بررسی بخش دوم لایحه بودجه سال 1403 کل کشور (11): ردیف های اعتباری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در لایحه بودجه 1403

نوع گزارش : گزارش های تقنینی

نویسندگان

1 کارشناس گروه ورزش، میراث فرهنگی و گردشگری دفتر آموزش و فرهنگ ، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

2 سرپرست گروه ورزش ، میراث فرهنگی و گردشگری دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی

چکیده

مطابق تغییرات در مواد (۱۸۰ و ۱۸۲) آیین نامه داخلی مجلس، رسیدگی به لایحه بودجه در دو مرحله صورت می گیرد که این گزارش به بررسی وضعیت ردیف های اعتباری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اختصاص دارد. مجموع اعتبارات این وزارت و مؤسسات وابسته در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳، بالغ بر ۷۱.۷۹۵.۹۹۰ میلیون ریال (معادل ۷.۱۷۹ میلیارد تومان) است که نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۲ با افزایش ۹۲.۶۳ درصدی همراه بوده است. همچنین برای وزارت مذکور، نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۲، اعتبارات هزینه ای ۱۸.۲۷ درصد و اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای ۱۸.۲۷ درصد افزایش داشته اند.
مجموع اعتبارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با افزایش ۲۲.۸۷ درصدی نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۲، معادل ۱.۷۲۹.۷۱۹ میلیون ریال (معادل ۱۷۲ میلیارد تومان) بوده است. همچنین اعتبارات شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی ۲۹۶.۵۵۲ میلیون ریال (معادل ۲۹ میلیارد تومان) بوده است که به همان میزان اعتبار تعیین شده سال گذشته است.
بررسی ردیف های متفرقه انتقال یافته نشان می دهد که مجموع اعتبارات معادل ۲.۳۲۶.۵۴۰ میلیون ریال (معادل ۲۳۲ میلیارد تومان)، حدوداً ۶۲ درصد بیشتر از قانون بودجه سال ۱۴۰۲ است. گفتنی است که اعتبارات هزینه ای با افزایش ۸۱ درصدی نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۲ و اعتبارات تملک دارایی سرمایه ای با کاهش ۱۷ درصدی نسبت به این قانون همراه بوده اند. مهم ترین علت کاهش اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای، کاهش حدوداً ۸۸ درصدی اعتبارات تخصیص یافته برای تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی است که این موضوع باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد.
مجموع درآمد های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از محل درآمد حاصل از ورودی موزه ها و محوطه های تاریخی و سایر منابع حاصله، در لایحه بودجه ۱۴۰۳ نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۲، حدود ۲۲۰ درصد افزایش داشته است. همچنین در لایحه بودجه ۱۴۰۳ مجموع درآمد های وزارت مذکور از محل درآمد حاصل از صدور یا تمدید مجوز ها یا اخذ جرائم موضوع قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی نزدیک به ۲۵ درصد نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۲ افزایش داشته است. در مجموع میزان درآمد های عمومی و اختصاصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از دو ردیف یاد شده، در لایحه ۱۴۰۳ نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۲، با افزایش ۲۱۲ درصدی همراه بوده است.
هر چند سنجه های ارزیابی دستگاه ها در لایحه بودجه ۱۴۰۳ با سنجه های ارائه شده در لایحه برنامه هفتم از نظر معیار و نوع سنجه فاقد همخوانی است، اما برای جدول سنجه ها و دو حکم از برنامه هفتم (با تأکید بر حوزه گردشگری)، اعتبار تخمینی در نظر گرفته شده است. لذا می توان هم راستایی ظاهری لایحه بودجه با سنجه ها و بخشی از احکام لایحه برنامه هفتم را مورد تأیید قرار داد.
حکم بند «ج» تبصره «۳» لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ با موضوع اختصاص ۵ درصد از اعتبارات تملک دارایی سرمایه ای استانی به توسعه زیرساخت های گردشگری و مرمت بافت های تاریخی پرداخته است که همین حکم در بند «ع» تبصره «۹» قانون بودجه ۱۴۰۲ مصوب شده بود. بررسی ها نشان می دهد به دلیل عدم ارائه داده های دقیق به تفکیک استان و حوزه های فعالیتی، حکم مذکور دارای ابهام است. لذا در عدم شفافیت در گزارش دهی احتمال تکرار این ابهام وجود دارد.

گزیده سیاستی

مجموع اعتبارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و مؤسسات وابسته در لایحه بودجه سال 1403، بالغ‌بر 71.795.990 میلیون ریال است که نسبت به قانون بودجه سال 1402 با افزایش 92.63 درصدی همراه بوده است. همچنین برای وزارت مذکور، نسبت به قانون بودجه سال 1402، اعتبارات هزینه‌ای 18.29 درصد و اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای 18.27 درصد افزایش داشته ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

 خلاصه مدیریتی

مسئله اصلی

مطابق تغییرات در مواد (180 و 182) آیین‌نامه داخلی مجلس، رسیدگی به لایحه بودجه در دو مرحله صورت می‌گیرد. از‌آنجا‌که مرحله اول رسیدگی به تبصره‌های بودجه در اسفند‌ماه 1402 به پایان رسید، بررسی بخش دوم یا جداول و پیوست‌های بودجه لازم به‌نظر می‌رسد.

نقاط قوت و ضعف طرح و لایحه

  • مجموع اعتبارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در لایحه بودجه سال 1403، 795.990 میلیون ریال (معادل 7.179 میلیارد تومان) که نسبت به قانون بودجه سال 1402 با افزایش 92.63 درصدی همراه بوده است. همچنین برای وزارت مذکور، نسبت به قانون بودجه سال 1402، اعتبارات هزینه‌ای 18.27 درصد و اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای 18.29 درصد افزایش داشته‌اند.
  • می‌توان هم‌راستایی ظاهری لایحه بودجه با سنجه‌ها و بخشی از احکام لایحه برنامه هفتم را مورد تأیید قرار داد. هر‌چند از نظر معیارها و سنجه‌های ارزیابی، هماهنگی لازم وجود ندارد.
  • میزان درآمد‌های عمومی و اختصاصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در لایحه 1403 نسبت به قانون بودجه 1402، با افزایش 212 درصدی همراه بوده است که سهم درآمد حاصل از ورودی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و سایر منابع حاصله از 96 درصد در قانون بودجه سال 1402، به 98.3 درصد در لایحه بودجه سال 1403 رسیده است. این موضوع بیانگر آن است که تنها 1.7 درصد از درآمد‌های وزارت مذکور از سایر منابع درآمدی است. از‌این‌رو منابع درآمدی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یکی از عناوین درآمدی وابسته است که این موضوع نیازمند بازبینی است.
  • مجموع اعتبارات منتقل نشده معادل 2.326.540 میلیون ریال است (معادل 232 میلیارد تومان) که حدوداً 62 درصد بیشتر از قانون بودجه 1402 می‌باشد. اعتبارات هزینه‌ای معادل 236.000 میلیون ریال (معادل 23 میلیارد تومان و به‌معنای افزایش 81 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) و اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای معادل 2090.540 میلیون ریال (معادل 209 میلیارد تومان و کاهش 17 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) است.
  • از مهم‌ترین دلایل کاهش اعتبارات سرمایه‌ای ردیف‌های انتقال‌نیافته لایحه بودجه 1403، می‌توان به کاهش حدوداً 88 درصدی اعتبار برای تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی اشاره کرد. گفتنی است مطابق بررسی‌ها این ردیف در هشت‌ماهه اول سال تخصیص اعتبار معادل صفر درصد داشته است.

 

پیشنهادهای مرکز پژوهش‌ها

  • ارائه سنجه‌های خروجی دستگاه‌های سیاستگذار باید در راستای تحقق‌پذیری و سنجش‌پذیری سنجه‌ها و اهداف برنامه هفتم باشد؛ در‌صورتی‌که این امر در لایحه بودجه 1403 محقق نشده است. لذا پیشنهاد می‌شود، برشی سالیانه از سنجه‌های ارائه شده در ماده (82) لایحه برنامه هفتم در بودجه سال‌های اجرای برنامه هفتم در نظر گرفته شود.
  • گرچه در بند «پ» تبصره «5» لایحه بودجه سال 1403، در راستای ساماندهی و مرمت آثار تاریخی و موزه‌ها و توسعه گردشگری و صنایع دستی که مرتبط با وظایف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، ظرفیت دریافت کمک‌های بین‌المللی در نظر گرفته شده؛ اما به‌منظور تحقق آن، هیچ ردیف اعتباری برای این وزارت تعیین نشده است. بنابراین پیشنهاد می‌شود، به‌منظور بهره‌گیری از ظرفیت تبصره مذکور، ذیل اعتبارات متفرقه انتقال‌یافته، ردیف مشخصی برای وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی در نظر گرفته شود.

1.مقدمه

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از‌جمله دستگاه‌هایی است که به‌دلیل نوع کارکرد آن، از منابع درآمدی بالایی برخوردار نیست. گرچه وزارت مذکور، در راستای ایجاد درآمد با استفاده از ظرفیت‌های موجود آن، تلاش‌هایی در سال‌های مختلف داشته ‌است، اما همچنان وابستگی بالایی به دریافت اعتبارات از طریق قانون بودجه مصوب سالیانه دارد. از‌این‌رو، ضروری است وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نهایت تلاش خود را به‌کار گیرد تا با خلق درآمد‌های اختصاصی و پایدار در چارچوب قوانین و اسناد بالادستی موجود، میزان وابستگی خود به اعتبارات بودجه را کاهش دهد. بنابراین لازم است تا اعتبارات تعیین شده در لایحه بودجه سال 1403 با دقت مورد ارزیابی قرار گیرند و نسبت به اعتبارات قانون بودجه سال 1402 سنجیده شوند؛ تا میزان افزایش یا کاهش هر‌یک از ردیف‌های موجود مشخص و مورد ارزیابی قرار گیرند تا در صورت لزوم مورد بازنگری واقع شوند.

 

2. بررسی اعتبارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

بررسی لایحه بودجه 1403 نشان ‌می‌دهد که مجموع اعتبارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بالغ‌بر 71.795.990 میلیون ریال (معادل 7.179 میلیارد تومان) است که نسبت به قانون بودجه 1402 با افزایش 92.63 درصدی همراه شده‌ است [1].  اعتبارات هزینه‌ای بالغ‌بر 18.000.656 میلیون ریال (معادل 1800 میلیارد تومان که نسبت به قانون بودجه 1402 افزایش 18.27 درصدی داشته است) و اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای معادل 24.504.425 میلیون ریال است (معادل 2.450 میلیارد تومان که نسبت به قانون بودجه 1402 افزایش 18.29 درصدی داشته است).

 

جدول 1. اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای جدول 7 قانون

 بودجه به تفکیک قانون بودجه سال 1402 و لایحه سال 1403      (میلیون ریال)

شماره طبقه‌بندی

عنوان

اعتبارات هزینه‌ای

اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای

اختصاصی

مجموع اعتبارات

قانون سال 1402

لایحه سال 1403

درصد رشد

قانون سال 1402

لایحه سال 1403

درصد رشد

قانون سال 1402

لایحه سال 1403

درصد رشد

قانون سال 1402

لایحه سال 1403

درصد رشد

113700

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

14.001.000

16.523.752

18%

20.364.818

24.155.058

18.61%

1.200.000

29.090.909

2324%

35.565.818

69.769.719

96.17%

113706

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

1.214.900

1.476.904

21.56%

52.815

52815

0%

140.000

200.000

42.8%

140.7715

1.729.719

22.87%

284100

شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی

0

0

0

296.552

296.552

0%

0

0

0

296.552

296.552

0%

113700

مجموع

15.219.500

18.000.656

18.27%

20.714.185

24.504.425

29/18%

1.340.000

29.290.909

2085%

37.270.085

71.795.990

92.63

مأخذ: لایحه بودجه 1403.

 

مجموع اعتبارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری معادل 1.729.719 میلیون ریال (معادل 172 میلیارد تومان و افزایش 22.87 درصد نسبت به قانون بودجه 1402) بوده است که اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای 52.815 میلیون ریال (معادل 5 میلیارد تومان و بدون تغییر نسبت به قانون بودجه 1402) و اعتبارات هزینه‌ای 1.476.904 میلیون ریال (معادل 147 میلیارد تومان و افزایش 21.56 درصد نسبت به قانون بودجه 1402) است. همچنین اعتبارات شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی معادل 296552 میلیون ریال (معادل 29 میلیارد تومان و میزان مصوب در قانون بودجه سال 1402) بوده که کل این میزان، اعتبارات هزینه‌ای است.

گفتنی است که در ارزیابی عملکرد صورت ‌گرفته [2]، میزان تخصیص اعتبارات مصوب قانون بودجه سال 1402 در هشت‌ماهه ابتدایی آن، برای شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی 80 درصد و برای پژوهشگاه میراث فرهنگی از اعتبارات هزینه‌ای 90 درصد و از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای 63 درصد بوده ‌است. این موضوع در شرایطی بوده‌ که برای برخی ردیف‌های قانون بودجه سال 1402 از‌جمله تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی، هیچ‌گونه تخصیص اعتباری صورت نگرفته بود.

 

3.برآورد اعتبارات ردیفهای متفرقه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

بررسی اعتبارات ردیف‌های متفرقه نشان می‌دهد که در‌مجموع این اعتبارات در لایحه بودجه 1403 معادل 1.269.600 میلیون ریال (معادل 126 میلیارد تومان و کاهش حدوداً 19 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) که اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای 1251000 میلیون ریال (معادل 125 میلیارد تومان و افزایش 14 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) و اعتبارات هزینه‌ای 18600 میلیون ریال (معادل 1 میلیارد تومان و کاهش 96 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) است. دلیل کاهش اعتبارات هزینه را می‌توان در کاهش 100 درصدی اعتبارات مرتبط به توسعه زیرساخت‌ها و تأسیسات گردشگری و حمایت از بخش میراث فرهنگی و صنایع دستی و همچنین کاهش 2.2 درصدی اعتبارات صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دست‌بافت و احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی فرهنگی یافت.

 

 

جدول 2. برآورد اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ردیفهای متفرقه

 به تفکیک قانون بودجه سال 1402 و لایحه 1403            (میلیون ریال)

مجموع اعتبارات

اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای

اعتبارات هزینه‌ای

عنوان

شماره طبقه‌بندی

درصد رشد

لایحه سال 1402

قانون سال 1402

درصد رشد

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

درصد رشد

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

2.22-%

17.600

18.000

-

-

-

2.22-%

17.600

18.000

صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دست‌بافت و احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی فرهنگی

530010

19.35-%

1.250.000

1.550.000

14%

1.250.000

1.097.000

100%-

0

453.000

توسعه زیر‌ساخت‌ها و تأسیسات گردشگری و حمایت از بخش میراث فرهنگی و صنایع دستی

730050

-

2.000

0

-

1.000

0

-

1.000

0

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی- اعتبارات موضوع عوارض خروج از کشور (در سقف 30% درآمد)

530076

19.03-%

1.269.600

1.568.000

14%

1.251.000

1.097.000

96-%

18.600

47.1000

مجموع

113700

 

مأخذ: لایحه بودجه 1403عوارض خروج از کشور یکی از درآمدهای قابل‌ پیش‌بینی و قابل تخصیص به حوزه توسعه زیرساخت‌های گردشگری است. چرا‌که این پیش‌فرض وجود دارد که برای حمایت از گردشگری داخلی، بخشی از عوارض خروج از کشور می‌تواند قابل استفاده باشد. مطابق ردیف 530076 با شماره طبقه‌بندی 54 با موضوع اعتبارات موضوع عوارض خروج از کشور در سقف 30 درصد درآمد، معادل 1000 میلیون ریال (معادل 100 میلیون تومان) تملک دارایی سرمایه‌ای و 1000 میلیون ریال (100 میلیون تومان) هزینه‌ای برای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در نظر گرفته شده است.

 

 

جدول 3. اعتبارات مربوط به عوارض خروج از کشور در بازه 1398 تا 1402

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: [3]

 

مطابق جدول شماره 16 قانون بودجه 1402، سهم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از هر عوارض خروج از کشور 80 هزار تومان بوده که گزارش‌ها حاکی از این است که در 9 ماه اول سال 1402، میزان تخصیص این بودجه به وزارت، کمتر از یک درصد بوده است [3]. گفتنی است درصد تخصیص ابلاغی مذکور از سال 1398 تا 1402 از حداقل 4 درصد در سال 1399 تا حداکثر 56 درصد در سال 1400 بوده است. همچنین، تخصیص این اعتبار باید در جهت توسعه زیرساخت‌های گردشگری داخلی صورت گیرد و لازم است در‌این‌باره شفافیت لازم صورت گیرد.

اعتبار تخمینی 200 میلیون تومان برای عوارض خروج از کشور، نسبت به اعتبارات مصوب سالیان گذشته، مطلوب به‌نظر می‌رسد. هر‌چند در مقیاس فعالیت‌های زیرساختی گردشگری داخلی، این اعتبار قابل‌توجه نیست. همچنین قضاوت در مورد کارآمدی این میزان اعتبار با ابهام روبه‌رو است، چرا‌که تاکنون وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی چگونگی استفاده از این اعتبارات را گزارش نکرده ‌است.

 

4.ردیف اعتبارات متفرقه انتقالیافته وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

بررسی ردیف‌های متفرقه انتقال‌یافته نشان می‌دهد که مجموع این اعتبارات 2.326.540 میلیون ریال (معادل 232 میلیارد تومان) که حدوداً 62 درصد بیشتر از قانون بودجه 1402 است. اعتبارات هزینه‌ای 236.000 میلیون ریال (معادل 23 میلیارد تومان و به‌معنای افزایش 81 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) و اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای 2.090.540 میلیون ریال (معادل 209 میلیارد تومان و کاهش 17 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) است.

 

جدول 4. اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای جدول 7-1

قانون بودجه به تفکیک قانون بودجه سال 1402 و لایحه 1403                   (میلیون ریال)

مجموع اعتبارات

اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای

اعتبارات هزینه‌ای

عنوان

شماره طبقه‌بندی

درصد رشد

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

درصد رشد

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

درصد رشد

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

90.4%

8.640

90.000

8/88%-

6.000

54.000

92%-

2.640

36.000

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی- تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی از محل واگذاری اموال توقیفی

530010

10%

71.500

65.000

 

0

0

10%

71.500

65.000

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی- توسعه و گسترش فعالیت‌های ایرانگردی و جهانگردی (موضوع قانون اصلاح مواد (2 و 7) قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی)

7‍30050

92%

2.016.400

1.050.000

0

0

0

92%

2.016.400

1.050.000

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی- جبران خدمات مرمت‌کاران و کارگران پایگاه‌های حفاظتی، پژوهشی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

530076

0

230.000

230.000

0

230.000

230.000

0

0

0

آزادسازی حریم مجموعه تاریخی، فرهنگی تپه‌های هگمتانه

 

62.12%

2.326.540

1.435.000

17%-

236.000

284.000

81.6%

2.090.540

1.151.000

مجموع

113700

مأخذ: لایحه بودجه 1403.

 

از مهم‌ترین دلایل کاهش اعتبارات سرمایه‌ای لایحه بودجه 1403 می‌توان به کاهش حدوداً 88 درصدی اعتبار برای تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی اشاره کرد. گفتنی است مطابق بررسی‌ها این ردیف در هشت‌ماهه اول سال، تخصیص اعتباری معادل صفر درصد داشته است. در‌این‌باره گفتنی است که افزایش بازدیدکنندگان و گردشگران، افزایش میراث فرهنگی ثبت شده و افزایش جرائم مرتبط با میراث فرهنگی در سال‌های اخیر، همچنین افزایش ثبت آثار ملی و جهانی و نیز اضافه شدن مبارزه با قاچاق صنایع دستی و حفاظت از گردشگران و گردشگران خارجی به وظایف یگان حفاظت، نشان از لزوم به‌کارگیری و تجهیز بهتر یگان حفاظت میراث فرهنگی داشته است [4].

 

5.بررسی ردیف درآمدهای مربوط به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

مجموع درآمد‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از محل درآمد حاصل از ورودی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و سایر منابع حاصله، در لایحه بودجه 1403 نسبت به قانون بودجه سال 1402، حدود 220 درصد افزایش داشته است. همچنین در لایحه بودجه 1403 مجموع درآمد‌های وزارت مذکور از محل درآمد حاصل از صدور یا تمدید مجوز‌ها یا اخذ جرائم موضوع قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی نزدیک به 25 درصد نسبت به قانون بودجه 1402 افزایش داشته است. در‌مجموع میزان درآمد‌های عمومی و اختصاصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از دو ردیف یاد شده، در لایحه 1403 نسبت به قانون بودجه 1402، با افزایش 212 درصدی همراه بوده است. نکته حائز اهمیت آن است که از مجموع درآمد‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سهم درآمد حاصل از ورودی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و سایر منابع حاصله از 96 درصد در قانون بودجه سال 1402، به 98.3 درصد در لایحه بودجه سال 1403 رسیده است. عدم تناسب سهم هر‌یک از منابع درآمدی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از مواردی است که باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد. چرا‌که در مواردی که تقاضای ورودی موزه و محوطه‌های تاریخی به‌دلایلی از‌جمله پیش‌آمد بیماری‌های فراگیر (مانند فراگیری ویروس کرونا)، با چالش مواجه شود، وزارت مذکور با مشکل جدی در زمینه منابع درآمدی مواجه خواهد شد.

 

جدول 5. ردیف‌های درآمد‌های عمومی و اختصاصی جدول 5 به تفکیک

قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403                                        (میلیون ریال)

مجموع درآمد‌ها

درآمد‌های اختصاصی

درآمد‌های عمومی

عنوان ردیف

شماره ردیف در لایحه سال 1403

درصد تغییرات

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

درصد تغییرات

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

درصد تغییرات

لایحه سال 1403

قانون سال 1402

%220

6.121.909

1.910.000

%241

4.090.909

1.200.000

%186

2.031.000

71.0000

درآمد حاصل از ورودی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و سایر منابع حاصله

140125

%25

100.000

80.000

 

0

0

%25

100.000

80.000

درآمد حاصل از صدور یا تمدید مجوز‌ها یا اخذ جرائم موضوع قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی

150137

%212

6.221.909

1.990.000

%241

4.090.909

1.200.000

%170

2.131.000

790.000

مجموع

-

مأخذ: لایحه بودجه 1403.

 

6.تطبیق سنجههای عملکردی لایحه بودجه سال 1403 با مصوبات برنامه هفتم توسعه

مطابق مصوبات ارسالی مجلس شورای اسلامی به شورای نگهبان در مورد لایحه برنامه هفتم توسعه، جدول سنجه‌های ماده (82) این لایحه معیار بررسی قرار گرفت. بنابراین سنجه‌های لایحه بودجه 1403 که در جدول شماره 2-7 با عنوان عملکرد خروجی‌های اصلی دستگاه‌های سیاستگذار با این جدول مورد مقایسه قرار گرفت.

 

جدول 6. مقایسه سنجههای عملکردی لایحه برنامه هفتم و سنجههای لایحه بودجه 1403

حوزهها

لایحه برنامه هفتم توسعه

لایحه بودجه 1403

اظهار‌نظر

سنجهها

تخمین در سال 1403

سنجهها

مقدار در سال 1403

گردشگری

تعداد گردشگر ورودی به کشور

6094 هزار نفر

تعداد گردشگران ورودی به کشور

7000 هزار نفر

مورد تأیید

تعداد هتل‌های کشور

1524

فاقد سنجه می‌باشد

فاقد سنجه مرتبط با برنامه هفتم

میراث فرهنگی

موزه‌های فعال کشور (وزارت، سایر دستگاه‌ها و غیر‌دولتی)

820

اثر ثبت شده در فهرست آثار جهانی

59

تعداد آثار غیر‌منقول مرمت شده در طول سال

670

--

 

انجام امور پایگاه‌های ملی و جهانی کشور

151 پایگاه

صنایع دستی

ارزش صادرات صنایع دستی و فرش دست‌بافت و صنایع وابسته (بر‌اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران)

277 میلیون یورو

فاقد سنجه است

درصد          رشد سالیانه اقتصاد صنایع دستی و فرش دست‌بافت و صنایع وابسته

8 درصد

افزایش تعداد شاغلان حوزه تولید صنایع دستی و فرش دست‌بافت و صنایع وابسته

600.000 نفر

..

 

تبلیغات، بازاریابی، توسعه تجارت الکترونیک و حمایت از توسعه صنایع دستی

20 طرح

مأخذ: نگارندگان.

 

بررسی‌ها نشان می‌دهد، صرفاً یکی از سنجه‌های حوزه گردشگری با عنوان تعداد گردشگر ورودی به کشور، در لایحه بودجه مورد توجه قرار گرفته است و تعداد اعلامی 7 میلیون نفر، نسبت به پیش‌بینی لایحه برنامه هفتم برای سال 1403 مورد تأیید است. در حوزه‌های میراث فرهنگی و گردشگری دو سنجه‌ انجام امور پایگاه‌های ملی و جهانی کشور با 151 پایگاه و تبلیغات، بازاریابی، توسعه تجارت الکترونیک و حمایت از توسعه صنایع دستی با 20 طرح، هر‌چند در راستای بخشی از سنجه‌های برنامه هفتم است، اما از نظر موضوع سنجه، واحد ارزیابی و تعداد غیر‌قابل قیاس است.

گفتنی است در جدول 12 مرتبط با بند «ب» تبصره «13» قانون بودجه سال 1403 که در مورد هزینه‌کرد یک درصد از هزینه‌های شرکت‌های دولتی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری است، دو عنوان «توسعه گردشگری با حفظ چارچوب هنجارهای ارزشی مردم و با رویکرد حمایت از مشارکت مردمی» مرتبط با تکالیف بند «الف» ماده (83) با موضوع معافیت‌های مالیاتی تأسیسات و فعالیت‌های گردشگری و صنایع دستی و بند الحاقی «۱» ماده (83) با موضوع افزایش 2.5 برابری زائران و گردشگران مذهبی به کشور (با تخمین 20 هزار میلیارد ریال) و «سنجه‌های عملکردی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» منطبق با جدول 18 ماده (82) (با تخمین 5 هزار میلیارد ریال) در نظر گرفته شده است.

بنابراین هر‌چند در لایحه بودجه 1403 برای سنجه‌های ارائه شده در لایحه برنامه هفتم به تفکیک و معیارهای قابل‌سنجش، تعیین سنجه نشده است، اما برای جدول سنجه‌ها و دو حکم این لایحه (با تأکید بر حوزه گردشگری)، اعتبار در نظر گرفته شده است. لذا می‌توان هم‌راستایی ظاهری لایحه بودجه با سنجه‌ها و بخشی از احکام لایحه برنامه هفتم را مورد تأیید قرار داد؛ هر‌چند از نظر معیارها و سنجه‌های ارزیابی، هماهنگی لازم وجود ندارد.

 

7.بررسی تحققپذیری احکام و ردیفها

در بند «ب» تبصره «13» با موضوع هزینه‌کرد یک درصد هزینه شرکت‌های دولتی در حوزه‌های فرهنگی است که در جدول 12 به آن پرداخته شده است. حکم مذکور در قانون بودجه 1402 در قالب ‌بند «ه» تبصره «9» نیز با اندکی تفاوت مصوب شد، اما مطابق ارزیابی عملکرد انجام‌ شده، حکم مذکور برای حوزه گردشگری فاقد عملکرد ارزیابی گردید [1]؛ بنابراین در مورد تحقق آن در لایحه بودجه 1403 ابهام وجود دارد.

همچنین حکم بند «ج» تبصره «3» با موضوع اختصاص 5 درصد از اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای استانی به توسعه زیرساخت‌های گردشگری و مرمت بافت‌های تاریخی پرداخته ‌است که همین حکم در بند «ع» تبصره «9» قانون بودجه 1402 مصوب شده ‌بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌دلیل عدم ارائه‌ داده‌های دقیق به تفکیک استان و حوزه‌های فعالیتی، حکم مذکور دارای ابهام است. لذا ممکن است مجدداً موجب ابهام در گزارش‌گیری (در سطح استان‌ها و حوزه‌های فعالیتی) شود.

حکم بند «پ» تبصره «5» به موضوع اجازه به دولت برای دریافت کمک‌های بلاعوض تا سقف دو میلیارد یورو برای ساماندهی و مرمت آثار تاریخی و موزه‌ها و توسعه گردشگری و صنایع دستی که مرتبط با وظایف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌باشد، پرداخته ‌است. این در‌حالی است که ما‌به‌ازای آن، هیچ ردیفی به‌منظور تخصیص اعتبارات لازم جهت تحقق تبصره مذکور، برای آن وزارت در نظر گرفته نشده است. بنابراین لازم است تا ردیف اعتباری برای موضوع یاد شده تعیین شود.

 

8. نتیجه‌گیری و پیشنهادها

مجموع اعتبارات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در بخش دوم بررسی لایحه بودجه سال 1403، بالغ‌بر 71.795.990 میلیون ریال (معادل 7.179 میلیارد تومان) است که نسبت به قانون بودجه سال 1402 با افزایش 92.63 درصدی همراه بوده است. همچنین برای وزارت مذکور، نسبت به قانون بودجه سال 1402، اعتبارات هزینه‌ای 18.27 درصد و اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای 18.29 درصد افزایش داشته‌اند. بنابراین در صورت تخصیص اعتبارات مشابه سال 1402 (در هشت‌ماهه اول سال 1402، صرفاً 45 درصد اعتبارات هزینه‌ای و 17 درصد اعتبارات تملک سرمایه‌ای محقق شده است) وضعیت دسترس‌پذیری این وزارت به اعتبارات لازم مطلوب ارزیابی نخواهد شد.

لایحه بودجه 1403 در اقدامی جدید به ارائه سنجه‌های ارزیابی دستگاه‌های سیاستگذار پرداخته ‌است؛ در‌حالی‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد سنجه‌های ارائه شده از نظر قابلیت سنجش و هماهنگی با سنجه‌های ارائه شده در لایحه برنامه هفتم، همخوانی لازم را ندارد و صرفاً از نظر ظاهری دارای تطابق است.

میزان درآمد‌های عمومی و اختصاصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در لایحه 1403 نسبت به قانون بودجه 1402، با افزایش 212 درصدی همراه بوده است که سهم درآمد حاصل از ورودی موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و سایر منابع حاصله با افزایش 220 درصدی روبه‌رو شده است. وابستگی درآمدهای این وزارت به محلی که ممکن است به‌واسطه همه‌گیری بیماری‌ها یا موارد مشابه با مسئله روبه‌رو شود، نیازمند تأمل جدی است.

بررسی ردیف‌های متفرقه انتقال‌یافته نشان می‌دهد که مجموع این اعتبارات 2.326.540 میلیون ریال است (معادل 232 میلیارد تومان) که حدوداً 62 درصد بیشتر از قانون بودجه 1402 می‌باشد. اعتبارات هزینه‌ای 236.000 میلیون ریال (معادل 23 میلیارد تومان و به‌معنای افزایش 81 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) و اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای 2.090.540 میلیون ریال (معادل 209 میلیارد تومان و کاهش 17 درصدی نسبت به قانون بودجه 1402) است. در این میان، کاهش حدوداً 88 درصدی اعتبار برای تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی وضعیت نامطلوب این یگان را نشان می‌دهد.

در نظر گرفتن ردیف اعتباری با موضوع عوارض خروج از کشور در سقف 30 درصد درآمد، به‌عنوان درآمدی پایدار برای حمایت از گردشگری داخلی، اقدامی مطلوب ارزیابی می‌شود و لازم است در مورد تخصیص 100 درصدی اعتبار در این حوزه پیگیری‌های لازم صورت گیرد.

گرچه در بند «پ» تبصره «۵» لایحه بودجه سال 1403، در راستای فعالیت‌های ساماندهی و مرمت آثار تاریخی و موزه‌ها و توسعه گردشگری و صنایع دستی که مرتبط با وظایف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، ظرفیت مناسبی به‌حساب می‌آید اما جهت تحقق این موضوع، هیچ ردیف اعتباری برای آن وزارت تعیین نشده است. بنابراین پیشنهاد می‌شود، به‌منظور بهره‌گیری از ظرفیت تبصره مذکور، ذیل اعتبارات متفرقه انتقال‌یافته، ردیف مشخصی به جدول شماره 1-7 اضافه شود.