نوع گزارش : گزارش های راهبردی
نویسندگان
1 پژوهشگر ارشد گروه مخابرات و فناوری اطلاعات دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
2 کارشناس گروه انرژی، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
3 کارشناس گروه مخابرات و فناوری اطلاعات دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
قراردادهای هوشمند، برنامه های رایانه ای هستند که به طور خودکار شرایط توافق بین طرفین را پس از برآورده شدن شرایط معینی اجرا می کنند. این نوع قراردادها جایگزینی برای قراردادهای سنتی محسوب می شوند و نیاز به پردازش دستی را از بین برده و هزینه های اداری را کاهش می دهد. قراردادهای هوشمند، مخاطرات معاملات را کاهش می دهند، امکان تراکنش بین طرف های غیرقابل اعتماد را بدون نیاز به واسطه فراهم و اجرای تعهدات قراردادی را خودکار می کنند. این امکان می تواند فرایندهای دولتی را ساده و کارآمدتر کند. مزیت های قرارداد هوشمند سبب شده از این فناوری در حوزه های گسترده و متنوعی مانند بانکداری، بیمه، انرژی، املاک، بهداشت و درمان، مدیریت مالی و نظایر آن از استفاده شود. برخی از کشورها نظیر سوئیس، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، استونی، شیلی، انگلستان، استرالیا، سنگاپور، برزیل، اندونزی، سوئد، دبی، اوکراین، هند، گرجستان و ونزوئلا در زمینه کاربردهای متنوع قرارداد هوشمند پیشرو محسوب می شوند. با توجه به ظرفیت های مناسب بخش خصوصی و توانایی گسترده متخصصان کشورمان، زمان مناسبی برای استفاده از مزایای فناوری قراردادهای هوشمند در بخش دولتی و غیردولتی کشورمان فراهم شده است.
قراردادهای هوشمند به عنوان یک فناوری نهادی جدید، عمدتاً با قوانین و مقررات کشورها ارتباط دارند. هنگامی که یک قرارداد هوشمند مستقر و اجرا می شود، نمی توان به راحتی آن را اصلاح یا معکوس کرد. این برخلاف قراردادهای سنتی است که می توانند با توافق طرفین اصلاح یا خاتمه یابد. به طورکلی ممکن است برخی مشکلات در اعمال اصول حقوقی موجود برای قراردادهای هوشمند وجود داشته باشد، اما براساس نتایج مطالعات داخلی و خارجی، به نظر می رسد چارچوب قانونی فعلی کشور به اندازه کافی قوی و قابل انطباق برای قراردادهای قانونی هوشمند است. بااین حال، ممکن است به تدریج و به طور موردی اصلاح برخی از قوانین برای قراردادهای هوشمند، مورد نیاز باشد.
گزیده سیاستی
قراردادهای هوشمند جایگزینی برای قراردادهای سنتی هستند و مخاطرات معاملات را کاهش داده، اجرای تعهدات قراردادی را خودکار و فرایندها را ساده و کارآمدتر میکنند.
کلیدواژهها
موضوعات
بیان / شرح مسئله
قراردادهای هوشمند، کدهای اجرایی هستند که در زنجیره بلوکی اجرا میشوند تا توافقهای میان طرفهای غیرقابل اعتماد را بدون دخالت شخص ثالث قابل اعتماد، تسهیل و اجرا کنند. قراردادهای هوشمند، نوعی قراردادهای دیجیتالی محسوب میشوند که در مقایسه با قراردادهای سنتی، با هدف حذف نیاز بهواسطه و ارائه روشی غیرمتمرکز و شفاف برای اجرای توافقات طراحی شدهاند. این نوع قراردادها میتوانند امنیت دسترسی به اطلاعات و اشتراکگذاری آنها در یک شبکه را تضمین، مخاطرات معاملات و هزینههای اداری و خدمات را کاهش، کارایی فرایندهای تجاری را بهبود و درنهایت از نوآوریهای تجاری پشتیبانی کنند.
نقطه نظرات/ یافتههای کلیدی
در حال حاضر قراردادهای هوشمند در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، انگلستان، سوئیس، استونی، شیلی، استرالیا، سنگاپور، برزیل، اندونزی، سوئد، دبی، اوکراین، هند، گرجستان و ونزوئلا در حوزههایی مانند بانکداری، بیمه، انرژی، املاک، بهداشت و درمان، مدیریت مالی و نظایر آن مورد بهرهبرداری قرار گرفته است. ازجمله کاربردهای عملیاتی شده فناوری قرارداد هوشمند در جهان میتوان به حوزههای زیر اشاره کرد:
قراردادهای هوشمند در بسیاری از کشورهای جهان درحال توسعه است، اما در کشورمان فقط بهصورت محدود توسط چند شرکت خصوصی پیگیری میشود. بخش دولتی و بخش عمومی غیردولتی کشورمان هنوز به استفاده از این فناوری گرایش پیدا نکردهاند. پیشرفتهای اخیر فناوری قراردادهای هوشمند در جهان و رشد توان بخش خصوصی و متخصصان کشورمان، فرصت خوبی را برای بهرهبرداری از مزایای این فناوری در کشور مهیا کرده است.
همانطور که در تمام فناوریهای نوظهور بهویژه فناوریهای نهادی، ممکن است چالشهایی وجود داشته باشد، قراردادهای هوشمند نیز برخی چالشها روبهرو است. قراردادهای هوشمند بهعنوان یک فناوری نهادی جدید، با بیشتر قوانین و مقررات کشورها ارتباط دارند و باید کاملاً مطابق با قوانین و مقررات توسعه یابند. هنگامیکه یک قرارداد هوشمند مستقر و اجرا شد، نمیتوان بهراحتی آن را اصلاح یا معکوس کرد. این برخلاف قراردادهای سنتی است که میتوانند با توافق طرفین اصلاح یا خاتمه یابد. این یکی از چالشهای قراردادهای هوشمند است که راهکارهایی برای رفع آن نیز ارائه شده است.
تفسیر کد قرارداد هوشمند و تطابق آن با قرارداد مکتوب یکی دیگر از چالشهای این نوع قراردادها است. محاکم قضایی ممکن است در تفسیر زبانهای برنامهنویسی با مشکل روبهرو شوند و ممکن است در کد قرارداد هوشمند ابهام باشد که شناسایی آنها نیازمند تخصصهای بینرشتهای است.
چالش دیگر، نیاز به سبد استعدادها در راهاندازی قراردادهای هوشمند است. بهعبارتدیگر برای راهاندازی این نوع قراردادها نیازمند تخصصهای مختلف است. متخصصان مختلفی از حوزه برنامهنویسی رایانهای، حقوق و اقتصاد باید در تنظیم قراردادهای هوشمند مشارکت داشته باشند.
ممکن است برخی مشکلات در اعمال اصول حقوقی موجود برای قراردادهای هوشمند وجود داشته باشد، اما بهنظر میرسد چارچوب قانونی فعلی به اندازه کافی قوی و قابل انطباق برای این نوع قراردادها است. انعطافپذیری قوانین معمولاً بستر مناسبی برای کسبوکارهای جدید و نوآوریهای فناورانه است. در زمینه فناوری قرارداد هوشمند نیز بهنظر میرسد حتی بدون نیاز به اصلاح قوانین بسیاری از کاربردهای این فناوری را میتوان راهاندازی کرد. چارچوب قانونی موجود قادر است استفاده از قراردادهای حقوقی هوشمند را تسهیل و پشتیبانی کند. بااینحال، ممکن است بهتدریج اصلاح برخی قوانین برای تسهیل قراردادهای هوشمند، نیاز باشد، اما بهطورکلی، اصول حقوقی فعلی را میتوان به همان شیوهای که در قراردادهای سنتی اعمال میشود، در مورد این نوع قراردادها نیز اعمال کرد.
پیشنهاد راهکار تقنینی، نظارتی یا سیاستی
با توجه پیشرفتهای اخیر فناوری قراردادهای هوشمند در جهان و توانایی خوب بخش خصوصی و متخصصان برنامهنویسی رایانهای کشورمان فرصت بسیار مناسبی برای استفاده از مزایای این فناوری در کشور مهیا شده است. بخشهای دولتی و غیردولتی کشور میتوانند خدمات مبتنیبر قراردادهای هوشمند را با تکیه بر ظرفیتهای گسترده متخصصان ایرانی توسعه دهند و از مزایای این فناوری بهرهبرداری کنند.
تعامل بین قوانین و قراردادهای هوشمند از بحثهای نسبتاً جدید محسوب میشود. ممکن است سئوالات بسیاری مطرح شود که نیاز به بررسی و بحث داشته باشد،اما این مهم است که قوانین و مقررات تا چه اندازه میتوانند به توسعه فناوری قرارداد هوشمند کمک کنند. اقدامات مختلفی برای حمایت از توسعه فناوری قرارداد هوشمند در کشور قابل انجام است که در ادامه برخی از آنها تشریح میشود:
قراردادهای هوشمند پروتکلهای دیجیتالی و رایانهای هستند که برای تسهیل، تأیید یا اجرای معاملات دیجیتالی در یک قرارداد طراحی شده است. قراردادهای هوشمند اساساً برنامههای رایانهای هستند که بهطور خودکار شرایط توافق بین طرفین را پس از برآورده شدن شرایط خاص اجرا میکنند[1, 2]. قراردادهای هوشمند برای جایگزینی قراردادهای سنتی با حذف نیاز بهواسطه و ارائه روشی غیرمتمرکز و شفاف برای اجرای توافقات طراحی شدهاند[1, 2] در قراردادهای هوشمند شرایط قرارداد بهجای زبان قانونی و حقوقی به زبان رایانهای ثبت میشود. زمانی که شرایط از پیش تعیین شده مشخص شده در قرارداد هوشمند برآورده شد، قرارداد بهطور خودکار بدون نیاز به دخالت انسان اجرا میشود. برای مثال یک قرارداد میتواند بهصورت زیر باشد:
«اگر شخص A پولی را در قرارداد X پرداخت کند، در اینصورت عمل Y اجرا میشود و یک قرارداد دیجیتال برای شخص B ارسال میگردد. سپس مطابق با قرارداد یک عمل Z انجام میشود».
قراردادهای هوشمند دقیقاً مانند قراردادهای معمولی هستند که به ما این امکان را میدهند تا املاک، پول، سهام یا هر چیز ارزشمندی را بهصورت ایمن و شفاف مبادله کنیم.
قراردادهای هوشمند روی یک زنجیره بلوکی (بلاکچین) ذخیره و اجرا میشوند که بهمنظور جلوگیری از دستکاری قرارداد، در هر گره از شبکه کپی میشوند. مجموعهای از گرهها، توابع قرارداد هوشمند مشخص شده در تراکنش را اجرا میکنند. سپس این گرهها نتایج خود را باهم مقایسه کرده و براساس سازوکار اجماع مورد استفاده در شبکه بلاکچین، در مورد حفظ و یا عدم حفظ این نتایج تصمیم میگیرند. این فناوری به حذف واسطهها در اکثر معاملات، به حداقل رساندن خطاها و کاهش هزینهها کمک کرده و قراردادها را کارآمدتر میکند[3].
طبق آمار اخیر ارائه شده وبگاه استاتیستا، تقاضا برای توسعهدهندگان بلاکچین هر سال بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ درصد افزایش مییابد، زیرا کسبوکارهای بیشتری قراردادهای هوشمند را بهکار میگیرند و برنامههای مبتنیبر بلاکچین میسازند. امروزه بیش از دهها پلتفرم قرارداد هوشمند در جهان بر روی شبکههای بلاکچین مختلف اجرا میشوند و از زبانهای مختلف قراردادهای هوشمند و سازوکارهای اجماع متفاوت استفاده میکنند. این قراردادهای هوشمند به بسیاری از مشاغل و برنامهها، از امور مالی و بیمه سنتی گرفته تا سرمایهگذاریهای مختلف، رمزنگاری و مبادلات ارزهای دیجیتال، کمک میکنند. کاربردهای مختلف فناوری قرارداد هوشمند در فصل سوم این گزارش تشریح میشود.
قراردادهای هوشمند، مخاطرات معاملات را کاهش میدهند، هزینههای اداری و خدمات را کاهش میدهند و کارایی فرایندهای تجاری را بهبود میبخشند. قراردادهای هوشمند همچنین امکان تراکنش بین طرفهای غیرقابل اعتماد را بدون نیاز بهواسطه فراهم میکند، زیرا اجرای کد و تأیید توسط شبکه غیرمتمرکز انجام میشود. بهطورکلی، قراردادهای هوشمند، راهی ایمن و خودکار برای اجرای توافقات را فراهم میکند و نیاز به واسطهها را از بین میبرد و اعتماد بین طرفین را افزایش میدهد.
1-1. مزیتهای قراردادهای هوشمند
در ادامه، 12 مورد از مزیتهای قراردادهای هوشمند تشریح میشود:
1-1-1. اهمیت سرعت در انجام قراردادها
هنگامیکه قرار است قراردادی بهصورت سنتی انجام شود، زمان زیادی برای انجام لازم است، اما انجام این کار با استفاده از قراردادهای هوشمند زمان کمتری میطلبد. دلیل سرعت بالای قراردادهای هوشمند این است که فرایند کارها بهصورت خودکار و براساس کدهای نرمافزاری انجام میشود و همین امر باعث افزایش سرعت در کار میشود.
1-1-2. وجود اعتماد و اهمیت آن در یک قرارداد
ازجمله دغدغههایی که افراد در انجام معاملات و قراردادهای خود با آن مواجه هستند «اعتماد کردن به طرف مقابل» است. هنگامیکه از قرارداد هوشمند استفاده میشود نگرانی اعتماد به طرف مقابل وجود نخواهد داشت. این قرارداد بهصورت سیستمی انجام میشود و تمام فرایندهای آن بهصورت خودکار انجام میشود و میتوان با خیال آسوده با هر فردی از هر ملیتی و در هر شرایطی قرارداد را منعقد کرد.
1-1-3. کاهش هزینهها
استفاده از قراردادهای هوشمند باعث کاهش هزینهها میشود. دلیل اصلی این کاهش هزینه این است که در انجام چنین قراردادهایی حضور طرفین کافی است و دیگر نیازی به حضور شخص ثالث نیست. قراردادهای هوشمند با حذف نیاز بهواسطه، هزینههای مبادله مرتبط با اجرای قراردادهای سنتی را کاهش میدهند. این میتواند منجر به صرفهجویی قابلتوجهی در هزینه کسبوکارها شود.
1-1-4. امنیت در قرارداد هوشمند
گاهی اوقات هنگام عقد قرارداد رایج (غیرهوشمند)، افراد سودجو سوءاستفاده کرده و این مسئله باعث میشود تا افراد دغدغه امنیت قراردادهای خود را داشته باشند، ولی زمانی که در معاملات از قرارداد هوشمند استفاده میشود میتوان به امنیت آن اطمینان کرد. زیرا این قرارداد وارد شبکه شده و هیچیک از طرفین قرارداد نمیتوانند تغییراتی در مفاد آن ایجاد کنند و این امر باعث امنیت بالا در این قراردادها میشود.
1-1-5. تنوع زیاد قراردادهای هوشمند
از مزیتهای مهم قراردادهای هوشمند میتوان به تنوع زیاد آنها اشاره کرد. با توجه به نیاز و شرایط میتوان از قراردادهای مختلف استفاده کرد.
1-1-6. استقلال داشتن و اهمیت آن
یکی از مزیتهای مهم این نوع از قراردادها، استقلال افراد حاضر در معامله است. بهعبارتدیگر، افراد بدون نیاز بهواسطه و با استقلال کامل قرارداد خود را امضا میکنند. یعنی نیاز به شخص یا سازمانی برای تأیید کارها و فعالیتهای قرارداد وجود ندارد.
1-1-7. کارآمدی
امروزه فرایند دیوانسالاری گذشته یا فرایندهای پیچیده اداری برای افراد سخت و خستهکننده است، به همین علت استفاده از قراردادهای هوشمند باعث میشود تا طرفین قرارداد به دور از سازوکارهای پیچیده اداری، کارهای خود را در زمان کمتر و با کارایی بیشتری انجام دهند.
1-1-8. قابلیت پشتیبانگیری
در هنگام استفاده از قراردادهای هوشمند قابلیت پشتیبانگیری وجود دارد. بهعبارتدیگر افراد حاضر در شبکه بهعنوان پشتیبان، همراه شما خواهند بود. همچنین اسناد مربوط به قرارداد و معامله چند بار در شبکه کپی میشود و احتمال مفقود شدن آنها وجود ندارد.
1-1-9. دقت و شفافیت در قراردادهای هوشمند
ازجمله مزیتهای قرارداد هوشمند دقت بالای آن است. زیرا افراد موظف هستند تا تمام بندها و مفاد قرارداد را انجام دهند و تا زمانی که تمام مفاد قرارداد انجام نشود آن قرارداد به اتمام نمیرسد. لذا هیچگونه خطای انسانی در قرارداد اتفاق نمیافتد.
برخلاف قراردادهای هوشمند، در قراردادهای دستی و سنتی این امکان وجود دارد که برخی از شرایط قرارداد تا مدتها مغفول بماند و هیچ کس متوجه آنها نشود.
شفافیت نیز یکی دیگر از مزیتهای قراردادهای هوشمند است. هنگامیکه قرارداد هوشمند بین دو طرف حقیقی یا حقوقی منعقد میشود، از ابتدا تمام مفاد قرارداد برای افراد یا شرکتها مشخص و شفاف خواهد بود. سایر اعضای حاضر در شبکه نیز آن را خواهند دید. شفافیت باعث اعتماد در معامله خواهد شد.
1-1-10. ذخیرهسازی و دسترسی آسان به قرارداد
یکی دیگر از مزیتهای قرارداد هوشمند ذخیرهسازی و دسترسی آسان به آن است. بهمنظور نگهداری قراردادهای سنتی در یک محل مطمئن نیاز به یک مکان فیزیکی وجود دارد، درحالیکه هنگام استفاده از قراردادهای هوشمند، افراد میتوانند در هر زمان به قرارداد خود دسترسی داشته باشند.
1-1-11. انعطافپذیری
قراردادهای هوشمند را میتوان طوری برنامهریزی کرد که شرایط و سناریوهای پیچیده را پوشش دهد. آنها را میتوان برای برآورده کردن الزامات تجاری خاص سفارشی کرد و انعطافپذیری بیشتری در اجرای قرارداد را فراهم کرد.
1-1-12 .نوآوری
قراردادهای هوشمند این ظرفیت را دارند که روشهای سنتی انجام کسبوکار را متحول کنند. آنها مدلها و فرصتهای تجاری جدید را با خودکارسازی و سادهسازی فرایندهای قرارداد امکانپذیر میکنند[4].
1-2. مقایسه قرارداد هوشمند با قرارداد معمولی
1-3. نقش حاکمیت در اجرای قراردادهای هوشمند
حقوق بنیادین سایه خود را بر حقوق قراردادها نیز گسترده است. در قراردادهای خصوصی نظیر قرارداد کار، مؤجر و مستأجر، بیمه و قراردادهای عدم رقابت با توجه به تأثیر حقوق بنیادین در حقوق قراردادها، معیار دخالت دولت در قراردادهای یاد شده از باب حمایت از حقوق بنیادین فراهم است.
لذا نظارت بر انعقاد و اجرای قراردادها بهعنوان یک وظیفه معمولاً بهعهده دولت و حاکمیت است. زیرساختهای عمومیبرای قراردادها نیز معمولاً توسط دولت و حاکمیت برای شهروندان ارائه میشوند. تبادلات اقتصادی و هماهنگی نیز در چارچوب قوانین انجام میشود. رویههای خصوصی رایج نیز اغلب بهعنوان وقوع پدیدههایی در سایه قوانین ایجاد میشوند. قراردادهای هوشمند بهواسطه ویژگیهای آنها و امکانات ثبت وقایع میتوانند سبب تقویت نقش حاکمیت در اجرای قراردادها شوند. مهمترین آنها عبارتند از:
1-4. مراحل مختلف چرخه عمر قرارداد هوشمند
مراحل مختلف چرخه عمر قرارداد هوشمند بهشرح زیر است:
از نظر ماهیت حقوقی، قراردادهای هوشمند بهعنوان رمزگذاری یا یادآوری دیجیتالی یک قرارداد یا بخشهایی از آن قلمداد میشود. قراردادهای هوشمند در خلأ قانونی عمل نمیکنند و زمانی که اقدامات قانونی مرتبط در آن دخیل هستند، قوانین بهطور کامل قابل اجرا هستند. همچنین متداول است که قراردادهای هوشمند در قراردادهای مکتوب یا الکترونیکی اضافی به زبان طبیعی متنی شوند[6].
2.کاربردهای عملیاتی فناوری قرارداد هوشمند
مزیتهای قرارداد هوشمند سبب شده از این فناوری در حوزههای گسترده و متنوعی استفاده شود. حوزههایی مانند بانکداری، بیمه، انرژی، املاک، بهداشت و درمان، مدیریت مالی و نظایر آن از کاربردهای قرارداد هوشمند استفاده میکنند. برخی از کشورها در زمینه کاربردهای متنوع قرارداد هوشمند پیشرو محسوب میشوند. ازجمله کشورها و مناطق پیشرو در حوزه فناوری قراردادهای هوشمند میتوان سوئیس، شیلی، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، استونی، انگلستان، استرالیا، سنگاپور، برزیل، اندونزی، سوئد، دبی، اوکراین، هند، گرجستان و ونزوئلا را نام برد. در ادامه برخی از کاربردهای قراردادهای هوشمند بههمراه پیشنهاد اجرایی بخشهای مختلف آن را تشریح خواهیم کرد.
2-1. قراردادهای هوشمند در بانکداری
سه کاربرد اصلی قراردادهای هوشمند در حوزه بانکداری بهشرح زیر است:
2-1-1. مدیریت پرداختها و تسهیل و تسریع آنها
انجام انتقالات مالی با قراردادهای هوشمند امکانپذیر است. این فناوری میتواند انتقالات مالی بینالمللی را بسیار راحت کند. زیرا توانایی انتقال وجوه در قالب ارزهای دیجیتال را دارد. قرارداد هوشمند قادر به تشخیص و مقابله با کلاهبرداریهای مالی و همچنین مسدودسازی معاملات کلاهبردارانه نیز است.
از 13 اکتبر 2017، پرداختهای بین بانکی در سنگاپور در قالب قراردادهای هوشمند و با استفاده از مفهوم بلاکچین، از طریق مشارکت بین مقامات پولی سنگاپور (MAS) و کنسرسیومی از مؤسسات مالی انجام میگیرد. پروژه یوبین، استراتژی بزرگتری برای پذیرش قراردادهای هوشمند در بخش مالی سنگاپور را شامل میشود. دولت و خدمات مالی سنگاپور در حال آماده شدن برای «انقلاب بزرگ بلاکچین» هستند، بهطوریکه در حال حاضر بیش از 225 میلیون دلار به تحقیق و توسعه در این حوزه اختصاص یافته است.
تمام انتقالات مالی در این شبکه با شفافیت کامل انجام میشوند و هیچگونه ابهام یا تردیدی در مورد فرد انتقالدهنده وجه و نحوه انتقال آن وجود ندارد. در صورت استفاده از قرارداد هوشمند برای انتقال پول، تمام اطلاعات در یک پایگاه داده ذخیره میشوند و این اطلاعات در هر زمانی قابل دسترسی و جستجو هستند. با استفاده از این روش میتوان پرداختها را کاملاً ایمن کرد. همچنین، در صورت استفاده از این فناوری برای پرداخت، هر فرد یا گروهی، کلید اختصاصی خود را دارد که باعث تضمین امنیت پرداخت میشود.
قرارداد هوشمند میتواند به افزایش سرعت پرداختها و کاهش کارمزد عملیات پرداختی و به حداقل رساندن نیاز به طرفهای شخص ثالث برای تأیید پرداختها نیز کمک کند.
2-1-2. تسهیل مذاکرات بانکی
با قراردادهای هوشمند میتوان کل فرایند مذاکرات بانکی را برنامهریزی کرد تا بهصورت خودکار انجام شوند. مثلاً برای مذاکره در مورد امضای یک قرارداد، میتوان تمام بخشهای فرایند انجام این کار مثل تغییرات انجامشده توسط طرفین مذاکرات، نظارتکردن بر جریان مذاکرات، تعیین مفاد مذاکره و بازتاب تغییرات ایجادشده در مفاد در قالب یک قرارداد و همچنین مشاوره در مورد توافقات حاصلشده در مذاکرات را مشخص کرد.
اخیرا شرکت سپردهگذاری DTCC و چهار بانک بزرگ – بانک مرکزی آمریکا مریل لینچ، سیتی، اعتبار سوئیس و جیپی مورگان – مبادلات پیشفرض اعتباری را با موفقیت مبتنیبر فناوری قرارداد هوشمند که توسط آکسونی توسعهیافته معامله کردند.
2-1-3. مدیریت داراییهای مالی غیرمتمرکز
معامله داراییهای رمزارز به یکی از مهمترین فعالیتهای مالی تبدیل شده است. بانکها بهتدریج در حال فراهم کردن امکان معامله داراییهای رمزارز مثل بیتکوین یا اتریوم هستند و مشتریان را برای خرید این داراییها تشویق میکنند. قوانین مرتبط با خریدوفروش داراییهای رمزارز در هر کشوری کاملاً به قوانین آن کشور بستگی دارد.
منابع مالی غیرمتمرکز نیز درست مانند منابع مالی رایج هستند و میتوان آنها را وارد چرخه مالی کرد، اما این منابع مالی بر پایه قرارداد هوشمند درحال گردش هستند. بنابراین ارائه خدمات مالی غیرمتمرکز، مانند پرداخت وام غیرمتمرکز (پرداخت وام با ارزهای دیجیتال)، با استفاده از قراردادهای هوشمند، قابل مدیریت هستند.
استفاده از قراردادهای هوشمند برای مدیریت چنین خدماتی، امنیت مالی را هم برای وامدهنده و هم برای وامگیرنده تضمین میکند. در صورت استفاده از قراردادهای هوشمند، نهتنها تمام فرایندهای ارائه خدمات مالی خودکار میشوند، بلکه بهدلیل عدم وجود خطا در کدها، حسابرسی بدون اشتباه انجام شده و هیچ پولی در فرایند انتقال مفقود نمیشود.
سایر موارد مهم کاربرد قرارداد هوشمند در بانکداری شامل موارد زیر میشود:
2-2. قراردادهای هوشمند در حوزه آموزش
در عصر حاضر فرایند دیجیتالیشدن آموزش آغاز شده و در حال پیشرفت است. قرارداد هوشمند میتواند این فرایند را سریعتر کند. کاربرد قراردادهای هوشمند در آموزش شامل موارد زیر میشود:
2-2-1. قرارداد هوشمند برای دورههای آموزشی و انجام تکالیف
مدرسان میتوانند از این فناوری برای برگزاری دورههای آموزشی و دروس استفاده کنند. در صورت استفاده از قرارداد هوشمند، پس از فراهمکردن شرایط لازم، دورههای آموزشی بهصورت خودکار ارائه و فرایند آنها طی میشود. در این رویکرد آموزشی نوین، دانشجویان و مدرسان، قراردادی را امضا میکنند که در آن محدودیتهای مرتبط با تکالیف، حداکثر تاریخ انجام آنها توسط دانشآموزان و ارائه نمرات توسط مدرسان مشخص شده است.
2-2-2. ارائه گزارشهای مختلف دانشآموزان به والدین، تکالیف و مدرک دیجیتالی
این فناوری توانایی ایجاد ترتیب زمانی از اطلاعات و رویدادهای ثبتشده در شبکه را دارد. به همین دلیل میتوان از آن برای ارائه یک گزارش جامع از عملکرد دانشآموزان و ارائه گزارش حضوروغیاب آنها به والدین استفاده کرد. همچنین توانایی ارائه تکالیف به دانشآموزان بهصورت مرتب و براساس توالی زمانی را نیز دارد. بنابراین در سیستم آموزشی میتوان از جا انداختن تکالیف توسط دانشآموزان جلوگیری کرد. همچنین ارائه مدارک و گواهینامههای دیجیتال به دانشآموزان نیز با این فناوری امکانپذیر است.
2-2-3. ارائه جایزه به دانشآموزان
با بهرهمندی از قرارداد هوشمند میتوان به دانشآموزان جایزه داد تا برای انجام برخی از وظایف ترغیب شوند. این روش اعطای بهموقع جایزه به دانشآموزان را نیز ممکن میکند. همچنین بهدلیل اینکه دستیابی به ارزهای دیجیتال در بازیها هم امکانپذیر است، میتوان فرایند آموزش و یادگیری را در قالب بازی اجرا کرد و به دانشآموزان برنده بازی ارز دیجیتال هدیه داد تا کاملاً مشتاق یادگیری شوند.
2-2-4. دریافت شهریه مراکز آموزشی
این فناوری میتواند هم دریافت شهریه و هم پرداخت آن را بسیار آسان کند تا برای انجام این کار نیازی به طیشدن فرایندهای متداول زمانبر نباشد.
2-2-5. تسهیل دسترسی به منابع آموزشی
میتوان دسترسی به منابع آموزشی مانند کتب، پادکستها و فیلمها را بسیار راحت و در برخی از موارد رایگان کرد. این فناوری میتواند به تسهیل توزیع و به اشتراکگذاری کمهزینه و امن منابع آموزشی در یک شبکه کمک کند. همچنین شرکت در دورههای آموزشی و آزمونهای دیجیتالی را برای دانشآموزان مناطق دوردست و همچنین ارزیابی چنین دانشآموزانی توسط مدرسان از راه دور را نیز میسر میکند.
2-3. قراردادهای هوشمند در صنعت بیمه
فناوری قرارداد هوشمند میتواند صنعت بیمه را در زمینههای مختلف تحت تأثیر قرار دهد که شامل موارد زیر میشود:
2-3-1. جلوگیری از کلاهبرداری و ایجاد اطمینان متقابل بین بیمهگذار و مشتری
قرارداد هوشمند در صنعت بیمه میتواند از کلاهبرداری جلوگیری کند. این فناوری به اشتراکگذاری لحظهبهلحظه اطلاعات بین طرفهای شخص ثالث را نیز میسر میکند تا امکان ردیابی اطلاعات فراهم و بین افراد اطمینان حاصل شود. لذا باعث افزایش شفافیت در صنعت بیمه خواهد شد.
یکی از شرکتهایی که از قراردادهای هوشمند استفاده کرد شرکت بیمه آکسا در فرانسه و شرکت اطلس در مالت است. شرکتهای نام برده در سال ۲۰۰۷ از یک نمونه قرارداد هوشمند استفاده کردند که این نمونه اولیه در زمینه شرکتهای هواپیمایی و بیمهنامههای آنها بود که تحت این قراردادها، درصورتیکه تغییری در پرواز وجود داشت به مشتریان پرواز خسارت پرداخت میکردند.
2-3-2. خودکارسازی برخی از فعالیتها و فرایندها
طبیعتاً خودکارسازی برخی از عملیات مالی (مانند خودکارسازی پرداختها) و جلوگیری از دستکاری در حسابها در صنعت بیمه با بهرهمندی از قراردادهای هوشمند امکانپذیر است. در صورت استفاده از این فناوری دیگر نیازی نیست ادعاهای مطرحشده برای دریافت خسارت، توسط نیروی انسانی بررسی و تأیید شود. میتوان انجام این کار را به فناوری مذکور محول کرد. در ضمن با کمک این ابزار میتوان هزینه ارائه خدمات بیمه را نیز به میزان قابلتوجهی کاهش داد و برخی از هزینههای جانبی را حذف کرد.
2-3-3. انتقال شواهد دیجیتالی
قرارداد هوشمند میتواند تسریع فرایند انتقال شواهد دیجیتالی (مانند اطلاعات الکترونیکی ثبتشده مرتبط با سلامت افراد) را برای افزایش سرعت گزارشنویسی برای بیمهگذاران نیز ممکن کند.
استفاده از قراردادهای هوشمند در صنعت بیمه یکی از ظرفیتهایی است که میتواند به کاهش هزینهها، تسریع روند پرداخت و ارتقای شفافیت و جلوگیری از تقلب، انطباق با مقررات و توسعه محصولات بیمهای متناسب با نیازهای بازار کمک کند. همچنین این اکوسیستم نیز نیازمند خدمات بیمهای است و بیمهگذاران میتوانند با بیمه کردن این شبکهها، تا حدودی حفظ امنیت آنها را تضمین کنند. در این بخش میتوان گونهای از بیمه سایبری را برای پوشش خسارتهای احتمالی با عناوینی همچون بیمه مالی (ناشی از کیفپولها و صرافیها)، بیمه سرقت و هک (کیفپولهای سرد و خزانهها)، بیمه مسئولیت حرفهای (برای توسعهدهندگان) و اوراق ضمانت (برای پروژههای نرمافزاری) تعریف کرد.
علاوهبر این، قادر است شیوههای نوآورانهتری برای خلق محصولات جدید و توسعه بازار بیمه در محیطهای بهشدت رقابتی را در اختیار بگذارد. بدیهی است که با کاهش هزینهها در صنعت بیمه، میتوان ضریب نفوذ این صنعت را در جامعه افزایش داد و تنور رقابت در بازار بیمه را داغتر کرد.
به کمک قراردادهای هوشمند و برنامههای غیرمتمرکز میتوان فرایند درخواست بیمه و صدور بیمهنامه را با خودکارسازی و حسابرسیپذیری بیشتر انجام داد.
همچنین از قرارداد هوشمند میتوان برای تسویه حساب بیمه در اسرع وقت استفاده کرد. این فناوری، اگر تمام اسناد و مدارک مناسب، ازجمله گزارش راننده و سوابق رانندگی را داشته باشد، میتواند مدت کوتاهی پس از حادثه خود را اجرا کند. زیرا اجرای قرارداد هوشمند فقط براساس دادههای جمعآوری شده انجام میشود[8].
2-3-4.سایر موارد مهم کاربرد قرارداد هوشمند در بیمه
این فناوری را میتوان در جایجای صنعت بیمه بهکار گرفت؛ ازجمله ثبت ضمانتنامهها و اقلام پر ارزش، اجرای رویههای «شناخت مشتری» و «مقابله با پولشویی»، شیوههای مبتنیبر بیمه اتکایی، رسیدگی به دعاوی خسارتهای بیمهای، شیوههای توزیع و مدلهای همتابههمتا (P2P).
همچنین میتوان با ایجاد یک تاریخچه معتمد و تغییرناپذیر از مبادی محصولات، سود همه ذینفعان را بیشینه کرد، پیگیری مالکیت محصولات و روند دعاوی بیمهای را حتی فراتر از مرزها بهطور آنی انجام داد و با تسهیل به اشتراکگذاری دادهها، تلاشهای متقلبانه برای دریافت خسارت را کاهش داد.
تسهیل فرایندهای KYC/AML در صنعت بیمه: میتوان یک انبار دستکاریناپذیر از دادههای مشتریان ایجاد کرد و آن را میان سازمانهای بیمهگر به اشتراک گذاشت. همچنین این فناوری میتواند احتمال بروز خطا را کاهش دهد و تلاشها برای همکاری چندجانبه و صرفهجویی در زمان و هزینه را دوچندان کند. از طرفی قرارداد هوشمند میتواند رؤیتپذیری فعالیتهای مشتریان و نظارت بر رویههای انطباق با مقررات بالادستی را بهبود ببخشد.
این فناوری قادر است تمام یا بخش عمده فرایندهای صدور بیمههای پارامتریک را خودکار کند، خطمشیها را در یک قرارداد هوشمند بگنجاند و وظیفه اجرای بیمه و پرداخت خسارت را به یک سامانه خودکار محول کند.
همچنین میتوان بر بستر این فناوری تمامیمعاملات را بدون دخالت انسانی، تسویه کرد. ازسویدیگر میتواند دیگر فرایندهای بیمهگری مرتبط با صدور اوراق قرضه بلایای طبیعی و دیگر انواع اوراق مرتبط با بیمه را تسهیل و امکان استفاده از اوراق بیمهای جبران خسارت تأخیر پرواز و محصولات کشاورزی را فراهم کند.
قرارداد هوشمند میتواند به بیمهگران اولیه، بیمهگران اتکایی، کارگزاران، نهادهای ناظر و دیگر ذینفعان اجازه دهد تا دادههای خود را در یک محیط امن و شفاف به اشتراک بگذارند، مدلسازی ریسک، حسابرسیها و ارزیابی میزان پایبندی به قوانین را خودکار کند و ریسکها و تعهدات را در یک قرارداد هوشمند ضددستکاری بههم پیوند بزند و بگنجاند.
همچنین قادر است یک پایگاه معتمد، ضد دستکاری و شفاف از دعاوی مطالبه ایجاد کند، سیلوها و انبارهای داده سنتی و احتمال وقوع تقلب در دعاوی را کاهش دهد و به بیمهشدگان آزادی بیشتری برای دسترسی به دادههایشان اعطا کند.
این فناوری میتواند با خودکارسازی امور داراییها در خزانههای مبتنیبر قراردادهای هوشمند، بیمهگری فردبهفرد، دو طرفه یا متقابل را تسهیل کند. این سیستم به خلق مدلهای بیمهگری تازهای میانجامد که در آنها سیاستگذاریها برمبنای توکنسازی و سهامگذاری توکنها، همسو میشوند.
شرکتهای زیادی در حوزه تبادلات مالی فناورانه در ایران فعال هستند که میتوانند در عرصه قراردادهای هوشمند نوآوریهای زیادی داشته باشند.
2-4. قراردادهای هوشمند در حوزه انرژی
قرارداد هوشمند در حوزه انرژی کاربرد فراوانی دارد. این فناوری میتواند باعث بهبود کیفیت ارائه خدمات در حوزه انتقال انرژی شود. ازآنجاکه به اشتراکگذاری لحظهبهلحظه و آنی اطلاعات در صنعت انرژی اهمیت زیادی دارد، با بهرهگیری از فناوری قرارداد هوشمند میتوان این مهم را بهراحتی محقق کرد. مهمترین مصادیق کاربرد بلاکچین در حوزه انرژی بهشرح زیر هستند:
2-4-1. امکانپذیرکردن دسترسی مستمر به اطلاعات شبکههای انتقال و توزیع انرژی
دسترسی بدون وقفه و مداوم مسئولان توزیع انرژی به اطلاعات شبکههای انتقال و توزیع اهمیت زیادی دارد؛ برای مثال، مسئولان توزیع برق یک منطقه همیشه باید به اطلاعات شبکههای توزیع دسترسی داشته باشند تا بتوانند در تمام مواقع، عملیات توزیع و انتقال را متناسب با شرایط و وضعیت شبکهها، بهموقع و به بهترین شکل ممکن انجام دهند. بنابراین با کمک این فناوری میتوان اختلال در خدمات توزیع و انتقال نیرو را به حداقل و میزان رضایت مردم از این خدمات را به حداکثر رساند.
2-4-2. اتوماسیون محاسبه هزینه مصرف انرژی و پرداخت آن
با استفاده از این فناوری، محاسبه هزینه انرژی مصرفی و همچنین پرداخت آن توسط افراد بسیار راحتتر میشود. برای انجام این کار میتوان ابتدا یک بلاکچین ایجاد و سپس آن را به کنتورهای هوشمند با قابلیت اتصال به اینترنت متصل کرد. در صورت استفاده از چنین روشی، افراد بهراحتی میتوانند هزینه انرژی مصرفی خود را مشاهده و آن را پرداخت کنند.
2-4-3. تسهیل خریدوفروش انرژی مازاد بر مصرف
تسهیل خریدوفروش انرژی مازاد بر مصرف در مجموعهای از شبکههای متصل به یکدیگر برای تولید و توزیع نیرو نیز با این فناوری امکانپذیر است. برای دستیابی به این هدف میتوان از بلاکچین ارزهای دیجیتال مانند اتریوم و کیف پولهای ارز دیجیتال چندامضایی (کیف پولهای قابلاستفاده برای چند نفر) استفاده کرد تا انتقال مبالغ خریدوفروش انرژی در قالب ارز دیجیتال، بهراحتی امکانپذیر شود. همچنین میتوان با متصلکردن کنتورهای هوشمند به شبکههای بلاکچین، مبلغ انرژی خریداریشده یا فروختهشده را در اختیار این شبکهها قرار داد.
سایر کاربردهای قرارداد هوشمند در حوزه انرژی بهشرح زیر است:
2-5. قراردادهای هوشمند در حوزه حسابداری
این فناوری بهقدری حوزه حسابداری را تحت تأثیر قرار داده که شاخههای جدید از حسابداری تحت عنوان حسابداری قرارداد هوشمند یا حسابداری مبتنیبر قرارداد هوشمند ایجاد شده است، البته بلاکچین بهنوعی یکی از فناوریهای مرتبط با حسابداری محسوب میشود و میتواند شیوه قدیمیحسابداری با قدمت چند صدساله را متحول کند. زیرا میتواند باعث افزایش سرعت حسابرسی و کاهش هزینههای این کار شود.
همچنین این فناوری میتواند انقلابی در زمینه کاهش هزینه نگهداری از دفتر کل و کاهش هزینه تطابق حسابها ایجاد کند. مهمترین کاربردهای این فناوری در حسابداری شامل موارد زیر میشود:
2-5-1. خودکارسازی برخی از مشاغل حوزه حسابداری با بهرهمندی از قراردادهای هوشمند
با استفاده از قراردادهای هوشمند میتوان برخی از مشاغل مرتبط با حسابداری مانند تهیه فیشهای حقوقی و تطابق حسابها و دفترداری (ایجاد سند و مدرک برای کلیه دادوستدها و سایر فعالیتهای تجاری) را خودکار کرد تا برای انجام آنها دیگر نیازی به نیروی انسانی نباشد؛ بنابراین قراردادهای هوشمند هم میتوانند هزینههای حسابداری را کاهش دهند و هم میتوانند از بروز خطای حسابداری جلوگیری کنند.
2-5-2. شفافسازی در حسابداری
بهدلیل اینکه در شبکه بلاکچین هیچ ابهامی وجود ندارد و تمام اطلاعات ثبتشده با ترتیب زمانی مرتب میشوند، حسابداران میتوانند از آن برای شفافسازی استفاده کنند. با بهرهمندی از این فناوری میتوان مالکیت قطعی داراییها را مشخص کرد، به تاریخچه دقیقی از داراییها دست یافت و در مورد منابع موجود شفافسازی کرد. همچنین سازمانها و افراد میتوانند با بهرهگیری از این فناوری در حسابداری، با کلاهبرداری و فریبکاری مقابله کنند.
2-5-3. کاهش نیاز به حسابرسی
درصورتیکه کاهش نیاز به حسابرسی در یک سازمان ضروری باشد، میتوان با کمک این فناوری هدف را محقق کرد؛ زیرا تمام تراکنشها در قرارداد هوشمند قابل مشاهده هستند. شاید تکامل بلاکچین و گسترش استفاده از آن در آینده، نیاز به حسابرسی خارجی را برطرف کند. حسابرسی خارجی بهمعنای بررسی حسابهای یک شرکت یا سازمان توسط حسابرسان و حسابداران مستقل است.
2-6. قراردادهای هوشمند در اینترنت اشیا
ترکیب این فناوری با اینترنت اشیا میتواند بسیاری از کسبوکارها را متحول کند. ترکیب این دو فناوری این امکان را برای صاحبان کسبوکار فراهم میکند که بدون نیاز به ایجاد یک مرکز کنترل یا سیستم مدیریتی، از طریق بلاکچینهای عمومیو خصوصی به اطلاعات اینترنت اشیا دسترسی پیدا کنند و آنها را با امنیت کامل به اشتراک بگذارند.
بلاکچین یک فضای امن برای ثبت و ذخیرهسازی دادههای ارسالشده ازسوی دستگاههای اینترنت اشیاست. این فناوری میتواند به افزایش امنیت سیستمهای اینترنت اشیا و تقویت شفافیت در این سیستمها کمک زیادی کند. مهمترین کاربردهای آن در حوزه اینترنت اشیا بهشرح زیر است:
2-6-1. افزایش ظرفیت ذخیرهسازی دادههای دستگاههای اینترنت اشیا
تعداد دستگاههای اینترنت اشیا رشد فزایندهای دارد و طبیعتاً افزایش تعداد دستگاههای اینترنت اشیا و اکوسیستم آنها منجر به افزایش حجم اطلاعات ایجادشده توسط آنها میشود. قرارداد هوشمند میتواند فضای کافی برای ذخیرهسازی این حجم از اطلاعات را فراهم کند.
2-6-2. ایجاد زنجیره تأمین قابل اعتماد و قابل ردیابی
میتوان با ثبت دادههای مرتبط با زنجیره تأمین در شبکه و به اشتراکگذاری اطلاعات، دسترسی افراد مجاز به موجودی لحظهبهلحظه زنجیره تأمین را فراهم کرد تا دیگر مشکلی در تأمین اقلام ایجاد نشود.
2-6-3. افزایش امنیت منازل هوشمند مجهز به سیستمهای امنیت اینترنت اشیا
با بهرهمندی از این شبکه میتوان از دستکاری اطلاعات دریافتی از سیستمهای اینترنت اشیا توسط اشخاص جلوگیری کرد. طبیعتاً زمانی که اطلاعات روی این شبکه ذخیره میشود، تنها افراد مجاز میتوانند به آنها دسترسی پیدا کنند. در ضمن با استفاده از چنین شبکهای کاربران دیگر مجبور به استفاده از زیرساختهای متمرکز ایجادشده برای دسترسی به اطلاعات سیستمهای اینترنت اشیا نیستند. این زیرساختها، محدودیتهای زیادی دارند.
از دیگر کاربردهای قرارداد هوشمند در حوزه اینترنت اشیا میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
2-7. قراردادهای هوشمند در شبکههای اجتماعی
در دنیای کنونی، برقراری ارتباط با تمام مردم جهان در هر کشور آسان و سریع شده است. این قابلیت و تمایل مردم برای برقراری ارتباط با افراد دیگر، باعث ظهور شرکتهای بزرگی همچون فیسبوک و توییتر و اینستاگرام شده است، البته شبکهها و خدمات ایجادشده در ظاهر برای رفع نیاز مردم به ارتباطات طراحی شدهاند. اگر کمی عمیقتر به آنها نگاه کنیم، با مخازنی از اطلاعات روبهرو میشویم که برای شرکتهای تبلیغاتی و دولتها جذاب و کاربردی هستند.
ازآنجاییکه قرارداد هوشمند با تکیه بر حریم خصوصی و اعتبار اطلاعات و امنیت طراحی شده، با نگاهی اولیه میتوان ظرفیتهای آن را در بحث پلتفرمهای اجتماعی درک کرد. تصور کنید محتوایی تولید میکنید و برای کسب درآمد از آن، خودتان کنترل همه بخشها را در دست دارید. بهبیاندیگر، اگر قرار باشد پولی از محتوا کسب شود، تولیدکننده بخش اعظم آن را دریافت میکند.
یک شبکه اجتماعی را با فناوری قرارداد هوشمند در نظر بگیرید. این شبکه با پیادهسازی فناوری جدید، امکانات زیر را برای کاربر فراهم خواهد کرد:
دلایل مذکور نشان میدهند چرا شبکههای اجتماعی کنونی محکوم به تغییر و جایگزینی هستند.
2-8. قراردادهای هوشمند در بهداشت و درمان
دولت امارات در رابطه با بلاکچین در نظر دارد از طریق شورای جهانی بلاکچین، پروژههایی را در حوزههای مراقبتهای بهداشتی، آموزش، انرژی و حملونقل اجرا کند.
یک نمونه از شرکتهایی که از قرارداد هوشمند در حوزه بهداشت و درمان استفاده کرده شرکت انکریپژن (EncrypGen) است. حوزه فعالیت این شرکت حوزه سلامت است. فعالیت این شرکت به اینگونه است که افراد اطلاعات خود را برای فروش در سایت ارائه میکنند تا پژوهشگران و محققان با اطلاعات آنها تحقیقات خود را پیرامون موضوع ژنوم انسان انجام دهند، اما دغدغهای که وجود داشت این بود که امکان داشت این اطلاعات مورد سوءاستفاده قرار گیرد یا اینکه افراد نتوانند بهخوبی از این موضوع درآمد بهدست آورند. به همین علت شرکت انکریپژن از قراردادهای هوشمند استفاده کرد تا اولاً، اگر افراد به چنین اطلاعاتی احتیاج داشتند با پرداخت هزینه به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند. ثانیاً، دسترسی اشخاص ثالث به اطلاعات را از بین ببرد.
طرح آزمایشی ایالت نیویورک آمریکا برای مدیریت واکسیناسیون کووید 19 بر پایه بلاکچین نمونه دیگری از بهکارگیری این فناوری در جهان است. این طرح بر پایه بلاکچین و قراردادهای هوشمند ساخته شد. پلتفرم مورد استفاده در این طرح به مردم امکان میداد تا داوطلبانه و به دلخواه خودشان، وضعیت سلامتیشان را در زیرمجموعه اطلاعات شخصی استفادهشده در سامانه، بدون آنکه افشا شود به اشتراک بگذارند.
یکی از کاربردهای قراردادهای هوشمند، ثبت دقیقتر و بهتر سوابق پزشکی است. برای مثال در حال حاضر، سامانههای رایانهای مراقبتهای بهداشتی در جهان چندصد میلیون پرونده پزشکی بیمار را در خود جای دادهاند که میتوانند در بستر قرارداد هوشمند این سوابق را ثبت کنند. همچنین فناوری بلاکچین میتواند به کل پایگاههای داده سوابق سلامت شخصی اجازه رمزگذاری و نگهداری امن را بدهد. همچنین از موارد استفاده دیگر در این زمینه میتوان به استفاده از آنها در صدور نسخه، ذخیره رسید، ذخیره نتایج آزمایش اشاره کرد.
2-9. قراردادهای هوشمند در مدیریت مالی و ردیابی دادهها
در 19 آوریل 2017، کمیسیون ملی انرژی در شیلی استفاده از بلاکچین و قراردادهای هوشمند در انرژی را راهاندازی کرد. دولت از این فناوری برای ردیابی دادهها و مدیریت امور مالی استفاده میکند تا اطمینان حاصل کند که در این بخش مسئولیتپذیری وجود دارد. بخشنامه جدید مسئولیتپذیری با هدف ردیابی دادههای مالی و امنیت تنظیم شده است. این امر باعث افزایش اعتماد عمومی به وزارت نیرو در کشور شیلی خواهد شد.
شرکت اوراکل قابلیتی با هدف مدیریت دادهها برای کاربران پایگاههای دادهی همگرا معرفی کرده است که امنیت آن ازطریق رمزنگاری تأمین میشود. شرکت اوراکل بهواسطه رمزنگاری قابلیتی ایمن برای مدیریت دادهها ایجاد کرده است که در پایگاه داده اوراکل از «جداول قرارداد هوشمند» بهره میبرد. در مقابل، جداول قرارداد هوشمند اوراکل جداول تغییرناپذیری هستند که بهصورت ویژه برای محافظت از دادههای سازمانی در برابر تغییرات غیرقانونی طراحی شدهاند. هنگامیکه کاربران بهنوعی مدیریت داده برای مصون ماندن در برابر دستکاری نیاز دارند و حاضر نیستند سیستمهای حسابرسی را بین چندین سازمان توزیع کنند، با جداول قرارداد هوشمند میتوانند از پایگاه داده اوراکل استفاده کنند. علاوهبر این، جداول قرارداد هوشمند روی مدل سازمان غیرمتمرکز متکی نیستند.
یک استارتاپ حوزه نرمافزار به نام اسنوفلیک (Snowflake) به حوزه قرارداد هوشمند ورود پیدا کرده است. این استارتاپ از قرارداد هوشمند بهعنوان پلتفرمی کمکُد (پلتفرمی با تعداد کدهای کامپیوتری کم و مبتنیبر رابطهای بصری با منطق ساده) استفاده میکند که به سازمانها امکان میدهد مجموعه دادههای تأیید و توزیعشده را در شبکههای معتبر شرکتهای همکار و شخص ثالت به اشتراک بگذارند. با استفاده از فناوری قرارداد هوشمند، اسنوفلیک به شرکتها کمک میکند تا اپلیکیشنها و روندهای کار و شبکههایی بر پایه قرارداد هوشمند ایجاد کنند که تجربه جدیدی برای مشتریان به ارمغان میآورند.
10 -2. قراردادهای هوشمند درصنعت بازیسازی
فناوری قرارداد هوشمند در بازیها میتواند به بازیکنان این امکان را بدهد که سود و ارزش خریدهای درونبرنامهای و کسب داراییها را بهطور مؤثرتری دریافت کنند. فناوری قرارداد هوشمند در بازی معمولاً توسط توکنهای غیرقابل تعویض (NFT) هدایت میشود. با پیادهسازی فناوری قرارداد هوشمند در صنعت بازی، میتوان خریدهای درونبرنامهای را ذخیره کرد، آنها را به بازیکنان دیگر فروخت یا آنها را به بازیهای پشتیبانیشده دیگر منتقل کرد. بهعلاوه، کمبود خرید NFT درون بازی از طریق سوابق غیرقابل تغییر تعبیه شده در شبکه NFT قابل اثبات است. ازآنجاییکه NFTها منحصربهفرد هستند و میتوانند بهگونهای طراحی شوند که ارزش خود را فراتر از بازیای که در آن ایجاد شدهاند حفظ کنند، بازیهای ساخته شده با این فناوری این ظرفیت را دارند که اقتصاد بازی را گسترش دهند.
11 -2. قراردادهای هوشمند در حوزه حقوقی
شاید یکی از امیدوارکنندهترین موارد استفاده از قراردادهای هوشمند در دنیای واقعی، کارکرد آنها بهعنوان قراردادهای الزامآور قانونی باشد. فناوری باعث نوآوری در حوزه حقوقی شده است که اخیراً با استفاده از امضای الکترونیکی برای توافقنامههای قانونی توسعه مییابد. قراردادهای هوشمند نشاندهنده پیشرفت جدید دیگری در این حوزه است و ممکن است بهزودی گزینهای برای طرفین قراردادهای حقوقی باشد و بهطور بالقوه هزینههای ناشی از استفاده از وکلا و سایر واسطهها را کاهش دهد. استفاده گسترده از قراردادهای هوشمند سفارشی برای انواع پُرشمار تراکنشها که میتواند هزینهها را کاهش داده و سرعت تراکنشها را افزایش دهد، ممکن است نزدیکتر از آن چیزی باشد که پیشبینی میشود. برخی از ایالتهای آمریکا اجازه استفاده از قراردادهای هوشمند را در حوزه حقوقی در زمینههای خاص آغاز کردهاند. برای مثال، ایالت آریزونا اجازه میدهد تا توافقنامههای قانونی قابل اجرا از طریق قراردادهای هوشمند ایجاد شود و ایالت کالیفرنیا اجازه میدهد مجوز ازدواج از طریق فناوری بلاکچین صادر شود.
12 -2. قراردادهای هوشمند در مشاورین املاک
قراردادهای هوشمند مالکیت داراییها را ارتقا میدهند. برای مثال، جمهوری گرجستان از سال 2016 در حال توسعه یک ثبت مالکیت زمین مبتنیبر بلاکچین بوده است و پروژههای مشابهی در حوزههای قضایی دیگر مانند امارات متحده عربی در حال انجام دارد. هزینههای مرتبط با انعقاد قرارداد، انتقال مالکیت و پرداخت به واسطهها، هزینههایی هستند که ممکن است با اجرای خودکار قراردادهای هوشمند که بدون واسطه عمل میکنند، کاهش یا حتی حذف شوند. هنگامیکه یک قطعه دارایی توکن میشود، بسیاری از ثبت سوابق مورد نیاز میتواند از طریق قراردادهای هوشمند مرتبط انجام شود که میتواند در زمان و هزینه طرفین صرفهجویی کند. برخی از کارشناسان ادعا میکنند که قراردادهای هوشمند میتوانند با سادهسازی قراردادهای اجاره و قراردادهای پیچیده اعتباری یا رهنی و همچنین ضمانتنامهها و بیمهها به نفع طرفین باشند. با استفاده از قراردادهای هوشمند در املاک و مستغلات، نیاز به مشاوره حقوقی یا سایر خدمات مشاورهای کمتر شده و بهطور بالقوه هزینهها کاهش مییابد.
از پیامدهای مثبت اقدام جمهوری گرجستان درباره ثبت مالکیت زمین مبتنیبر بلاکچین، مبارزه با فساد در حوزه اسناد و مالکیت زمین بوده است. همچنین دپارتمان زمین در اداره کاداستر کشور سوئد در حال بررسی امکان تبدیل ثبت اسناد زمین به بلاکچین و در قالب قراردادهای هوشمند است و ابراز میکند که زمان تجهیز ثبت اسناد به فناوری بلاکچین فرا رسیده است.
13 -2. قراردادهای هوشمند در فناوریهای نوظهور
یکی از مهمترین کاربردهای فناوری قراردادهای هوشمند، توانایی تسهیل وظایف محاسباتی پیچیده (مانند مواردی است که در یادگیری ماشین و هوش مصنوعی (AI) دخیل هستند) است. با ترکیب پردازش فشرده داده هوش مصنوعی با امنیت غیرمتمرکز و تغییرناپذیری فناوری بلاکچین، پتانسیل ایجاد قراردادهای هوشمند مبتنیبر هوش مصنوعی وجود دارد. قراردادهای هوشمند مجهز به هوش مصنوعی ممکن است امکان ساخت قراردادهای هوشمند بسیار پیچیده و پاسخگوتر را فراهم کند که ظرفیت گسترش چشمگیر قابلیتهای فناوری را دارند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که زمینههای هوش مصنوعی ممکن است از ویژگیهای تعیینکننده یکدیگر بهرهمند شوند. پیادهسازیهای هوش مصنوعی میتوانند از فناوری قراردادهای هوشمند برای اجرای مستقل مجموعهای از قوانین و فراهم کردن محیطی امن برای دادههای یادگیری ماشینی حساس و ارزشمند استفاده کنند. زیلیکا (Zilliqa) یکی از پلتفرمهایی است که با زبان برنامهنویسی قرارداد هوشمند اختصاصی خود، در حال توسعه قابلیتهای محاسباتی پیشرفته است.
2-14. قراردادهای هوشمند در کارآفرینی
رقابت اصلی فعالین فناوری، بر سر خلق راهکارهای نوآورانه سریعتر، شفافتر و امنتر کسبوکار است، اما قرارداد هوشمند چگونه به پیشرفت دنیای کارآفرینی کمک میکند. در ادامه برخی از این راهکارها را معرفی میکنیم.
2-14-1. افزایش دسترسی به آموزش کارآفرینی
بسیاری از مردم، در سنین مختلف و از حوزههای حرفهای متفاوت، علاقهمند هستند شانس خود را در دنیای کارآفرینی امتحان کنند. طبیعتاً همه این افراد، زمان و پول تحصیلات آکادمیک را در اختیار ندارند. بهعلاوه، موفقیت در کارآفرینی، مستلزم آموزشها و مدارک رسمی نیست. اغلب کارآفرینان جدید ترجیح میدهند مهارتهای مورد نیاز برای راهاندازی کسبوکار را به کمک گزینههای آموزشی انعطافپذیر، قابلاعتماد و مقرونبهصرفه توسعه دهند. یک وبگاه با استفاده از قرارداد هوشمند، خدماتی نظیر محتوای ویدئویی، دورههای دیجیتال و مربیگری شخصی را به کارآفرینان مشتاق ارائه میدهد. این دورهها شامل موضوعاتی مانند مدیریت و فنون سرمایهگذاری است.
2-14-2. فرصتهای جمعسپاری
یکی از مهمترین کمکهای قرارداد هوشمند به حوزه کارآفرینی، تأثیر آن در کمپینهای اجتماعی است. تاکنون این مدل جمعآوری سرمایه مبتنیبر قرارداد هوشمند بسیار موفق عمل کرده و بخش قابلتوجهی از جریان سرمایهگذاری را بهخود اختصاص داده است.
برای مثال شرکت اکرون کاکتیو، یک بازارگاه آزاد نسل دوم را برای استارتاپها فراهم کرده است. هر بنیانگذاری که یک پروژه جدید را به مرحله اجرا در میآورد، پس از نظارت اولیه، میتواند ایده خود را در این پلتفرم به اشتراک بگذارد. قرارداد هوشمند باعث میشود فرایند جمعآوری سرمایه، شفاف، ایمن و قابل دسترس همه نواحی باشد. موتور جستجوی این پلتفرم به کارآفرینان کمک میکند از حمایتهای بازاریابی مؤثری برخوردار شوند و شانس موفقیت پروژه خود را به حداکثر برسانند.
2-14-3. توسعه پلتفرمهای وفاداری مشتریان
وفاداری مشتریان یکی از ضروریات همه کسبوکارهاست. بسیاری از کارآفرینان سعی میکنند روابط خود را با مشتریانشان، از روش راهکارهای جذب وفاداری پرورش دهند، اما اغلب این برنامهها با موانع پیچیده فنی و حسابداری مواجه میشوند و کارآفرینان را به مدیریت و ردیابی دادههای بیشتر وا میدارند. قرارداد هوشمند ابزار ایدئالی است که به کارآفرینان کمک میکند برنامههای وفاداری مشتریان را با کمترین نگرانی تنظیم کنند و پاداشهای مناسب و انگیزشی برای مشتریان دائمی در نظر بگیرند که به بهبود روابط متقابل منجر میشود. قرارداد هوشمند، تعاملات مشتریان را ردیابی میکند و متناسب با آن، پیشنهادهای مقبولی به کاربران ارائه میدهد. در حال حاضر پلتفرم بلاکپوینت (Blockpoint) به کاربران خود اجازه میدهد بسته به نوع کسبوکار، برنامهی دلخواه جذب وفاداری را انتخاب کرده و به مرحله اجرا درآورند.
2-15. قراردادهای هوشمند در حوزه رأیگیری
رأیدهندگان با استفاده از کارت شناسایی، یک وبکم و یک رایانه از راه دور وارد سیستم شده و رأی میدهند. نتایج رأیگیری در گرههای شبکه توزیع شده در بلاکچین قرار خواهد گرفت. لذا تمام دادهها شفاف، رمزنگاریشده و ناشناس هستند. ایالت ورجینیای غربی در آمریکا از یک اپلیکیشن موبایل مبتنیبر بلاکچین در تمام مناطق خود برای انتخابات میاندورهای استفاده کرده است.
2-16. قراردادهای هوشمند در دولت الکترونیک
از نوامبر 2017، شهر زوگ سوئیس شناسنامه دیجیتال (eID) مبتنیبر بلاکچین را برای 30000 شهروند ارائه کرده است. افراد این شهر برای تعیین شناسنامه دیجیتال خود از طریق اپلیکیشن uPort و یک درگاه برخط ثبتنام میکنند. تأیید سکونت متقاضی از طریق شهرداری زوگ انجام میشود. پس از تأیید، هویت آنها بهطور عمومیدر بلاکچین اتریوم تأیید میشود. از آن لحظه به بعد، صاحب شناسنامه دیجیتال میتواند از اپلیکیشن تلفن همراه برای ارائه اطلاعات هویتی خود استفاده کند. صحت این دادهها از طریق بررسی امضای دیجیتال آن در بلاکچین قابل تأیید است. در این روش دادههای شخصی افراد بهطور متمرکز روی پایگاه داده شهرداری زوگ ذخیره نمیشوند، بلکه تمام دادههای شخصی هر فردی صرفاً بر روی گوشی تلفن همراه خودش ذخیره میشوند. این دادهها بر روی گوشی تلفن همراه افراد رمزگذاری میشوند و آنها کنترل کامل اطلاعات خود را برعهده دارند.
البته یک قرارداد کنترلکننده نیز برای کاربر در بلاکچین اتریوم ایجاد میشود. این قرارداد هوشمند مبتنیبر بلاکچین به کاربر اجازه میدهد مثلاً در صورت مفقودی گوشی تلفن همراه خود، مجدداً به هویت دیجیتال خود دسترسی پیدا کند.
2-17. قراردادهای هوشمند در ثبت مالکیت معنوی
امروزه ثبت مالکیت معنوی آثار یکی از چالشهای هنرمندان است که قراردادهای هوشمند با بهبود روشهای ثبت مالکیت و ردیابی آن و ایجاد روشهای مناسب برای پرداخت به هنرمندان میتواند راهگشا باشد. همچنین به کمک قراردادهای هوشمند حق کپیرایت بهطور کامل قابل اجرا و ردیابی است. یکی از سکوهای موجود در این زمینه مالکیت معنوی سکوی اسکریب (Ascrib) است.
3.چالشها و موانع توسعه کاربردهای قراردادهای هوشمند
همانطور که در تمام فناوریهای نوظهور بهویژه فناوریهای نهادی، ممکن است چالشهایی وجود داشته باشد، قراردادهای هوشمند نیز برخی چالشها روبهرو است. قراردادهای هوشمند بهعنوان یک فناوری نهادی جدید، بیشتر با قوانین و مقررات کشور ارتباط دارد و باید کاملاً مطابق با قوانین و مقررات توسعه یابند. در این فصل برخی از چالشهای قراردادهای هوشمند مورد بررسی قرار میگیرد.
3-1. اصلاح یا لغو قرارداد هوشمند
یکی از چالشهایی که هنگام تلاش برای اصلاح قراردادهای هوشمند بهوجود میآید، تغییرناپذیری قرارداد هوشمند مبتنیبر بلاکچین است. هنگامیکه یک قرارداد هوشمند مستقر و اجرا شد، نمیتوان بهراحتی آن را اصلاح یا معکوس کرد. این برخلاف قراردادهای سنتی است که میتوانند با توافق متقابل طرفین اصلاح یا خاتمه یابد.
برای غلبه بر این چالش، طرفین میتوانند مقرراتی را در قرارداد هوشمند بگنجانند که امکان تغییرات پویا یا سازگاری با شرایط خارجی را فراهم میکند. این را میتوان با ترکیب اوراکلها (پایگاهدادههای معتبر) انجام داد که منابع اطلاعاتی قابل اعتمادی هستند که میتوانند تعهدات قراردادی خاصی را براساس رویدادهای دنیای واقعی به روز کنند. بااینحال، اجرای چنین قراردادهای پویا از ابتدا نیاز به برنامهریزی دقیق و در نظر گرفتن سناریوهای احتمالی آینده دارد.
3-2. محاکم قضایی ممکن است در تفسیر زبانهای برنامهنویسی با مشکل روبهرو شوند
تفسیر کد قرارداد هوشمند و تطابق آن با قرارداد مکتوب یکی دیگر از چالشهای قرارداد هوشمند است. محاکم قضایی ممکن است در تفسیر زبانهای برنامهنویسی با مشکل روبهرو شوند و ممکن است در کد قرارداد هوشمند ابهام باشد. طرفین میتوانند با قید صریح در قرارداد این چالش را کاهش دهند. بهطورکلی، چالشها در اصلاح قراردادهای هوشمند ناشی از تغییرناپذیری ذاتی آنها و نیاز به تفسیر و سازوکارهای انطباق است.
قوانین حاکم بر قراردادهای هوشمند توسط اصول کلی قانون قراردادها تعیین میشود. برخی اقدامات قانونی، مانند قانون تجارت الکترونیک و مقررات حقوق مصرفکننده مرتبط با قراردادهای هوشمند هستند. علاوهبر این، تشکیل یک قرارداد حقوقی از طریق یک قرارداد هوشمند ممکن است مشمول الزامات قانونی خاص نیز باشد. توجه به این نکته حائز اهمیت است که قراردادهای هوشمند در خلأ قانونی کار نمیکنند و ضرورتاً باید قوانین و مقررات مرتبط و موجود را رعایت شود.
برای انطباق یک قرارداد هوشمند با قوانین و مقررات لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرند:
قوانین مشخصی که باید در مجلس برای تسهیل توسعه قراردادهای هوشمند تصویب شود، به عوامل مختلفی ازجمله چالشها و فرصتهای خاص قراردادهای هوشمند بستگی دارد. برای تعیین اقدامات قانونی لازم، نیاز به تجزیه و تحلیل دقیق قوانین قراردادهای موجود و ویژگیهای اختصاصی قراردادهای هوشمند است.
3-3. نیاز به سبد استعدادها در راهاندازی قراردادهای هوشمند
برای راهاندازی قراردادهای هوشمند نیازمند تخصصهای مختلف است. متخصصان مختلفی از حوزه برنامهنویسی رایانهای، حقوق و اقتصاد باید در تنظیم قراردادهای هوشمند مشارکت داشته باشند. از نظر مهارت در زمینه بلاکچین و قراردادهای هوشمند ممکن است کمبود متخصص وجود داشته باشد. شرکتهای فعال در این زمینه باید به دنبال استخدام حقوقدان، وکیل، برنامهنویس آگاه با مهارتهای مرتبط با قراردادهای هوشمند باشند. سازمانها نیز نیاز به برنامههایی دارند تا مهارتهای نیروی انسانی خود را توسعه دهند.
4.قراردادهای هوشمند در نظام حقوقی
انعطافپذیری قوانین معمولاً بستر مناسبی برای کسبوکار جدید و نوآوریهای فناورانه است. در زمینه فناوری قرارداد هوشمند نیز بهنظر میرسد حتی بدون نیاز به اصلاح قوانین بسیاری از کاربردهای قرارداد هوشمند را میتوان راهاندازی کرد. چارچوب قانونی موجود قادر است استفاده از قراردادهای حقوقی هوشمند را تسهیل و پشتیبانی کند. بااینحال، ممکن است برخی از اصلاحات تدریجی و اصولی قوانین در زمینههای خاص برای رفع هرگونه خلأهای احتمالی در قراردادهای هوشمند، وجود داشته باشد، اما بهطورکلی، اصول حقوقی فعلی را میتوان به همان شیوهای که در قراردادهای سنتی اعمال میشود، در مورد قراردادهای هوشمند نیز اعمال کرد.
فسخ قرارداد یکی از موضوعات مهم در حقوق قراردادها محسوب میشود. فسخ قرارداد مبتنیبر حقی است که بهوسیله توافق طرفین یا مستقیماً به حکم قانون (برای جلوگیری از ضرری که بهطور ناخواسته از ناحیه قرارداد متوجه یکی از دو طرف است) برای یک یا دو طرف قرارداد شناخته میشود[10]. اصول فسخ قرارداد را میتوان در یک قرارداد هوشمند نیز پیادهسازی کرد. حتی اگر موارد فسخ قرارداد در یک قرارداد هوشمند گنجانده نشده باشد، راهکارهای حقوقی برای فسخ آن قرارداد قابل انجام هستند. برای مثال، اگر قرارداد هوشمند بهطور جزئی یا کامل توسط کد انجام شده باشد، ممکن است امکان بازگشایی تراکنشهای ثبت شده در یک دفتر کل توزیع شده تغییرناپذیر وجود نداشته باشد. در چنین مواردی محاکم قضایی میتواند راههای جایگزینی را برای اجرای عدالت بین طرفین در نظر بگیرد. مثلاً محکمه قضایی به طرفین دستور دهد که برای معکوس کردن اثرات تراکنش اول، یک تراکنش دوم «برابر و متضاد» روی بلاکچین انجام دهند.
بهطورکلی، ممکن است برخی مشکلات در اعمال اصول حقوقی موجود برای قراردادهای هوشمند وجود داشته باشد، اما بهنظر میرسد چارچوب قانونی فعلی به اندازه کافی قوی و قابل انطباق برای قراردادهای قانونی هوشمند است.
ابهامها در برخورد قانونی با قراردادهای هوشمند را میتوان به روشهای مختلفی برطرف کرد. پیشنهادهای زیر برای کاهش ابهامهای احتمالی در قراردادهای هوشمند قابل اجرا هستند:
بهطورکلی، با گنجاندن شرایط صریح، پیشبینی مشکلات حقوقی بالقوه، توسعه شیوهنامهها و تکیه بر توسعه تدریجی قوانین رایج، میتوان به رفتار قانونی قراردادهای هوشمند پرداخت و مشکلات حقوقی احتمالی را به حداقل رساند.
تعامل بین قوانین و قراردادهای هوشمند از بحثهای نسبتاً جدید محسوب میشود. ممکن است سئوالات بسیاری مطرح شود که نیاز به بررسی و بحث داشته باشد، اما این مهم است که قوانین و مقررات تا چه اندازه میتوانند به توسعه فناوری قرارداد هوشمند کمک کنند. اقدامات مختلفی برای حمایت از توسعه فناوری قرارداد هوشمند در کشور قابل انجام است که در ادامه برخی از آنها تشریح میشود:
برخی دیگر از صاحبنظران با طرح ایده «کد همان قانون است» اعتقاد دارند که ناظر باید پیش از اجرا کد قراردادهای هوشمند با ریسکهای بالاتر را تصویب کند. این راهکار نیازمند ایجاد یک نهاد مسئول برای انجام این مأموریت خاص است و هزینههای قابلتوجهی بههمراه دارد و احتمالاً پیامدهای مخربی نیز به دنبال خواهد داشت.
برخی دیگر از صاحبنظران با طرح ایده «قانون همانند کد است، اما پس از وقوع واقعه»، اعتقاد دارند که توسعه قراردادهای هوشمند بهطور طبیعی انجام شود و صرفاً در مواقعی که یک عمل غیرقانونی انجام شده باشد، ناظر اقدامات قانونی خود را انجام دهد. این رویکرد سعی دارد از مداخله غیرضرور دولت اجتناب کرده تا از مزایای فناوری بیشتر بهرهبرداری شود.
قراردادهای هوشمند برنامههای رایانهای هستند که بهطور خودکار شرایط توافق بین طرفین را پس از برآورده شدن شرایط خاص اجرا میکنند. این نوع قراردادها، جایگزینی برای قراردادهای سنتی محسوب میشوند که با حذف نیاز بهواسطه و ارائه روشی غیرمتمرکز و شفاف مزایای بسیاری به دنبال دارد. قراردادهای هوشمند، مخاطرات معاملات را کاهش میدهند، هزینههای اداری و خدمات را کاهش میدهند و کارایی فرایندهای تجاری را بهبود میبخشند. این نوع قراردادها، امکان تراکنش بین طرفهای غیرقابل اعتماد را بدون نیاز بهواسطه فراهم میکند. قراردادهای هوشمند بهصورت خودکار و براساس کدهای نرمافزاری انجام میشود و همین امر باعث افزایش سرعت در انجام فرایند و امور تنظیم شده در قرارداد میشود. زمانی که در معاملات از قرارداد هوشمند استفاده میشود میتوان به امنیت آن اطمینان کرد. زیرا این قرارداد در یک شبکه انجام میشود و هیچیک از طرفین قرارداد نمیتوانند تغییراتی در مفاد آن ایجاد کنند و این امر باعث امنیت بالا در این قراردادها میشود. قراردادهای هوشمند این ظرفیت را دارند که روشهای سنتی انجام کسبوکار را متحول کنند و از نوآوریهای تجاری جدید پشتیبانی کنند.
در حال حاضر، از قرارداد هوشمند در حوزههایی مانند بانکداری، بیمه، انرژی، املاک، بهداشت و درمان، مدیریت مالی، و نظایر آن مورد بهرهبرداری قرار گرفته شده است. از موارد کاربردهای عملیاتی شده این فناوری در جهان میتوان به حوزههای زیر اشاره کرد:
برخی از کشورها نظیر سوئیس، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، استونی، شیلی، انگلستان، استرالیا، سنگاپور، برزیل، اندونزی، سوئد، دبی، اوکراین، هند، گرجستان و ونزوئلا در زمینه کاربردهای متنوع قرارداد هوشمند پیشرو محسوب میشوند. این فناوری در کشورمان فقط بهصورت محدود توسط چند شرکت خصوصی پیگیری میشود. بخش دولتی و بخش عمومیغیردولتی کشورمان هنوز به استفاده از فناوری قراردادهای هوشمند گرایش پیدا نکردهاند. با توجه پیشرفتهای اخیر فناوری قراردادهای هوشمند و توانایی متخصصان ایرانی، فرصت بسیار مناسبی برای استفاده از مزایای این فناوری در کشور مهیا شده است. بخشهای دولتی و غیردولتی کشورمان میتوانند خدمات مبتنیبر قراردادهای هوشمند را با تکیه بر ظرفیتهای گسترده متخصصان ایرانی توسعه دهند و از مزایای این فناوری بهرهبرداری نمایند.
همانطور که در تمام فناوریهای نوظهور بهویژه فناوریهای نهادی، ممکن است چالشهایی وجود داشته باشد، قراردادهای هوشمند نیز برخی چالشها روبهرو است. این فناوری بیشتر با قوانین و مقررات کشور ارتباط دارد و باید کاملاً مطابق با قوانین و مقررات توسعه یابند. هنگامیکه یک قرارداد هوشمند مستقر و اجرا شد، نمیتوان بهراحتی آن را اصلاح یا معکوس کرد. این برخلاف قراردادهای سنتی است که میتوانند با توافق طرفین اصلاح یا خاتمه یابد. این یکی از چالشهای قراردادهای هوشمند بوده که راهکارهایی برای رفع آن نیز ارائه شده است.
تفسیر کد قرارداد هوشمند و تطابق آن با قرارداد مکتوب یکی دیگر از چالشهای قرارداد هوشمند است. محاکم قضایی ممکن است در تفسیر زبانهای برنامهنویسی با مشکل روبهرو شوند و ممکن است در کد قرارداد هوشمند ابهام باشد که شناسایی آنها نیازمند تخصصهای بینرشتهای است.
چالش دیگر، نیاز به سبد استعدادها در راهاندازی قراردادهای هوشمند است. بهعبارتدیگر برای راهاندازی قراردادهای هوشمند نیازمند تخصصهای مختلف است. متخصصان مختلفی از حوزه برنامهنویسی رایانهای، حقوق و اقتصاد باید در تنظیم قراردادهای هوشمند مشارکت داشته باشند.
ممکن است برخی مشکلات در اعمال اصول حقوقی موجود برای قراردادهای هوشمند وجود داشته باشد، اما بهنظر میرسد چارچوب قانونی فعلی به اندازه کافی قوی و قابل انطباق برای قراردادهای قانونی هوشمند است. انعطافپذیری قوانین معمولاً بستر مناسبی برای کسبوکار جدید و نوآوریهای فناورانه است. در زمینه فناوری قرارداد هوشمند نیز بهنظر میرسد حتی بدون نیاز به اصلاح قوانین بسیاری از کاربردهای قرارداد هوشمند را میتوان راهاندازی کرد. براساس نتایج مطالعات داخلی و خارجی، چارچوب قانونی موجود قادر است استفاده از قراردادهای حقوقی هوشمند را تسهیل و پشتیبانی کند. بااینحال، ممکن است به تدریج اصلاحاتی در برخی قوانین برای تسهیل قراردادهای هوشمند نیاز باشد. اما بهطورکلی، اصول حقوقی فعلی را میتوان به همان شیوهای که در قراردادهای سنتی اعمال میشود، در مورد قراردادهای هوشمند نیز اعمال کرد.
اقدامات مختلفی برای حمایت از توسعه فناوری قرارداد هوشمند در کشور قابل انجام است که به برخی از آنها اشاره میشود: