نوع گزارش : گزارش های نظارتی
نویسندگان
1 پژوهشگر ارشد گروه انرژی دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
2 کارشناس گروه انرژی از دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
برنامه هفتم پیشرفت هدف گذاری های متعددی برای بخش برق کشور داشته که نظارت بر میزان تحقق آنها مستلزم پایش مداوم شاخص های کلان این بخش است. در این گزارش به بررسی شاخص های کلان بخش برق در سال ۱۴۰۲ (به عنوان آخرین سال قانون برنامه ششم توسعه) پرداخته می شود و در گزارش های آتی، پایش ۶ ماهه این شاخص ها انجام خواهد گرفت. مهم ترین عارضه ای که صنعت برق در سال های اخیر به آن دچار شده ، ناترازی در تأمین و تقاضای برق در ایام اوج مصرف است. بررسی شاخص های کلان بخش برق در سال ۱۴۰۲ نشان می دهد اگرچه ظرفیت اسمی نیروگاه های کشور۱/۷ درصد افزایش یافته ، اما رشد تقاضای برق در زمان پیک ۵/۸درصد بوده و به همین دلیل ناترازی برق شدت گرفته است. لذا در کنار افزایش تولید، باید برنامه های مدیریت و بهینه سازی مصرف برق مورد توجه جدی قرار گیرند. در حوزه تنوع سبد تولید برق نیز آمار موجود نشان دهنده اتکای بیش از حد (بیشتر از ۹۰ درصد) تولید برق کشور به سوخت های فسیلی است. ناترازی گاز طبیعی در فصل سرد و همچنین زیان های اقتصادی و زیست محیطی سوخت های مایع، توجه بیشتر به توسعه منابع غیر فسیلی تولید برق (به خصوص تجدیدپذیر) و افزایش راندمان نیروگاه های حرارتی را ایجاب می کند.
گزیده سیاستی
در این گزارش به بررسی شاخصهای کلان بخش برق در سال 1402 (به عنوان آخرین سال قانون برنامه ششم توسعه) در سه دسته شاخصهای تولید، شاخصهای مصرف و شاخصهای اقتصادی پرداخته میشود و در گزارشهای آتی، پایش 6 ماهه این شاخصها انجام خواهد گرفت.
موضوعات
1.مقدمه
با توجه به آغاز برنامه هفتم پیشرفت از ابتدای سال 1403، تبیین وضعیت بخش برق در پایان سال 1402 برای پایش میزان تحقق اهداف برنامه هفتم در این بخش حائز اهمیت است. در گزارش حاضر، مهمترین شاخصهای بخش برق در چند سال اخیر و بهصورت خاص در سال 1402 مورد بررسی قرار گرفته و وضعیت کلان این بخش در حوزههای مختلف تشریح شده است. در همین راستا، روند افزایش ظرفیت اسمی و تقاضای برق طی سالهای اخیر، قدرت نصب شده انواع نیروگاههای حرارتی، برقابی و تجدیدپذیر، سهم هریک از نیروگاهها در تولید برق کشور، مصرف انواع سوخت مایع و گاز در نیروگاههای حرارتی، سهم بخشهای مختلف مصرفکننده برق و درنهایت، شاخصهای کلان بخش برق در سه بخش تولید، مصرف و اقتصاد صنعت برق، بهصورت خلاصه مورد بررسی قرار گرفته است.
2.وضعیت تولید برق در سال 1402
روند افزایش ظرفیت تولید برق کشور در مقایسه میزان اوج تقاضا طی سالهای 1404-1395 بهصورت شکل 1 بوده است [1و2].
شکل ۱. نمودار روند افزایش ظرفیت اسمی، قدرت تأمین شده و اوج تقاضای برق طی سالهای 1404-1395
مأخذ: شرکت مادرتخصصی توانیر، 56 سال صنعت برق ایران در آیینه آمار، آمار تفصیلی صنعت برق ایران ویژه مدیریت راهبردی در سال 1402.
شکل ۲. نمودار افزایش ظرفیت سالیانه انواع نیروگاه طی سالهای 1404-1395
مأخذ: همان.
سهم نیروگاههای مختلف و همچنین واردات در سبد تأمین برق کشور در سال 1402 بهصورت شکل ۳ است.
شکل 3. نمودار سهم منابع مختلف در سبد تأمین برق کشور در سال 1402
مأخذ: شرکت مادرتخصصی توانیر، آمار تفصیلی صنعت برق ایران ویژه مدیریت راهبردی در سال 1402.
میزان انواع سوخت (گاز، گازوئیل و نفت کوره) مصرف شده در نیروگاههای حرارتی کشور در سالهای اخیر در شکل 4 آمده است [1و2].
شکل ۴. نمودار مصرف سوخت نیروگاههای حرارتی در سالهای 1395 تا 1402
مأخذ: شرکت مادرتخصصی توانیر، 56 سال صنعت برق ایران در آیینه آمار، آمار تفصیلی صنعت برق ایران ویژه مدیریت راهبردی در سال 1402.
3.وضعیت مصرف برق در سال 1402
شکل 5 سهم هریک از مصرفکنندگان مختلف داخلی و صادرات برق از مجموع مصرف برق در سال 1402 را نشان میدهد.
شکل ۵. نمودار سهم بخشهای مختلف مصرفکننده برق بهعلاوه صادرات
مأخذ: شرکت مادرتخصصی توانیر، آمار تفصیلی صنعت برق ایران ویژه مدیریت راهبردی در سال 1402.
در شکل ۶ میزان رشد ظرفیت اسمی نیروگاهها با اوج تقاضای بار و مصرف برق در سال 1402 مورد مقایسه قرار گرفته است.
شکل 6. نمودار مقایسه رشد ظرفیت اسمی نیروگاههای کشور، اوج تقاضای بار و مصرف برق در سال 1402
مأخذ: محاسبات نگارنده برمبنای گزارشهای وزارت نیرو.
۴. شاخصهای کلان بخش برق در سال 1402
مهمترین شاخصهای کلان بخش برق در سال 1402 در جدول 1 ارائه شده و با سال 1401 مورد مقایسه قرار گرفته است [3و4].
جدول 1. وضعیت شاخصهای کلان بخش برق در سالهای اخیر
|
ردیف |
شاخص |
واحد |
1402 |
1401 |
1400 |
توضیحات |
شاخصهای تولید |
1 |
ظرفیت اسمی کل نیروگاهها |
مگاوات |
92,351 |
90,805 |
86,787 |
1/7 درصد افزایش در سال 1402 |
2 |
ظرفیت اسمی نیروگاههای تجدیدپذیر |
مگاوات |
1,036 |
936 |
835 |
10/7 درصد افزایش در سال 1402 |
|
3 |
ظرفیت اسمی نیروگاههای هستهای |
مگاوات |
1,020 |
1,020 |
1,020 |
نیروگاه هستهای بوشهر بهعنوان تنها نیروگاه هستهای کشور، از سال 1390 در حال فعالیت است. |
|
4 |
تولید همزمان در اوج تقاضا |
مگاوات |
60,817 |
59,596 |
54,954 |
2 درصد افزایش در سال 1402 |
|
5 |
مجموع تولید برق |
میلیارد کیلوواتساعت |
379 |
357 |
346 |
در سال 1402، تولید ویژه برق کشور 6/1 درصد افزایش یافته است. |
|
6 |
سهم تولید برق از منابع غیرفسیلی |
درصد |
7/6 |
6/4 |
5/2 |
1/2 واحد درصد افزایش در سال 1402 |
|
7 |
سوخت مصرفی نیروگاههای حرارتی |
میلیارد مترمکعب معادل گاز طبیعی |
95/3 |
91/5 |
91/0 |
4/2 درصد افزایش در سال 1402 |
|
8 |
سهم سوخت مایع از مجموع سوخت مصرفی نیروگاههای حرارتی |
درصد |
18/7 |
19/9 |
18/6 |
1/2 واحد درصد کاهش در سال 1402 |
|
9 |
راندمان نیروگاههای حرارتی |
درصد |
39/3 |
39/1 |
39/0 |
افزایش جزئی راندمان |
|
10 |
ضریب بهرهبرداری از نیروگاهها |
درصد |
55/6 |
53/3 |
53/9 |
2/3 واحد درصد افزایش در سال 1402 |
|
شاخصهای مصرف |
11 |
مجموع مصرف برق |
میلیارد کیلوواتساعت |
333 |
317 |
307 |
5 درصد افزایش در سال 1402 |
12 |
مصرف بخش خانگی |
میلیارد کیلوواتساعت |
105 |
98 |
98 |
مصرف برق خانگی در سال 1402 به میزان 7/1 درصد افزایش یافته که بخشی مربوط به افزایش تعداد مشترکان و بخشی مربوط به افزایش سرانه مصرف هر مشترک بوده است. |
|
13 |
مصرف بخش صنعت |
میلیارد کیلوواتساعت |
121 |
116 |
110 |
4/3 درصد افزایش در سال 1402 که عمدتاً مربوط به افزایش تولیدات صنعتی بوده است. |
|
14 |
مصرف بخش کشاورزی |
میلیارد کیلوواتساعت |
47 |
45 |
44 |
4/4 درصد افزایش در سال 1402 |
|
15 |
مصرف سایر بخشها (تجاری، عمومی و روشنایی معابر) |
میلیارد کیلوواتساعت |
60 |
58 |
55 |
3/4 درصد افزایش در سال 1402 |
|
16 |
تلفات شبکه انتقال و توزیع |
درصد |
11/6 |
11/2 |
11/4 |
افزایش جزئی تلفات |
|
17 |
شدت مصرف برق در بخش صنعت |
کیلوواتساعت بر میلیون ریال |
46/9 |
46/8 |
48/7 |
شدت مصرف برق صنایع در سالهای اخیر روند کاهشی داشته که بهنظر میرسد یکی از دلایل آن اصلاح تعرفههای این بخش باشد. |
|
18 |
سرانه مصرف برق در بخش خانگی |
کیلوواتساعت بر مشترک |
3,233 |
3,106 |
3,188 |
سرانه مصرف بخش خانگی 4/1 درصد افزایش یافته و در کنار افزایش تعداد مشترکان خانگی، باعث افزایش مصرف برق در بخش خانگی شده است. |
|
19 |
حداکثر نیاز مصرف برق |
مگاوات |
73,663 |
69,657 |
67,205 |
5/8 درصد افزایش |
|
20 |
بار تأمین نشده در اوج تقاضا |
مگاوات |
12,443 |
9,690 |
11,926 |
28/4 درصد افزایش یافته که بهمعنای تشدید ناترازی برق است. |
|
شاخصهای اقتصادی |
21 |
متوسط نرخ تعرفه برق مشترکان خانگی |
ریال بر کیلوواتساعت |
- |
1,100 |
993 |
بهدلیل عدم انتشار صورتهای مالی سال 1402، متوسط تعرفه در این سال در دسترس نبود. |
22 |
متوسط نرخ تعرفه برق مشترکان صنعتی |
ریال بر کیلوواتساعت |
- |
2,379 |
2,440 |
بهدلیل عدم انتشار صورتهای مالی سال 1402، متوسط تعرفه در این سال در دسترس نبود. |
|
23 |
متوسط نرخ تعرفه برق مشترکان کشاورزی |
ریال بر کیلوواتساعت |
- |
353 |
323 |
بهدلیل عدم انتشار صورتهای مالی سال 1402، متوسط تعرفه در این سال در دسترس نبود. |
|
24 |
درصد مشترکان خانگی با مصرف بیشتر از الگو |
درصد |
- |
23/3 |
24/7 |
اطلاعات سال 1402 در دسترس نبود. |
|
25 |
سهم معاملات خارج از بازار عمدهفروشی برق |
درصد |
14/4 |
11/9 |
10/6 |
2/5 واحد درصد در سال 1402 افزایش یافته و اغلب مربوط به معاملات دوجانبه بوده است. |
|
26 |
مجموع واردات برق کشور |
میلیون کیلوواتساعت |
3,157 |
4,056 |
3,014 |
22 درصد کاهش در سال 1402 |
|
27 |
مجموع صادرات برق کشور |
میلیون کیلوواتساعت |
4,884 |
4,620 |
5,719 |
5/7 درصد افزایش در سال 1402 |
|
28 |
مجموع تبادل برونمرزی برق |
میلیون کیلوواتساعت |
8,041 |
8,676 |
8,733 |
7/3 درصد کاهش یافته که عمدتاً بهدلیل کاهش واردات برق بوده است. |
مأخذ: گردآوری نگارنده برمبنای گزارشهای وزارت نیرو و گزارش نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی.
5.جمعبندی
برنامه هفتم پیشرفت هدفگذاریهای متعددی برای بخش برق کشور داشته که نظارت بر میزان تحقق آنها مستلزم پایش مداوم شاخصهای کلان این بخش است. بررسی شرایط تأمین برق کشور در سال 1402 (بهعنوان آخرین سال قانون برنامه ششم توسعه)، بیانگر آن است که اگرچه میزان تأمین برق در سالهای اخیر روند افزایشی داشته، اما بهدلیل رشد بیشتر تقاضا، ناترازی برق شدت گرفته است. لذا لازم است در کنار افزایش تولید، برنامههای مدیریت و بهینهسازی مصرف برق نیز مورد توجه جدی قرار گیرند. در حوزه تنوع سبد تولید برق، آمار موجود نشاندهنده اتکای بیش از حد (بیشتر از 90 درصد) تولید برق کشور به سوختهای فسیلی است. ناترازی گاز طبیعی در فصل سرد و همچنین زیانهای اقتصادی و زیستمحیطی سوختهای مایع، توجه بیشتر به توسعه منابع غیرفسیلی تولید برق (بهخصوص تجدیدپذیر) و افزایش راندمان نیروگاههای حرارتی را ایجاب میکند.
جدول 2. خلاصه شاخصهای کلان بخش برق در سالهای 1402 و 1401
ردیف |
شاخص |
واحد |
1402 |
1401 |
1 |
ظرفیت اسمی کل نیروگاهها |
مگاوات |
92,351 |
90,805 |
2 |
ظرفیت اسمی نیروگاههای تجدیدپذیر |
مگاوات |
1,036 |
936 |
3 |
سهم تولید برق از منابع غیرفسیلی |
درصد |
7/6 |
6/4 |
4 |
سهم سوخت مایع از مجموع سوخت مصرفی نیروگاههای حرارتی |
درصد |
18/7 |
19/9 |
5 |
راندمان نیروگاههای حرارتی |
درصد |
39/3 |
39/1 |
6 |
مجموع مصرف برق |
میلیارد کیلوواتساعت |
333 |
317 |
7 |
بار تأمین نشده در اوج تقاضا |
مگاوات |
12,443 |
9,690 |
8 |
سهم معاملات خارج از بازار عمدهفروشی برق |
درصد |
14/4 |
11/9 |
9 |
مجموع تبادل برونمرزی برق |
میلیون کیلوواتساعت |
8,041 |
8,676 |
مأخذ: گردآوری نگارنده برمبنای گزارشهای وزارت نیرو.