برای خانوارهای دارای فرزند، معلول و سالمند · سیاستهای توسعهایی برای سالمندان فعال و معلولین بهغیر از سیاستهای استخدامی · تأمین بهداشت روانی جامعه · ارائه خدمات حمایت از خانواده و کودکان · رسیدگی به امور مسکن اجتماعی، کمکهای دولتی اجاره مسکن و بیخانمانها و مسکن بهصرفه · امور مرتبط با بخشهای غیرانتفاعی و داوطلبانه · امکانات مرتبط با مهاجران |
مأخذ: گردآوری توسط نویسنده.
در طرح مستمری سنی هر دو هفته مبالغ مستمری برحسب وضعیت تأهل فرد بهحساب آنها توسط سنترلینک واریز میشود. درحقیقت سنترلینک طیف گستردهای از خدمات را به افراد مختلف، شامل مهاجران و پناهندگان، افراد فقیر نیز ارائه میکند. این خدمات میتواند شامل جمعآوری اطلاعات از آنها و یا ارجاع آنها به نهادهایی باشد که میتوانند از آنها حمایت کنند.
درحقیقت، آژانس سنترلینک با استفاده از سرویس خدمات اطلاعات مالی (FLS) خود خدمات شناسایی، آموزش و اطلاعرسانی مالی به افراد جامعه ارائه میدهد. مسئولین FLS، راهنمایی کافی به افراد جامعه ارائه میدهند تا آنها در رابطه با سرمایهگذاریها و مسائل مالی خود در حال و آینده تصمیمگیری کنند. FLS بهعنوان یک نهاد مستقل، رایگان و قابل اتکاست که از روشهای مختلف همچون سمینارها، تلفن و قرار ملاقات به افراد خدمت ارائه میکند و هدف آن تشویق و کمک به مردم برای حفظ و بهبود سطح زندگی و به حداکثر رساندن درآمد بازنشستگی است. خدمات مشاوره مالی به افرادی که مشکل مالی دارند کمک میکند تا مشکلات مالی خود را رفع کنند و بتوانند آگاهانه انتخاب نمایند. این خدمات ممکن است بهصورت موردی باشد (بهعنوان مثال مشاوره به افراد) یا میتواند در قالب خدماتی همچون معرفی این افراد به دیگر نهادها، آموزش جامعه، برطرف کردن مشکلات مالی بدهکاران در دادگاهها باشد.
خدمات اضطراری پشتیبانی دولت نیز برای رفع نیازهای فوری افراد خدمت ارائه میکند. کمکها اغلب شامل بستههای غذایی و پوشاک، حملونقل افراد، هزینههای دارویی، کمک به محل اقامت، پرداخت قبضها، کمکهای بودجهای و گاهی پول نقد است. از طرف دیگر، متقاضیان سنترلینک اگر دارای مشکلات شخصی یا خانوادگی باشند (مانند مشکلات روانی) میتوانند از طریق شبکه مددکاری اجتماعی سنترلینک به خدمات مشاوره دسترسی پیدا کنند [13].
علاوهبر مزایای طرح مستمری سنی و مکملهای اعطایی ذیل آن، در لایه اول نظام درآمد بازنشستگی کشور استرالیا همانطور که در بخش 3 اشاره شد، مزایای دیگری همچون کمکهزینه دولتی اجاره مسکن، پرداختی برای حمایت از درآمد شامل پرداختی به جویندگان کار، پرداختی برای حمایت از، معلولین و ازکارافتادگان، پرداختی خانوار و درنهایت پرداختهای انتقالی غیرنقدی نیز وجود دارد. در این بخش به اهم این طرحها خواهیم پرداخت.
بهموجب این کمکهزینه زمانیکه اجاره پرداختی توسط فرد واجد شرایط دریافت مستمری سنی (AP) بیشتر از آستانه معین باشد، کمکهزینه اجاره دولتی 75 درصد آن را تا سقفی مشخص پرداخت میکند. آستانه واجد شرایط برای یک فرد مجرد بدون فرزند وابسته برابر با 124.60 دلار در هر دو هفته است. حداکثر پرداخت کمکهزینه اجاره دولتی در هر دو هفته 139.60 دلار برای اجارههایی به میزان 310.73 دلار یا بیشتر در هر دو هفته است. در این بین، مقدار مزایا و آستانههای متفاوتی برای زوجها، افراد دارای مسکن مشترک و افراد دارای فرزندان تحت تکفل، اعمال میشود. سالیانه حداکثر مبالغ پرداختی و آستانه اجاره با استفاده از شاخص CPI در ماههای مارس و سپتامبر تعدیل میگردد.
بااینحال، اکثر واجدین شرایط دریافت مستمری سنی صاحبخانه هستند. آمار مربوط به سال 2019 وزارت خدمات اجتماعی استرالیا نشان میدهد، 73 نفر از اعضای این طرح دارای خانه شخصی بودهاند و 14 درصد از آنها کمکهزینه اجاره برای تأمین هزینههای اجاره محل سکونت خود دریافت کردهاند؛ همچنین 5 درصد در مراکز مراقبت از سالمندان و 4 درصد در خانههای عمومی زندگی میکنند. در سال 2019، حدود 133,800 زن مجرد، 86,800 مرد مجرد و 79,500 زوج علاوهبر مستمری سنی خود، کمک اجاره دولتی دریافت کردهاند.
این پرداختی در لایه اول نظام درآمد بازنشستگی کشور استرالیا با هدف حفظ و حراست از سطوح درآمدی افراد طی ناملایمات اقتصادی و اجتماعی تعبیه شده است. مطابق این رویکرد میتوان مزایای اعطایی طی طرح مستمری سنی را نیز ذیل این پرداختی تعریف کرد؛ چراکه این مستمری درنتیجه کاهش توانایی فرد در ادامه اشتغال و تأمین درآمد پرداخت میشود. ازجمله مهمترین مزایای اعطایی ذیل این طرح میتوان به پرداختی به جویندگان کار، مزایای سرپرستی و پرداختی برای حمایت از از کارافتادگان و یا معلولین که در ادامه به جزئیات آن خواهیم پرداخت، اشاره کرد.
کمکهزینه شروع مجدد و کمکهزینه جوانان از اصلیترین پرداختهای حمایتی این طرح محسوب میشود. این طرح با هدفگذاری افراد جویای کار فاقد شغل که در سن کار قرار دارند، سعی در ارائه حمایت لازم جهت تأمین موقت فرد در دوران بیکاریاش میکند. درحقیقت مزایای دو طرح صدرالذکر همان بیمه بیکاری بوده که دولت برای تأمین افراد با شرایط خاص در نظر گرفته است.
نکته حائز اهمیت در این طرح آن است که جویندگان کار باید هر دو هفته به مراکز مشخص شده ازسوی دولت مراجعه کرده و از طریق مشاوران مستقر در واحدها، لیست کارهای مرتبط با سطح تخصص و علاقه خود را بررسی کنند تا در صورت یافتن موقعیت مناسب بتوانند کار خود را در موقعیت جدید شروع کند [26].
کمکهزینه افراد جویای کار مختص به جوانان، شامل افراد بین 16 تا 21 سال که بهدنبال کار هستند، میشود. در این بین، کمکهزینه جوانانی که هنوز مستقل نشدهاند، مبتنیبر آزمون درآمد خانواده آنهاست. پرداختی پایه این کمکهزینه بهشرح جدول 17 است [27]:
جدول 17. کمکهزینه جوانان (بهازای هر دو هفته، دلار)
وضعیت |
نرخ پایه پرداختی[ |
زیر ۱۸ سال، غیرمستقل |
۱۹۰.۵ |
زیر ۱۸ سال، مستقل |
۲۴۸.۱ |
۱۸ سال به بالا، مستقل |
۳۴۸.۱۰ |
۱۸ سال به بالا، غیرمستقل |
۲۲۹.۱ |
تنها، با فرزند |
۴۵۶ |
زوج، بدون فرزند |
۳۴۸.۱ |
زوج، با فرزند |
۳۸۲.۲ |
مأخذ: [21].
شرایط احراز برای دریافت کمکهزینه شروع مجدد بهشرح زیر میباشد و نرخ پرداختی آن در جدول 18 اشاره شده است.
مبالغ ذکر شده در سال 2021 بهدلیل شرایط کرونا، پرداختی بیشتری را به افراد شامل میشود که این مبالغ، شامل 150 دلار بهطور ثابت بهازای هر دو هفته به تمام گروههای پرداختی است.
جدول 18. کمکهزینه شروع مجدد (بهازای هر دو هفته، دلار)
موقعیت |
حداکثر پرداختی |
تنها، بدون فرزند |
715 (مقدار پایه+ ۱۵۰ پرداخت اضافه برای کرونا) |
تنها، با فرزند |
762 (مقدار پایه+ ۱۵۰ پرداخت اضافه برای کرونا) |
تنها، بالای 60 سال، بعد از 9 ماه |
762 (مقدار پایه+ ۱۵۰ پرداخت اضافه برای کرونا) |
زوج (هرکدام) |
660.80 (مقدار پایه+ ۱۵۰ پرداخت اضافه برای کرونا) |
مأخذ: همان.
شکل 19 روند تعداد افراد واجد شرایط دریافت مزایای بیمه بیکاری شامل کمک هزینه جوانان یا شروع مجدد آن را برای سالهای 2001 تا 2018 نشان میدهد.
شکل 19. نمودار تعداد افراد دریافتکننده بیمه بیکاری به تفکیک زن و مرد
900.000 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 |
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 |
مأخذ: [21].
شکل 19 نشان میدهد، در سال 2018، 5.2 درصد کل جامعه مزایای بیکاری دریافت کردهاند که این نرخ، 5.1 درصد در میان زنان و 5.3 در میان مردان بوده است. در سال 2018، تعداد کل افراد دریافتکننده بیمه بیکاری برابر با 800 هزار نفر شامل 406 هزار نفر مردان و 395 هزار نفر زنان است [26].
در سال 2018، 25 درصد از دریافتکنندگان مزایای بیکاری (شامل کمکهزینه جوانان و کمکهزینه شروع مجدد است)، این حمایت را برای کمتر از یک سال، 26 درصد برای 2 الی 5 سال و 34 درصد برای 5 سال یا بیشتر دریافت کردهاند [28].
این برنامه حمایتی برای پوشش بخشی از هزینههای فرزندان و کمک به والدین برای اختصاص زمان کافی جهت تربیت آنها در بخش پرداختیهای مربوط به حمایت از درآمد تعبیه شده است. درحقیقت این برنامه حمایتی که به والدین پرداخت میشود، حاشیه امن برای والدین جهت اختصاص زمان کافی پرورش فرزندشان است. در این طرح همچنین فقط یکی از والدین یا سرپرستها میتواند سرپرست اصلی باشد و هزینه پرداختی را دریافت کنند. در این بین، والدین تنها و والدین بهترتیب امکان دریافت این پرداختی را تا سن 6 و 8 سالگی فرزندانشان دارند [26]. شرایط احراز دریافت این مزایا شامل سکونت در استرالیا طی آزمون استطاعت، اعلام سطح درآمد پیش از تولد فرزند و داشتن فرزند زیر 8 سال برای والدین تنها و فرزند زیر 6 سال برای والدین غیرتنهاست.
مزایای این حمایت مشمول مالیات بوده که بهطور دو هفته یکبار و حداکثر مقدار آن بهشرح زیر است؛
شکل 20، والدین دریافتکننده مزایای سرپرستی را برای دوره 2001 تا 2018 نشان میدهد.
شکل 20. نمودار والدین دریافتکننده مزایای سرپرستی بین سن 18 الی 64 سالگی- 2018-2001 (درصد)
700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 |
مأخذ: همان.
آمارها نشان میدهد، 24 درصد افراد کمتر از 2 سال و 45 درصد افراد بیشتر از 5 سال مزایای سرپرستی را دریافت کردهاند.
در این طرح درجات مختلفی از ناتوانی و ازکارافتادگی شامل اختلال و محدودیت عملکرد تا از دست دادن کامل آن، تعریف شده است. این معلولیتها و ازکارافتادگیها میتواند از علتهایی همچون اختلالات ژنتیک، بیماریها، حوادث، پیری، آسیبها یا ترکیبی از آنها ایجاد شود. این ناتوانی ناظر بر اختلال در عملکرد بدن (شامل عملکرد ذهنی) و نقص عضو مانند از دست دادن بینایی، شنوایی، اختلال در روحیه، گفتار و ... است. ازاینرو، مفهوم ازکارافتادگی در کشور استرالیا طیف وسیعتری از مفاهیم را دربرمیگیرد.
این نقوص بر فرایند آموزشی و شغلی افراد اثر گذاشته و منجر به کاهش توانایی فرد در کسب درآمد و اداره هزینههای وی میشود؛ بنابراین، فرد مذکور در نظام تأمین اجتماعی استرالیا واجد شرایط دریافت حمایت میگردد. گزارش منابع انسانی کشور استرالیا نشان میدهد، در سال 2018 بیش از 4 میلیون فرد ازکارافتاده در جامعه شناسایی شده که حدود 15 درصد جمعیت را تشکیل میدهند.
آمارها مبین آن است که با افزایش سن، میزان ازکارافتادگی نیز افزایش مییابد. نزدیک به 12 درصد افراد در سن پایینتر از 65 سال دچار ازکارافتادگی هستند و این آمار برای افراد بالای 65 سال به 50 درصد میرسد [21].
بهطورکلی، خدمات حمایت ویژه معلولیت (ازکارافتادگی) بهطور عمده برای افراد زیر 65 سال هدفگذاری شده؛ اما حمایت برای افراد بالای 65 سال نیز مهیا شده است. حمایت ویژه ازکارافتادگان علاوهبر پرداخت نقدی شامل موارد زیر در این طرح میشود:
خدمات حمایت ویژه معلولیت (ازکارافتادگی) باعنوان طرح بیمه ملی معلولین (NDIS) شناخته میشود. جدول 18 توزیع درآمد افراد دارای معلولیت را در گروههای مختلف سنی نشان میدهد.
جدول 19. توزیع درآمد افراد دارای معلولیت و افراد فاقد در گروههای سنی مختلف- 2019
منبع اصلی درآمد |
با معلولیت |
بدون معلولیت |
درآمد براساس حقوق و دستمزد |
24% |
71% |
سن 24-15 سال |
48% |
83% |
سن 64-25 سال |
42% |
80% |
بالای 65 سال |
3.9% |
12.9% |
درآمد مستمری دولتی و امتیازات |
56% |
13% |
سن 24-15 سال |
44% |
11% |
سن 64-25 سال |
42% |
7.4% |
بالای 65 سال |
70% |
49% |
مأخذ: [29].
جدول 19 نشان میدهد، بیش از 71 درصد درآمد افرادی که معلولیت ندارند، از محل دستمزد و حقوق شکل میگیرد و این رقم برای افراد 15 تا 65 سال بیش از 80 درصد میباشد و برای افراد بالای 65 سال این رقم 12 درصد است. اما برای افراد دارای معلولیت (ازکارافتاده) منبع درآمد از محل دستمزد در کل 24 درصد بوده و برای سنین 15 تا 64 سال نزدیک 50 درصد میباشد و برای افراد بالای 65 سال 4 درصد است.
همچنین جدول فوق نشان میدهد، مستمری دولتی حدود 50 درصد درآمد سالمندان سالم را به خود اختصاص میدهد که این رقم برای سالمندان دارای معلولیت (ازکارافتاده) به رقم 70 درصد میرسد.
مطابق گزارش منابع انسانی استرالیا، حدود 746 هزار نفر از افراد بالای 16 سال، حمایتهای معلولیت (ازکارافتادگی) دریافت میکنند که حدود 90 درصد آنها در بازه سنی 16 تا 64 هستند. در این طرح افراد براساس سن و داشتن فرزند از نرخهای متفاوت مزایا برخوردار میشوند. آستانه سنی مشخصکننده سطح مزایای اعطایی در این طرح 21 سال در نظر گرفته شده است و نرخهای پرداختی دو بار در سال در ماههای مارس و سپتامبر تعدیل میشوند. جدول 19 میزان پرداختی به افراد دارای معلولیت با سن کمتر یا بیشتر از 21 سال را نشان میدهد.
جدول 20. پرداخت به افراد دارای معلولیت (ازکارافتاده) بالای 21 سال- 2019
پرداختی دو هفته یکبار (دلار) |
فرد تنها |
زوج (بهازای هر زوج) |
زوج بهصورت ترکیبی |
زوج بهصورت جدا، بهدلیل بیماری |
بیشترین نرخ پایه |
860.6 |
648.70 |
1297.40 |
860.60 |
بیشترین مکمل بازنشستگی |
69.60 |
52.50 |
105 |
69.60 |
مکمل انرژی |
14.10 |
10.60 |
21.20 |
14.10 |
کل مبلغ |
944.30 |
711.80 |
1423.60 |
944.30 |
مأخذ: [21].
مطابق اطلاعات مندرج در جدول 20، افراد دارای معلولیت که بیشتر از 21 سال سن داشته باشند- حتی اگر 65 سال داشته باشند- مبلغی باعنوان حمایت از معلولین (ازکارافتاده) به آنها پرداخت میشود. این مزایا برای افراد مجرد برابر با 944 دلار و برای افراد متأهل برابر با حدود 711 دلار بهصورت جداگانه و 1423 دلار درمجموع میباشد. در این بین، اگر فرد متأهلی به هر دلیلی تنها زندگی کند مزایای قابلاعطا بهموجب طرح حاضر برابر 944 دلار خواهد بود.
جدول 21. پرداخت به افراد دارای معلولیت (ازکارافتاده) زیر 21 سال- 2019
موقعیت فرد |
حداکثر پرداختی برای هر دو هفته (دلار) |
تنها، جوانتر از 18 سال و وابسته |
385.10 |
تنها، جوانتر از 18 سال و مستقل |
594.40 |
تنها، بین 18 تا 20 و وابسته |
436.50 |
تنها، بین 18 تا 20 و مستقل |
594.40 |
یک فرد از یک زوج، و جوانتر از 21 سال |
594.40 |
مأخذ: همان.
جدول 21 نشان میدهد، درخصوص افراد کمتر از 12 سال سن و وضعیت استقلال وی از خانواده در تعیین میزان مزایای این طرح مؤثر است.
آمارهای اداره منابع انسانی دولت استرالیا نشان میدهد که در سال 2019 حدود 82 درصد از دریافتکنندگان مستمری افراد دارای معلولیت (ازکارافتادگی) که در بازه سنی 64-16 قرار دارند، حداقل 5 سال و 53 درصد بیش از 10 سال مزایا دریافت کردهاند.
در کنار دو طرح پرداختی به جویندگان کار و پرداختی برای حمایت از ازکارافتادگان و افراد دارای معلولیت در طرح حمایت از درآمد، شاهد مجموعه پرداختی بهمنظور مراقبت از سالمندان نیز هستیم. مزایای این طرح به افرادی تعلق میگیرد که شخصاً برای حداقل 6 ماه در منزل خود بهصورت دائمی از فرد دارای معلولیت و یا سالمند مراقبت میکنند.
طرح مستمری سنی بهعنوان یک شبکه ایمن در سیستم درآمد بازنشستگی، متضمن تأمین حداقل استاندارد زندگی در دوران بازنشستگی است. اما در کنار مزایای این طرح، بازنشستگان با طیف وسیعی از خدمات و امتیازات دولتی نیز حمایت میشوند. درحقیقت، علاوهبر پرداختیها و حمایتهای نقدی موجود در لایه اول، در نظام تأمین اجتماعی دولت استرالیا، به دریافتکنندگان طرح حمایت از درآمد و افراد کمدرآمد امتیازاتی نیز اعطا میشود.
بازنشستگان استرالیایی به خدمات بهداشتی، مراقبت از سالمندان و سایر خدمات دولتی که ارزش آنها بیش از حداکثر نرخ مستمری سنی است، دسترسی دارند. استرالیاییهای مسنتر نیز نسبت به افراد شاغل با درآمدهای مشابه، مالیات کمتری میپردازند و برای طیف وسیعی از هزینهها امتیازاتی دریافت میکنند. اکثر استرالیاییهای 65ساله و بالاتر نیز دارای سطوح بالایی از مالکیت خانه هستند که این امر باعث کاهش هزینههای جاری مسکن آنها میشود. ازاینرو، ایندست امتیازات برای درک بهتر مزایای اعطایی به سالمندان کشور استرالیا طی نظام تأمین اجتماعی این کشور باید بررسی شود. گزارش خزانهدار استرالیا نشان میدهد؛ زمانیکه اشکال مختلف حمایت در محاسبات لحاظ میشود، اکثر خانوارهای بازنشسته بالاتر از خطفقر قرار میگیرند. در این بین، افراد مستثنا تنها شامل افراد فاقد مسکن و بازنشستگان پیش از موعد هستند. گفتنی است این امتیازات و خدمات یارانهای غیرنقدی در دو سطح فدرال و ایالتی در سیستم پرداخت میشود [5].
مجموعه این خدمات که شامل خدمات سلامت، درمان و مراقبت از سالمندان رایگان یا یارانهای میشود منحصر به افراد بازنشسته نبوده و نقش مؤثری بر رفاه آحاد جامعه در کل نظام تأمین اجتماعی ایفا میکند. درحقیقت این مزایا که عمدتاً به نوع کالایی موسوم هستند؛ به افراد در گروههای سنی مختلف و بازنشستگان با سطوح مختلف درآمدی پرداخت میشود؛ ازاینرو برای سایر افراد جامعه نقش کلیدی دارد. این درحالی است که علاوهبر آنکه یک منبع مهم حمایت از بازنشستگان کمدرآمد محسوب میشوند، بهعنوان یک مکمل برای بازنشستگان با درآمد بالاتر عمل میکند [30].
گفتنی است، نوع خدمات و درجه استفاده از آن با افزایش سن خانوارها تغییر میکند. خانوادههای جوانتر از طریق مزایای مرتبط با آموزش ابتدایی، متوسطه و عالی، حمایت غیرنقدی قابلتوجهی دریافت میکنند. خانوارهای مسنتر از طریق خدمات بهداشتی، پرداخت انتقالی غیرنقدی قابلتوجهی دریافت میکنند. شکل 21 جزئیات مربوط به سبد و ارزش خدمات اعطایی به افراد در گروههای سنی مختلف را نشان میدهد.
شکل 21. نمودار ارزش هفتگی پرداخت انتقالی دولت در قالب کالا برحسب گروههای سنی– دلار- 2018
سایر مسکن و انرژی خدمات مراقبت از کودک سایر مزایای سلامت دارو خدمات سلامت جامعه مراقبتهای درمانی خاص مزایای تحصیلی |
800 700 600 500 400 300 200 100 0 |
800 700 600 500 400 300 200 100 0 |
15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 و بالاتر75 |
مأخذ: [31].
نقلوانتقالات اجتماعی کالاها و خدمات اقلامی هستند که بهصورت رایگان یا با قیمت یارانهای توسط دولت ارائه میشوند. مزایای تحصیلی شامل تحصیل پایه، تحصیلات عالی و سایر مزایای تحصیلی است. «سایر مزایای سلامت» شامل تخفیف بیمه درمانی خصوصی و سایر مزایای بهداشتی است.
شکل 21 ارزش و نوع پرداخت انتقالی دولت در قالب کالا را بهصورت هفتگی برای گروههای مختلف سنی را نشان میدهد. این پرداخت انتقالی شامل مزایای تحصیلی، مراقبتهای درمانی خاص، خدمات سلامت جامعه، دارو، سایر مزایای سلامت، خدمات مراقبت از کودک، مسکن و انرژی، و... میشود. برای خانوار 55 سال و بالاتر، عمده پرداختهای انتقالی اعطایی در بخش سلامت و درمان است که شامل مراقبتهای درمانی خاص، خدمات سلامت جامعه و دارو میباشد، اما برای افراد زیر 54 سال مزایای تحصیلی، سهم قابل ملاحظهای دارد. متوسط ارزش هفتگی این پرداخت انتقالی حدود 350 دلار در سن 64-55 برای هر هفته بوده که تا حدود 600 دلار برای افراد 75 سال به بالا در هر هفته افزایش نیز مییابد.
در نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا همچنین کارت امتیاز بازنشستگی بهطور خودکار برای واجدین شرایط دریافت مستمری سنی، والد تنها در طرح مزایای سرپرستی و مستمری حمایت ازکارافتادگی صادر میشود. همچنین افراد بالای 60 سال که بیش از 39 هفته بهطور مداوم یک (یا ترکیبی) از پرداختی جویندگان کار، کمکهزینه بیماری و کمکهزینه بیوه را دریافت کردهاند نیز واجد شرایط دریافت کارت امتیاز بازنشستگی هستند. مطابق آمار اداره خدمات اجتماعی در سال 2019، حدود 2,649,000 نفر بالای 65 سال دارای کارت امتیاز بازنشستگی هستند [13].
مجموعه امکانات مربوط به دارندگان این کارت و افراد تحت تکفل آنها بهشرح زیر است:
در کنار کارت امتیاز بازنشستگی که بهطور خودکار برای واجدین شرایط برخی از طرحهای حمایتی صادر میشود؛ کارت دولتی سلامت سالمندان نیز به استرالیاییهای بالاتر از سن احراز برای دریافت مستمری سنی که از پرداختیهای مختص به حمایت از درآمد برخوردار نیستند، اعطا میشود. این کارت برخلاف کارت امتیاز بازنشستگی، نه بهصورت خودکار بلکه با درخواست فرد واجد شرایط صادر میگردد. ازجمله شرایط احراز دریافت کارت مذکور، آزمون درآمد با آستانه 55808 دلار در سال برای مجردها و 89290 دلار در سال برای زوجها با احتساب کمکهزینههای اضافی برای هر فرزند تحت تکفل است. همچنین دریافت این کارت به آزمون دارایی احتیاجی ندارد. آستانههای مربوط به آزمون درآمد، هرساله در ماه سپتامبر مطابق با شاخص قیمت مصرفکننده تعدیل میشوند. افرادی که دارای کارت دولتی سلامت سالمندان هستند، بهاستثنای خدمات شنوایی، به همان امتیازات اعطایی دولت استرالیا ذیل کارت امتیازات بازنشستگی، دسترسی دارند [5].
طرح وام بازنشستگی در سال 1985 بهمنظور حفظ سطح استاندارد زندگی در دوران بازنشستگی مطرح شد. در این طرح بستر لازم جهت دریافت وام معاف از مالیات ازسوی دولت فدرال برای واجدین شرایط فراهم شد. این طرح در سال 2019 مورد اصلاحات گسترده دولت قرار گرفت؛ بهگونهای که مزایای این طرح به بازنشستگان دارای اموال نیز تسری داده شد. یک مستمریبگیر واجد شرایط (یا شریک زندگی او) بهموجب این طرح میتوانند سطح مستمری همراه با وام بازنشستگی خود را به 150 درصد حداکثر نرخ مستمری سنی دو هفتهای، افزایش دهند. در این بین، بازنشستگان دارای بودجه شخصی میتوانند کل مبلغ 150 درصد حداکثر نرخ مستمری سنی در هر دو هفته را بهعنوان وام دریافت کنند. ازاینرو مبلغ وام برابر با 36121.80 دلار در سال برای مجردها و 54451.80 دلار در سال برای زوجهاست.
براساس این طرح، پرداختهای اضافی بالاتر از مستمری سنی بهعنوان بدهی تضمین شده در برابر املاک و مستغلات متعلق به شخص تعلق میگیرد. نرخ بهره بدهی در سال 2020 برابر با 4.5 درصد است. دولت معمولاً این بدهی را زمانیکه دارایی تضمینکننده وام فروخته میشود، یا پس از فوت شخص از دارایی شخص، وصول مینماید. همچنین این طرح داوطلبانه است و افراد میتوانند هر زمان که بخواهند انصراف دهند. کل وام این صندوق به چند عامل، سن هر فرد، سن شرکای زندگی آنها و ارزش املاک و مستغلات آنها بستگی دارد. بازپرداخت این وام شامل مبلغ وام، بهره تعلق گرفته و برخی از هزینههای قانونی میگردد [17].
هدف این بخش مروری هرچند اجمالی بر سیستم مالیاتی کشور استرالیاست. تبیین نظام مالیاتی بهعنوان مهمترین منابع تشکیلدهنده بودجه دولت، ما را در قضاوت منطقیتر درخصوص حدود دخالت و هزینهکرد دولت در بخش تأمین اجتماعی یاری میکند. در این بخش به ارائه مقدمهای گسترده از چارچوب سیستم مالیاتی کشور استرالیا میپردازیم. در این بین کشورهای مشترکالمنافع که پیشتر نیز اشاره شد، همان دولت فدرال (یا ملی) استرالیا را تشکیل میدهند که میتواند بر همه مؤدیان استرالیایی مالیات اعمال کنند.
در استرالیا فرایند مالیاتستانی براساس یک مدل خودارزیاب است که در آن مالیاتدهندگان مسئول تسلیم اظهارنامه مالیاتی خود هستند. در این راستا، افراد و شرکتها ملزم به ارائه سالیانه اظهارنامه مالیاتی خود هستند، که درخصوص شرکتها علاوهبر اظهارنامه مالیاتی، تسلیم اوراق مختص به مالیات بر کالا و خدمات و مالیاتهای تکلیفی نیز الزامی است. در این سیستم بهصورت تصادفی صحت اظهارنامههای توسط اداره مالیات استرالیا مورد بررسی قرار میگیرد و عمدتاً مبنای اصلی بر صحت همه اظهارنامههاست.
بهطورکلی، مالیاتهای پرداختی در نظام مالیاتی کشور استرالیا براساس نرخهای اصابت بهشرح شکل 22 است [32] و [33].
شکل 22. طیف مالیات برای شهروندان استرالیا
مالیات زمین |
مالیات بر کالا و خدمات |
مالیات بر درآمد |
مالیات بر شرکت |
مالیات بر نقلوانتقال ملک |
کمدرآمد |
متوسط |
متوسط به بالا |
بالا |
خیلی بالا |
مأخذ: [32] و [33].
سیستم مالیاتی استرالیا در حقیقت ترکیبی از مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم است که بسته به نوع مالیات توسط دولت ملی و یا ایالتی وضع میگردد. در این بخش بهشرح هریک خواهیم پرداخت.
دولت فدرال استرالیا صلاحیت دارد تا بر درآمد حاصل از تمام منابع ساکنان استرالیا و درآمد حاصل از بسترهای مهیا شده در استرالیا برای افراد غیر مقیم مالیات اخذ نماید. در استرالیا ویژگیهایی برای افراد یا شرکتهای مقیم در کشور تعیین شده است تا بتوان آنها را بهسادگی برای اهداف مالیاتی غربال کرد. همچنین منشأهای درآمد و سود شرکتها و تعیین آن امر که از محل کسبوکار و یا محل استقرار حاصل شده است، در استرالیا از قاعدهای مشخص برخوردار است. در این بین، مجموعه معاهدات مالیاتی میان استرالیا و سایر کشورها جهت جلوگیری از وضع مالیات مضاعف منعقد میشود تا مالیات تنها یکبار به میزان معین وضع شود. مالیاتهای فدرال شامل انواع مالیات بر درآمد و مالیات بر مصرف که همان مالیات بر کالا و خدمات است، میشود.
در این نوع مالیات، مأخذ اصلی درآمد مشمول مالیات است که عموماً از تفاضل میان کل درآمد قابل ارزیابی فرد منهای هرگونه هزینه قابلقبول (کسور مجاز) است. در این بین، اگر شخص حقیقی یا حقوقی در سال مالیاتی متحمل زیان شود، امکان تهاتر زیان در نظام مالیاتی کشور استرالیا به سالهای آینده وجود دارد. گفتنی است، درآمد قابل ارزیابی شامل مواردی مانند حقوق، دستمزد، درآمد حاصل از تجارت، بهره، اجاره و سود سهام میباشد. کسور نیز عموماً شامل هزینههایی میشود که علاوهبر کسور خاص مجاز مندرج در قانون در جریان کسب درآمد یا تولید، فرد متحمل شده است. در این فرایند هزینههای شخصی یا هزینههای سرمایهای بهعنوان هزینههای قابلقبول شناسایی نمیشود. بااینحال، در صورت احراز شرایط خاص، امکان تسویه زیان در مقابل سایر انواع درآمد برای افراد و یا شرکتها وجود دارد. اداره مالیات استرالیا (ATO) وظیفه اخذ این مالیات از استرالیاییهای شاغل در هر سال مالیاتی را دارد. در استرالیا، سالهای مالیاتی از 1 ژوئیه تا 30 ژوئن سال بعد ادامه دارد [34].
این نوع مالیات شامل مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (PIT)، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی یا شرکتها (CIT) میشود. در ساختار نظام مالیاتی کشور استرالیا مالیات بر عایدی سرمایه (CGT) نیز از نرخ و براکتهای تعیین در مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی تبعیت میکند.
این نوع مالیات بر سود حاصل از فروش داراییها وضع میشود و مبتنیبر قوانین خاص ارزیابی سود سرمایه است. در این نوع مالیات، داراییهای مشمول CGT شامل داراییهای مشهود و غیرمشهود شده و از این حیث دارای اهداف مالیاتی بسیار گسترده میباشد. در این بین برخی از داراییها مانند وسایلنقلیه موتوری، داراییهای استفاده شخصی و محل سکونت اصلی افراد مشمول معافیت از این نوع مالیات هستند؛ اما افراد خارجی مقیم استرالیا، تنها بر روی طیف محدودی از داراییها همچون املاک، مخاطب مالیات بر عایدی سرمایه قرار میگیرند. در فرایند مالیات بر عایدی سرمایه، اگر دارایی سرمایهای توسط فرد بیش از 12 ماه نگهداری شود، از 50 درصد تخفیف مالیاتی برخوردار میشود. همچنین بهسبب آنکه سود ناشی از نقلوانتقال دارایی سرمایهای در نظام مالیاتی کشور استرالیا جزء درآمد قابل ارزیابی فرد محسوب میشود، لذا براساس نرخ و رویه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، محاسبه و اخذ میشود.
افراد براساس سطوح درآمد خود مشمول مالیات میشوند. این درآمد مشمول مالیات، شامل عایدی سرمایه ناشی از نقلوانتقال داراییهای سرمایهای نیز میشود. در کشور استرالیا بنابر قانون مالیات بر درآمد، همه افراد مقیم استرالیا و یا افراد غیرمقیم بسته به منشأ درآمدی آنها میتوانند مشمول مالیات بر درآمد و یا مالیات بر عایدی سرمایه شده و موظف به پرداخت مالیات هستند.
در مالیات بر درآمد حقیقی، سطوح درآمدی افراد به پنج طبقه مالیاتی تقسیم میشود و برای هر طبقه نرخ مالیات مخصوصی تعیین شده است. سطح درآمد فرد و برایند نرخهای مالیاتی هر طبقه مالیاتی که بهصورت تصاعدی تعریف شده است، مالیات مربوط به هر شخص را مشخص میکند. تصاعدی بودن نرخهای مالیاتی بدان معناست که به افرادی با سطوح درآمد بالاتر نرخهای بالاتر مالیاتی اصابت مینماید. توضیح آنکه، اگر درآمد فرد افزایش یابد بهگونهای که در طبقه مالیاتی بالاتر جای بگیرد، تنها بخشی از درآمد فرد در طبقه بالاتر قرار گرفته است و با نرخ طبقه بالاتر محاسبه میگردد و با سایر مبالغ مالیاتی فرد در طبقات پایینتر جمع میشود [35]. در جدول 22 نرخها و طبقههای پنجگانه مالیاتی دولت فدرال برای ساکنان کانادا در سال 2023 نشان داده شده است. گفتنی است نرخهای مندرج در جدول 21 بدون لحاظ 2 درصد مالیات مقطوع سلامت است که در بخش 4-1-4 به تشریح آن خواهیم پرداخت.
جدول 22. نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی ساکنین استرالیا- 2023 تا 2024
|
درآمد مشمول مالیات- دلار |
نرخ مالیات% |
مالیات بر درآمد (دلار) |
1 |
تا 18200 |
0 |
0 |
2 |
از 18201 تا 45000 |
19 |
19 سنت برای هر دلار درآمد بالاتر از 18200 |
3 |
از 45001 تا 120000 |
32.5 |
5092 دلار بهعلاوه 32.5 سنت برای هر دلار درآمد بالاتر از 45000 |
4 |
از 1200001 تا 180000 |
37 |
29476 دلار بهعلاوه 37 سنت برای هر دلار درآمد بالاتر از 120000 |
5 |
180001 به بالا |
45 |
51667 دلار بهعلاوه 45 سنت برای هر دلار درآمد بالاتر از 180000 |
مأخذ: [36].
البته این مالیات برای جوانان زیر 18 سال متفاوت بوده و بهازای دریافتی از نرخ بالاتری برخوردار است. نرخ و طبقه مالیاتی این گروه در جدول 22 نشان داده شده است.
جدول 23. نرخ مالیات بر درآمد فردی افراد زیر 18 سال
|
درآمد مشمول مالیات- دلار |
نرخ مالیات |
1 |
تا 417 |
0% |
2 |
از 417 تا 1308 |
65 سنت بهازای هر یک دلار بالای 417 |
3 |
از 1308 به بالا |
45% |
مأخذ: همان.
در این بین افراد غیرمقیمی که برای مقاصد کاری به استرالیا عزیمت میکنند به منزله مقیم استرالیا برای مقاصد مالیاتی تلقی میشوند و باعنوان مقیم موقت از آنها یاد میشود. ساکنان موقت، مشمول همان نرخهای مالیاتی ساکنین استرالیا که در جدول 23 اشاره شد میشوند. افراد غیرمقیم، اما از نرخهای مالیاتی متفاوتی برخوردارند؛ جدول 24 نرخ مالیات مربوط به این دسته افراد را نشان میدهد:
جدول 24. نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی غیرساکنین استرالیا- 2023 تا 2024
|
درآمد مشمول مالیات- دلار |
نرخ مالیات% |
مالیات بر درآمد (دلار) |
نرخ مالیات مؤثر |
1 |
تا 90000 |
32.5 |
32.5 سنت برای هر دلار |
32.5% |
2 |
از 90000 تا 180000 |
37 |
29250 دلار به اضافه 37 سنت برای هر دلار بالاتر از 90 هزار دلار |
32.5%-34.8% |
3 |
از 180000 به بالا |
45 |
62550 دلار بهعلاوه 45 سنت برای هر دلار بالاتر از 180000 دلار |
34.8%- کمتر از 45% |
مأخذ: همان.
شکل 23 توزیع مؤدیان مالیاتی در هریک از براکتهای درآمد مشمول مالیات برای دو سال مالی 2018-2017 و 2025-2024 را برای درک بهتر وضعیت سطوح درآمدی افراد مختلف در فرایند مالیاتستانی نشان میدهد.
شکل 23. مقایسه توزیع مؤدیان مالیاتی در سال مالی 20218-2017 و 2025-2024
درآمد یک فرد تماموقت |
نسبت مالیاتدهندگان در سیستم مالیات فعلی در سال 2025-2024 |
توزیع مؤدیان مالیاتی- سال 2018-2017 |
درآمد یک فرد تماموقت |
16% حداکثر 19%
|
29% حداکثر 37% |
47% حداکثر 32.5%
|
8% حداکثر 45%
|
22% حداکثر 19%
|
53% حداکثر 32.5%
|
20% حداکثر 37% |
5% متوسط 45% |
مأخذ: [37].
شکل 23 نشان میدهد سال مالی 2018-2017، 22% افراد در براکت اول مالیاتی قرار گرفته و حداکثر نرخ مالیات 19% را میپردازند. 53% از افراد بهدلیل داشتن درآمدی در بازه براکت دوم مالیاتی، حداکثر نرخ 32.5% را پرداخته و بهطور عمده افرادی که بهصورت تماموقت کار میکنند در این گروه قرار دارند. همچنین 20% از افراد نیز بهسبب قرارگیری در براکت سوم مالیاتی، حداکثر نرخ 37% درصد را میپردازند. درنهایت تنها 5% افراد جامعه بهواسطه استقرار در براکت مالیاتی آخر، حداکثر نرخ مالیاتی 54% را میپردازند.
این توزیع مؤدیان در سال مالی 2025-2024 ضمن تغییرات حاکم بر براکتهای درآمدهای مشمول مالیات بهگونهای تغییر کرد که افراد براکت اول مالیاتی از 22% به 16%، افراد براکت دوم از 53% به 47%، افراد براکت سوم از 20% به 29% و افراد براکت آخر از 5% به 8% رسیدند. این تغییرات مبین ارتقای درصد افراد در براکتهای بالای مالیاتی است. همچنین فردی که بهطور تماموقت اشتغال دارد، در این سال مالی در براکت سوم مالیاتی قرار گرفته است.
در ساختار نظام مالیاتی کشور استرالیا همانند بسیاری از کشورها، یک شرکت بهمنزله نهادی متمایز و مجزا از سهامدارانش تلقی میشود. درآمد دریافتی توسط یک شرکت پس از اعمال قوانین محل اقامت و منبع مشابه آنچه برای اشخاص حقیقی اعمال میشود، مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی یا مالیات بر درآمد شرکت میشود.
بااینحال، برخلاف مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، در این نوع مالیات سود شرکت محل مالیات مقطوع میشود. توضیح آنکه در استرالیا، سود شرکتها با نرخ ثابت 30% بدون توجه به سطح درآمد آنها مشمول مالیات قرار میگیرند. در این بین، نرخ مالیات بر اشخاص حقوقی شرکتهای کوچک و متوسط در استرالیا برابر 25 درصد تعریف شده است. گفتنی است، سود سهام پرداخت شده توسط شرکتها به سهامداران آنها در قالب درآمد قابل ارزیابی سهامداران محاسبه شده و مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی میشود.
مالیات بر کالا و خدمات یک مالیات مبتنیبر مصرف است و از گستره بالایی برخوردار است. این مالیات مشابه مالیات بر ارزش افزوده بوده و بر فروش اکثر کالاها و خدمات در استرالیا و کالاهایی که به استرالیا وارد میشوند، اعمال میشود. نرخ این مالیات ثابت و برابر 10 درصد است؛ که در این بین، برخی از منابع مانند غذا، صادرات، آموزش و بهداشت از این مالیات مستثنا هستند. گفتنی است، همه مصرفکنندگان هنگام خرید ملزم به پرداخت GST هستند.
علاوهبر مالیاتهای اصلی در استرالیا انواع دیگری از مالیات وجود دارد که در این بخش بهمرور هریک خواهیم پرداخت.
FBT بر ارزش مزایای غیرنقدی ارائه شده توسط کارفرمایان به کارکنان تحمیل میشود. در این نوع مالیات بهطورکلی، مزایا باید با شغل کارمند مرتبط باشد تا مشمول مالیات شوند، اگرچه برخی از مزایای جانبی یا بهطور خاص مشمول FBT هستند یا صراحتاً تحت قوانین استرالیا مستثنا شدهاند. این مالیات با نرخ ثابت 46.5% از ارائهدهنده مزایا اخذ میشود و ممکن است از درآمد مشمول مالیات کارفرما کسر شود.
درحقیقت مالیات مقطوع سلامت بهمنظور تأمین طرح بیمه سلامت عمومی استرالیا از درآمد مشمول مالیات ساکنان استرالیا اخذ میشود. مالیات مقطوع سلامت از نرخ ثابت 2% برخوردار است؛ گرچه برای افراد کمدرآمد از معافیتهایی برخوردار است. در این بین، مشارکت مازاد در این طرح بسته به سطح درآمد مشمول مالیات افراد دارای نرخ ثابت بین 1 تا 1.5 درصد است که برای مشمول با 2% مالیات مقطوع سلامت جمع میشود. جزئیات مربوط به آستانه درآمد مشمول مالیات مقطوع سلامت در جدول 24 نشان داده شده است [38].
جدول 25. نرخ مشارکت مازاد سلامت در آستانههای درآمد- 2023- دلار
حد سوم |
حد دوم |
حد اول |
حد پایه |
آستانه |
به بالا 144,001 |
108,001 –144,000 |
93,001 –108,000 |
یا کمتر 93,000 |
افراد مجرد |
به بالا 288,001 |
216,001 –288,000 |
186,001 –216,000 |
186000 یا کمتر |
افراد متأهل |
1.5% |
1.25% |
1% |
0% |
نرخ مشارکت مازاد |
مأخذ: [38].
در ساختار مالیاتی کشور استرالیا، ایالتها عموماً صلاحیت اعمال مالیات بر معاملات مختلف واقع شده در ایالت خود را دارا هستند. عموماً معاملاتی که داخل مرزهای یک ایالت منعقد میشود و با آن ارتباط مشخصی دارد، طبق قواعد حاکم بر آن ایالت مورد اخذ مالیات قرار میگیرند. در ایالتهای استرالیا، انواع مالیاتها و نرخ اتخاذی برای آنها متفاوت است، اما بهطور معمول شامل مالیات بر اموال غیرمنقول واقع در آن ایالت، مالیات بر معاملات خودرو و یا قرارداد اشتغال میشود. در جدول 25 برخی از اشکال رایج مالیات ایالتی بههمراه شرح اجمالی هریک نشان داده شده است.
جدول 26. مروری بر انواع رایج مالیاتهای ایالتی کشور استرالیا
نوع مالیات |
شرح |
حق تمبر |
حق تمبر در برخی معاملات مانند نقلوانتقال اموال و معامله با سهام در شرکتهایی که مالک زمین هستند، وضع میشود. در معامله به تحصیلکننده تحمیل میشود نه انتقالدهنده. تحمیل حق تمبر از نرخهای متفاوتی در ایالات مختلف برخوردار است و عمدتاً با نرخ ثابت یا با نرخی مبتنیبر ارزش معامله محاسبه میشوند. در ایالت ولز نرخ اعمالی مبتنیبر ارزش معامله متغیر و در بازه 1.25 الی 7 درصد ارزش معامله قرار دارد. در ایالت ویکتوریا نیز همین رویه وجود دارد و بازه اعمالی از 1.4 تا 5.5 درصد ارزش معامله است. |
مالیات حقوق و دستمزد |
مالیات بر حقوق و دستمزد بر افرادی اعمال میشود که دستمزد سالیانه دریافتی آنها بیشتر از مقدار تعیین شده در هر ایالت باشد. این مالیات که در منبع توسط کارفرما اخذ میشود، در هر ایالت از آستانه و نرخ متفاوتی برخوردار است. بهطور عمده معمولاً این مالیات بین 3 تا 7 درصد است. در ایالت ولز این مالیات با نرخ 5.45% برای مشاغلی که بیش از 750000 دلار دستمزد سالیانه دریافت میکنند، قابل پرداخت است و در ایالت ویکتوریا سطح آستانه دستمزد سالیانه 550000 دلار با نرخ 4.9% تعیین شده است. |
مالیات زمین |
افراد و سایر نهادهایی که دارای زمین در استرالیا بیش از ارزش تعیین شده هستند، موظف به پرداخت مالیات بر زمین بهصورت سالیانه و مبتنیبر ارزش مجموع تمام زمینهای مشمول مالیات تحت تملک هستند. نرخ این مالیات در ایالتهای مختلف متفاوت است و حتی در برخی ایالتها، معافیت برای زمینهای مربوط به مسکن اصلی، مختص کشاورزی، تحت تملک مؤسسات خیریه و مدارس در نظر گرفته شده است. در ایالت ولز و ویکتوریا از نرخ مالیات تصاعدی مالیات برای این مالیات استفاده میشود و حداقل آستانه ارزش زمین، بهترتیب 406000 دلار و 250000 دلار است. علاوهبر این، دامنه نرخها بهترتیب 0-2٪ و 0-2.25٪ میباشد. |
مأخذ: گردآوری توسط نویسنده.
در کشور استرالیا همچنین شاهد برخی مزایای مالیاتی برای مستمری سنیبگیران و خانوار هستیم. ایندست امتیازات مالیاتی سبب میشود، بالاترین بازنشستگان این صندوق از منظر دریافت مستمری بازنشستگی، از مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی معاف باشند و همچنین مالیات مقطوع سلامت پایینتری بپردازند. گفتنی است در استرالیا همانند بسیاری از کشورها، متقاضیان بهرهمندی از مزایای لایه یک، هر سال مالی موظف به تسلیم اظهارنامه هستند [32] [33].
در این بخش بهمنظور آشنایی بیشتر با ساختار هزینهای و درآمد دولت استرالیا به ترسیم هریک از منابع درآمدی و اجزای تشکیلدهنده آن، تفکیک توزیع آن در دو سطح فدرال و ایالتی، سهم هریک از انواع مالیاتها در تأمین منابع درآمدی دولت خواهیم پرداخت. سپس به ترسیم ساختار هزینهای این کشور بهطورکلی، در حوزه تأمین اجتماعی و سلامت خواهیم پرداخت. جهت کمک به درک بهتر عملکرد دولت استرالیا در دو بخش درآمد و هزینه، در این بخش به گزارش ارقام مربوط به متوسط کشورهای OECD نیز خواهیم پرداخت.
منابع اصلی تشکیلدهنده منابع درآمدی دولت در کشورهای OECD معمولاً شامل مالیات، مشارکتهای تأمین اجتماعی و برخی درآمدهای ناشی از ارائه خدمات دولت میشود. البته در برخی کشورها، منابع غیرمالیاتی مانند درآمد حاصل از شرکتهای دولتی یا حق امتیاز منابع طبیعی، نقش اساسی در تأمین منابع درآمدی دولت ایفا میکنند. بهطورکلی، سیاستهای کسب درآمد معمولاً برای اهداف متعدد طراحی شده است که از اساسیترین آن، میتوان به جمعآوری وجوه برای تأمین کالاها و خدمات برای شهروندان، مانند مراقبتهای بهداشتی و دفاعی اشاره کرد. سیاستهای وضع شده در کشورها برای کسب درآمد اغلب بهگونهای طراحی میشوند که اولاً سبب تشدید نابرابری– مانند وضع نرخهای بالاتر مالیات بر درآمد بر افراد ثروتمندتر- نشوند و ثانیاً شامل تشویق فعالیتهای اجتماعی سودمند- مانند معافیتهای مالیاتی در تحقیق و توسعه- باشند و درنهایت از فعالیتهای مضر مانند مالیات بر انتشار کربن یا مصرف تنباکو جلوگیری کند. بهطور متوسط، منابع درآمد عمومی دولت در سراسر کشورهای OECD برابر با 37.7% تولید ناخالص داخلی در سال 2019 است، این رقم با اختلاف 3.1% برای کشور استرالیا برابر با 34.6% میباشد. همچنین بهصورت سرانه درآمد عمومی این کشور برابر با 18341 دلار (PPP) است که کمی از رقم 18063 دلار (PPP) متوسط کشورهای OECD بالاتر است.
درحقیقت، ساختار درآمدهای دولت مبین مجاری مختلف تغذیهکننده منابع درآمدی دولت بوده و سهم نسبی شهروندان و یا بخشهای مختلف اقتصاد در پرداخت هزینههای عمومی را نشان میدهد. براساس آخرین دادههای موجود و مطابق بر نسخه 2021 گزارش دولت در یک نگاه OECD، در سال 2019، 59.5 درصد از درآمدها در کشورهای OECD از طریق مالیات و پس از آن مشارکت تأمین اجتماعی (25.2 درصد)، فروش دارایی (8.5 درصد)، و سایر درآمدها (6.8 درصد) تأمین شده است. این ارقام برای کشور استرالیا بهقرار 80.65 درصد از طریق مالیات، 10.11 درصد از طریق فروش دارایی و 9.24 درصد ازسوی سایر داراییهاست. آمار مربوط به سال 2019 مبین آن است که منابع درآمد عمومی دولت استرالیا برابر با حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است که این رقم بهطور متوسط برابر با متوسط کشورهای OECD است.
شکل 24 ساختار درآمد عمومی دولت کشور استرالیا در مقایسه با متوسط کشورهای OECD را نشان میدهد.
شکل 24. نمودار ساختار درآمد عمومی دولت استرالیا در مقایسه با متوسط OECD- 2019- درصد
مأخذ: [40].
همانطور که در شکل 24 نشان داده شده است و در گزارش حاضر اشاره شد، کشور استرالیا بهسبب نداشتن طرحهای بیمه اجتماعی دولتی در سیستم تأمین اجتماعی خود، درآمدی از محل مشارکتهای تأمین اجتماعی ندارد. این مسئله با بسط بیشتری در گزارش دوم بررسی نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا نیز اشاره خواهد شد.
شکل 24 نشان میدهد فقدان منابع درآمدی از محل مشارکتهای تأمین اجتماعی در کشور استرالیا تا حد زیادی با افزایش مالیاتها جبران شده است. در این کشور بیش از 80 درصد منابع از محل مالیاتها تأمین میشود که این رقم حتی از متوسط کشورهای OECD حدود 20 درصد بالاتر است.
همچنین روند تغییرات ساختار درآمد عمومی دولت استرالیا در بازه 2019-2007 در مقایسه با متوسط کشورهای OECD در شکل 25 نشان داده شده است.
شکل 25. نمودار تغییرات در ساختار درآمد عمومی دولت استرالیا در مقایسه با OECD- 2007-2019
مأخذ: همان.
شکل 25 نشان میدهد، در حد فاصل سالهای 2019-2007 ، بهطور متوسط ساختار درآمد عمومی کشورهای OECD با 0.8 درصد کاهش درآمدهای مالیاتی، 0.6 درصد کاهش در سایر درآمدها، 1 درصد افزایش در منابع درآمدی ناشی از مشارکت تأمین اجتماعی و 0.4 درصد افزایش در فروش داراییها همراه شده است. استرایا نیز حرکت موافقی با سایر کشورها بهغیر از بخش سایر درآمدها و منابع ناشی از مشارکت تأمین اجتماعی از خود به نمایش گذاشته است.
در این بین همانطور که پیشتر در بخش چهارم اشاره شد، در کشور استرالیا شاهد دو سطح دولت فدرال و ایالتی هستیم. سهم هریک از آنها در جمعآوردی درآمد، بنابر آمار سال 2019 بهقرار 61.5% (دولت فدرال) و 38.5% (دولت ایالتی) است. همچنین بخش هزینهکرد دولت فدرال و ایالتی از همین نسبت تبعیت میکند. سهم هزینهکرد دولت استرالیا در سال 2019 برابر با 38.2 درصد در سطح ایالتی و 61.8 درصد در سطح فدرال است [41].
مطابق اطلاعات مندرج در شکل 24، کشور استرلیا همانند بسیاری از کشورهای OECD مالیاتها نقش مهمی را در تأمین منابع درآمدی دولت ایفا میکنند. همچنین همانطور که در بخش 4 مطرح شد، در کشور استرالیا چهار مأخذ اصلی مالیات شامل مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر مصرف (کالا و خدمات)، مالیات بر دارایی و سایر مالیاتها وجود دارد. شکل 26 روند تغییرات سهم گروههای عمده مالیاتی از منابع درآمدی دولت در سالهای 2019 و 2020 را نشان میدهد.
شکل 26. نمودار مقایسه سهم گروههای عمده مالیاتی از منابع درآمدی دولت در سالهای 2019 و 2020
مأخذ: [41].
شکل 26 نشان میدهد در هر دو سال متوالی، مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی دارای بیشترین سهم از منابع درآمدی دولت است و پس از آن بهترتیب مالیات بر مصرف، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر ثروت قرار دارند. همچنین در استرالیا بهسبب نبود طرح بیمه اجتماعی دولتی، نرخ مشارکت تأمین اجتماعی برابر صفر است.
در این بین، سهم مالیاتهای عمده در کشور استرالیا در مقایسه با متوسط کشورهای OECD بهقرار شکل 27 برای سال 202 است.
شکل 27. نمودار سهم مالیاتهای عمده از کل درآمدهای مالیاتی استرالیا در مقایسه با متوسط کشورهایOECD- 2020
مأخذ: همان.
شکل 27 نشان میدهد سهم مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (حدود 16%)، اشخاص حقوقی (9%) و ثروت (حدود 4%) در استرالیا بیشتر از کشورهای OECD بهطور متوسط است. مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، اشخاص حقوقی و مالیات بر ثروت تقریباً در استرالیا دوبرابر سایر کشورهای OECD بهطور متوسط است. همچنین، مالیات بر مصرف (حدود 5%) سهم بیشتری در منابع درآمدی کشورهای OECD بهطور متوسط نسبت به استرالیا دارد.
روند درآمد دولت استرالیا طی سالهای مالی 2008-2007 تا 2025-2026 به تفکیک منابع در شکل 28 نشان داده شده است.
شکل 28. نمودار درآمد دولت استرالیا براساس منابع- 2008-2007 الی 2026-2025- میلیارد دلار
مأخذ: [42].
شکل 28 مبین نقش عمده مالیاتها و در میان آنها مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در منابع درآمدی دولت استرالیاست. بهطور متوسط مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در بازه 2025-2008 حدود 45.5% درآمدهای دولت را به خود اختصاص داده است.
بهطورکلی، دولتها مسئول ارائه سطوح مختلفی از کالاها و خدمات به شهروندان خود هستند. برخی از این سطوح کالایی و خدماتی در صلاحیت انحصاری دولت (سیستم قضایی، امنیت) خلاصه میشود و برخی دیگر برای پیگیری اهداف بازتوزیعی دولت با استفاده از ابزارهای مختلفی همچون کمکهای اجتماعی و یارانهها صورت میپذیرد. مخارج دولت در کشورهای OECD در درجه اول برای ارائه خدمات عمومی و انتقال درآمد در سراسر جامعه رقم میخورد. مخارج عمومی دولت در کشورهای OECD بهطور متوسط حدود 40.8 درصد از تولید ناخالص داخلی آنها در سال 2019 بوده و همچنین بهصورت سرانه در این کشورها بهطور متوسط برابر با 19587 دلار (PPP) میباشد. سطوح مخارج عمومی در کشور استرالیا با کمی تفاوت حدود 41.1 درصد تولید ناخالص را در سال 2019 تشکیل داده است و مقدار سرانه آن در سال مشابه برابر با 21834 دلار (PPP) میباشد.
بررسی مخارج دولتها براساس عملکرد، نشاندهنده نقش انکارناپذیر آنها در زمینههای کلیدی همچون آموزش، بهداشت، دفاع، حفاظت اجتماعی و نظم و امنیت عمومی میباشد. بررسی سطوح مختلف مخارج دولتها براساس عملکردهایشان تصویری واضح از اولویتهای ملی و ایالتی در کنار انتخابهای راهبردی آنهاست.
بهطور متوسط، در سال 2019، بیشترین بخش از منابع دولتی در کشورهای OECD صرف حمایت اجتماعی (13.3 درصد از تولید ناخالص داخلی) شده است که شامل حقوق بازنشستگی سالمندی، مزایای بیماری و ازکارافتادگی و مزایای بیکاری است. خدمات بیمارستانی، خدمات سرپایی، لوازم و تجهیزات و محصولات پزشکی، ازجمله واکسنها، همه بخشی از هزینههای سلامت و درمان را تشکیل میدهند. این جزء پس از حمایت اجتماعی در میان کشورهای OECD با 7.9 درصد از تولید ناخالص داخلی، بزرگترین سهم را به خود اختصاص داده است. درنهایت، خدمات عمومی(مانند معاملات بدهی عمومی، عملکرد نهادهای اجرایی و مقننه مرکزی، و نقلوانتقالات بین سطوح دولت) با 5.4 درصد از تولید ناخالص داخلی در میان کشورهای OECD رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. در این میان، بررسی مخارج عمومی دولتها در میان کشورهای OECD مبین افزایش 1.4 درصدی آن در دوره 2019- 2007 است [41].
شکل 29 مخارج عمومی براساس عملکرد دولت استرالیا را در مقایسه با متوسط کشورهای OECD برای سال 2019 نشان میدهد.
شکل 29. نمودار مخارج عمومی دولت براساس عملکرد- درصد از GDP- 2019
مأخذ: [43].
شکل 29 نشان میدهد در کشور استرالیا نیز رتبه اول در مخارج عمومی به بخش حمایت اجتماعی اختصاص دارد و پس از آن بهترتیب، بخش سلامت و درمان و آموزش و پرورش قرار دارند. مخارج دو بخش حمایت اجتماعی یا تأمین اجتماعی و رفاه و بخش سلامت و درمان در استرالیا، حدود 17 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل میدهد. این رقم تقریباً برابر نیمی از کل منابع درآمدی دولت استرالیا که حدود 34.6 درصد تولید ناخالص داخلی است را تشکیل میدهد.
در حد فاصل سالهای 2007 تا 2019، مخارج عمومی صورت گرفته در تمام بخشها بهغیر از مسکن و امکانات اجتماعی که 0.1% GDP کاهش را تجربه کرده، افزایش یافته است. بیشترین افزایش مربوط به بخش سلامت و درمان با 0.9 درصد GDP بوده و هزینههای عمومی در بخش تفریح، فرهنگ و مذهب بدون تغییر باقی مانده است. هزینههای دو بخش دفاع و آموزش و پرورش به میزان 0.5% و بخش خدمات عمومی 0.3 % نسبت به سال 2007 افزایش یافته است. همچنین هزینههای بخشهای نظم و امنیت عمومی، امور اقتصادی، حفاظت از محیط زیست و حمایت اجتماعی همگی از افزایش 0.2 درصدی برخوردار بودهاند [43].
مطابق شکل 29، دو بخش حمایت اجتماعی و سلامت و درمان بهطور متوسط مهمترین سهم از مخارج عمومی را دار هستند و ازاینرو لازم است با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گیرند. در این دو بخش هزینهای همچنین مشخصات جمعیتی کشورها (یعنی امید زندگی بالاتر و/ یا نرخ باروری پایین) در کنار تغییرات سریع فناوری در بخش بهداشت نیز متبلور است.
بهطور متوسط، مهمترین دسته هزینه در بخش حمایت اجتماعی، مستمری بازنشستگی سالمندان است که بهطور متوسط در سال 2019 به 10.5 درصد از تولید ناخالص داخلی در میان کشورها OECD رسید. همچنین بین سالهای 2009 و 2019، هزینههای مستمری بازنشستگی سالمندان با 2.4% افزایش در کل هزینههای بخش حمایت اجتماعی، بالاترین میزان افزایش در میان تمام دستههای ذیل بخش حمایت اجتماعی را از آن خود کرد. گفتنی است در این دوره مزایای بیکاری به میزان 2.8% GDP کاهش را تجربه کرده است. دومین دسته بزرگ در مخارج مربوط به حمایت اجتماعی، به مزایای بیماری و ناتوانی اختصاص دارد که بهطور متوسط 2.7 درصد از تولید ناخالص داخلی در سال 2019 است [41]. درنهایت مخارج مربوط به خانوادهها و کودکان با 1.8% GDP، سومین دسته بزرگ هزینهای را به خود اختصاص داده است.
جدول 27 اجزای دو بخش حمایت اجتماعی و سلامت و سهم هر یک در مخارج عمومی را برای سال 2019 کشور استرالیا نشان میدهد [41].
جدول 27. هزینههای دولت براساس بخش حمایت اجتماعی و سلامت و درمان -درصد تولید ناخالص داخلی، 2019
اجزای بخش حمایت اجتماعی |
اجزای بخش سلامت و درمان |
||
مزایای بیماری و ازکارافتادگی |
2.19 |
محصولات، لوازم و تجهیزات پزشکی |
0.77 |
مستمری بازنشستگی سالمندان |
3.95 |
خدمات سرپایی |
0.67 |
بازماندگان |
0.00 |
خدمات بیمارستانی |
2.65 |
مزایای خانواده و کودکان |
2.21 |
خدمات بهداشت عمومی |
0.32 |
مزایای بیکاری |
0.55 |
||
مسکن |
0.22 |
تحقیق و توسعه بخش سلامت و درمان |
0.22 |
مزایای جلوگیری و تعدیل اثرات مخرب طرد اجتماعی |
0.24 |
||
تحقیق و توسعه در حمایت اجتماعی |
0.002 |
سایر |
2.70 |
سایر |
0.41 |
مأخذ: [44].
شکل 30 اجزای هزینههای عمومی استرالیا برای سالهای مالی 2008-2007 تا 2026-2025 بهمنظور مقایسه بهتر اقلام هزینهای دولت را نشان میدهد.
شکل 30. نمودار هزینههای دولت استرالیا براساس عملکرد در سالهای مالی 2008-2007 الی 2026-2025- میلیارد دلار
مأخذ: [42].
شکل 30 نشان میدهد عمده هزینههای دولت در کشور استرالیا در بخش تأمین اجتماعی و رفاه صورت پذیرفته است و پس از آن، بخش سلامت و درمان بیشترین سهم از مخارج دولت را تشکیل میدهد. در بازه 18ساله مورد بررسی نمودار فوق نشان میدهد، هزینهکرد دولت در دو بخش سلامت و تأمین اجتماعی بهطور متوسط حدود 50 درصد هزینههای دولت را به خود اختصاص داده است.
درخصوص اقلام تشکیلدهنده بخش تأمین اجتماعی و رفاه، شکل 31 نشاندهنده هزینههای دولت در این بازه از سال 2017 تا 2021 است.
شکل 31. نمودار هزینههای دولت استرالیا برای بخش تأمین اجتماعی و رفاه
صندوق مستمری سنی |
مستمری حمایت از ازکارافتادگان |
پرداختی به پرستار کودک |
مزایای مالیاتی خانوار |
کمکهزینه نگهداری از کودک |
کمکهزینه جویندگان کار |
نگهداری و دیگر خدمات سالمندان |
طرح بیمه ازکارافتادگی و معلولین |
حمایت از ارتشیها |
دیگر طرحهای حمایتی |
میلیارد دلار |
مأخذ: همان.
همانطور که در شکل 31 قابل مشاهده است، در سال 2022-2021 بیش از 50 میلیارد دلار مشخصاً صرف طرح مستمری سنی شده است. این رقم برابر با بیش از یکچهارم کل بودجه صرف شده در بخش تأمین اجتماعی و رفاه است. همچنین سهم سایر خدمات ارائه شده در لایه اول تأمین اجتماعی که در خلال گزارش به آنها اشاره شد در شکل فوق قابل مشاهده است. پس از سهم صندوق مستمری سنی، بهترتیب هزینه نگهداری و سایر خدمات مختص به سالمندان، مستمری جهت حمایت ازکارافتادگان، طرح بیمه ازکارافتادگی و معلولیت و مزایای بازنشستگی سهمهای قابل ملاحظه هزینهکرد دولت در بخش تأمین اجتماعی و رفاه به خود اختصاص دادهاند.
کشور استرالیا دارای یک نظام تامین اجتماعی سهلایه بوده و عملکرد مطلوبی در نظام بازنشستگی به نمایش گذاشته است. مطابق شاخص جهانی بازنشستگی ملبورن مرسر و شاخص دیدهبانی سالمندی، این کشور توانسته بهترتیب رتبه پنجم و هفدهم را به خود اختصاص دهد. در لایه اول این نظام، حمایتهای متنوع و هدفمندی برای افراد آسیبپذیر شامل بازنشستگان، از کارافتادگان، معلولین، خانوارهای کم درآمد دارای فرزند و ... وجود دارد. پرداختهای صورت گرفته در این لایه و شناسایی افراد، براساس تسلیم اظهارنامه مالیاتی توسط متقاضیان انجام میشود و در این بین پرداخت برخی از مزایا تنها براساس آزمون وسع که متشکل از بررسی تمام درآمدهای فرد- اعم از داراییهای سرمایهای وی- است، صورت میپذیرد. مهمترین طرح ارائه شده در لایه اول این کشور، طرح مستمری سنی است که مبتنیبر آزمون استطاعت شامل آزمون وسع و دارایی بوده و وظیفه تأمین حداقل استاندارد زندگی در دوران بازنشستگی برای شهروندان کمدرآمد را برعهده دارد. مستمری سنی همچنین مکمل درآمد بازنشستگی افراد با درآمد متوسط محسوب میشود.
در نظام تأمین اجتماعی کشور استرالیا افرادی که دارای مشکلات مختلفی مانند ازکارافتادگی، بیکاری، بیماری و ... هستند نیز حمایتهایی را ذیل طرحها و برنامههای مستقل در این لایه دریافت میکنند که در گزارش حاضر به برخی از آنها اشاره شد. مطابق مطالب مندرج در گزارش حاضر، مالیاتها بهعنوان منابع پایدار، اجزای اصلی تشکیلدهنده منابع درآمدی دولت استرالیا میباشند و در میان آنها مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (با بیشترین سهم) حدود 45.5 درصد منابع درآمدی کشور استرالیا را به خود اختصاص میدهند. همچنین در میان اقلام هزینهای، منابع صرف شده در بخش «تأمین اجتماعی و رفاه» (با بیشترین سهم) حدود 38 درصد مخارج این کشور را تشکیل میدهد. درحقیقت، هزینهکرد دولت در دو بخش سلامت و تأمین اجتماعی بهطور متوسط حدود 50 درصد هزینههای دولت را به خود اختصاص داده است. در بخش تأمین اجتماعی و رفاه نیز هزینهکرد در صندوق مستمری سنی حدود یکچهارم هزینههای این حوزه را به خود اختصاص میدهد. این ارقام نشاندهنده اهمیت و وسعت بخش تأمین اجتماعی کشور استرالیاست که دولت فدرال توانسته با منابع پایدار درآمدی پایهریزی کند.
بنابر آنچه از نظر گذراندیم این کشور با مدد شناسایی هدفمند متقاضیان، تأمین سبد مورد نیاز افراد کمدرآمد از طریق پرداختهای نقدی و کالایی مبتنیبر نیازهای هریک از گروههای سنی، در نظر گرفتن سازوکارهای تشویق تمدید دوران اشتغال بهوسیله ابزارهای مالیاتی و نظام مالیاتی قوی، توانسته ارائه منسجمی از خدمات رفاهی را در لایه اول به نمایش گذاشته و حداقل استانداردهای زندگی را برای اقشار کمدرآمد جامعه به ارمغان آورد. درحقیقت کشور استرالیا با حمایت هدفمند و مدیریت بخش درآمدی خود توانسته، با درصد کمی از تولید ناخالص، حمایتهای چشمگیری را برای شهروندان خود فراهم کند.
در عرصه حاضر مشکلات صندوقهای بازنشستگی و بهطورکلی نظام تأمین اجتماعی با تلاش صاحبنظران این حوزه بر کسی پوشیده نیست؛ مشکلاتی که از زمزمه آنها بیش از یک دهه میگذرد و اکنون به ابرچالشهای کشور بدل شده است. اما معضلاتی که امروزه سیستم تأمین اجتماعی کشور با آن دستوپنجه نرم میکند، قطعاً در دنیا مصداقهایی داشته و دارد. ازاینرو، بررسی تجارب کشورهایی که بهخوبی این چالشها را مرتفع کردند و یا مواردی که اکنون در دوران گذار رفع این معضلات میتواند راهنمای خوبی برای اتخاذ سیاست و مشی مناسب در مواجهه با بحرانهای این حوزه باشد. اما نکته حائز اهمیت در این فرایند میزان انطباق پتانسیلهای کشورهای مورد بررسی با بسترهای حاکم در ایران و قابلیت مقایسهپذیری این دو است. درحقیقت، استخراج کشورهای موفق در اصلاح سیستم تأمین اجتماعی، بررسی و گزارش سیاستهای آنها که تا حد زیادی متأثر از ویژگیهای ذاتی آن کشورهاست، نهتنها نمیتواند کمک قابلتوجهی به حل معضل سیستم تأمین اجتماعی ایران کند، بلکه در برخی از موارد منجر به تشدید مشکلات این سیستم خواهد شد. همچنین بهسبب آنکه قواعد حاکم در سیستم تأمین اجتماعی بهشدت از بازار نیروی کار اثر میپذیرد، برای دستیابی به راهکارهای عملیاتی و البته عمقی، لازم است؛ شاخصهای تشریحکننده این بازار در کشورهای موفق مورد تحلیل قرار گرفته و میزان انطباقپذیری آن با فاکتورهای مشابه بازار نیروی کار ایران مورد بررسی قرار گیرد.
درنتیجه انتخاب دقیق و حساب شده کشورهای هدف از مهمترین گامهای اساسی در این فرایند پژوهشی بوده و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این بین، احتساب ملاحظات ریزبینانه و دقیق میتواند نتایج حاصله را مطمئنتر و قابل اتکاتر کند. به این منظور در ادامه این فصل به تشریح روند دستیابی به کشورهای مطلوبی که میتواند در مقام قیاس با ایران ظاهر شوند، خواهیم پرداخت.
در این پژوهش از میان 37 کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، سعی بر دستیابی به کشورهای مطلوب داریم. کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی بهسبب مدون و موجود بودن عمده اطلاعات مورد نیاز، انتخاب شدهاند. اسامی این کشورها در جدول زیر اشاره شده است.
جدول 1پیوست . لیست کشورهای مورد بررسی–37 کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی
استرالیا |
اتریش |
بلژیک |
کانادا |
شیلی |
|
کلمبیا |
جمهوری چک |
دانمارک |
استونی، |
فنلاند |
|
فرانسه |
آلمان |
یونان |
مجارستان |
ایسلند |
|
ایرلند |
رژیم صهیونیستی |
ایتالیا |
ژاپن |
کره جنوبی |
|
لتونی |
لیتوانی |
لوکزامبورگ |
مکزیک |
هلند |
|
نیوزیلند |
نروژ |
لهستان |
پرتغال |
جمهوری اسلواکی |
|
اسلوونی |
اسپانیا |
سوئد |
سوئیس |
ترکیه |
|
آمریکا |
انگلستان |
مأخذ: دستاورد پژوهش.
فرایند انتخاب کشور مطلوب از طریق پیمودن دو گام صورت میپذیرد. در گام اول ضمن انتخاب متغیرهای مقایسهای به مقایسه نظیربهنظیر متغیرهای مذکور در کشورهای مختلف و ایران میپردازیم و مسلماً کشورهایی با حداقل فاصله در تعداد شاخصهای بیشتر، مورد تأیید قرار میگیرند. در گام دوم با انتخاب متغیرهای هدف به بررسی عملکرد کشورهای منتخب گام قبلی میپردازیم؛ که بر این اساس، کشورهایی با بالاترین سطح عملکرد بهعنوان لیست نهایی کشورهای مطلوب انتخاب خواهند شد. در ادامه به تشریح بیشتر هریک از دو گام و نحوه انتخاب متغیرها خواهیم پرداخت.
در مرحله بعد با انتخاب متغیرهای مقایسهای سعی بر دستیابی به منطبقترین کشورها با ساختار ایران هستیم. بهسبب آنکه نیروی کار، بخش تقاضای بازار تأمین اجتماعی را تشکیل میدهد و انجام هرگونه اصلاحات در سیستم تأمین اجتماعی تا حد زیادی منوط به فاکتورهای حاکم در این بازار است؛ حتماً باید در تحلیل لحاظ شود. ازسوی دیگر متغیرهای مربوط به وضعیت و قدرت اقتصاد حاکم بر آن (همچون جمعیت، تولید ناخالص داخلی، برابری قدرت خرید و ...) که الزاماً مربوط به بازار نیروی کار نمیباشد؛ اما منعکسکننده پتانسیل کشورهاست، نیز باید در تحلیل گنجانده شود. در این بخش به تشریح متغیرهای مذکور خواهیم پرداخت.
همانطور که پیشتر بیان شد، وضعیت بازار نیروی کار، فاکتورها و شاخصهای حاکم بر آن بر سیستم تأمین اجتماعی و توازن آن بسیار اثرگذار است. این بازار بهعنوان تقاضاکننده خدمات ارائه شده توسط سیستم تأمین اجتماعی بهشدت در مباحث اعمال اصلاحات و تغییرات این سیستم اثرگذار است و برای حل ریشه معضلات نظام تأمین اجتماعی نباید بههیچوجه نادیده گرفته شود. در سال 1999 سازمان بینالمللی کار طی گزارشی دست به انتشار شاخص کلیدی بازار نیروی کار زد تا از طریق آن بتوان مبنایی ثابت و تقریباً همهجانبه برای مقایسه وضعیت بازار نیروی کار کشورهای مختلف در دست داشت. این متغیرها هر دو سال یکبار منتشر میشوند و شامل متغیرهای؛ اشتغال (از نظر وضعیت، شاخصها، ساعات و ...)، کمبود کار، وضعیت کار (از نظر دستمزدها، هزینههای جایگزینی، فقر افراد شاغل و ...) و ویژگیهای جویندگان شغل (از نظر تحصیلات و کارایی) است. شاخص کلیدی بازار نیروی کار شامل 17 مختص بازار نیروی کار میباشند. این شاخصها عبارتند از: «نرخ مشارکت نیروی کار»، «نسبت اشتغال»، «وضعیت شغلی»، «اشتغال برحسب بخش اقتصادی»، «اشتغال در گروههای عمده شغلی»، «کارکنان پارهوقت»، «ساعات کار»، «اشتغال در اقتصاد غیررسمی»، «بیکاری»، «بیکاری جوانان»، «بیکاری بلندمدت»، «نرخ اشتغال ناقص زمانی»، «جمعیت خارج از نیروی کار»، «دستیابی تحصیلی و بیسوادی»،«دستمزدها و هزینههای جبران خدمات، بهرهوری کار» و «فقر، توزیع درآمد شاغلان در طبقهبندی اقتصادی و فقر کار» میتوان ارزیابی درستتری از بازار کار ایران داشت.
همانطور که مشخص است متغیرهایی همچون نرخ مشارکت نیروی کار از جنس پتانسیل و ظرفیتهای ذاتی یک کشور هستند؛ درنتیجه در رسته متغیرهای مقایسهای از آنها استفاده میشود؛ اما متغیرهایی همچون سطح بیکاری از نوع متغیرهای هدف هستند که همواره کشورها سعی در کنترل و بهبود آن دارند، به همین منظور از آنها در رسته متغیرهای هدف (که در بخش بعدی به تشریح بیشتر آن خواهیم پرداخت) استفاده میکنیم.
در جدول زیر لیست متغیرهای مقایسهای انتخاب شده، به تفکیک شاخصهای کلیدی بازار نیروی کار، بههمراه تعریف هریک قابل مشاهده است.
جدول 2 پیوست. لیست متغیرهای مقایسهای
شاخص |
تعریف |
|
شاخصهای کلیدی بازار نیروی کار |
||
1 |
نرخ مشارکت نیروی کار |
نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) بهکل جمعیت |
2 |
نسبت اشتغال به جمعیت |
نسبت شاغلین بهکل جمعیت |
3 |
وضع شغلی |
تفکیک شاغلان به دو بخش خصوصی و دولتی |
4 |
اشتغال برحسب بخش اقتصادی |
تفکیک اشتغال به سه بخش کشاورزی، خدمات و صنعت |
5 |
کارکنان پارهوقت |
افرادی با ساعات کار کمتر از کارکنان تماموقت در هفته مرجع |
6 |
دستیابی تحصیلی و بیسوادی |
سهم شاغل دارای تحصیلات عالی بهکل شاغلین |
شاخصهای خارج از KILM |
||
7 |
جمعیت کل |
تعداد افراد یک کشور و توزیع جنسیتی آن |
8 |
نسبت وابستگی کل |
نسبت افراد کمتر از 20 سال و 65 سال به بالا به افراد رده سنی 64-20 |
9 |
سهم افراد شاغل |
سهم 64-15 بهکل جمعیت |
10 |
سهم افراد مسن |
سهم افراد 65 سال به بالا بهکل جمعیت |
11 |
نسبت وابستگی افراد مسن |
نسبت افراد 65 سال به بالا به افراد رده سنی 64-15 |
12 |
تورم |
افزایش مداوم در متوسط سطح عمومی قیمتها (شاخص قیمتها) |
13 |
حداقل دستمزد |
حداقل عایدی ماهیانه همه کارگرها |
14 |
تولید ناخالص داخلی سرانه |
ارزش پولی همه کالاها خدمات تولیدی که در داخل یک کشور در دورهای مشخص تولید میشود |
مأخذ: همان.
همانطور که در جدول فوق مشخص است، متغیرها به دو دسته KILM و خارج از KILM تفکیک شدهاند. در دسته اول، اولین شاخص یعنی مشارکت نیروی کار بهجهت مهمترین فاکتور بازار نیروی کار انتخاب شده است. شاخص نسبت اشتغال به جمعیت نیز بهجهت نشان دادن جمعیت ایجادکننده ارزش افزوده در کشور در لیست فوق گنجانده شده است. شاخص وضعیت اشتغال به تفکیک بخشهای کشاورزی، صنعت و خدمات، بهمنظور درک بهتر از بازار نیروی کار و لحاظ سطح و الگوی توسعه در هر سه بخش عمده اقتصادی انتخاب شده است. همچنین از شاخص کارکنان پارهوقت بهمنظور لحاظ تمامی ارزش افزودههای حاصل شده و نوسانات سیکلی بازار نیروی کار بهرهبرداری شده است. درنهایت از شاخص دستیابی تحصیلی و بیسوادی برای بررسی و مقایسه وضعیت تحصیلی نیروی شاغل کشور با سایر کشورها بهعنوان آخرین شاخص کلیدی بازار نیروی کار در لیست متغیرهای مقایسهای استفاده شده است.
در دسته دوم به متغیرهای اساسی مهم و خارج از KILM پرداختهایم که اولین آنها، جمعیت کل بهمنظور انعکاس کل پتانسیل و نیروی انسانی بالفعل و بالقوه کشور در لیست لحاظ شده است؛ اما سایر متغیرهای جمعیتی همچون؛ نسبت وابستگی افراد مسن، ساختار سنی، نسبت وابستگی کل، سهم افراد شاغل و سهم افراد مسن به درک بهتر هرم سنی جمعیتی و مقایسه اصولیتر کشورها کمک میکند. هرمهای سنی و هرگونه تغییرات در آنها بهسبب ایجاد تغییرات در نسبت تعداد افراد شاغل با سن بازنشستگی به شاغلین جوان میتواند منجر به بروز فشارهای مالی بر صندوقها و یا تشدید این فشارها شود. همچنین از شاخص تورم برای نشان دادن نوسانات ارزش پول استفاده شده که شاخص قیمت مصرفکننده با لحاظ کل اقلام در لیست گنجانده شده است. همچنین بهعنوان نظام انگیزهای برای کار کردن، قدرت اتحادیههای کارگری، سطوح فقر از شاخص حداقل دستمزد بهصورت برابری قدرت خرید بهمنظور تسهیل در روند مقایسه بین کشورها بهرهبرداری شده است. درنهایت میزان تولید ناخالص داخلی کشور بهعنوان معرف اندازه اقتصاد کشور که از مقدار سرانه و ثابت برحسب دلار و سال پایه 2010 برای قابل اتکاتر شدن نتیجه تحلیل، در لیست گنجانده شده است.
در این بین بهمنظور دستیابی به منطبقترین کشورها با پتانسیلها و ویژگیهای ایران هریک از شاخصهای شانزدهگانه فوق بر شاخص متناظر ایران تقسیم شده و اعداد حاصله با عدد یک سنجیده میشوند. همچنین بهسبب آنکه توزیع اعداد حاصله الزاماً نرمال نیست، با استفاده از قضیه چبی شف از فاصله اطمینان بهعنوان فاصله مطلوب با حداقل شکاف استفاده میشود.
نتایج این گام، لیست کشورهای منتخب حاصل از فاز اول پژوهش میباشد که در جدول زیر به آنها اشاره شده است.
جدول ۳ پیوست. لیست کشورهای منتخب گام اول (براساس 16 شاخص مقایسهای)
کانادا |
بلژیک |
استرالیا |
پرتغال |
ترکیه |
لوکزامبورگ |
دانمارک |
جمهوری چک |
کلمبیا |
لهستان |
شیلی |
|
فرانسه |
فنلاند |
استونیا |
نروژ |
نیوزیلند |
|
ایسلند |
یونان |
مجارستان |
جمهوری اسلواکی |
اسلوونی |
|
لتونی |
ایتالیا |
ایرلند |
اسپانیا |
لیتوانی |
هلند |
مأخذ: همان.
گام اول منتج به لیست 27 کشور منتخب است که حداقل شکاف را در متغیرهای مقایسهای با ایران دارند. در گام بعدی با لحاظ متغیرهای هدف به ردهبندی کشورهای فوق با توجه به بهترین عملکرد در حوزه شاخصهای بازار نیروی کار و تأمین اجتماعی خواهیم پرداخت.
در گام دوم، تمامی متغیرهای لحاظ شده بهگونهای معضلات فعلی کشور بوده و همواره بهدنبال سیاستگذاری صحیح برای تعدیل آنها هستیم. از طرفی دیگر رفع معضلات عمیق آنها بهصورت مستقیم میتواند سبب بهبود سیستم تأمین اجتماعی و تخفیف بحرانهای شدید آن شود. برای مثال، تعدیل هرچند اندک معضل بیکاری میتواند جریان ورودی و حق بیمهپرداز به صندوقها را افزایش دهد و هرچقدر این افراد از سنین کمتر وارد بازار نیروی کار و درنتیجه صندوق شوند، صندوق جوانتر و کمتر دچار معضلات ناپایداری جمعیتی و یا مالی میشود. درنتیجه عملکرد کشورهای منتخب گام نخست، در این گام مورد بررسی قرار میگیرد و کشورهایی با بالاترین عملکرد بهعنوان مطلوبترین موارد گزارش میشوند.
ازسوی دیگر، متغیرهای هدف نیز مانند متغیرهای مقایسهای از دو دسته شاخصهای کلیدی بازار نیروی کار و خارج از آن تشکیل شده که در جدول زیر لیست آنها بههمراه تعریف هریک گنجانده شده است.
جدول ۴ پیوست. لیست متغیرهای هدف
شاخص |
تعریف |
|
|
شاخصهای کلیدی بازار نیروی کار |
|
1 |
بیکاری |
نسبتی از نیروی کار که دارای شغل نبوده و بهطور فعال دنبال شغل میشوند |
2 |
بیکاری جوانان |
نسبت بیکاران 29-15ساله به جمعیت فعال این رده سنی |
3 |
نرخ اشتغال ناقص زمانی |
نسبت جمعیت شاغل ناقص زمانی بهکل جمعیت فعال |
4 |
فقر، توزیع درآمد شاغلان در طبقهبندیهای اقتصادی و فقر کار |
خطفقر، ضریب جینی و نسبتی از افراد شاغل که اعضای خانواده پایینتر از خطفقر هستند |
شاخصهای خارج از KILM |
||
5 |
کیفیت زندگی کاری |
سطح عمومی کیفیت زندگی فرد شاغل |
6 |
پوشش حمایت اجتماعی |
نسبتی از جمعیت که تحت پوشش حمایت اجتماعی هستند |
7 |
نرخ بیکاری براساس سطح تحصیلات |
نرخ بیکاری گروههای تحصیلکرده کشور |
8 |
امید زندگی |
زمانیکه بهطور متوسط فرد متصور است برای زندگی براساس سنی فعلی خود و بسیاری از فاکتورهای دیگر |
9 |
شاخص توسعه انسانی |
تلفیقی از سه عنصر اصلی دسترسی به آموزش، زندگی طولانی و سطح زندگی مناسب |
مأخذ: همان.
همانطور که در جدول فوق مشخص است؛ متغیر بیکاری بهسبب لحاظ بیکاریهای کوتاهمدت و نوسانات بازار کار و بیکاری بلندمدت و اثرات سویی همچون تقلیل شانس یافتن شغل، منقضی شدن مهارتهای فرد و از دست رفتن مزایای شاغل بودن در تحلیل لحاظ شدهاند؛ همچنین بیکاری جوانان بهمنظور انعکاس بیکاری نیروی کار فاقد مهارت در لیست گنجانده شده است. ازسوی دیگر، نرخ اشتغال ناقص زمانی نشاندهنده کاهش توانایی بازار در ایجاد اشتغال کامل برای افراد خواهان کار است و درنتیجه احتمال خروج آنها از سیستم بازنشستگی بهدلیل عدم امکان پرداخت حق بیمه بازنشستگی را افزایش میدهد. چهار متغیری که به آنها اشاره شده همگی مربوط به شاخصهای کلیدی بازار نیروی کار میباشند. اما متغیر ضریب جینی، کیفیت زندگی کاری، پوشش حمایت اجتماعی، امید زندگی و شاخص توسعه انسانی بهسبب اثرگذاری مستقیم بر رفاه اجتماعی در لیست گنجانده شدهاند. درنهایت شاخص نرخ بیکاری براساس سطح تحصیلات نیز بهعنوان آخرین متغیر، لیست شاخصهای هدف لحاظ شده است.
درنتیجه 27 کشور منتخب حاصل از گام اول، براساس عملکردشان در هریک از شاخصهای هدف، امتیاز تعلق میگیرد که این امتیاز برای شاخصهای بیکاری بهصورت برعکس است. توضیح آنکه کشوری با پایینترین نرخ بیکاری بالاترین امتیاز را از آن خود میکند. درنهایت کشورهایی با بالاترین امتیاز بهعنوان لیست نهایی منتخب معرفی میشوند. همچنین بهجهت اطمینان از عملکرد مؤثر کشورهای انتخابی در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی به متغیرهای سهگانه؛ «کیفیت زندگی شغلی»، «شاخص توسعه انسانی» و «پوشش حمایت اجتماعی» وزنی مضاعف اعطا میکنیم؛ بهاینشرح که 9 کشور اول از 27 کشور، پس از رتبهبندی براساس امتیازدهی به عملکرد آنها انتخاب و مجدداً از نظر عملکرد در سه شاخص فوقالذکر رتبهبندی میشوند. درنهایت چهار کشور نهایی با بالاترین امتیاز بهعنوان مطلوبترین کشور از نظر عملکرد در شاخصهای مربوط به بازار کار و رفاه و منطبقترین بر ساختار و پتانسیلهای ایران انتخاب میشوند. در جدول زیر به لیست کشورهای نهایی مطلوب اشاره شده است.
جدول5 پیوست. لیست کشورهای نهایی منتخب
کانادا |
هلند |
استرالیا |
نروژ |
مأخذ: همان.