تغییرات بودجه بخش حمل ونقل از لایحه تا قانون

نوع گزارش : گزارش های راهبردی

نویسندگان

1 کارشناس گروه حمل‌‌ و نقل دفتر مطالعات زیربنایی، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی

2 کارشناس گروه حمل‌ونقل دفتر مطالعات زیربنایی، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

در مسیر بررسی لایحه، توسط مجلس شورای اسلامی و تبدیل آن به قانون کشور، هر ساله تغییراتی در متن اولیه اتفاق می افتد که بررسی آنها از حیث موضوع و اندازه تغییرات حائز اهمیت است. در این گزارش، تغییرات قانون بودجه بخش حمل ونقل نسبت به لایحه دولت در سال های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، شناسایی و بررسی شده است. عمده تغییرات در ارقام قانون بودجه، در اعتبارات طرح های تملک دارایی های سرمایه ای از محل منابع عمومی (طرح های پیوست یک قانون بودجه) رخ داده، به گونه ای که در فرایند تصویب لایحه، مجموع اعتبارات طرح های حمل ونقلی به طور متوسط ۱۷ درصد افزایش یافته است. ۳۰ الی ۴۰ درصد از طرح های حمل ونقلی مشمول این افزایش اعتبار شدند که بخش عمده آن (۸۰ درصد) به طرح های حمل ونقل جاده ای اختصاص یافته است.
علاوه بر تغییر ارقام اعتبارات، الحاق و تغییر عنوان طرح های جدید و همچنین تغییر متن احکام ماده واحده نیز در فرایند تصویب لایحه در مجلس صورت می گیرد. با در نظر گرفتن مجموع تغییرات صورت گرفته توسط مجلس، پیشنهاد می شود در فرایند تصویب لایحه بودجه:۱ . با توجه به انباشت طرح های تملک دارایی های سرمایه ای در بخش حمل ونقل، از تعریف طرح جدید اجتناب شود؛ ۲. در افزایش اعتبارات طرح ها ضمن پرهیز از نگاه های منطقه ای، به راهبرد سیاست های کلی بخش حمل ونقل و برنامه های پنج سال توسعه کشور از جهت در اولویت قرار گرفتن حمل ونقل ریلی توجه شود؛ ۳. تعیین و تدقیق مأموریت های یک ساله برای دستگاه های اجرایی با رویکرد تسهیل و روان سازی حمل ونقل بین المللی و لجستیک و بهره وری به خصوص در حمل ونقل جاده ای در بررسی احکام ماده واحده مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

خلاصه مدیریتی

بیان/ شرح مسئله

با تقدیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی فرایند بررسی، اصلاح و تصویب آن آغاز می‌شود. طی این فرایند، لایحه بودجه دولت در کمیسیون‌های تخصصی و سپس در کمیسیون تلفیق بودجه و صحن علنی مجلس بررسی شده و در آن تغییراتی اعمال می‌شود. گزارش حاضر به شناسایی و تحلیل تغییراتی می‌پردازد که مجلس شورای اسلامی طی فرایند تصویب لایحه بودجه در سال‌های 1401 و 1402 در ارقام و احکام مرتبط با بخش حمل‌ونقل اعمال کرده است. خروجی این بررسی، نشان‌دهنده آن دسته از موضوعاتی است که مورد توجه مجلس شورای اسلامی بوده، اما در لایحه بودجه سالیانه پیش‌بینی نشده بود. همچنین، نتایج این پژوهش می‌تواند برای ارزیابی تأثیر تصویب دو مرحله‌ای لایحه بودجه سالیانه کل کشور، موضوع ماده (182) قانون اصلاح مواد (180) و (182) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1401/10/14، در بودجه‌ریزی بخش حمل‌ونقل مورد استفاده قرار گیرد.

 

نقطه نظرات / یافتههای کلیدی

شناسایی و بررسی تغییرات قانون بودجه در سال‌های 1401 و 1402 نسبت به لایحه دولت در این سال‌ها نشان‌ می‌دهد در فرایند تصویب بودجه، اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل از محل منابع عمومی (پیوست 1) بیش از سایر بخش‌ها دستخوش تغییر قرار می‌گیرد؛ به‌طوری‌که در سال‌های 1401 و 1402 این اعتبارات به‌طور متوسط حدود 17 درصد توسط مجلس افزایش داده شد. علاوه‌بر اصلاح ارقام اعتبارات، الحاق طرح‌های جدید، تغییر عنوان طرح‌ها و اصلاح احکام ماده‌واحده نیز در فرایند تصویب لایحه در مجلس صورت‌ می‌گیرد. اهم تغییرات در طرح‌های پیوست یک و احکام ماده‌واحده بودجه به‌شرح زیر است.

  1. تعداد طرح‌ها: در سال 1401، 350 طرح حمل‌ونقلی در لایحه دولت پیش‌بینی شد. در فرایند بررسی لایحه در مجلس، 1 طرح حذف و 28 طرح (18 طرح حمل‌ونقل جاده‌ای، 4 طرح هوایی، 2 طرح ریلی، 2 طرح هواشناسی و 2 طرح حمل‌ونقل شهری) به مجموعه طرح‌های پیوست یک الحاق شد. طرح «احداث فرودگاه آباده» با 1000 میلیارد ریال و طرح «احداث راه همدان - گلتپه - علیصدر» با 960 میلیارد ریال بیشترین اعتبار در بین طرح‌های الحاق شده در سال 1401 را دارند. در پایان سال، همه‌ 377 طرح مصوب سال 1401، در لایحه سال 1402 تکرار شدند، به‌جز یک طرح که احتمالاً به اتمام رسیده است. همچنین در لایحه سال 1402 دولت با الحاق 12 طرح (11 طرح حمل‌ونقل جاده‌ای و 1 طرح ریلی)، 388 طرح تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای برای بخش حمل‌ونقل پیشنهاد داد که بدون الحاق و حذف طرحی در مجلس مصوب شد.
  2. اعتبارات طرح‌ها: در سال 1401، اعتبارات همه‌ 350 طرح پیشنهادی در لایحه دستخوش تغییر (افزایش و کاهش و حذف یک طرح) قرار گرفت. 40/5 هزار میلیارد ریال اعتبار افزایش یافته در این سال به 155 طرح تعلق گرفت. در سال 1402 نیز 111 طرح مشمول تغییر (افزایش) اعتبار شدند و 43/8 هزار میلیارد ریال اضافه اعتبار به آنها تعلق گرفت. بیش از 80 درصد از اضافه اعتبار مصوب شده به طرح‌های حمل‌ونقل جاده‌ای تعلق دارد. طرح «مشارکت در احداث آزادراه تهران کرج (ادامه اتوبان همت) و کنارگذر شمالی کرج» با 2878 میلیارد ریال افزایش در سال 1401 و طرح «بهسازی راه اصلی کرج - چالوس، ری - ورامین و محور مرزنآباد- کلاردشت» با 2 هزار میلیارد ریال افزایش در سال 1402، بیشترین تغییر نسبت به لایحه را دارند. طرح‌های حمل‌ونقل ریلی حدود 14 درصد از افزایش اعتبارات مصوب مجلس در بخش حمل‌ونقل را تشکیل می‌دهند. در سال 1401 بیش از نیمی از افزایش اعتبارات توسعه حمل‌ونقل ریلی بر طرح‌های استان همدان و در سال 1402، نزدیک به 45 درصد بر طرح‌های استان اردبیل متمرکز است.
  3. عنوان طرح‌ها: در سال 1401، عنوان 36 طرح و در سال 1402، عنوان 19 طرح تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در بخش حمل‌ونقل در قانون نسبت به لایحه تغییر یافت. در سال 1401، تغییر عنوان 25 طرح از 254 طرح توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای موجب افزایش طول 35 کیلومتر آزادراه و 384 کیلومتر تبدیل راه‌ اصلی به بزرگراه شد. در سال 1402 نیز تغییر عنوان 13 طرح از 287 طرح پیشنهادی لایحه، موجب افزایش طول 70 کیلومتر بزرگراه و 15 کیلومتر تبدیل راه اصلی به بزرگراه شد. در سال 1401، اضافه‌شدن «پارس‌آباد» به ردیف 1303015001، طول طرح راه‌آهن میانه-اردبیل را 250 کیلومتر افزایش داد.
  4. ماده‌واحده: در سال‌های 1401 و 1402 به‌ترتیب 43 و 33 موضوع مرتبط به بخش حمل‌ونقل در احکام ماده‌واحده مصوب شد که 60 درصد آن در سال 1401 و 30 درصد آن در سال 1402 احکام الحاقی توسط مجلس شورای اسلامی هستند. در سال‌های مختلف رویکردهای متفاوتی در بررسی لایحه بودجه دنبال شده ‌است. به‌طوری‌که در سال 1401، حمل‌ونقل ریلی، راه‌های روستایی و عشایری و تأمین مالی طرح‌های عمرانی بخش عمده احکام الحاقی را تشکیل دادند و در سال 1402، بهینه‌سازی مصرف سوخت، تأمین و واردات ناوگان و بهبود فرایندها مورد توجه بودند.

 

پیشنهاد راهکارهای تقنینی، نظارتی یا سیاستی

با توجه به مجموعه تغییرات و اصلاحات انجام شده در لایحه بودجه سال‌های 1401 و 1402 پیشنهاد می‌شود در فرایند بررسی لایحه در مجلس شورای اسلامی به موارد زیر توجه شود:

  1. طولانی شدن زمان اجرای طرح‌ها، علاوه‌بر ایجاد بدبینی در افکار عمومی نسبت به کارآمدی مدیریت سرمایه‌های ملی در کشور، می‌تواند موجب افزایش هزینه طرح‌ها و از دست رفتن منافع پیش‌بینی‌شده برای آنها شود، به‌نحوی‌که این طرح‌ها توجیه اولیه اقتصادی، مالی و اجتماعی خود را از دست بدهند. در شرایط فعلی که آغاز تا اتمام پروژه‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای موجود بخش حمل‌ونقل بهطور متوسط در حالت خوش‌بینانه حدود 23 سال (به‌طور واقع‌بینانه بیش از 30 سال) به طول می‌انجامد، اضافه کردن طرح‌های جدید (اعم از اضافه کردن ردیف یا تغییر در عنوان ردیف‌های موجود) در قوانین بودجه سالیانه محل تأمل است و باید توسط دولت و مجلس شورای اسلامی بهجد از آن پرهیز شود. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «طرح‌های نیمه‌تمام بخش حمل‌ونقل؛ چالش‌های روند فعلی بودجه‌ریزی و ارائه مدل بهینه‌سازی» درخصوص این مسئله و راهکارهای حل آن بحث می‌شود.
  2. برای مواجهه با انباشت طرح‌های بخش حمل‌ونقل، غربالگری طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای فعلی توسط دولت، امری ضروری است؛ به‌طوری‌که طرح‌های راهبردی کشور شناسایی و اولویت‌بندی شده و منابع بودجه عمومی روی اتمام طرح‌های اولویت‌دار متمرکز شوند. همچنین، نظارت و گزارش‌گیری از وضعیت پیشرفت طرح‌های اولویت‌دار کشور به‌طور شفاف و مستمر توسط مجلس شورای اسلامی انجام شود.
  3. افزایش اعتبارات و تغییر عناوین طرح‌ها در سال‌های 1401 و 1402 روی اولویت‌های خاصی متمرکز نبوده و در هریک از این سال‌ها، طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای استان مشخصی حسب نظر نمایندگان در اولویت قرار گرفته است. اخذ چنین رویکردی توسط مجلس، مانع تمرکز منابع عمومی کشور بر طرح‌های راهبردی و مهم و به ثمر نشستن آنها در موعد مقرر می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود در فرایند بررسی لایحه بودجه، حفظ اولویت و تأمین مالی پایدار طرح‌ها جزء الزامات کمیسیون تلفیق بودجه قرار گیرد.

۱. مقدمه

با تقدیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی فرایند بررسی، اصلاح و تصویب آن آغاز می‌شود. طی این فرایند، لایحه بودجه دولت در کمیسیون‌های تخصصی و سپس در کمیسیون تلفیق بودجه و صحن علنی مجلس بررسی شده و در آن تغییراتی اعمال می‌شود. لایحه بودجه پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی، جهت تأیید نهایی و طی مراحل قانونی، تقدیم شورای نگهبان می‌شود و پس از اخذ نظر رسمی شورای نگهبان، به‌عنوان قانون رسمی کشور به دولت جهت اجرا ابلاغ می‌گردد. درنتیجه این فرایند، لایحه دولت بنابه نوع و میزان اصلاحات مجلس شورای اسلامی دچار تغییراتی می‌شود.

در سال‌های گذشته، با توجه به محدودیت زمانی مجلس شورای اسلامی در بررسی لایحه بودجه، تنها احکام ماده‌واحده بودجه در صحن علنی مورد بررسی قرار می‌گرفت و جداول و پیوست‌های بودجه متناسب با تغییرات صورت گرفته در احکام و متناسب با نظر هیئت رئیسه کمیسیون تلفیق بودجه و هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی اصلاح و مصوب می‌شد. با توجه به تصویب طرح اصلاح مواد (180) و (182) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی در تاریخ 1401/10/28، فرایند بررسی بودجه از سال آینده به‌صورت دو مرحله‌ای انجام خواهد شد. بدین صورت که ماده‌واحده لایحه بودجه باید زودتر از سال‌های گذشته (حداکثر تا اول آبان‌ماه هر سال) به مجلس شورای اسلامی تقدیم شود و حداکثر 10 روز پس از تصویب و ابلاغ ماده‌واحده، دولت موظف است جداول تفصیلی بودجه را ارائه کند. به این ترتیب جداول تفصیلی بودجه نیز همانند احکام ماده‌واحده در کمیسیون‌ها، کمیسیون تلفیق بودجه و صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار می‌گیرد.

گزارش حاضر به شناسایی و تحلیل تغییراتی می‌پردازد که مجلس شورای اسلامی طی فرایند تصویب لایحه بودجه (در حالت یک مرحله‌ای) در ارقام و احکام مرتبط با بخش حمل‌ونقل اعمال کرده‌ است. برای این منظور، جزئیات تغییرات ارقام و احکام قانون بودجه نسبت به لایحه بودجه در سال‌های 1401 و 1402 در بخش حمل‌ونقل استخراج و مورد بررسی قرار گرفته است. خروجی این بررسی، نشان‌دهنده آن دسته از موضوعاتی است که مورد توجه مجلس شورای اسلامی بوده، اما در لایحه بودجه سالیانه پیش‌بینی نشده بود. همچنین، نتایج این پژوهش می‌تواند برای ارزیابی تأثیر تصویب دو مرحله‌ای لایحه بودجه سالیانه کل کشور (موضوع ماده (۱۸۲) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی) در بودجه‌ریزی بخش حمل‌ونقل مورد استفاده قرار گیرد.

در ادامه، ابتدا اجزای تشکیل‌دهنده اعتبارات بخش حمل‌ونقل در بودجه سالیانه معرفی می‌شود. تغییرات ارقام بخش‌های مرتبط به حمل‌ونقل طی فرایند تصویب قانون بودجه در بخش دوم و تغییرات احکام تبصره‌های ذیل ماده‌واحده در بخش سوم گزارش مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش چهارم به دسته‌بندی موضوعی تغییرات و ارزیابی آنها می‌پردازد و درنهایت در بخش جمع‌بندی به اهم یافته‌های این پژوهش اشاره می‌شود.

2. تصویر کلان اعتبارات بخش حمل‌ونقل در بودجه سالیانه کشور

جهت انجام یک بررسی ساختاریافته از تغییرات ارقام و احکام بخش حمل‌ونقل در فرایند تصویب لایحه بودجه سالیانه کل کشور توسط مجلس شورای اسلامی، ابتدا یک تصویر کلان از اعتبارات این بخش در لوایح بودجه سال‌های اخیر ارائه می‌شود. لوایح بودجه کشور در سال‌های گذشته متشکل از بخش تبصره‌های ذیل ماده‌واحده، جداول کلان منابع و مصارف بودجه و سه پیوست بودند. این ساختار در فرایند تصویب لایحه بودجه سال‌های 1401 و 1402 حفظ شده و تنها در برخی جزئیات تغییر کرده است. همان‌طور که در شکل 1 مشاهده می‌شود، اعتبارات بخش حمل‌ونقل را می‌توان در احکام ماده‌واحده، جداول کلان و پیوست‌های یک و سه جستجو کرد، که توضیحات هریک در ادامه ذکر‌ شده ‌است.

 

شکل ۱. ساختار احکام و اعتبارات بخش حمل‌ونقل در لوایح بودجه سال 1401 و 1402 کل کشور

مأخذ: یافته‌های نگارنده براساس اطلاعات مستخرج از [1و 2].

 

  1. ماده‌واحده مشتمل بر 20 تبصره است که در برخی از احکام آن، علاوه‌بر تعیین تکالیف دستگاه‌های اجرایی یا‌ اعطای مجوز، برخی اعتبارات فرابودجه‌ای نیز به بخش حمل‌ونقل اختصاص‌ یافته که نمونه‌هایی از منابع تعریف شده در شکل 1 ارائه شده ‌است. با توجه به نامعین بودن مقادیر دقیق اعتبارات تعریف شده در ماده‌واحده برای بخش حمل‌ونقل، احکام ماده‌واحده در این گزارش تنها از حیث موضوع حکم نه تجمیع اعتبارات مورد توجه است.

2.جدول شماره 9 ذیل جداول کلان، شامل ردیف‌های متفرقه مرتبط با بخش حمل‌ونقل است که در آن میزان اعتبارات هزینه‌ای و تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای مربوط به طرح‌های متفرقه تعیین شده ‌است. اعتبارات این جدول در بخش دوم گزارش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

3.جدول شماره 10-ب، ذیل جداول کلان، مصارف کلان استان‌ها را ارائه می‌کند، اما میزان دقیق سهم بخش حمل‌ونقل از بودجه استان‌ها در سال‌های 1401 و 1402 نامشخص است. در سال 1400، اعتبارات استان‌ها به تفکیک فصول ارائه شد، که بر طبق آن 15 درصد از اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای استان‌ها به مصارف حمل‌ونقل تعلق داشت، اما در سال‌های 1401 و 1402 تعیین محل مصرف اعتبارات استانی پس از تصویب قانون بودجه، توسط شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان‌ انجام ‌می‌شود. بنابراین در بررسی تغییرات قانون نسبت به لایحه، تغییر اعتبار بخش حمل‌ونقل از اعتبارات استانی امکان‌پذیر نیست.

4.جدول شماره 6 ذیل جداول کلان در لایحه بودجه سال 1401، اعتبارات هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ذیل امور و فصول به تفکیک اعتبارات عمومی و اختصاصی را ارائه کرده است. ردیف‌های مرتبط به بخش حمل‌ونقل این جدول شامل فصل حمل‌ونقل و فصل توسعه خدمات‌شهری، روستایی و عشایری بوده که ذیل امور اقتصادی تعریف شده ‌است. بخش عمده‌ای از اعتبارات این دو فصل را اعتبارات عمومی تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای تشکیل می‌دهد (حدود 94 درصد از جمع اعتبارات فصل حمل‌ونقل و 92 درصد از جمع اعتبارات فصل توسعه خدمات‌شهری، روستایی و عشایری). محل مصرف اعتبارات عمومی تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای تعیین شده در جدول شماره 6، در پیوست یک لایحه تحت عنوان طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای ملی ارائه شده ‌است. با توجه به اینکه در لایحه و قانون بودجه سال 1402، جدول شماره 6 ارائه نشده است، تنها امکان بررسی تغییرات اعتبارات عمومی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل به‌کمک اطلاعات پیوست یک بودجه وجود دارد.

5.جدول شماره 10-د، ذیل جداول کلان در لایحه بودجه سال 1401، لیست طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای پیشنهادی دولت جهت انتقال از طرح‌های ملی به طرح‌های استانی، به‌همراه اعتبارات و مشخصات طرح ارائه شد. در فرایند تصویب لایحه بودجه سال 1401، این جدول حذف و همه‌ طرح‌های حمل‌ونقلی اشاره شده در آن به جدول پیوست یک قانون بودجه (طرح‌های ملی) بازگشت. در لایحه و قانون بودجه سال 1402 نیز طرح‌های مذکور در پیوست یک ارائه و جدول 10-د، حذف شد. بنابراین جهت ساده‌‌سازی مقایسه اعتبارات، فرض‌‌ شده ‌است که طرح‌های حمل‌ونقلی جدول 10-د، در لایحه‌ بودجه سال 1401 نیز طرح ملی هستند و در این گزارش به‌عنوان طرح الحاقی به پیوست یک قانون‌ بودجه سال 1401 در نظر گرفته نشده‌اند.

6.پیوست یک شامل فهرست طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای کشور به‌همراه مشخصات آنها‌‌ ازجمله سال شروع و اتمام، اعتبار و سازمان متولی طرح را ارائه می‌کند. در این گزارش، به طرح‌های مرتبط با بخش حمل‌ونقل در پیوست یک بودجه در فصل حمل‌ونقل (مشتمل بر هفت برنامه حمل‌ونقلی توسعه جاده‌ای، هوایی، ریلی، دریایی، خدمات و زیرساخت هواشناسی، ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها و برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت) و فصل توسعه خدماتشهری، روستایی و عشایری (مشتمل بر چهار برنامه که از میان آنها برنامه توسعه حمل‌ونقل شهری و روستایی به بخش حمل‌ونقل مرتبط است) پرداخته‌ شده ‌است.

7.پیوست سه شامل بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت اعم از هزینه‌ای و تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای است. فهرست شرکت‌های حمل‌ونقلی مستخرج از پیوست سه ‌در شکل 1 ارائه‌ شده ‌است.

با توجه به توضیحات فوق، با وجود ارقام قابل‌توجه اختصاص داده شده به بخش حمل‌ونقل از طریق احکام ماده‌واحده و اعتبارات استانی، بررسی دقیق تغییرات این اعتبارات در قوانین بودجه نسبت به لایحه مقدور نیست و از آن به‌عنوان بودجه نامعین بخش حمل‌ونقل نام برده شده ‌است. در مقابل اعتبارات تعیین شده در ردیف‌های متفرقه (جدول شماره 9 بودجه)، منابع شرکت‌های دولتی (پیوست سه) و اعتبارات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل (پیوست یک) به‌عنوان بودجه معین بخش حمل‌ونقل در نظر گرفته شده و تغییرات آنها در قانون نسبت به لایحه مورد بررسی قرار گرفته است.

 

۳. تغییرات در ارقام و عناوین برنامه‌ها و طرح‌ها

در لایحه بودجه سال‌های 1401 و 1402، حدود 55 درصد از بودجه معین بخش حمل‌ونقل (شامل اعتبارات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای پیوست یک، ردیف‌های جدول متفرقه و شرکت‌های دولتی پیوست سه) برای اعتبارات هزینه‌ای و حدود 45 درصد برای اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای پیش‌بینی شد. در نمودار ۱، جزئیات اعتبارات معین بخش حمل‌ونقل در لایحه و قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402 ارائه شده ‌است.

 

نمودار 1. اعتبارات معین بخش حمل‌ونقل در لایحه و قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402

 مأخذ: همان، [1-4].

 

برخلاف اعتبارات هزینه‌ای بخش حمل‌ونقل که در فرایند تصویب قانون بودجه تغییر‌ قابل‌توجهی نداشت، در اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بودجه معین بخش حمل‌ونقل تغییرات‌ قابل‌توجهی صورت گرفته است. به‌طوری‌که در جریان تصویب لوایح بودجه سال‌های 1401 و 1402، این اعتبارات به‌ترتیب 9/6 و 8 درصد افزایش یافت. اهم تغییرات در اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بودجه معین بخش حمل‌ونقل به‌ترتیب ذیل است.

  • اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل از محل منابع عمومی (پیوست 1) بیش از سایر بخش‌ها دستخوش تغییر قرار می‌گیرد، به‌طوری‌که در سال‌های 1401 و 1402 این اعتبارات به‌طور متوسط حدود 17 درصد افزایش داده شد. در سال 1401، نزدیک به 35 هزار میلیارد ریال و در سال 1402، نزدیک به 44 هزار میلیارد ریال اعتبار این بخش در فرایند بررسی لایحه بودجه افزایش‌‌ یافته ‌است.
  • در سال 1401، اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در جدول متفرقه 1،351 میلیارد ریال افزایش و در سال 1402، به میزان 2200 میلیارد ریال کاهش یافت.
  • در سال 1401، اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای از محل منابع داخلی شرکت‌های دولتی 17 هزار میلیارد ریال نسبت به لایحه کاهش یافت. در سال 1402، این اعتبارات بدون تغییر مصوب‌‌ شده‌ است.

با توجه به تغییرات‌‌ قابل‌توجه اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای جزئیات این تغییرات در بخش‌های 2-1، 2-2 و 2-3 گزارش با تفصیل بیشتری بررسی می‌شود.

3-1. برنامه‌ها و طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای پیوست یک لایحه بودجه

در فرایند بررسی لایحه در مجلس، طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای (پیوست یک بودجه) بیش از سایر اجزا بودجه سنواتی مرتبط به بخش حمل‌ونقل دستخوش تغییر می‌شوند. به‌طوری‌که در سال 1401، اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بودجه عمومی کشور در جریان تصویب 83 هزار میلیارد ریال افزایش یافت که 42 درصد آن (35 هزار میلیارد ریال) مربوط به افزایش اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای طرح‌های حمل‌ونقلی در پیوست یک است. علاوه‌بر تغییر اعتبارات، تغییر در عنوان و مشخصات اصلی طرح‌ها و حذف یا الحاق طرح نیز اعمال می‌شود. در این بخش از گزارش تغییرات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای (پیوست یک بودجه) شامل بودجه برنامه‌ها و تعداد و اعتبار طرح‌ها با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

  • برنامه‌های بخش حمل‌ونقل

طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای حمل‌ونقل بین‌شهری در پیوست یک بودجه در هفت برنامه ذیل فصل حمل‌ونقل و طرح‌های درون‌شهری در برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی ذیل فصل توسعه خدمات‌شهری، روستایی و عشایری ارائه شده ‌است. تغییرات اعتبارات برنامه‌های یاد شده در فرایند تصویب قوانین بودجه سال‌های 1401 و 1402 در جدول 1 ارائه‌ شده که نکات برجسته آن به‌شرح زیر است:

 

جدول ۱. مقایسه اعتبارات عمومی تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای طرح‌های حمل‌ونقلی پیوست یک [1-4]

  (میلیون ریال)

فصل

عنوان برنامه

سال 1401

سال 1402

میانگین درصد تغییرات در دو سال

لایحه

قانون

درصد تغییر

لایحه

قانون

درصد تغییر

جمع فصول

195,356,705

230,240,759

17/86

265,123,420

308,939,920

16/53

17/19

توسعه خدمات‌شهری، روستایی و عشایری

جمع فصل

15,030,560

15,437,337

2/71

17,968,693

18,118,693

0/83

1/77

برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی

15,030,560

15,437,337

2/71

17,968,693

18,118,693

0/83

1/77

حمل‌ونقل

جمع فصل

180,326,145

214,803,422

19/12

247,154,727

290,821,227

17/67

18/39

برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی

2,474,300

2,419,344

2/22-

2,659,635

2,659,635

0/00

1/11-

برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی

58,921,430

63,292,573

7/42

76,598,000

82,398,000

7/57

7/50

برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای

101,062,7151

129,678,528

28/31

146,852,092

173,052,092

17/84

23/08

برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی

826,280

2,369,172

186/73

1,875,000

2,275,000

21/33

104/03

برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر

2,355,890

2,645,654

12/30

4,000,000

4,600,000

15/00

13/65

برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت

481,690

370,464

23/09-

470,000

470,000

0/00

11/55-

برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها

14,203,840

14,027,687

1/24-

14,700,000

25,366,500

72/56

35/66

۱. در لایحه سال 1401 اعتبارات برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در پیوست یک برابر 86,794,935 میلیون ریال برآورد شده و اعتبارات برخی طرح‌های توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای به‌طور جداگانه به ارزش ١٤, ٢٦٧, ٧٨٠ در جدول طرح‌های ملی انتقالی به استان پیش‌بینی‌شده بود. با توجه به اینکه اعتبارات این طرح‌ها در قانون‌ بودجه سال 1401 ادغام شدند، در این جدول اعتبارات طرح‌های ملی انتقالی به استان به رقم برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در لایحه بودجه سال 1401 اضافه‌ شده ‌است.

مأخذ: همان.

 

  • در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402 به‌طور متوسط اعتبارات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایهای پیوست یک بیش از 17 درصد نسبت به لایحه پیشنهادی دولت افزایش یافته ‌است (معادل 34/88 هزار میلیارد ریال افزایش در سال 1401 و 43/82 هزار میلیارد ریال افزایش در سال 1402).

 

  • متوسط سهم اعتبارات حمل‌ونقل درون‌شهری و‌‌ برون‌شهری از اعتبارات طرح‌های حمل‌ونقلی پیوست یک در لوایح بودجه سال‌های 1401 و 1402 به‌ترتیب 7/2 و 92/8 درصد است. بیشتر اعتبارات حمل‌ونقل شهری از درآمد شهرداری‌ها و سایر اعتبارات نامعین طبق احکام قانون بودجه تأمین می‌شود. بنابراین بیشتر تغییرات در تصویب اعتبارات طرح‌های حمل‌ونقلی پیوست یک (99 درصد افزایش اعتبار طرح‌ها) متوجه طرح‌های حمل‌ونقل‌‌ برون‌شهری است.
  • اعتبارات برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402 به‌ترتیب حدود 29 هزار میلیارد ریال (معادل 28.3 درصد) و 26 هزار میلیارد ریال (معادل 17.8 درصد) نسبت به لایحه اضافه شد که درنتیجه آن، در سال 1401، با 4 درصد افزایش، سهم حمل‌ونقل جادهای از بودجه فصل حمل‌ونقل به 60 درصد افزایش یافت،‌‌ درحالی‌‌که در سال 1402، تغییر‌‌ قابل‌توجهی پیدا نکرد و در حد 59 درصد باقی‌ ماند (نمودار 2).
  • در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402، با وجود افزایش متوسط 5 هزار میلیارد ریالی اعتبارات برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی نسبت به لایحه، (درنتیجه افزایش بیشتر اعتبارات سایر برنامه‌های ذیل فصل حمل‌ونقل) سهم حمل‌ونقل ریلی از بودجه فصل حمل‌ونقل در قانون بودجه کاهش یافت، به‌طوری‌که در سال 1401، با 3/2 درصد کاهش به 29/5 درصد و در سال 1402 با 2/7 درصد کاهش به 28/3 درصد رسید (نمودار 2).
  • برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی در سال 1401، بیش از 1500 میلیارد ریال (معادل 186/7 درصد) افزایش اعتبار داشت. این افزایش‌‌ قابل‌توجه سهم حمل‌ونقل هوایی را از کمتر از 0/5 درصد به 1/1 درصد از اعتبارات فصل حمل‌ونقل افزایش داد (نمودار 2). در لایحه پیشنهادی دولت در سال 1402، تلاش شد این تغییر تعدیل گردد، به‌طوری‌که برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی تنها برنامه‌ای است که اعتبار پیشنهاد شده برای آن در لایحه سال 1402 از اعتبار مصوب آن در سال 1401 کمتر بود.
  • برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها در سال 1401 تقریباً بدون تغییر مصوب شد، اما درنتیجه افزایش اعتبار سایر برنامه‌های ذیل فصل حمل‌ونقل در قانون بودجه، سهم این برنامه 1/35 درصد نسبت به لایحه کاهش یافت. در سال 1402 با تصویب 10 هزار میلیارد ریال بیشتر نسبت به لایحه سهم برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها از 5/95 به 8/72 درصد از بودجه عمرانی فصل حمل‌ونقل رسید (نمودار 2).

 

نمودار ۲. مقایسه اعتبارات برنامه‌های ذیل فصل حمل‌ونقل در لایحه و قانون بودجه سالهای 1401 و 1402 [1-4]

 مأخذ: همان.

 

  • تعداد طرحهای برنامه‌های بخش حمل‌ونقل

تعداد طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل در لایحه و قانون سال‌های 1401 و 1402 در جدول 2 ارائه شده ‌است. بررسی طرح‌های الحاق شده به مجموعه طرح‌های پیوست یک‌‌ نشان ‌می‌دهد، برخی از طرح‌های الحاقی برای اولین بار تعریف شده و در ردیف اعتباری جدیدی در بودجه قرار می‌گیرند و برخی طرح‌های الحاقی از قبل (در قوانین بودجه سال‌های گذشته) تعریف شده و دارای ردیف بودجه هستند؛ به دلایلی در لایحه آورده نشده‌اند و مجدداً برای دریافت اعتبار به پیوست یک قانون بودجه اضافه می‌شوند. جهت تفکیک، در این گزارش به این طرح‌ها به‌ترتیب طرح جدید و طرح دارای ردیف بودجه گفته‌می‌شود. نکات برجسته در تغییرات تعداد طرح‌ها (جدول 2) به‌شرح زیر است:

  • در لایحه بودجه سال 1401، 350 طرح تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در دو بخش حمل‌ونقل شهری و‌ برون‌شهری پیشنهاد شد که در فرایند بررسی لایحه در مجلس یک مورد آن حذف و 28 مورد به آن الحاق گردید (معادل افزایش 7/7 درصدی تعداد طرح‌های حمل‌ونقلی پیشنهادی دولت در سال 1401).
  • از 28 طرح الحاقی به قانون بودجه سال 1401، 12 طرح جدید تعریف شدند که در قوانین بودجه گذشته و در لایحه دولت، ردیف نداشته‌اند. در واقع بدون انجام مطالعه کافی برای امکان‌سنجی و توجیه‌پذیری، این طرح‌ها از سال 1401 مشمول دریافت اعتبارات از منابع عمومی دولت می‌شوند.
  • از بین طرح‌های الحاقی در سال 1401، 17 طرح به برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای، 4 طرح به برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی، 2 طرح به برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی و 2 طرح نیز به برنامه توسعه خدمات و زیرساخت‌های هواشناسی مربوط است.
  • در لایحه بودجه سال 1402، به‌جز یک طرح که در سال 1401 احتمالاً به اتمام رسیده‌، همه‌ طرح‌های مصوب سال 1401 تکرار شده ‌است. همچنین 12 طرح نسبت به قانون سال قبل توسط دولت افزوده شده‌ است، شامل 10 طرح جدید و 2 طرح دارای ردیف بودجه. بنابراین لایحه پیشنهادی دولت در سال 1402، شامل 388 طرح عمرانی است که در فرایند تصویب در مجلس هیچ طرحی حذف یا الحاق نشد.

 

جدول۲. مقایسه تعداد طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای حمل‌ونقلی در پیوست یک [1-4]

فصل

عنوان برنامه

سال 1401

سال 1402

توضیحات

لایحه

قانون

لایحه

قانون

جمع فصول

350

377

388

388

-

توسعه خدمات‌شهری،

روستایی و عشایری

جمع فصل

16

18

18

18

-

برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی

16

18

18

18

در سال 1401، دو طرح دارای ردیف بودجه در سال‌های گذشته با اعتبار 288 میلیارد ریال مجدداً الحاق شد.

حمل‌ونقل

جمع فصل

334

359

370

370

-

برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی

2

4

4

4

در سال 1401، دو طرح دارای ردیف بودجه در سال‌های گذشته با اعتبار 44 میلیارد ریال مجدداً الحاق شد.

برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی

53

55

56

56

در سال 1401، دو طرح دارای ردیف بودجه در سال‌های گذشته با اعتبار 384 میلیارد ریال مجدداً الحاق شد.

برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای

254

271

281

281

در سال 1401، 11 طرح جدید با اعتبار 3548 میلیارد ریال الحاق شد و 6 طرح دارای ردیف بودجه در سال‌های گذشته با اعتبار 1400 میلیارد ریال مجدداً الحاق گردید.

برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی

8

12

12

12

در سال 1401، یک طرح جدید با اعتبار 1000 میلیارد ریال الحاق و 3 طرح دارای ردیف بودجه در سال‌های گذشته با اعتبار 240 میلیارد ریال مجدداً الحاق شد.

برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر

3

3

3

3

-

برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت

3

3

3

3

در سال 1401، یک طرح با اعتبار 323 میلیارد ریال حذف و یک طرح دارای ردیف بودجه در سال‌های گذشته با اعتبار 218 میلیارد ریال الحاق شد.

برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها

11

11

11

11

-

مأخذ: همان.

 

  • اعتبارات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل

اعتبارات پیش‌بینی‌شده طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه، در فرایند تصویب لایحه در مجلس می‌تواند مشمول کاهش یا افزایش شود. مجموعه تغییرات قانون نسبت به لایحه در سال‌های 1401 و 1402 از نظر تعداد طرح‌های مشمول افزایش یا کاهش در نمودار ۳ و از نظر میزان اعتبار افزایش یا کاهش یافته طرح‌ها در نمودار ۴ مورد بررسی قرار گرفته است.

از 350 طرح پیشنهادی در لایحه بودجه سال 1401، 349 طرح مصوب شد. در فرایند تصویب توسط مجلس، اعتبار هیچ طرحی بدون تغییر باقی نماند، به‌طوری‌که 36 درصد از طرح‌های پیشنهادی مشمول افزایش اعتبار (معادل مبلغ 33/4 هزار میلیارد ریال) و 64 درصد طرح‌های پیشنهادی جهت جبران افزایش داده شده، همگی مشمول کاهش 4 درصدی (معادل 5/6 هزار میلیارد ریال) شدند. طرح‌های الحاقی در مجلس نیز در سال 1401، با 7/1 هزار میلیارد ریال اعتبار تصویب شدند. درنتیجه طرح‌های مصوب بخش حمل‌ونقل در پیوست یک در سال 1401 مجموعاً 34/9 هزار میلیارد ریال افزایش اعتبار نسبت به لایحه داشتند.

 

نمودار ۳. تعداد طرح‌های حمل‌ونقلی پیوست یک از منظر نوع اصلاح در فرایند تصویب [1-4]

 مأخذ: همان.

 

در سال 1402، از 388 طرح مصوب، اعتبارات 71 درصد از طرح‌های بدون تغییر باقی ‌ماند، هیچ طرحی مشمول کاهش اعتبار نشد و 29 درصد از طرح‌ها مشمول افزایش اعتبار‌ قابل‌توجه معادل 43/8 هزار میلیارد ریال شدند. مقایسه نمودارهای ۳ و ۴ نشان ‌می‌دهد، پراکندگی تغییر اعتبارات طرح‌ها در سال 1401 بیشتر است، به‌طوری‌که 11 طرح افزایش بیش از 10 برابر یافته‌ است. در مقابل، مقدار مطلق تغییرات و متوسط تغییر هر طرح در سال 1402 بیشتر است.

 

 

نمودار ۴. تغییر اعتبارات طرح‌های حمل‌ونقلی پیوست یک از منظر نوع اصلاح در فرایند تصویب [1-4]

مأخذ: همان.

 3-1-1. برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی

اعتبار برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی در سال 1401 با 2 درصد کاهش تصویب شد. در لایحه بودجه سال 1402، اعتبارات آن حدود 10 درصد بیشتر از اعتبارات مصوب سال 1401 پیشنهاد و بدون تغییر مصوب شد. جزئیات تغییرات در جدول 3 ارائه شده ‌است. با توجه به اینکه اعتبارات سایر طرح‌ها در فرایند بررسی لایحه افزایش می‌یابند، عدم افزایش اعتبارات این برنامه موجب کاهش سهم آن از اعتبارات فصل حمل‌و‌نقل در سال‌های 1401 و 1402 شد.

 

جدول۳. جزئیات تغییرات برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در لایحه‌‌ بودجه سال 1401 دو طرح با مجموع اعتبار 2 هزار و 470 میلیارد ریال برای برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی در نظر گرفته شده ‌بود، که با چهار درصد کاهش در قانون‌ بودجه سال 1401 تصویب شدند.

- دو طرح با موضوع «تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات سازمان هواشناسی کشور» به اعتبار نزدیک 16 میلیارد ریال و «تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشین‌آلات پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو» به اعتبار 28 میلیارد ریال به قانون بودجه اضافه شدند. طرح‌های مذکور در قانون بودجه سال‌های گذشته اعتبار دریافت کرده ‌بودند، اما در لایحه سال 1401 در نظر گرفته نشده بودند.

1402

- چهار طرح مصوب سال 1401، در برنامه توسعه خدمات و زیرساخت هواشناسی لایحه سال 1402 تکرار شد و بدون تغییر مصوب شد.

مأخذ: همان.

  3-1-2. برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی

در لایحه بودجه سال 1401، 53 طرح برای برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی پیشنهاد شد. 44 طرح با 49 درصد از اعتبار برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی مربوط به احداث راه آهن بود که نزدیک به 99 درصد آن به شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور اختصاص داشت. همچنین 9 طرح با 51 درصد از اعتبار این برنامه مربوط به رفع گلوگاه‌ها، بهسازی و نوسازی ناوگان و ایستگاه‌های راه‌آهن پیشنهاد شد که 97 درصد آن به شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تعلق داشت. نکته‌‌ قابل‌توجه در تغییرات این برنامه، توجه مجلس به طرح‌های احداث راه‌آهن بهجای بهسازی، نوسازی، نگهداری و مقاوم‌سازی ناوگان و مسیر‌های ریلی است. به‌طوری‌که در سالهای 1401 و 1402 همه‌ افزایش اعتبار مصوب به طرحهای احداث راهآهن اختصاص یافت.

شایان ذکر است، توزیع اعتبار برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی بین طرح‌های احداث راه‌آهن در لایحه پراکندگی‌‌ قابل‌توجهی دارد. به‌طوری‌که 50 درصد اعتبار مربوط به احداث راه‌آهن تنها به 4 طرح از 44 طرح پیشنهادی در لایحه بودجه سال 1401 اختصاص دارد. این چهار طرح که بیشترین اعتبار از بودجه برآورد شده برای احداث راه‌آهن در لایحه سال‌های 1401 و 1402 دارند بهترتیب شامل طرح‌های «اتصال اردبیل به شبکه ریلی» (18 درصد)، «احداث و برقی‌کردن راه‌آهن تهران- همدان- سنندج» (13 درصد)، «احداث محور جدید راه‌آهن میانه- تبریز» (10 درصد) و طرح «احداث راه‌آهن مبارکه، سفیددشت و شهرکرد» (9 درصد) هستند. سهم طرح‌های مختلف از اعتبار اضافه شده نسبت به لایحه دولت در سال 1401 (معادل 6،134 میلیارد ریال) در شکل ۲ ارائه‌ شده ‌است.

در لایحه بودجه سال 1402، تمام 55 طرح مصوب سال 1401 به‌علاوه طرح «احداث خط دوم و افزایش ظرفیت و رفع گلوگاه‌های ظرفیتی محور راه آهن بافق- سنگان» توسط دولت پیشنهاد شدند. سهم طرح‌های مختلف از اعتبار اضافه شده نسبت به لایحه دولت در سال 1402 (معادل 5،800 میلیارد ریال) در شکل ۳ ارائه‌ شده ‌است.

همان‌طور که در شکل‌های 2 و 3 مشاهده می‌شود اعتبارات اضافه شده نسبت به مقادیر لایحه نیز، توزیع یکنواختی بین طرح‌های ریلی کشور نداشته ‌است. در سال 1401 بیش از نیمی از افزایش اعتبار بخش ریلی مربوط به طرحهای استان همدان و در سال 1402 نیز نزدیک به 45 درصد از افزایش اعتبارات بخش ریلی مربوط به دو طرح استان اردبیل و بیش از 20 درصد به طرح راهآهن شیراز- بوشهر- عسلویه و خط آنتنی جهرم است. توزیع نامتوازن اعتبارات میان چند طرح در صورت انطباق با اولویت‌های کشور توجیه‌پذیر است، اما در اینکه طرح‌هایی که اعتبارات مصوب مجلس به ‌سمت آنها هدایت‌شده، اولویت‌های ریلی کشور هستند، محل سؤال است.

سایر جزئیات تغییرات در اعتبارات طرح‌های این برنامه در جدول 4 ارائه‌ شده ‌است.

 

 

 

شکل ۲. سهم طرح‌های توسعه حمل‌ونقل ریلی از اعتبارات افزایش یافته نسبت به لایحه بودجه سال 1401

مأخذ: همان.

 

شکل ۳. سهم طرح‌های توسعه حمل‌ونقل ریلی از اعتبارات افزایش یافته نسبت به لایحه بودجه سال 1402

مأخذ: همان.

 

جدول۴. جزئیات تغییرات برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در لایحه بودجه سال 1401، 53 طرح با اعتبار 58/9 هزار میلیارد ریالی پیشنهاد شد، که از میان آنها 39 طرح مشمول کاهش حدود 4 درصدی معادل 1،763 میلیارد ریال و 14 طرح که همگی مربوط به احداث راه‌آهن هستند مشمول مجموعاً 5،750 میلیارد ریال افزایش اعتبار شدند.

- اعتبار طرح «اتصال احداث راه آهن زنجان تبریز به راه آهن همدان سنندج از مسیر بیجار» نسبت به لایحه بودجه سال 1401، 160 برابر شد و بیشترین رشد اعتبار در میان طرح‌های ریلی در این سال را دارد. (در لایحه بودجه سال 1402 اعتبار این طرح برابر یک‌سوم اعتبار مصوب سال 1401 پیشنهاد و بدون تغییر در قانون بودجه مصوب شد).

- دو طرح «مطالعه و احداث خط ریلی جلفا- چشمه ثریا» و «مطالعه و طراحی خطوط ریلی از بندر امام‌خمینی (ره) – ماهشهر به شهرستان‌های رامشهر و رامهرمز به‌سمت شهرستان بهبهان و نورآباد ممسنی و کازرون- شیراز» که قبلاً در بودجه ردیف مشخص داشتند و در لایحه پیش‌بینی نشده بودند با اعتبار 384 میلیارد ریال به قانون سال  1401 الحاق شدند.

- درنهایت 55 طرح با افزایش 4/4 هزار میلیارد ریالی مصوب شد.

1402

- در لایحه بودجه سال 1402، 56 طرح با اعتبار 76/6 هزار میلیارد ریال پیشنهاد شد که از میان آنها 8 طرح مشمول افزایش اعتبار 5،800 میلیارد ریالی شدند.

- در سال 1402، بیشترین افزایش (معادل 200 میلیارد ریال) مربوط به طرح «اتصال اردبیل و پارسآباد به شبکه ریلی» است. این طرح در سال‌های 1401 و 1402، بیشترین میزان اعتبار از بین طرح‌های احداث راه‌آهن را به‌خود اختصاص داده است. به‌طوری‌که سهم این طرح از طرح‌های احداث راه‌آهن، در لایحه بودجه سال 1401 برابر 18 درصد و در سال 1402 برابر 14 درصد بوده و سهم آن از کل اعتبارات مربوط به احداث راه‌آهن در قانون بودجه سال 1402 به 17 درصد رسیده است.

- در سال 1402، طرحی به این برنامه الحاق نشد.

مأخذ: همان.

 

در قوانین بودجه علاوه‌بر میزان اعتبارات، عنوان و به‌نوعی ماهیت طرح‌ها نسبت به لایحه پیشنهادی دولت دستخوش تغییر قرار می‌گیرد. تغییرات عنوان طرح‌های برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی در جدول 5 ارائه شده ‌است. عموماً شهرهای جدیدی برای اتصال و احداث راه‌آهن به عناوین طرح‌ها اضافه ‌شده‌اند. تغییر عنوان در بسیاری از طرح‌ها را می‌توان اضافهشدن طرح جدید به برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی کشور تلقی کرد. توجیه فنی و اقتصادی این قبیل تغییرات در فرایند بررسی لایحه و قرارگیری آنها در ردیف‌های بودجه محل سؤال و تردید است.

در سال 1401، 9 طرح از 53 طرح پیشنهادی و در سال 1402، 3 طرح از 56 طرح پیشنهادی در لایحه تغییر عنوان دادند. دو مورد از تغییر عناوین طرح‌ها، به تغییر طول احداث خط‌آهن انجامیده ‌است. اضافه‌شدن پارس‌آباد به خط ریلی اردبیل طول طرح را از 175 به 425 افزایش داده است. اضافه‌شدن اتصال اردبیل به شبکه ریلی سراب طول طرح را از 155 به 225 افزایش داده است.

 

جدول۵. فهرست تغییر عنوان طرح‌ها در برنامه توسعه حمل‌ونقل ریلی

ردیف

لایحه بودجه سال 1401

قانون‌‌ بودجه سال 1401 (تغییرات نسبت به لایحه بودجه سال 1401)

لایحه بودجه سال 1402

قانون بودجه سال 1402 (تغییرات نسبت به لایحه بودجه سال 1402)

1

اتصال اردبیل به شبکه ریلی

اتصال اردبیل و پارسآباد به شبکه ریلی

اتصال اردبیل و پارس‌آباد به شبکه ریلی

بدون تغییر

2

اتصال احداث راه آهن زنجان – تبریز به راه‌آهن همدان – سنندج از مسیر بیجار

اتصال احداث راه آهن زنجان – تبریز به راه‌آهن همدان – سنندج از مسیر بیجار و آنتنی کبودرآهنگ

اتصال احداث راه آهن زنجان – تبریز به راه آهن همدان – سنندج از مسیر بیجار و آنتنی کبودرآهنگ

بدون تغییر

3

اتصال ایلام به شبکه ریلی

اتصال ایلام از مسیر اسلامآباد و اندیمشک به شبکه ریلی

اتصال ایلام از مسیر اسلام‌آباد و اندیمشک به شبکه ریلی

بدون تغییر

4

اتصال سراب به شبکه ریلی

اتصال سراب و اردبیل به شبکه ریلی

اتصال سراب و اردبیل به شبکه ریلی

بدون تغییر

5

احداث و برقی‌کردن راه‌آهن تهران- همدان- سنندج

احداث و برقی‌کردن راه‌آهن تهران- همدان- سنندج- باشماق

احداث و برقی کردن راه آهن تهران- همدان- سنندج- باشماق

احداث و برقی کردن راه آهن تهران- همدان- سنندج- سه راه مریوان مرز- باشماق

6

احداث راه آهن اراک – خمین- گلپایگان- میمه- اصفهان

بدون تغییر

احداث راه آهن اراک – خمین- گلپایگان- میمه- اصفهان

احداث راه آهن اراک – خمین- گلپایگان- میمه- ورتون- اصفهان

7

احداث راه‌آهن دورود- خرم‌آباد– اندیمشک و درود – بروجرد – ملایر

احداث راه‌آهن دورود- خرم‌آباد- پلدختر اندیمشک و درود – بروجرد – ملایر

احداث راه آهن دورود- خرم‌آباد- پل‌دختر – اندیمشک و درود – بروجرد – ملایر

بدون تغییر

8

احداث راه‌آهن تهران – لاریجان- آمل

احداث راه‌آهن تهران – لاریجان- آمل، بابل، شیرگاه

احداث راه آهن تهران – لاریجان- آمل، بابل، شیرگاه

بدون تغییر

9

احداث راه‌آهن شیراز- بوشهر و خط آنتنی جهرم

احداث راه‌آهن شیراز- بوشهر- عسلویه لامرد و خط آنتنی جهرم

احداث راه آهن شیراز- بوشهر- عسلویه – لامرد و خط آنتنی جهرم

بدون تغییر

10

اتصال فردوس به شبکه ریلی کشور

اتصال بشرویه، فردوس و سرایان به شبکه ریلی کشور

اتصال بشرویه، فردوس و سرایان به شبکه ریلی کشور

بدون تغییر

11

-

مطالعه و احداث خط ریلی جلفا- چشمه ثریا

مطالعه و احداث خط ریلی جلفا- چشمه ثریا

مطالعه و احداث خط ریلی جلفا- چشمه ثریا

مأخذ: همان.

 3-1-۳. برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای

برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای بیشترین سهم (نزدیک به 60 درصد) از اعتبارات فصل حمل‌ونقل در قوانین بودجه را دارد و در فرایند بررسی لایحه، بیشترین تغییر اعتبارات (متوسط 27/4 هزار میلیارد ریال) نیز به این بخش اختصاص می‌یابد. در سال 1401، از 12 طرح حمل‌ونقلی جدید (فاقد ردیف در قوانین بودجه سال‌های گذشته و لایحه بودجه سال1401) که به لایحه بودجه الحاق شد، تنها 1 مورد مربوط به برنامه حمل‌ونقل هوایی و 11 مورد دیگر مربوط به برنامه حمل‌ونقل جاده‌ای است که جزئیات طرح‌های جدید الحاقی جاده‌ای به‌ترتیب اعتبار مصوب طرح در جدول 6 ارائه‌ شده ‌است.

 

جدول۶. طرح‌های جدید برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در قانون بودجه نسبت به لایحه بودجه سال 1401

  (میلیون ریال)

ردیف

عنوان

هدف

کیلومتر

سال اتمام

قانون سال 1401

1303016357

احداث راه همدان – گل‌تپه – علی‌صدر

احداث باند دوم

68

1404

960,000

1303016361

تبدیل محور فرعی دیشموک – باغملک به راه اصلی

بهسازی راه اصلی

80

1405

800,000

1303016363

بهسازی (احداث باند دوم) جاده نرماشیر-ریگان- به زمان- ایرانشهر حدفاصل نرماشیر- ریگان))

احداث باند دوم

47

1403

500,000

1303016362

ارتقای محور فرعی ابوفارس – رامهرمز به راه اصلی (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع)

بهسازی راه اصلی

48

1404

400,000

1303016358

مسیر امامزاده محسن – همدان، مسیر آبشینه همدان – ارزانفود، مسیر همدان ابرو، مسیر سیاه کمره- راهجرد و مسیر انتهای اتوبان به میدان فرودگاه همدان

مطالعه

109

1404

288,000

1303016360

تبدیل محور دو خطه به چهار خطه سه‌راهی ایواوغلی- گیت ورودی ماکو (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع)

بهسازی راه اصلی

51

1404

200,000

1303016366

بهسازی محور حاشیه زاینده‌رود از سامان تا قره قوش

بهسازی راه اصلی

36

1403

170,000

1303016367

بهسازی محور باباحیدر – چلگرد

بهسازی راه اصلی

32

1405

130,000

1303016364

احداث محور پیرامام – چال امامزاده داوود – مرگسر (راه فرعی درجه 2 به عرض 6.5 متر) ( 30 درصد منابع عمومی دولت و 70 درصد سایر منابع)

احداث راه فرعی

54

1405

50,000

1303016365

بهسازی محور خلیل‌آباد بردسکن- انابد- درونه

احداث راه فرعی

54

1405

50,000

1303016359

مطالعه و احداث تونل گردنه گله بادوش

مطالعه

1

1401

1

 

مجموع

 

 

 

3,548,000

مأخذ: همان.

 

برخلاف لایحه بودجه سال 1401، در فرایند تصویب لایحه بودجه سال 1402 طرح جدیدی به لایحه الحاق نشد و هیچ‌یک از طرح‌ها مشمول کاهش اعتبار نشدند. جزئیات تغییرات در اعتبارات طرح‌های توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در جدول 7 ارائه‌ شده ‌است.

 

جدول۷. جزئیات تغییرات برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

در لایحه بودجه سال 1401، تعداد 178 طرح (168 طرح برای شرکت ساخت و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و 10 طرح برای وزارت راه و شهرسازی) با بودجه 86/8 هزار میلیارد ریال برای توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در نظر گرفته شد. بودجه برآورد شده در لایحه برای 100 مورد از طرح‌ها با 4 درصد کاهش، برای 54 مورد از طرح‌ها با افزایش کمتر از 100 درصد و برای 24 مورد از طرح‌ها با افزایش بیش از 100 درصد تصویب شد.

- اعتبارات طرح‌های موجود در لایحه با بودجه‌ای بالغ بر 104/2 هزار میلیارد ریال (20 درصد افزایش نسبت به لایحه) تصویب شدند.

- 76 مورد از طرح‌های توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در جدول 10-د لایحه بودجه سال 1401 مطرح شده ‌بودند که در قانون به طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای ملی در پیوست 1 الحاق شدند. اعتبار این طرح‌ها برابر 14 هزار میلیارد ریال برآورد شده بود که در قانون بودجه 47 مورد از طرح‌ها با کاهش 4 درصدی، 10 طرح با افزایش کمتر از 100 درصد و 19 طرح با افزایش بیشتر از 100 درصد مصوب شدند.

- در فرایند تصویب، اعتبارات طرح‌های استانی انتقالی به ملی به 20 هزار میلیارد ریال (44 درصد افزایش نسبت به لایحه) رسید. طرح «بهسازی و احداث محور یاسوج- سی سخت» به طول 35 کیلومتر بیشترین اعتبار (1/3 هزار میلیارد ریال) را در میان پروژه‌های مذکور، به‌خود اختصاص داده‌است.

- تعداد 6 طرح توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای که در سال‌های گذشته (بازه 1383 الی 1400) آغاز شده ‌بودند (ردیف بودجه مشخص دارند)، اما در لایحه‌‌ بودجه سال 1401 مطرح نشده بودند، در قانون‌‌ بودجه سال 1401 بار دیگر در ردیف طرح‌های تملک‌دارایی قرار گرفته و حدود 1،400 میلیارد ریال اعتبار دریافت کرده‌اند.

- 11 طرح با اعتبار مجموعاً 3/5 هزار میلیارد ریال به طرح‌های توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای افزوده شد، که بیشترین اعتبار به طرح «احداث راه همدان گلتپه علیصدر» در استان همدان با 960 میلیارد ریال (3 درصد از افزایش اعتبار برنامه) اختصاص دارد.

- درمجموع تعداد طرح‌های مصوب در پیوست قانون بودجه سال 1401 به 271 طرح توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای افزایش یافت.

- مجموعاً 31 هزار میلیارد ریال افزایش و 2/4 هزار میلیارد ریال کاهش اعتبار مصوب شد که در سر جمع 28/6 هزار میلیارد بودجه برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در سال 1401 افزایش یافته‌ است.

- بیشترین افزایش در سال 1401 برای طرح «مشارکت در احداث آزاد راه تهران کرج (ادامه اتوبان همت) و کنار گذر شمالی کرج» است که با افزایش با 2،878 میلیارد ریال (9 درصد افزایش اعتبار برنامه) مصوب شد.

1402

- در لایحه بودجه سال 1402، 281 طرح (174 طرح برای شرکت ساخت و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و 107 طرح برای وزارت راه و شهرسازی) مجموعاً با اعتبار نزدیک به 147 هزار میلیارد ریال پیشنهاد‌ شده ‌است.

- در فرایند تصویب در سال 1402، برخلاف سال 1401 طرحی به لایحه الحاق نشد و هیچ‌یک از طرح‌ها مشمول کاهش اعتبار نشدند.

- از مجموع طرح‌های پیشنهادی دولت 93 مورد مجموعاً برابر 26/2 هزار میلیارد ریال افزایش اعتبار دارند.

- بیشترین افزایش مربوط به طرح «بهسازی راه اصلی کرج چالوس، ری ورامین و محور مرزنآباد- کلاردشت» است که با 2 هزار میلیارد ریال افزایش نسبت به لایحه (7/6 درصد افزایش اعتبار برنامه) مصوب شده‌ است.

مأخذ: همان.

 

همان‌طور که در بخش قبل اشاره شد، در قوانین بودجه علاوه‌بر اعتبار، عنوان و به‌نوعی ماهیت طرح‌ها نسبت به لایحه پیشنهادی دولت تغییر می‌کنند. تغییرات عناوین طرح‌های برنامه توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در سال 1401 و 1402 در جدول 8 ارائه شده ‌است. در سال 1401، عنوان 25 طرح از 254 طرح توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای در لایحه بودجه در فرایند تصویب توسط مجلس تغییر داده شد که منجر به افزایش 35 کیلومتر آزادراه و 384 کیلومتر تبدیل راه ‌اصلی به بزرگراه شد. در سال 1402 نیز عنوان 13 طرح از 287 طرح پیشنهادی لایحه، در فرایند تصویب توسط مجلس تغییر کرد که دست‌کم منجر به افزایش 70 کیلومتر بزرگراه و 15 کیلومتر تبدیل راه اصلی به بزرگراه شد. اهم تغییرات در عنوان و مشخصات طرح‌های در فرایند تصویب به‌شرح ذیل است:

  • تغییر عنوان طرح «بهسازی راه اصلی جلفا – خداآفرین- اصلان‌دوز – پارس‌آباد – بیله‌سوار – قره آغاج-انگوت-گرمی-زهرا (موران)» منجر به افزایش 100 کیلومتر از طول طرح در سال 1401 شد.
  • درنتیجه تغییر عنوان طرح «بهسازی راه اصلی رضی – امیر کندی – لنگان-گرمی- بیله‌سوار» در سال 1401، طول طرح از 50 کیلومتر به 200 کیلومتر افزایش یافت و سال اتمام پروژه از 1402 به 1414 تغییر کرد.
  • در قانون بودجه سال 1402، طرح «احداث بزرگراه ساری – خزرآباد لاریم به نمیر بابل و آمل فریدون‌کنار» از 43 کیلومتر به 113 کیلومتر افزایش یافته‌ است.
  • طرح «احداث راه اصلی بناب – محمدیار و سه‌راهی حیدرآباد – نقده» که در سال 1401 تغییر عنوان داده‌ بود، در سال 1402 طول مسیر از 70 به 84 کیلومتر تغییر یافت.
  • طرح «احداث راه اصلی میانه – میاندوآب، فیروز آباد – آق‌کند، رضوان‌شهر – خلخال و تونل خلخال- اسالم، فیروزآباد – خلخال» در سال 1401 تغییر عنوان داده‌ بود. در سال 1402، این طرح با 100 کیلومتر افزایش طول مصوب گردید.
  • طرح «مشارکت در احداث آزاد راه کنار گذر غربی اصفهان» با وجود عدم‌تغییر عنوان در سال 1402، افزایش طول 35 کیلومتری یافت.
  • طرح «بهسازی محور کوار – کوهنجان» که با سال شروع 1402 پیشنهاد شده بود، با 20 کیلومتر افزایش مصوب شد.

 

جدول۸. فهرست تغییر عنوان طرح‌ها در برنامه توسعه حمل‌ونقل جادهای

ردیف

لایحه بودجه سال 1401

قانون‌‌ بودجه سال 1401 (تغییرات نسبت به لایحه بودجه سال 1401)

لایحه بودجه سال 1402

قانون بودجه سال 1402 (تغییرات نسبت به لایحه بودجه سال 1402)

1

احداث باند دوم رودهن – فیروزکوه – قائم‌شهر

احداث باند دوم رودهن – فیروزکوه – قائم‌شهر و کمربندی جنوبی گیلاوند دماوند و کمربندی شمالی قائمشهر(سه‌راه الغدیر- فرش ساوین و تقاطع غیرهمسطح چمازکتی قائمشهر)

احداث باند دوم رودهن – فیروزکوه – قائم‌شهر و کمربندی جنوبی گیلاوند دماوند و کمربندی شمالی قائم‌شهر (سه‌راه الغدیر- فرش ساوین و تقاطع غیرهمسطح چمازکتی قائم‌شهر)

بدون تغییر

2

احداث باند دوم سراب- بستان‌آباد و اتصال آن به آزاد راه

بدون تغییر

احداث باند دوم سراب- بستان‌آباد و اتصال آن به آزاد راه

احداث باند دوم سراب- بستان‌آباد -تیکمه داش و اتصال آن به آزاد راه

3

احداث باند دوم سه‌راهی سلطانیه- ابهر- تاکستان

احداث باند دوم سه‌راهی سلطانیه- ابهر- تاکستان- زنجان سرچم (حدفاصل زنجان تا سه‌راهی نیکپی)

احداث باند دوم سه‌راهی سلطانیه- ابهر- تاکستان- زنجان – سرچم (حدفاصل – زنجان تا سه‌راهی نیک‌پی)

بدون تغییر

4

احداث باند دوم کبودرآهنگ – قیدار – سلطانیه

احداث باند دوم خلعت‌آباد- کبودرآهنگ – قیدار – سلطانیه

احداث باند دوم خلعت‌آباد- کبودرآهنگ – قیدار – سلطانیه

بدون تغییر

5

احداث باند دوم کردکوی – بندر ترکمن – آق‌قلا

احداث باند دوم کردکوی – بندر ترکمن – آق‌قلا- گمیشان- گرگان- بندر گز

احداث باند دوم کردکوی – بندر ترکمن – آق‌قلا- گمیشان- گرگان- بندر گز

بدون تغییر

6

احداث بزرگراه اسلام‌آباد غرب – قصر شیرین و بهسازی و احداث محور سه‌راهی قازان‌چی- روانسر- پاوه- نوسود و احداث راه اصلی گیلان غرب- سومار

احداث بزرگراه اسلام‌آباد غرب – قصر شیرین و بهسازی و احداث محور

سه‌راهی قازان‌چی- روانسر- پاوه- نوسود و احداث راه اصلی گیلان غرب- سومار و احداث راه اسلامآباد- گهواره- توت‌شامی

احداث بزرگراه اسلام‌آباد غرب – قصر شیرین و بهسازی و احداث محور سه‌راهی قازان‌چی- روانسر- پاوه- نوسود و احداث راه اصلی گیلان غرب- سومار و احداث راه اسلام‌آباد- گهواره- توت‌شامی

بدون تغییر

 

احداث بزرگراه ساری – خزرآباد و آمل فریدون‌کنار

بدون تغییر

احداث بزرگراه ساری – خزرآباد و آمل فریدون‌کنار

احداث بزرگراه ساری – خزرآباد لاریم به نمیر بابل و آمل فریدون‌کنار

7

بدون تغییر

بدون تغییر

احداث راه اصلی دشت ارژن – کازرون، لار- کهورستان، لار- بستک، لار- جهرم، گز بلند – احمدی – برازجان، فیروزآباد جم، سوریان – هرابرجان – هرات و – هرات به شهر بابک

احداث راه اصلی دشت ارژن – کازرون، لار- کهورستان، لار- بستک، لار- جهرم، گز بلند – احمدی – برازجان، فیروزآباد جم، سوریان مروست- هرابرجان – هرات و – هرات به شهر بابک

8

احداث راه اصلی اتصال پل‌دختر به آزادراه خرم زال

احداث راه اصلی اتصال پل‌دختر به آزادراه خرم‌آباد، پل زال و ادامه مسیر به استان ایلام

احداث راه اصلی اتصال پل‌دختر به آزادراه خرم‌آباد، پل زال و ادامه مسیر به استان ایلام

بدون تغییر

9

احداث راه اصلی بناب – محمد یار

احداث راه اصلی بناب – محمد یار و سه‌راهی حیدرآباد نقده

احداث راه اصلی بناب – محمد یار و سه‌راهی حیدرآباد – نقده

بدون تغییر

10

احداث راه اصلی دالین – نورآباد

احداث راه اصلی دالین – نورآباد و اتصال آزادراه شیراز اصفهان به بوشهر از مسیر دالین نورآباد

احداث راه اصلی دالین – نورآباد و اتصال آزادراه شیراز اصفهان به بوشهر از مسیر دالین نورآباد

بدون تغییر

11

بهسازی راه اصلی ساری – کیاسر –

سمنان و دامغان – معلمان – جندق – چوپانان – اردکان

بهسازی راه اصلی ساری – کیاسر – سمنان و دامغان – معلمان – جندق – چوپانان – اردکان و طرود -شاهرود

بهسازی راه اصلی ساری – کیاسر – سمنان و دامغان – معلمان – جندق –

چوپانان – اردکان و سه‌راهی چاه جم شاهرود

بدون تغییر

12

احداث راه اصلی سورمق – اقلید –

یاسوج و احداث تقاطع غیرهمسطح از سمت یاسوج

احداث راه اصلی سورمق – اقلید –

یاسوج و احداث تقاطع غیرهمسطح از سمت یاسوج و راه اصلی خلار به علیآباد سرتنگ و راه اتصال سپیدان به محور اقلید به یاسوج و تکمیل راه مواصلاتی ساران به بهشت مکان آباد

احداث راه اصلی سورمق – اقلید – یاسوج و احداث تقاطع غیرهمسطح از سمت یاسوج و راه اصلی خلار به علی‌آباد سرتنگ و راه اتصال سپیدان به محور اقلید به یاسوج و تکمیل راه مواصلاتی ساران به بهشت مکان آباد

بدون تغییر

13

احداث راه اصلی کلور – درام

احداث راه اصلی کلور – درام- ابیر- گیلان

احداث راه اصلی کلور – درام- ابیر- گیلان

بدون تغییر

14

احداث محور زرقان – خانه زینان (کمربندی شمال شیراز)

بدون تغییر

احداث محور زرقان – خانه زینان (کمربندی شمال شیراز)

احداث محور زرقان – خانه زینان (کمربندی شمال شیراز) سیاخ جاده فیروزآباد و اتصال به شهر صدرا

15

بهسازی راه اصلی شاهرود به آزاد شهر

بدون تغییر

بهسازی راه اصلی شاهرود به آزاد شهر

بهسازی راه اصلی شاهرود به آزاد شهر و احداث زیرگذر میدان جمهوری (فلکه الله) آزادشهر

16

سنقر – قروه

بدون تغییر

سنقر – قروه

احداث باند دوم محور سنقر -وینسار- قروه

17

بهسازی راه اصلی کلیشم- دیلمان- سیاهکل

بهسازی راه اصلی کلیشم- دیلمان- سیاهکل- مسیر راه ابریشم

بهسازی راه اصلی کلیشم- دیلمان- سیاهکل- مسیر راه ابریشم

بدون تغییر

18

بهسازی راه اصلی اراک- فر مهین -خنجین – قهاوند

بهسازی راه اصلی اراک- فر مهین -خنجین – قهاوند- همدان و قهاوند به

آزادراه تهران همدان

بهسازی راه اصلی اراک- فر مهین -خنجین – قهاوند- همدان و قهاوند به آزادراه تهران همدان

بهسازی راه اصلی اراک- فر مهین -خنجین – قهاوند- همدان و قهاوند و عبدالرحیم میلاجرد به آزادراه تهران همدان

19

بهسازی راه اصلی تویسرکان-کنگاور و تویسرکان-گنج‌نامه همدان

بهسازی راه اصلی تویسرکان-کنگاور و تویسرکان-گنج‌نامه همدان - فرسفج سه راه خیرآباد

بهسازی راه اصلی تویسرکان-کنگاور و تویسرکان-گنج‌نامه همدان -فرسفج سه راه خیرآباد

بدون تغییر

20

بهسازی راه اصلی جلفا – خداآفرین- اصلاندوز – پارس‌آباد – بیله‌سوار

بهسازی راه اصلی جلفا – خداآفرین- اصلاندوز – پارس‌آباد – بیله‌سوار قره آغاج-انگوت-گرمی-زهرا (موران)

بهسازی راه اصلی جلفا – خداآفرین- اصلان‌دوز – پارس‌آباد – بیله‌سوار – قره آغاج- انگوت-گرمی-زهرا (موران)

بدون تغییر

21

بهسازی راه اصلی دره شهر – آبدانان کبیرکوه

بهسازی راه اصلی دره شهر – آبدانان کبیرکوه تونل کبیرکوه

بهسازی راه اصلی دره شهر – آبدانان کبیرکوه – تونل کبیرکوه

بدون تغییر

22

ایرانشهر و راسک – سرباز – ایرانشهر- به زمان – رستم‌آباد و چابهار – نیک شهر ایرانشهر

ایرانشهر و راسک – سرباز – ایرانشهر- به زمان – رستم‌آباد و چابهار – نیک شهر ایرانشهر و دشتیاری

ایرانشهر و راسک – سرباز – ایرانشهر- به زمان – رستم‌آباد و چابهار – نیک شهر ایرانشهر و دشتیاری

بدون تغییر

23

بهسازی راه اصلی رضی – امیر کندی

بهسازی راه اصلی رضی – امیر کندی لنگان-گرمی- بیله‌سوار

بهسازی راه اصلی رضی – امیر کندی لنگان-گرمی- بیله‌سوار

بدون تغییر

24

بهسازی راه اصلی فیروز آباد – قیر – خنج

بهسازی راه اصلی فیروز آباد – قیر – خنج کمربندی گراش

بهسازی راه اصلی فیروز آباد – قیر – خنج – کمربندی گراش

بدون تغییر

25

بهسازی راه اصلی فیض‌آباد – بجستان فردوس – دیهوک، گناباد- فردوس – تربت‌حیدریه – بیرجند

بهسازی راه اصلی فیض‌آباد – بجستان فردوس – دیهوک، گناباد- فردوس و – تربت‌حیدریه – بیرجند- قائن

بهسازی راه اصلی فیض‌آباد – بجستان فردوس – دیهوک، گناباد- فردوس و – تربت‌حیدریه – بیرجند- قائن

بدون تغییر

26

بهسازی راه اصلی محور بافت- حاجی‌آباد

بهسازی راه اصلی محور بافت- حاجی‌آباد- خبر- وکیلآباد

بهسازی راه اصلی محور بافت- حاجی‌آباد- خبر- وکیل‌آباد

بدون تغییر

27

تبدیل محور فرعی لار – لامرد به راه اصلی

تبدیل محور فرعی لار – لامرد جناح بندر خمیر به راه اصلی و محور گراش چک، چک به سه‌راهی آرد

تبدیل محور فرعی لار – لامرد – جناح – بندر خمیر به راه اصلی و محور گراش – چک، چک به سه‌راهی آرد

بدون تغییر

28

مشارکت در احداث آزاد راه تهران – کرج (ادامه اتوبان همت) و کنار گذر

شمالی کرج

بدون تغییر

مشارکت در احداث آزاد راه تهران – کرج (ادامه اتوبان همت) و کنار گذر

شمالی کرج

مشارکت در احداث آزاد راه تهران – کرج (ادامه اتوبان همت) و کنار گذر

شمالی کرج و شاخه جنوبی (کنارگذر جنوبی کرج, کنارگذر شرقی فردیس و کنارگذر محمدشهر ماهدشت)

29

احداث کریدور بزرگراهی نوار ساحلی

جنوب کشور-پسابندر تا شلمچه شامل مسیرهای پسابندر- چابهار- رأس میدانی- لیردف-بندرعباس، کشتی‌سازی سه راه خمیر، بندر خمیر-بندر لنگه-عسلویه، کنگان-خورموج-چغادک، بوشهر – گناوه – دیلم – هندیجان، هندیجان – ماهشهر – آبادان، پل شهدا شلمچه، جاده اروندکنار- آبادان

احداث کریدور بزرگراهی نوار ساحلی جنوب کشور-پسابندر تا شلمچه شامل مسیرهای پسابندر- چابهار- رأس میدانی- لیردف-بندرعباس، کشتی‌سازی

سه راه خمیر، بندر خمیر-بندر

لنگه-عسلویه، کنگان-خورموج-چغادک، بوشهر – گناوه – دیلم – هندیجان، هندیجان – ماهشهر – آبادان، پل شهدا شلمچه، جاده اروندکنار- «اهرم-دل»، «دولتآباد-زیارت» - آبادان - «سه راه ناصری-باغان»، «واره- اهرم-بوشکان»

احداث کریدور بزرگراهی نوار ساحلی جنوب کشور-پسابندر تا شلمچه شامل مسیرهای پسابندر- چابهار- رأس میدانی- لیردف-بندرعباس، کشتی‌سازی سه راه خمیر، بندر خمیر-بندر لنگه-عسلویه، کنگان-خورموج-چغادک، بوشهر – گناوه – دیلم – هندیجان، هندیجان – ماهشهر – آبادان، پل شهدا شلمچه، جاده اروندکنار- «اهرم-دل»، «دولت‌آباد-زیارت» - آبادان - «سه راه ناصری-باغان»، «واره- اهرم-بوشکان»

بدون تغییر

30

-

-

بهسازی محور کوار – اکبرآباد – کوهنجان

بهسازی محور کوار – اکبر آباد کوهنجان

31

چهار خطه کردن راه بجنورد- اسفراین – سبزوار

چهار خطه کردن راه بجنورد- اسفراین – بردسکن- سبزوار

چهار خطه کردن راه بجنورد- اسفراین – بردسکن- سبزوار

بدون تغییر

32

تبدیل محور فرعی ارسنجان- کره‌ای – هرات به راه اصلی

بدون تغییر

تبدیل محور فرعی ارسنجان- کره‌ای – هرات به راه اصلی

تبدیل محور فرعی ارسنجان- کره‌ای – قادرآباد به راه اصلی

33

تبدیل راه فرعی بوانات – صفاشهر به راه اصلی

بدون تغییر

تبدیل راه فرعی بوانات – صفاشهر به راه اصلی

تبدیل راه فرعی بوانات – صفاشهر و بوانات جشنیان- سیمکاران به راه اصلی

34

بهسازی راه قاضی خان- بدره – لومار، مورموری- دهلران، انچیر – گرازان

بهسازی راه قاضی‌خان- بدره – لومار، مورموری- دهلران، انچیر – گرازان – گرازان-بدره به میمه و محور چم سرخ-حاضر میل-دهلران

بهسازی راه قاضی خان- بدره – لومار، مورموری- دهلران، انچیر – گرازان – گرازان-بدره به میمه و محور چم سرخ- حاضر میل-دهلران

بدون تغییر

35

مطالعه و اجرای جاده الیگودرز- مسجد سلیمان

بدون تغییر

مطالعه و اجرای جاده الیگودرز- مسجد سلیمان

احداث راه اصلی الیگودرز- مسجد سلیمان

36

مطالعه و اجرای باند دوم محور شادمهر- کاشمر- بردسکن- انابد

بدون تغییر

مطالعه و اجرای باند دوم محور شادمهر- کاشمر- بردسکن- انابد

مطالعه و اجرای باند دوم محور شادمهر- کاشمر- بردسکن- انابد

37

احداث محور حنا – قدمگاه – زمان کهریز

احداث محور حنا – قدمگاه – زمان کهریز- خسروشیرین

احداث محور حنا – قدمگاه – زمان کهریز- خسروشیرین

بدون تغییر

مأخذ: همان.

  3-1-4. برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی

در لایحه بودجه سال 1401، هشت طرح برای توسعه حمل‌ونقل هوایی پیش‌بینی شد. پنج طرح آن مربوط به احداث یا مشارکت در احداث فرودگاه (54 درصد اعتبار پیش‌بینی‌شده برای احداث فرودگاه به فرودگاه رامسر تعلق دارد)، دو مورد برای خرید و افزایش ظرفیت ناوگان مسافری و یک طرح به تعمیر و تجهیز فرودگاه اختصاص دارد. در فرایند تصویب لایحه بودجه سال 1401، چهار طرح دیگر نیز به این برنامه الحاق شد. جزئیات طرح‌های الحاقی در جدول 9 ارائه شده ‌است. در لایحه بودجه سال 1402، همان 12 طرح مصوب سال 1401 مطرح شد و اعتبارات این برنامه برخلاف سایر برنامه‌های ذیل فصل حمل‌ونقل با 21 درصد کاهش نسبت به قانون بودجه سال 1401 پیشنهاد شد. شایان ذکر است در لایحه بودجه سال 1402، طرح احداث فرودگاه بناب به مطالعه فرودگاه بناب تغییر یافت. جزئیات تغییرات اعتبارات طرح‌های توسعه حمل‌ونقل هوایی در فرایند تصویب در جدول 10 ارائه شده ‌است. مجموع تغییرات این بخش نشان‌دهنده توجه ویژه به تأمین اعتبار فرودگاه رامسر و شهدای آباده در فرایند تصویب بودجه در سال‌های 1401 و 1402 است.

 

جدول۹. طرح‌های جدید برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی قانون بودجه نسبت به لایحه بودجه سال 1401

  (میلیون ریال)

ردیف

عنوان

هدف

سال شروع

سال اتمام

قانون سال 1401

1303017002

تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات – سازمان هواپیمایی کشوری

تعمیر و نگهداری هواپیمای فالکن (به‌طور سالیانه) خرید تجهیزات اداری، فنی و تأسیسات

1381

 

26,150

1303017004

تعمیرات اساسی و خرید تجهیزات و ماشین‌آلات – مرکز آموزش‌عالی هوانوردی و فرودگاهی کشور

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات

1381

 

21,792

1303017019

احداث فرودگاه بناب و تکمیل و توسعه فرودگاه سهند

توسعه مطالعه و اجرای فرودگاه

1400

1401

192,000

1303017021

احداث فرودگاه شمال فارس (آباده) ( 50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع)

مشارکت در احداث فرودگاه

1401

1405

1,000,000

 

مجموع

 

 

 

1,239,942

مأخذ: همان.

 

جدول۱۰. جزئیات تغییرات برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در قانون بودجه سال 1401، اعتبارات 6مورد از طرح‌های پیشنهادی 4 درصد نسبت به لایحه کاهش یافت.

- طرح توسعه فرودگاه رامسر مشمول 10 درصد افزایش اعتبار شد و طرح احداث فرودگاه شهید مدرس با بودجه‌ای با بیش از 16 برابر اعتبار پیش‌بینی‌شده در لایحه تصویب‌ شده ‌است.

- چهار طرح با اعتبار 1/2 هزار میلیارد ریال به قانون بودجه الحاق شده ‌است. 96 درصد این اعتبار مربوط به طرح‌های «احداث فرودگاه بناب و تکمیل و توسعه فرودگاه سهند» و «احداث فرودگاه شمال فارس (آباده)» است.

- درنهایت برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی با 2/4 هزار میلیارد ریال مصوب شد.

1402

- در لایحه بودجه، 12 طرح برای توسعه حمل‌ونقل هوایی با اعتباری نزدیک به 1/9 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی‌شده است.

- 10 مورد از طرح‌های پیشنهادی توسعه حمل‌ونقل هوایی بدون تغییر و 2 مورد با افزایش اعتبار مصوب شدند و طرحی در سال 1402 به این برنامه الحاق نشد.

- در فرایند تصویب، عنوان طرح «احداث فرودگاه شمال فارس (آباده)» به «احداث فرودگاه شهدای آباده» تغییر کرد.

- در لایحه بودجه سال 1402، اعتبار طرح احداث فرودگاه شهدای آباده برابر 1000 میلیارد ریال (معادل 53 درصد کل اعتبار برنامه توسعه حمل‌ونقل هوایی) برآورد شد. در قانون بودجه سال 1402 مجدداً، 200 میلیارد ریال بیشتر برای این طرح مصوب شد.

- در سال 1402، طرح «توسعه فرودگاه رامسر» نیز با 200 میلیارد ریال اعتبار بیشتر مصوب شد.

- درنهایت بودجه طرح‌های توسعه حمل‌ونقل هوایی برابر 2/3 هزار میلیارد ریال (4 درصد کمتر از قانون بودجه 1401) مصوب شد.

مأخذ: همان.

 

از بین چهار طرح الحاق شده طرح «احداث فرودگاه شمال فارس (آباده)» جدید است و قبلاً در قانون بودجه ردیف اعتباری نداشت. طراحی این فرودگاه در سال 1374 انجام گرفته، اما به‌دلیل کمبود منابع مالی و در سال‌های بعد به‌دلیل نبود توجیه اقتصادی پیگیری نشد، اما در سال 1401، این طرح در ردیف طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در قانون بودجه قرار گرفته است و بودجه یک‌هزار میلیارد ریالی برای آن مصوب شد که به‌تنهایی بیش از بودجه 800 میلیارد ریالی پیش‌بینی‌شده برای کل طرح‌های توسعه حمل‌ونقل هوایی در لایحه بودجه سال 1401 است.

 طرح الحاقی «احداث فرودگاه بناب و تکمیل و توسعه فرودگاه سهند» در قانون‌‌ بودجه سال 1401 با سال شروع 1400 مصوب شد،‌‌ درحالی‌‌که در قانون بودجه سال 1400، جزء ردیف‌های اعتباری پیوست 1 قرار نگرفته بود. با وجود فرودگاه سهند در 10 کیلومتری شهر بناب و فرودگاه شهید مدنی تبریز در 125 کیلومتری شهر بناب، اختصاص ردیف اعتباری برای احداث فرودگاه بناب قابل‌تأمل است.

 

  3-1-5. برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر

در سال‌های 1401 و 1402، تنها سه طرح در زمینه‌های احداث، بهسازی و ساماندهی بنادر صیادی برای توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر پیشنهاد و مصوب شد. عمده طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای برای توسعه بنادر و حمل‌ونقل دریایی توسط منابع داخلی سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران تأمین می‌شود. اطلاعات طرح‌های توسعه‌ای،‌‌ ازجمله طرح‌های عمرانی حمل‌ونقل دریایی، که از منابع داخلی سازمان یا شرکت‌های دولتی تأمین می‌شود، طی لایحه در اختیار مجلس قرار نمی‌گیرد. جزئیات تغییرات طرح‌های احداث، بهسازی و ساماندهی بنادر صیادی در برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر در جدول 11 ارائه شده ‌است. شایان ذکر است اعتبارات این برنامه در لایحه پیشنهادی دولت در سال 1402، رشد‌‌ قابل‌توجه 50 درصدی نسبت به قانون سال 1401 (معادل 1/3 هزار میلیارد ریال افزایش) داشت. با وجود این، اعتبار آن در فرایند تصویب لایحه سال 1402 نیز مشمول افزایش شد.

 

جدول ۱۱. جزئیات تغییرات برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در فرایند تصویب لایحه بودجه سال 1401، اعتبارات برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر با 12/3 درصد (معادل 290 میلیارد ریال) افزایش به 2/6 هزار میلیارد ریال رسید.

- در قانون بودجه، اعتبارات احداث و ساماندهی بنادر صیادی با 4 درصد کاهش و بهسازی بنادر صیادی با حدود 46 درصد افزایش نسبت به لایحه تصویب شد.

1402

- اعتبارات برنامه توسعه حمل‌ونقل دریایی و بنادر با 15 درصد (معادل 600 میلیارد ریال) افزایش تصویب شد و به 4/6 هزار میلیارد ریال رسید.

- در لایحه سال 1401 نیز همانند سال 1402، اعتبار هریک از طرح‌های احداث، بهسازی و ساماندهی بنادر صیادی 200 میلیارد ریال افزایش یافت.

- در فرایند تصویب به‌عنوان طرح بهسازی بنادر صیادی، عبارت «اسکله صیادی دلوار» نیز اضافه شد.

مأخذ: همان.

 

  3-1-6. برنامه برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت

برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت با وجود اینکه اهمیت اساسی در حل مسائل حمل‌ونقل و ارتقای بهره‌وری دارد، کمترین سهم (0/2 درصد) از اعتبارات فصل حمل‌ونقل را دارد. در سال‌های 1401 و 1402 سه طرح برای این برنامه پیشنهاد و مصوب شد که جزئیات آن در جدول 12 ارائه شده ‌است. نکته‌‌ قابل‌توجه در این برنامه، کاهش اعتبار پیشنهادی دولت برای این برنامه در سال 1402 نسبت به لایحه بودجه سال 1401 و تصویب بدون تغییر این اعتبار در مجلس با وجود تورم سالیانه است.

 

جدول ۱۲. جزئیات تغییرات برنامه برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در لایحه بودجه سال 1401، سه طرح با اعتبار 482 میلیارد ریال برآورد شد.

- طرح‌های مطالعاتی شامل «تکمیل مطالعات تفصیلی طرح‌های حمل‌ونقل» و «مطالعات شناسایی و امکان‌سنجی پروژه‌ها و مطالعات طرح‌های راهبردی حمل‌ونقل و تدوین ضوابط و مقررات زیرساخت‌ها» با 4 درصد کاهش نسبت به لایحه و طرح «تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات- وزارت راه و شهرسازی» با 32/5 درصد کاهش تصویب شد.

- درنهایت بودجه سه طرح برابر با 370 میلیارد ریال مصوب شد.

1402

- در لایحه بودجه سال 1402، سه طرح مصوب شده در سال 1401 با اعتبار مجموعاً 470 میلیارد ریال پیشنهاد شد.

- بودجه طرح‌های برنامه‌ریزی، راهبری و نظارت بدون تغییر نسبت به لایحه در قانون 1402 مصوب شد.

مأخذ: همان.

 

3-1-7. برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها

اعتبارات این برنامه در سال 1401 تقریباً بدون تغییر و در سال 1402 با افزایش اعتبار حدود 11 هزار میلیارد ریالی به تصویب رسید که 81 درصد از افزایش اعتبار مذکور، مربوط به ایمن‌سازی راه‌ها است. جزئیات افزایش اعتبار طرح‌ها در جدول 13 ارائه شده ‌است. تعداد و عناوین طرح‌های این برنامه، بدون تغییر به تصویب مجلس رسید.

 

جدول ۱۳. جزئیات تغییرات برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در لایحه بودجه سال 1401، 11 طرح با اعتبار 2/14 هزار میلیارد ریال برآورد شد.

- اعتبار تمام طرح‌های ذیل برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها، 4 درصد نسبت به لایحه کاهش یافت. به‌استثنای طرح «حذف و اصلاح نقاط حادثهخیز در راه‌های شریانی کشور با اولویت مسیرهای پرتردد» که با 7 درصد افزایش تصویب شد.

- اعتبارات این برنامه، مجموعاً با 176 میلیارد ریال (1/24 درصد) کاهش مصوب شد.

1402

- 11 طرح مصوب سال 1401، در لایحه سال 1402 با اعتبار 14/7 هزار میلیارد ریال پیشنهاد شدند.

- در فرایند بررسی، 4 مورد از طرح‌های پیشنهادی لایحه با افزایش اعتبار (معادل 10/7 هزار میلیارد ریال) و سایر طرح‌ها بدون تغییر تصویب شدند.

- 81 درصد از افزایش اعتبار مذکور متعلق به سه طرح مرتبط به ایمنسازی راه‌ها است.

- بیشترین افزایش (معادل 3/3 هزار میلیارد ریال) برای طرح «حذف و اصلاح نقاط حادثهخیز در راه‌های شریانی کشور با اولویت مسیرهای پرتردد» است که نسبت به اعتبار برآورد شده در لایحه بودجه سال 1402، 85 درصد افزایش‌‌ یافته ‌است.

- اعتبار طرح «نوسازی ناوگان و ماشین‌آلات راهداری» با 200 میلیارد ریال افزایش، نسبت به لایحه سال 1402 5 برابر‌ شده ‌است.

مأخذ: همان.

 

  3-1-8. برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی

برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی ذیل فصل توسعه و خدمات‌شهری، روستایی و عشایری در پیوست یک لایحه بودجه ارائه می‌شود. در لایحه بودجه سال 1401، 16 طرح با اعتبار 15 هزار میلیارد ریال برآورد شد. 37 درصد این اعتبار به حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای اختصاص داشت، که دوسوم آن برای طرح‌های قطار حومه‌ای شهر تهران و یک‌سوم برای قطار حومه‌ای مشهد و اصفهان بود. 31 درصد اعتبار این برنامه نیز برای طرح‌های احداث متروی 9 شهر پیش‌بینی شده بود که بیشترین سهم را قطار شهری کرمانشاه داشت. در این برنامه تنها یک طرح برای اسقاط و نوسازی ناوگان حملونقل عمومی غیر ریلی در نظر گرفته شده بود که 31 درصد اعتبار برنامه (معادل 4/6 هزار میلیارد ریال) را به‌خود اختصاص می‌دهد. میزان افزایش اعتبارات این برنامه در فرایند تصویب بودجه سال‌های 1401 و 1402 به‌ترتیب 407 میلیارد ریال و 150 میلیارد ریال بوده است. جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه جدول 14 ارائه شده ‌است.

 

جدول ۱۴. جزئیات تغییرات برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی در قانون نسبت لایحه

سال

جزئیات تغییرات قانون نسبت به لایحه

1401

- در لایحه بودجه سال 1401، 16 طرح با اعتباری معادل 15 هزار میلیارد ریال برآورد شد.

- در فرایند تصویب، اعتبار 13 مورد از طرح‌ها 4 درصد (معادل 511 میلیارد ریال) کاهش یافت.

- طرح «احداث قطار حومه‌ای اصفهان به شهرهای جدید و شهرضا از طریق بهارستان» یک درصد افزایش یافت.

- در فرایند تصویب، عنوان طرح «احداث قطار شهری اصفهان» به «احداث قطار شهری اصفهان و اتصال به شاهینشهر» تغییر یافت و اعتبار آن با 177 میلیارد ریال افزایش (معادل 48 درصد) مصوب شد.

- بیشترین افزایش اعتبار در فرایند تصویب این برنامه مربوط به طرح «اتصال اسلامشهر به متروی تهران» است که با 443 میلیارد ریال افزایش (معادل 48 درصد) تصویب شد.

- طرح «احداث قطار شهری رشت» با اعتبار 192 هزار میلیارد ریال و طرح «احداث متروی غرب تهران» با 96 میلیارد ریال به برنامه حمل‌ونقل شهری اضافه شد. (در قوانین بودجه سال‌های گذشته دارای ردیف بودجه بودند).

- درنهایت این برنامه با 18 طرح و افزایش اعتبار معادل 407 میلیارد ریال مصوب شد.

1402

- در لایحه بودجه سال 1402، طرح‌های مصوب سال 1401 (18 طرح) با اعتباری نزدیک به 18 هزار میلیارد ریال پیشنهاد شد.

- در فرایند بررسی لایحه، اعتبارات تمام طرح‌ها بدون تغییر تصویب شد. به‌استثنای طرح «احداث قطار شهری کرمانشاه» که با 150 میلیارد ریال افزایش اعتبار مصوب شد.

- عنوان طرح «احداث قطار حومه‌ای کلان‌شهر اصفهان به شهر‌های جدید به شهرضا از طریق بهارستان» در فرایند تصویب تغییر یافته‌ است. اتصال شهر جدید مجلسی و شاهینشهر از طریق حبیبآباد گز به‌قطار حومه‌ای اصفهان به‌عنوان این طرح اضافه شده ‌است.

مأخذ: همان.

 

3-2. اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای ردیف‌های متفرقه

علاوه‌بر اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای ذیل فصل و امور، اعتبارات ردیف‌های متفرقه نیز از محل منابع عمومی دولت تأمین می‌شود و با توجه به ماهیت موردی و گاهاً فراسازمانی هزینه‌کردها، اعتبارات به دستگاه خاصی اختصاص نمی‌یابد و در ردیف‌های متفرقه قرار می‌گیرد. از جدول شماره 9 قوانین بودجه، اعتبارات ردیف‌های متفرقه مورد استفاده در حوزه حمل‌ونقل قابل ارزیابی است. تغییرات ردیف‌های بودجه در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402 نسبت به لایحه در جدول 15 ارائه‌ شده ‌است.

ردیف‌های متفرقه مربوط به بخش حمل‌ونقل در سه عنوان: 1. اعتبارات یارانه‌ها، 2. اعتبارات متمرکز درآمد – هزینه و 3. اعتبارات ردیف‌های موردی (موقت) ارائه شده ‌است. در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402 اعتبارات یارانه‌های بخش حمل‌ونقل بدون تغییر نسبت به لایحه تصویب شده ‌است. در لایحه دولت در سال 1402 ذیل ردیف یارانه و کمک زیان حمل‌ونقل ریلی برونشهری، موضوع تعمیرات لوکوموتیو اضافه شد. اعتبارات ردیف‌های متمرکز درآمد-هزینه مرتبط به بخش حمل‌ونقل، در سال 1402 بدون تغییر و در سال 1401 همگی با کاهش 10 درصدی نسبت به لایحه تصویب شدند.

در فرایند بررسی لایحه بودجه سال 1401، برای تأمین اعتبارات لازم برای حکم الحاقی بند «خ» تبصره «6»، ردیف 100-550000 به ردیف‌های متفرقه الحاق شد. در این ردیف، 4 هزار میلیارد ریال برای طرح‌های راه روستایی و عشایری تعریف شده در جدول 32 لایحه پیش‌بینی‌شده است. این ردیف در لایحه سال 1402 مجدداً تکرار شده و با 25 درصد کاهش نسبت به لایحه مصوب شده‌ است.

در لایحه بودجه سال 1402، سه ردیف متفرقه جدید نسبت به قانون سال 1401، پیشنهاد شد که دو مورد بدون تغییر مصوب گردید، اما ردیف «اجرای طرح‌های آیین‌نامه مدیریت ایمنی حمل‌ونقل و سوانح رانندگی» با 50 درصد (معادل 5 هزار میلیارد ریال) کاهش مصوب شد که با توجه به آمار فزاینده تلفات سوانح رانندگی در کشور در سال‌های اخیر، محل سؤال است. در فرایند بررسی لایحه بودجه سال 1402، چهار موضوع به ردیف‌های موردی الحاق شده ‌است. از میان این ردیف‌های الحاقی، توسعه و تکمیل راه‌های روستایی با اعتبار 4 هزار میلیارد ریالی، بیشترین اعتبار را دارد. الحاق ردیف‌هایی جهت احداث آزادراه و فرودگاه و طرح دو باندهسازی به ردیف‌های جدول متفرقه بهجای طرح‌های پیوست یک بودجه نیز در نوع خود جالب توجه است.

 

جدول ۱۵.تغییر اعتبارات ردیف‌های متفرقه قانون بودجه سال 1401 و 1402 نسبت به لایحه  (میلیون ریال)

عنوان

سال 1401

سال 1402

لایحه

قانون

درصد تغییر

لایحه

قانون

درصد تغییر

سرجمع اعتبارات

16,490,000

17,841,000

8/2+

61,561,500

59,361,000

3/6-

اعتبارات یارانه‌ها

0

0

0

3،000،000

3،000،000

0

یارانه و کمک زیان حمل‌ونقل ریلی برون‌شهری و تعمیرات لوکوموتیو

0

0

0

3،000،000

3،000،000

0

اعتبارات متمرکز درآمد – هزینه

2,640,000

2,376,000

10-

14,761,000

14,761,000

0

شرکت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران – توسعه و نوسازی و تکمیل طرح‌های شبکه ریلی مشروط به وصول درآمد حقوق ورودی

1،400،00

1،260،00

10-

2،163،000

2،163،000

0

اجرای طرح ناحیه کاهش آلودگی هوا (LEZ) جهت کاهش آلودگیهوا و توسعه حمل‌ونقل عمومی شهر تهران و شهرهای دارای آلودگی هوا

900،000

810،000

10-

810،000

810،000

0

توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی از محل 10 % ارزش گمرکی

90،000

81،000

10-

108،000

108،000

0

اعتبار موضوع افزایش 5000 میلیارد ریال جرائم رانندگی: 1500 میلیارد ریال از افزایش مربوط به وزارت راه و شهرسازی جهت اصلاح راه‌های روستایی و معابر در نقاط حادثه‌خیز شهرها و روستاهای مناطق مرزی

1،500،000

1،350،000

10-

1،500،000

1،500،000

0

سامانه یکپارچه معاینه فنی ایران

0

0

0

45000

45000

0

ساماندهی و اشتغال ملوانان و بهسازی شناورهای سنتی با ظرفیت کمتر از 500 تن

150،000

135،000

10-

135،000

135،000

0

اجرای ماده (7) قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها موضوع سهم 1% درآمدهای مالیاتی مستقیم

0

0

0

10،000،000

10،000،000

0

اعتبارات ردیف‌های موردی (موقت)

13,850,000

15,465,000

11/7+

43،800،000

41،600،000

5/0-

مطالعه، راهبری و ایجاد زیرساخت‌های توسعه منطقه مکران (شهرستان‌های: چابهار، کنارک، نیک‌شهر، قصرقند، جاسک، سیریک، میناب، بشاگرد)

11،000،000

9،900،000

10-

20،000،000

20،000،000

0

طرح‌های مطالعاتی و اجرایی دارای مجوز کمیسیون ماده (۲۳) – موضوع جداول شماره 19 و 20

1،350،000

215،000

84/1-

1،000،000

1،800،000

80/0+

تأمین یارانه حمل‌ونقل هوایی، بابت صادرات کالا با اولویت اقلام کشاورزی

1،500،000

1،350،000

10-

0

0

0

راه روستایی و عشایری – طرح‌های جدول شماره 32

0

4،000،000

جدید

4،000،000

3،000،000

25/0-

جایگزینی خودروهای فرسوده ناوگان حمل‌ونقل عمومی (انجام تعهدات و تکالیف قانون هوای پاک)

0

0

0

8,400,000

8,400,000

0

اجرای طرح‌‌های آیین‌نامه مدیریت ایمنی حمل‌ونقل و سوانح رانندگی

0

0

0

10,000,000

5,000,000

50/0-

تکمیل راه آهن شلمچه-بصره

0

0

0

400,000

400,000

0

توسعه و تکمیل راه‌های روستایی

0

0

0

0

2,500,000

جدید

طرح دوبانده لردگان به فلارد و لردگان به سردشت

0

0

0

0

150,000

جدید

احداث آزادراه نجف‌آباد فلاورجان – اصفهان به طول ۳۴ کیلومتر

0

0

0

0

50,000

جدید

فرودگاه سراب

0

0

0

0

300,000

جدید

مأخذ: همان.

 

 

3-3. اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای از محل منابع داخلی شرکت‌های دولتی

علاوه‌بر منابع عمومی، اعتبارات بخش حمل‌ونقل از منابع شرکت‌های دولتی نیز تأمین می‌شود. جزئیات اعتبارات شرکت‌های دولتی در پیوست سه قوانین بودجه سنواتی ارائه می‌شوند. معمولاً بودجه شرکت‌ها در فرایند بررسی لایحه بودجه چندان مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. زیرا این موضوع زمان زیادی را به‌خود اختصاص می‌دهد و عملاً این کار نیز در فرصت زمانی محدود بررسی بودجه صورت نمی‌گیرد، بنابراین غالباً آنچه در لایحه درج می‌شود، به تصویب نمایندگان مجلس می‌رسد. ازسوی دیگر، مجلس شورای اسلامی از جهت‌گیری برنامه‌ای این شرکت‌ها به‌خصوص در بخش عمرانی اطلاع دقیقی در زمان ارائه لایحه بودجه ندارد و به جزئیات اعتبارات ورود ندارد. اعتبارات هزینه‌ای و تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای پیش‌بینی‌شده برای شرکت‌های دولتی بخش حمل‌ونقل در سال 1402 بدون تغییر و در سال 1401 با 17 هزار میلیارد ریال کاهش تصویب شده ‌است. جزئیات این تغییرات در ادامه بررسی می‌شود.

به‌جهت بررسی اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای از محل منابع داخلی شرکت‌ها، ستون هزینه‌های سرمایه‌ای و ستون سهم منابع داخلی شرکت در پیوست سه بودجه سنواتی برای هفت شرکت دولتی فعال در بخش حمل‌ونقل شامل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل، سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت شهر فرودگاهی امام‌خمینی (ره) و شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بررسی اعتبارات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای از محل منابع داخلی شرکت‌ها نشان‌ می‌دهد که به‌جز شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران هیچ‌کدام از شرکت‌های دولتی بخش حمل‌و‌نقل رقمی را در این بخش در سال‌های گذشته پیش‌بینی نکرده‌اند و کلیه مصارف خود را در قالب اعتبارات هزینه‌ای در نظر گرفته‌اند. این روال در سال 1401 نیز وجود داشته است. در لایحه‌‌ بودجه سال 1401 سهم منابع داخلی شرکت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران نسبت به بودجه سال‌های گذشته دو برابر شده ‌بود، اما با کاهش 10 هزار میلیارد ریالی (معادل 33 درصد کاهش) نسبت به لایحه به تصویب مجلس رسید.

هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت‌های دولتی بخش حمل‌ونقل در قانون‌‌ بودجه سال 1401 نسبت به لایحه در جدول 16 مقایسه شده ‌است. با وجود اینکه هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با 6 درصد کاهش نسبت به سال گذشته در لایحه برآورد شده ‌بود. در قانون سال  1401 نیز با حدود 12 درصد کاهش نسبت به لایحه تصویب شده ‌است. درمجموع هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت‌های دولتی در لایحه بودجه 134 هزار میلیارد ریال برآورد شده بود که در قانون بودجه با 5 درصد کاهش مصوب شده ‌است. شایان ذکر است، علاوه‌بر هزینه‌های سرمایه‌گذاری، بازپرداخت وام و تسهیلات دریافتی نیز جزء مصارف سرمایه‌ای شرکت‌ها از منابع داخلی در نظر گرفته‌ می‌شود. در لایحه و قانون بودجه سال 1401، 10 هزار میلیارد ریال از منابع داخلی شرکت‌های دولتی حمل‌ونقل برای بازپرداخت وام و تسهیلات در نظر گرفته شده ‌است. سازمان بنادر و دریانوردی بیشترین میزان سرمایه‌گذاری از منابع داخلی، معادل 82/7 هزار میلیارد ریال و بیشترین بازپرداخت پیش‌بینی‌شده معادل 4 هزار میلیارد ریال را در بین شرکت‌های دولتی حمل‌ونقل دارد.

 

جدول ۱۶. مقایسه هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت‌های حمل‌ونقل در قانون بودجه سال 1401 نسبت به لایحه

(میلیون ریال)

نام شرکت

لایحه

قانون

درصد تغییرات

سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای

2,200,000

2,200,000

0

شرکت سهامی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران

3,475,000

3,475,000

0

شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران

16,766,877

14,766,877

11/9-

شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل

806,200

806,200

0

شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران

23,000,000

18,000,000

21/7-

شرکت شهر فرودگاهی امام‌خمینی (ره)

5,310,000

5,310,000

0

سازمان بنادر و دریانوردی

82,691,000

82,691,000

0

جمع

134,249,077

127,249,077

5/2-

مأخذ: همان.

۴. تغییرات در احکام تبصره‌ها

احکام بودجه ذیل 20 تبصره در ماده‌واحده قانون بودجه ارائه می‌شوند. در سال 1401، 43 موضوع و در سال 1402، 33 موضوع مرتبط به بخش حمل‌ونقل در احکام ماده‌واحده قانون بودجه تصویب شد. وضعیت تغییرات احکام قانون نسبت به لایحه پیشنهادی در سال‌های 1401 و 1402 در نمودار 5 ارائه شده ‌است. بخش‌‌ قابل‌توجهی از احکام مرتبط به بخش حمل‌ونقل در قالب پیشنهادهای نمایندگان مجلس به قانون بودجه الحاق‌‌ شده ‌است (به‌ترتیب 60 درصد و 30 درصد برای سال‌های 1401 و 1402). مجموعه موضوعات مرتبط به بخش حمل‌ونقل در قانون و لایحه و تغییرات آنها در فرایند بررسی در مجلس شورای اسلامی در جدول 17 ارائه شده ‌است. موضوعات الحاقی در سال‌های 1401 و 1402 در ردیف‌های سبز رنگ جدول نشان داده‌ شده‌اند.

 

نمودار 5. وضعیت احکام مصوب در سال‌های 1401 و 1402 نسبت به لایحه

مأخذ: همان.

 

در لایحه بودجه سال 1401، 19 حکم که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به بخش حمل‌ونقل مرتبط هستند، پیشنهاد شد که در فرایند بررسی لایحه، دو مورد از احکام شامل موضوع اجرای طرح‌های حمل‌ونقل عمومی شهری از محل قانون مالیات بر ارزش‌افزوده (تبصره «۶») و موضوع اصلاح و افزایش مسیرهای پروازی (تبصره «10») حذف شدند. 7 مورد از احکام بدون تغییر مصوب شدند و 10 حکم پیشنهادی در لایحه مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفتند. همچنین 26 موضوع به‌عنوان حکم جدید یا جزء الحاقی به احکام لایحه اضافه شد. اولویت‌های اصلی در الحاق و تغییر احکام در سال 1401، توجه به حمل‌ونقل ریلی (درون‌شهری، حومه‌ای و برون‌شهری)، راه‌های روستایی و عشایری و تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای است. مجموعاً 43 موضوع مرتبط به بخش حمل‌ونقل در ماده‌واحده سال 1401 به تصویب رسید.

از 26 موضوعی که در سال 1401 به لایحه دولت الحاق شد، 5 موضوع مورد استقبال دولت قرار گرفت و در لایحه پیشنهادی دولت در سال 1402 تکرار شد که شامل موضوع نصب دوربین‌های پایش (کنترل) سرعت و تشخیص الکترونیک تخلفات (تبصره «۱۱»)، موضوع بازپرداخت 50 درصد اصل و سود اوراق برای اجرای طرح‌های قطار شهری و حمل‌ونقل شهری (تبصره «۵»)، موضوع نحوه اجرای ماده (23) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی (تبصره «10»)، موضوع مشارکت بانک‌ها در طرح‌های زیربنایی کشور (تبصره «۴») و موضوع تأمین مالی صندوق توسعه حمل‌ونقل از محل بازار سرمایه (تبصره «۲») بود.

در لایحه بودجه سال 1402، تعداد 22 حکم پیشنهاد شد که 9 مورد آنها بدون تغییر و 14 مورد با اصلاح و تغییر تصویب شدند. در فرایند بررسی 10 موضوع به قانون بودجه سال 1402 الحاق شد، که 5 مورد آنها، شامل موضوعات پیشنهاد طرح سرمایه‌گذاری در جهت بهینه‌سازی مصرف سوخت (تبصره «۱»)، تأمین راه روستایی و عشایری از محل انتشار اوراق مالی اسلامی (تبصره «۵»)، اعطای مجوز واردات ناوگان و ماشین‌آلات (تبصره «۷»)، اعطای مجوز واردات ماشین‌آلات راهداری (تبصره «۷»)، نگهداری و بهسازی محورهای جاده‌ای از محل وصولی بهره مالکانه سهم معادن (تبصره «۷») هستند، که در سال 1401 توسط مجلس به قانون بودجه الحاق شده ‌بودند و به‌رغم اینکه در لایحه دولت در سال 1402 قرار نگرفته بودند، مجدداً توسط مجلس به قانون الحاق شدند. با توجه به تغییرات و احکام الحاق شده، به‌نظر می‌رسد اولویت‌های مجلس در فرایند بررسی لایحه در سال 1402، بهینهسازی مصرف سوخت، تأمین و واردات ناوگان و بهبود فرایندها در جهت شفافیت و تسهیل اجرا بوده است. مجموعاً 33 موضوع مرتبط به بخش حمل‌ونقل در ماده‌واحده سال 1402 به تصویب رسید.

 

 

جدول ۱۷. وضعیت تغییرات احکام بودجه در قانون نسبت به لایحه (ردیف‌های سبز رنگ، احکام الحاقی هستند)

ردیف

تبصره

حکم

موضوع

وضعیت نسبت به لایحه در سال 1401

وضعیت نسبت به لایحه در سال 1402

توضیحات

1

«۱»

تحویل قیر به دستگاه‌های اجرایی

توسعه و نگهداری راه

 

ویرایش

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1401، وزارت نفت مکلف شد معادل 150 هزار میلیارد ریال نفت خام از محل منابع حاصل از ارزش صادرات نفت در اختیار پالایشگاه‌ها قرار دهد تا تحویل دستگاه‌های اجرایی شود. در قانون سال 1401، این حکم با 27 درصد افزایش نسبت به لایحه با مبلغ 190 هزار میلیارد ریال به تصویب رسید و محل تأمین منابع حکم به منابع داخلی شرکت ملی نفت تغییر یافت و شرکت ملی پخش و پالایش موظف به جبران مابه‌التفاوت قیمت هر تن قیر نسبت به 75 میلیون ریال شد.

- در لایحه بودجه سال 1402، اختیار بیشتری برای وزارت نفت پیش‌بینی شد به ترتیبی که وزارت نفت مجاز بود تا سقف 190 هزار میلیارد ریال حاصل از فروش مواد اولیه قیر (که از محل نفت خامی است که در اختیار پالایشگاه‌ها قرار گرفته)، در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار دهد. در قانون بودجه سال 1402 این حکم به ترتیبی ویرایش شد که دوباره وزارت نفت مکلف به تحویل اعتبار به‌ شکل قیر به ارزش برابر با مبلغ 200 هزار میلیارد ریال (5/2 درصد افزایش) گردید.

- در لایحه سال‌های 1401 و 1402، محل مصرف و سهم دستگاه‌های اجرایی مشمول دریافت اعتبار از این حکم قید نشده بود که در قانون بودجه اضافه شد.

2

«۱»

پیشنهاد طرح سرمایه‌گذاری در جهت بهینه‌سازی مصرف سوخت

بهینه‌سازی

الحاق

الحاق

- در حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور مکلف به ارائه طرح پیشنهادی در جهت بهینه‌سازی مصرف سوخت در قالب ارتقای حمل‌ونقل درون‌شهری و برون‌شهری براساس ماده (۱۲) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور به شورای اقتصاد شدند.

- این حکم در لایحه سال 1402 پیشنهاد نشد، و موضوع حکم عیناً همانند سال 1401 توسط مجلس به قانون الحاق شد. با این تفاوت که در قانون  سال1402، وزارت نفت نیز مکلف به همکاری در این‌خصوص شد و سرمایه‌گذاران طرف قرارداد وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور مجاز به استفاده از ظرفیت ماده (8) قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی شدند.

3

«۱»

تسهیل تأمین مالی و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت

بهینه‌سازی

-

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1402، به دولت اجازه داده شد، «حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی نزد خزانه‌داری کل کشور» ایجاد کند. منابع اولیه این حساب از شرکت‌های تابعه وزارت نفت و نیرو به مبلغ 300 هزار میلیارد ریال تأمین گردد و حداقل 10 درصد از منابع حاصل از صرفه‌جویی در طرح‌های مصوب شورای اقتصاد در حوزه بهینه‌سازی انرژی مبتنی‌بر ماده (12) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور انرژی به این حساب واریز شود. استفاده از منابع حساب مذکور جهت اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی توسط شرکت‌های دولتی، ارائه تضمین به سرمایه‌گذاران و خرید گواهی‌های صرفه‌جویی است.

4

«۲»

تأمین مالی صندوق توسعه حمل‌ونقل از محل سود شرکت‌های دولتی

مشارکت بخش غیردولتی – تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

بدون تغییر

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1401، تأمین منابع صندوق توسعه حمل‌ونقل از سود قابل تقسیم سالیانه شرکت‌های دولتی تابعه وزارت راه و شهرسازی تا سقف 10 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی‌شده بود که عیناً در قانون بودجه تصویب شد.

- در لایحه بودجه سال 1402، موضوع این حکم در تبصره «۱۱» (به‌جای تبصره «۲») مطرح و متن آن رفع ابهام شد. به این ترتیب که هریک از شرکت‌ها و سازمان‌های تابعه وزارت راه و شهرسازی در حوزه حمل‌و‌نقل مکلف شدند صددرصد (100%) از سود قابل تقسیم خود را پس از کسر مالیات، پنجاه درصد (50%) سود ویژه و سود سهام دولت مندرج در پیوست شماره سه این قانون تا سقف 10 هزار میلیارد ریال به‌حساب صندوق توسعه حمل‌ونقل واریز نمایند. این حکم بدون تغییر در فرایند بررسی مصوب شد.

تأمین مالی صندوق توسعه حمل‌ونقل از محل بازار سرمایه

الحاق

بدون تغییر

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401 در ادامه‌ بند «و» تبصره «۲» (ردیف قبل)، صندوق توسعه حمل‌ونقل صندوق توسعه حمل‌ونقل علاوه‌بر سود شرکت‌های دولتی مجاز شد برای تکمیل و یا احداث طرح‌های انتفاعی بخش حمل‌ونقل از طریق تأسیس صندوق طرح (پروژه) نسبت به جمع‌آوری منابع از بخش‌های غیردولتی اقدام و نسبت به واگذاری سهام و یا تضمین حداقل سودی معادل با نرخ سود تسهیلات مصوب شورای پول و اعتبار برای هر طرح (پروژه) اقدام نماید.

- در لایحه سال 1402 این موضوع بدون تغییر مطرح شد و عیناَ مصوب شد.

5

«۲»

استفاده از منابع داخلی شرکت‌ها برای کمک به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در طرح‌های توسعه‌ای

توسعه- مشارکت بخش غیردولتی

-

بدون تغییر

- در لایحه بودجه سال 1402، به شرکت‌ها و سازمان‌های توسعه‌ای دولت اجازه داده‌ می‌شود تا مبلغ 10 هزار میلیارد ریال از منابع داخلی خود را برای کمک به سرمایه‌گذاری در برنامه‌های تحقق رشد و تولید، صادرات کالا و خدمات، حمایت از ساخت داخل و طرح‌های توسعه‌ای توسط بخش‌های خصوصی و تعاونی به‌صورت وجوه اداره‌شده، کمک‌های فنی و اعتباری و پرداخت مابه‌التفاوت نرخ سود اختصاص دهند. این حکم بدون تغییر در قانون بودجه سال 1402 تصویب شد.

6

«۲»

ثبت اطلاعات طرح‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های دولتی

بهبود فرایندها

-

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1402، کلیه شرکت‌های دولتی مکلفند هر سه ماه یکبار نسبت به ثبت و به‌روزرسانی اطلاعات خود و شرکت‌ها و مؤسسات تابعه و وابسته، در سامانه یکپارچه اطلاعات شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی مستقر در وزارت امور اقتصادی و دارایی اقدام کنند. همچنین موظفند اطلاعات طرح‌های سرمایه‌گذاری خود (اعم از طرح‌های سرمایه‌ای از محل منابع داخلی یا اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای)‌‌ ازجمله سال آغاز و پایان، پیشرفت فیزیکی، اعتبار صرف‌شده و پیش‌بینی اعتبار مورد نیاز تا اتمام طرح را در سامانه یاد شده حداکثر تا انتهای شهریورماه سال 1402 بارگذاری کنند. هزینه‌کرد هرگونه اعتبار (اعم از منابع داخلی) در طرح‌های مذکور منوط به ثبت اطلاعات در سامانه موضوع این جزء خواهد بود.

7

«۲»

استفاده از منابع واگذاری سهام شرکت‌های دولتی بابت هزینه راه‌های روستایی و عشایری

محرومیت‌زدایی

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون سال 1401، مبلغ 60 هزار میلیارد ریال از محل واگذاری سهام شرکت‌های دولتی جهت کمک به آبرسانی روستایی، راه روستایی، اجرای طرح هادی و بهسازی روستاها، اجرای ماده (۱۱۲) قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، راه‌ها و آبرسانی عشایری، زنان سرپرست خانواده، مساعدت به زندانیان زن، مساعدت به زندانیان نیازمند بدهکار تعیین شد. این حکم در لایحه و قانون سال 1402 تکرار نشد.

8

«۳»

اختصاص تسهیلات مالی خارجی به توسعه و تکمیل مسیرهای صادراتی کشور

توسعه – گسترش تجارت بین‌المللی

الحاق

-

- در بند «الف» تبصره «۳» لایحه بودجه سال 1401، سقف تسهیلات مالی خارجی (فاینانس) برای طرح‌های دولتی و غیردولتی برابر 26 میلیارد یورو پیش‌بینی‌شده بود، که در فرایند تصویب به 30 میلیارد یورو افزایش یافت.

- در قانون بودجه سال 1401، جزء جدیدی به بند «الف» حکم الحاق شد که براساس آن دو میلیارد یورو از محل تسهیلات مالی خارجی در اختیار شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران جهت اتصال خطآهن ایران به همسایگان قرار گیرد. در لایحه و قانون سال 1402، حکمی مبنی‌بر تخصیص تسهیلات مالی خارجی به توسعه و تکمیل مسیرهای صادراتی کشور وجود ندارد.

اختصاص تسهیلات مالی خارجی به حمل‌ونقل درون‌شهری

توسعه – تأمین ناوگان

الحاق

-

- در قانون بودجه سال 1401، همانند ردیف بالا جزء جدید به بند «الف» الحاق شد مبنی‌بر تخصیص حداقل دو میلیارد دلار از تسهیلات خارجی برای ساخت و بهره‌برداری از خطوط مترو و قطار سبک شهری و طرح‌های کاهش آلودگیهوا و خرید اتوبوس حمل‌ونقل شهری الحاق شد.

9

«۳»

تأمین بخشی از تعهد بازپرداخت تأمین ناوگان و تجهیزات قطار شهری از محل بودجه عمومی

تأمین ناوگان

-

بدون تغییر

- در بند «الف» تبصره «۳» لایحه بودجه سال 1402، به‌جای اختصاص مبلغ مشخصی از تسهیلات مالی خارجی به حمل‌ونقل درون‌شهری، پیشنهاد شد که پنجاه درصد تعهد بازپرداخت تسهیلات مالی خارجی برای تأمین ناوگان و تجهیزات قطار شهری، از محل اعتبارات بودجه عمومی تأمین شود و این حکم در قانون بودجه سال 1402 بدون تغییر تصویب شد.

10

«۳»

استفاده از کمک‌های بلاعوض بین‌المللی برای تأمین تجهیزات و طرح‌های زیربنایی حمل‌ونقل

توسعه

بدون تغییر

ویرایش

- در بند «د» تبصره «3» لایحه بودجه سال 1401، مجوز دریافت دو میلیارد یورو کمک‌های بین‌المللی و واریز آن به خزانه‌داری کشور به دولت داده شد، که این منابع برای جلوگیری از حوادثی مانند زلزله، سیل و همچنین اجرای طرح‌های توسعه‌ای و زیربنایی کشور قابل استفاده هستند.

- در لایحه بودجه سال 1402، کماکان دولت مجاز به دریافت دو میلیارد یورو کمک‌های بین‌المللی است. علاوه‌بر محل مصرف‌های تعیین شده در لایحه بودجه سال 1401، محل مصرف‌های دیگری نیز به لایحه سال 1402 اضافه شد. در قانون بودجه سال 1402، سقف مجاز برای دریافت اعتبارات تغییر نکرد، اما محل مصرف‌های جدید و غیر مرتبط به حمل‌ونقل به آن اضافه شد.

تأمین ماشین‌آلات راهداری

الحاق

-

- به ادامه بند «د» تبصره «۳» قانون بودجه سال 1401، تخصیص مبلغ 200 میلیون یورو از منابع موضوع حکم به خرید ناوگان و تجهیزات سازمان‌های مختلف‌‌ ازجمله ماشین‌آلات راهداری برای وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و کشور الحاق شد.

- همانند سال 1401، در ادامه حکم تخصیص 10 درصد از سقف تعیین شده به محل مشخصی غیر از تأمین ماشین‌آلات راهداری الحاق شد.

11

«۳»

تأمین زیرساخت‌های برنامه تجارت کشور-کالایی

گسترش روابط تجاری

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون سال 1401، وزارت امور اقتصادی و دارایی مکلف به تدوین برش یک‌ساله از برنامه دیپلماسی اقتصادی دولت با محوریت گسترش و تعمیق روابط تجاری با کشورهای هدف در قالب تجارت کشور- کالایی شد. کارگروه متشکل از چند وزارتخانه با محوریت وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز مکلف شد احکام اجرایی مورد نیاز جهت اجرای برش یک‌ساله از برنامه دیپلماسی اقتصادی دولت را به تصویب هیئت‌وزیران برساند. به‌منظور اجرایی‌‌سازی این حکم وزارت راه و شهرسازی مکلف شد با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط و در سقف بودجه تخصیص‌یافته، زیرساخت‌های پشتیبانی (لجستیکی) مورد نیاز جهت اجرای مفاد برنامه تجارت کشور- کالایی سند مذکور را فراهم نماید. این حکم در لایحه و قانون سال 1402 مجدداً مطرح نشده است.

12

«۳»

بهره‌مندی از منابع صندوق توسعه ملی برای طرح‌های خط‌آهن

توسعه

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، تحت شرایط مشخص دولت مجاز به صدور ضمانت‌نامه بازپرداخت اصل و سود تسهیلات تأمین مالی خارجی (فاینانس) طرح (پروژه‌)‌های متعلق به قرارگاه و شرکت‌های تابعه آن نزد بانک مرکزی و بانک عامل است. همچنین در ادامه این بند اضافه‌‌ شده ‌است که پس از عقد قرارداد با تأمین‌کننده مالی خارجی برای طرح‌های خط‌آهن دولت مجاز به تأمین سهم پانزده درصد (۱۵%) تسهیلات ارزی از محل منابع صندوق توسعه ملی است. این حکم در لایحه و قانون بودجه سال 1402 تکرار نشده است.

13

«۴»

جلب مشارکت بخش غیردولتی به طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

مشارکت بخش غیردولتی – تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

بدون تغییر

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1401، به دولت اجازه داده شد که تا ده درصد (۱۰%) از سرجمع اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای مربوط به هر دستگاه اجرایی را صرف حمایت از طرح (پروژه‌)‌هایی کند که بخش غیر‌دولتی در آنها مشارکت می‌نمایند. در این راستا، وزارت راه و شهرسازی مجاز است با اخذ عوارض از کاربران، احداث و نگهداری، بهسازی، بازسازی و بهره‌برداری طرح (پروژه‌)‌های بزرگراهی و راه اصلی و ریلی جدید را مشمول این بند نماید. در فرایند بررسی لایحه بودجه سال 1401، عبارت «با رعایت قوانین و مقررات» به بخش ابتدایی حکم اضافه شد و در بخش دوم عبارت «ریلی جدید» به «خط‌آهن» تغییر یافت.

- در لایحه سال 1402 موضوع این حکم با متن جدید و شفاف‌تر مطرح شد، که در آن به وزارتخانه‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی اصلی و شهرداری‌ها اجازه داده ‌می‌شود با استفاده از روش‌های مشارکت عمومی و خصوصی با رعایت قانون برگزاری مناقصات- مصوب سال ۱383 نسب به اجرا، تکمیل و بهره‌برداری از طرح / پروژه‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای با بخش خصوصی و غیردولتی اقدام کرده و تا 10 درصد از سرجمع اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای مربوط به هر دستگاه اجرایی را صرف تأمین منابع برای مشارکت در این طرح کند. این حکم بدون تغییر مصوب شد. بخش دوم حکم درباره عوارض کاربران در لایحه و قانون سال 1402 مطرح نشد.

ویرایش

-

14

«۴»

واگذاری طرح‌های نیمه تمام بابت رد دیون دستگاه‌های اجرایی

بهبود فرایندها

ویرایش

بدون تغییر

- در لایحه بودجه سال 1401 به دولت اجازه داده‌ می‌شود بابت رد دیون قطعی و مسجل دستگاه‌های اجرایی به طلبکاران همان دستگاه اجرایی، طرح (پروژه)‌های نیمه‌تمام را به‌شرط اخذ تضمین لازم از طلبکاران مبنی‌بر تکمیل طرح (پروژه) در مدت زمان معین واگذار نماید. در فرایند بررسی لایحه بودجه سال 1401، با اضافه‌شدن عبارت «در سقف اعتبار ردیف مربوطه» و «با رعایت صرفه و صلاح دولت»، متن تصویب شده ‌است.

- در لایحه بودجه سال 1402، موضوع این حکم همراه با تغییرات جزئی در متن، ذیل بند «الف» تبصره «4» (موضوع جلب مشارکت بخش غیردولتی به طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای) ارائه شد که بدون تغییر مصوب شد.

15

«۴»

تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای از ابزارها و روش‌های بازار سرمایه

مشارکت بخش غیردولتی – تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، به دولت اجازه داده‌ می‌شود نسبت به تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای که اهمیت و کارکرد راهبردی آنها به تأیید سازمان برنامه‌وبودجه کشور می‌رسد، از طریق ابزارها و روش‌های بازار سرمایه اقدام کند. سقف منابع موضوع این بند حداکثر سی درصد (۳۰%) اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای مصوب در هر فصل تعیین می‌شود. این حکم در لایحه و قانون بودجه سال 1402 مجدداً مطرح نشد.

16

«۴»

مشارکت بانک‌ها در طرح‌های زیربنایی کشور

توسعه

الحاق

بدون تغییر

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، به بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی اجازه داده شد از طریق واگذاری دارایی‌های مازاد در طرح‌های بزرگ زیربنایی و طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در قالب تأمین مالی و تملک و ایجاد شرکت و صندوق طرح مشارکت کنند.

- در لایحه سال 1402 حکمی با همین مضمون در تبصره «۲» پیش‌بینی و تصویب شد، با این تفاوت که بانک‌ها با تصویب هیئت وزیران مجاز به سرمایه‌گذاری در طرح‌های مهم و راهبردی کشور شدند.

17

«۴»

معافیت مالیات و عوارض نقل‌وانتقال دارایی به / از صندوق‌های سرمایه‌گذاری طرح

مشارکت بخش غیردولتی

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، هرگونه نقل‌وانتقال دارایی به / از صندوق‌های سرمایه‌گذاری طرح (پروژه) که پذیره‌نویسی آنها با مجوز سازمان بورس و اوراق ‌بهادار انجام‌ می‌شود، از پرداخت هرگونه مالیات و عوارض نقل‌وانتقال معاف است. مالیات نقل‌وانتقال و سود ایجاد در شرکت‌های مؤسس، ناشی از انتقال آورده غیرنقدی به شرکت‌های سهامی عام در شرف تأسیس که به‌منظور ایجاد و تکمیل طرح (پروژه)‌های تولیدی صنعتی و کشاورزی، زیربنایی و طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای و حمل‌ونقل شکل می‌گیرد و مجوز عرضه عمومی و تأسیس آن از سازمان بورس و اوراق ‌بهادار اخذ می‌گردد، مشمول مالیات به نرخ صفر می‌باشد. موضوع این حکم در لایحه و قانون بودجه سال 1402 تکرار نشد.

18

«۴»

طراحی و پیشنهاد روش‌های تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

مشارکت بخش غیردولتی

الحاق

-

- در قانون بودجه سال 1401، حکم جدیدی نسبت به لایحه مطرح شد که در آن تشکیل کارگروهی برای طراحی و پیشنهاد روش‌ها و ابزارهای تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی سرمایه و طرح‌های پیشران تکلیف شده ‌است. هدف این حکم جلب سرمایه‌های بخش غیردولتی و اهرم‌‌سازی منابع عمومی برای اجرای طرح‌های یادشده‌ است. موضوع این حکم در لایحه و قانون بودجه سال 1402 تکرار نشد.

19

«۴»

تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای از محل تسهیلات بانکی

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، سازمان برنامه‌وبودجه کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف شدند در سقف پانصد هزار میلیارد ریال و سقف بهره‌مندی پنج‌هزار میلیاردی برای هر طرح، تسهیلات بانکی ارائه کنند. در این حکم تصریح‌‌ شده ‌است که مجوز مواد (23) و (56)، برای تشخیص شرایط و توجیه برخورداری از تسهیلات بانکی کفایت می‌کند و بانک‌های عامل حق بررسی و کارشناسی مجدد طرح‌ها را ندارند. طبق گزارش تفریغ، سهم وزارت راه و شهرسازی از تسهیلات بانکی این حکم 147 هزار میلیارد ریال تعیین شده ‌است. موضوع این حکم در لایحه و قانون بودجه سال 1402 مطرح نشد.

20

«۵»

اجرای طرح‌های دارای توجیه با اولویت قطار حومه‌ای از محل اوراق مالی اسلامی

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

ویرایش

بدون تغییر

- در لایحه بودجه سال 1401، شرکت‌های دولتی مجاز شدند تا سقف 80 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی با تضمین و بازپرداخت اصل و سود توسط خود منتشر کنند. تا برای اجرای طرح‌های دارای توجیه فنی، اقتصادی، مالی و زیست‌محیطی خود که به تصویب شورای اقتصاد می‌رسد، به مصرف برسانند. در قانون‌‌ بودجه سال 1401 میزان اعتبار این حکم 20 هزار میلیارد ریال نسبت به لایحه افزایش یافت.

-در لایحه بودجه سال 1402، موضوع انتشار 100 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی توسط شرکت‌های دولتی بدون تعیین اولویت در استفاده از منابع این حکم پیشنهاد شد و بدون تغییر مصوب شد.

توسعه

الحاق

-

- در قانون بودجه سال 1401، شرکت‌های بازآفرینی شهری ایران، مادر تخصصی عمران شهرهای جدید برای اجرای طرح‌های قطار حومه‌ای و سازمان مجری ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی در اولویت دریافت اعتبارات موضوع ردیف فوق قرار گرفتند.

21

«۵»

پرداخت مطالبات پیمانکاران از محل اوراق مالی اسلامی

محرومیت‌زدایی

الحاق

-

- در لایحه بودجه سال 1401، سقف انتشار اوراق مالی اسلامی (ریالی-ارزی) مجاز توسط دولت بابت تأدیه مطالبات طلبکاران دستگاه‌های اجرایی 860 هزار میلیارد ریال تعیین شد. در جریان بررسی و تصویب لایحه بودجه سال 1401، اختصاص 35 هزار میلیارد ریال از منابع این بند به پرداخت مطالبات پیمانکاران راه‌های روستایی و پیمانکاران بهسازی معابر روستایی و خرید تانکرهای آبرسانی مورد نیاز سازمان امور عشایر ایران به ادامه حکم الحاق شد.

-در لایحه بودجه سال 1402، سقف مجاز انتشار اوراق به 1،850 هزار میلیارد ریال افزایش یافت مبلغی از آن به‌طور مشخص برای راه‌های روستایی اختصاص نیافت و بدون تغییر مصوب شد.

22

«۵»

توسعه حمل‌ونقل عمومی و زیر ساخت‌های شهری از محل اوراق مالی اسلامی

توسعه و تأمین ناوگان

ویرایش

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1401، به‌منظور توسعه حمل‌ونقل عمومی و زیرساخت‌های شهری به شهرداری‌های کشور و سازمان‌های وابسته اجازه داده شد تا سقف 80 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی با تضمین خود و با بازپرداخت اصل و سود آن توسط همان شهرداری‌ها منتشر کنند. سقف اوراق مالی در نظر گرفته شده برای این بند در قانون بودجه سال 1401 نسبت به لایحه 50 درصد افزایش یافت و موضوعات مدیریت پسماند و نیروگاههای زبالهسوز، بازسازی بافت‌های فرسوده و ساماندهی حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی نیز به محل مصرف این حکم افزوده شد.

- در لایحه بودجه سال 1402، متن قانون بودجه سال 1401، بدون تغییر پیشنهاد شد که در فرایند بررسی، بدون تغییر سقف پیش‌بینیشده، تأمین ماشینآلات شهرهای مناطق محروم، نیز به محل مصرف حکم افزوده شد.

بازپرداخت 50 درصد اصل و سود اوراق برای اجرای طرح‌های قطار شهری و حمل‌ونقل شهری

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

الحاق

ویرایش

- در قانون بودجه سال 1401، موضوع تضمین بازپرداخت اصل و سود اوراق مالی اسلامی منتشر شده برای اجرای طرح‌های قطار شهری و حمل‌ونقل شهری به بند «د» تبصره «5» الحاق شد. به‌طوری‌که در قانون‌‌ بودجه سال 1401 انتشار اوراق برای اجرای طرح‌های قطار شهری و حمل‌ونقل شهری در سقف مجاز انتشار اوراق مالی اسلامی شهرداری‌ها (120 هزار میلیارد ریال) تعریف شد و تضمین بازپرداخت 50 درصد اصل و سود اوراق توسط دولت درصورتی است که اوراق منتشر شده برای این منظور در محدوده 50 هزار میلیارد ریال تا 60 هزار میلیارد ریال باشد.

- در لایحه سال 1402، علاوه‌بر سقف 120 هزار میلیارد ریال تعیین شده برای شهرداری‌ها، انتشار حداکثر 100 هزار میلیارد ریال برای توسعه حمل‌ونقل عمومی بهطور مجزا برای شهرداری‌ها پیش‌بینی شد. تضمین بازپرداخت این اوراق برای اجرای طرح‌های قطار شهری و حمل‌ونقل شهری به نسبت 50 درصد دولت و 50 درصد شهرداری‌هاست. در قانون بودجه سال 1402، سقف پیش‌بینی‌شده 80 درصد افزایش یافت. به‌عبارت‌دیگر، علاوه‌بر 120 هزار میلیارد ریال سقف مجاز شهرداری‌ها برای انتشار اوراق، حداکثر 180 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی برای توسعه حمل‌ونقل عمومی و تأمین خدمت ایاب و ذهاب دانش‌آموزان استثنایی پیش‌بینی شد که کماکان تضمین بازپرداخت این اوراق برای اجرای طرح‌های قطار شهری و حمل‌ونقل شهری به نسبت 50 درصد دولت و 50 درصد شهرداری‌هاست.

23

«۵»

تأمین راه روستایی و عشایری از محل انتشار اوراق مالی اسلامی (در ردیف‌های متفرقه نیز دیده‌ شده ‌است).

محرومیت‌زدایی

الحاق

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، به دولت اجازه داده‌ می‌شود مبلغ 20 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی منتشر کند، تا جهت آب و راه روستایی و عشایری، احیای قنوات، اجرای طرح‌های هادی روستایی با اولویت روستاهایی که فاقد راه احداث و غیرآسفالته است و جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران مصرف شود. بودجه این بند در ردیف 100-550000 جدول 9 (اعتبارات ردیف‌های متفرقه سال 1401) تعریف شده ‌است. در این ردیف به‌طور مشخص 4 هزار میلیارد ریال به راه روستایی و عشایری اختصاص داده ‌شده ‌است.

 در سال 1402، با وجود اینکه موضوع حکم در ماده‌واحده لایحه بودجه پیشنهاد نشده، تأمین آب روستایی، عشایری، راه روستایی و عشایری، احیای قنوات و اجرای طرح‌های هادی روستایی با اعتبار 20 هزار میلیارد ریال در ردیف 71-550000 جدول شماره 9 لایحه پیش‌بینی شده بود. در فرایند تصویب لایحه، متن حکم به موضوع تأمین ماشین‌آلات آبرسانی و راهسازی و طرح‌های آب و راه عشایری تغییر یافت و اعتبار آن در ردیف 69-550000[1] جدول شماره 9 معادل مبلغ 15 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شد. شایان ذکر است با وجود تغییر موضوع حکم، عنوان ردیف پیش بینی شده برای اعتبار این حکم در جدول شماره 9، تغییر نکرده ‌است.

24

«۵»

تسریع در تأمین اعتبار طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای برای مناطق سردسیر

بهبود فرایندها

-

ویرایش

- عموماً تخصیص اعتبارات در نیمه دوم سال صورت‌ می‌گیرد. از طرفی در نیمه دوم سال بخش زیادی از طرح‌های عمرانی در مناطق سردسیر به‌دلیل برودت هوا متوقف می‌شود و پیشرفت اجرایی مطلوب برای طرح‌های عمرانی محقق نمی‌شود. بنابراین در لایحه بودجه سال 1402، وزارت امور اقتصادی و دارایی (خزانه‌داری کل کشور) مجاز است تا سقف 50 درصد ردیف‌های اعتباری طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای را با هماهنگی و تخصیص سازمان برنامه‌وبودجه از طریق اسناد اعتباری و اوراق مالی اسلامی تأمین کند. در قانون بودجه سال 1402، این حکم با اضافه‌شدن ملاحظه رعایت سقف تعیین شده برای انتشار اوراق مالی اسلامی (1850 هزار میلیارد ریال) تصویب شده ‌است.

25

«۶»

اجرای طرح‌های حمل‌ونقل عمومی شهری از محل قانون مالیات بر ارزش‌افزوده

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

حذف

-

- در لایحه بودجه سال 1401، وزارت کشور موظف شد از طریق شهرداری‌های کشور در سقف یک درصد (1%) سهم افزایش یافته شهرداری‌ها از محل قانون مالیات بر ارزش‌افزوده مصوب سال 1400 تا 300 هزار میلیارد ریال را برای اجرای طرح‌های حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری (شامل ناوگان اتوبوسرانی و تاکسیرانی و قطار شهری و حومه)، ساماندهی و مدیریت پسماند، تأمین نردبان هیدرولیکی و ماشین‌آلات آتش‌نشانی و تأمین، تجهیز دوربین‌های ترافیک شهری اختصاص دهد. این حکم در فرایند بررسی از قانون‌‌ بودجه سال 1401 حذف شد و در لایحه و قانون سال 1402 تکرار نشد.

26

«۶»

تأمین هزینه استفاده معلولان از سامانه‌های حمل‌ونقل‌‌ برون‌شهری از محل افزایش عوارض آزادراهی

محرومیت‌زدایی

الحاق

-

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، عوارض آزادراه‌هایی که پس از دوران مشارکت به دولت واگذار می‌شوند، 10 درصد افزایش می‌یابند، که معادل مبلغ حاصله تا سقف هزار میلیارد ریال جهت استفاده معلولان شدید و خیلی شدید از سامانه‌های برون شهری خط‌آهن، هوایی و دریایی دولتی و عمومی به‌صورت نیم‌بها در اختیار سازمان بهزیستی کشور قرار می‌گیرد. این حکم در لایحه و قانون سال 1402 مطرح نشده ‌است.

27

«۶»

اعطای مجوز واردات ماشین‌آلات راهداری

تأمین ماشین‌آلات

الحاق

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، به وزارت راه و شهرسازی (سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور) اجازه داده شد، به تعداد چهار هزار دستگاه ماشین‌آلات سنگین و نیمه‌سنگین مورد نیاز سازمان راهداری و حمل‌ونقل کشور را که دارای استانداردهای روز بوده و عمر کمتر از پنج سال داشته ‌باشند از محل منابع در اختیار و تسهیلات تأمین مالی (فاینانس) داخلی و خارجی با پرداخت حقوق ورودی تعیین شده توسط دولت، وارد کشور نماید.

- در لایحه بودجه سال 1402، حکمی مبنی‌بر واردات مطرح نشد، اما در فرایند بررسی لایحه در مجلس، به وزارت راه و شهری‌‌سازی (سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای) مجوز واردات ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز راهداری با عمر کمتر از پنج سال ساخت در صورت عدم امکان تأمین از طریق تولیدات داخلی (به تشخیص وزیر راه و شهرسازی) و با استفاده از معافیت حقوق ورودی (برخلاف قانون بودجه سال 1401) داده شد.

28

«۷»

اعطای مجوز واردات ناوگان و ماشین‌آلات

تأمین ناوگان و ماشین‌آلات

الحاق

الحاق

- در قانون بودجه سال 1401، با رعایت شرایط رقابتی، عدم آسیب به تولید داخلی و بازار ارز (با تشخیص دولت) دولت مجاز به واردات مجموعاً 26000 دستگاه کامیون، اتوبوس، واگن، ماشین‌آلات راه‌سازی و ماشین‌آلات سنگین معادن (حداکثر پنج سال ساخت) را شد.

- مجدداً طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1402، اجازه ثبت سفارش واردات انواع کشنده، کامیون، اتوبوس مینی‌بوس و ون، مورد نیاز وفق قوانین و مقررات موجود با عمر کمتر از پنج سال با تأیید سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و وزارت کشور به وزارت صنعت، معدن و تجارت داده شد.

29

«۷»

اعطای مجوز واردات خودرو از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

تأمین ناوگان

-

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1402، به وزارت صنعت، معدن و تجارت اجازه داده‌ می‌شود با رعایت قوانین و مقررات مربوط به واردات خودرو نسبت به صدور مجوز ثبت پلاک ملی خودروهای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی اقدام کند.

30

«۷»

نگهداری و بهسازی محورهای جاده‌ای از محل وصولی بهره مالکانه سهم معادن

نگهداری

الحاق

الحاق

‌- به‌منظور جبران بخشی از خسارات وارده به شبکه جاده‌ای حمل‌ونقل ناشی از بهره‌برداری از معادن و فعالیت‌های صنایع معدنی، در قانون بودجه سال 1401، حکم جدیدی به تبصره «۱۱» الحاق شد که در آن شورای معادن استان موظف است 2 درصد از وصولی بهره مالکانه سهم معادن استان‌ها را از طریق اداره کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای همان استان برای نگهداری و بهسازی محورهای جاده‌ای با اولویت جاده‌های مورد استفاده معادن اختصاص دهد.

- در لایحه بودجه سال 1402، موضوع این حکم پیشنهاد نشد، اما مجدداً در فرایند بررسی لایحه، به تبصره «7» قانون بودجه سال 1402 (به‌جای تبصره «۱۱») الحاق شد، که در آن 2 درصد از وصولی بهره مالکانه سهم معادن استان‌ها به 25 درصد از وصولی حقوق دولتی سهم معادن استان‌ها افزایش یافته‌ است. همچنین به‌منظور جلوگیری از تخریب جاده‌های کشور ناشی از اضافه گنجایش حمل تولیدات معدنی، کلیه معادن کشور مکلف شدند با هماهنگی ادارات کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در خروجی واحد تولیدی نسبت به استقرار دفتر صدور بارنامه اقدام کنند. (تخصیص سوخت به ناوگان حمل‌ونقل محصولات واحدهای تولیدی معادن و شن و نمک مشروط به اخذ بارنامه و تأییدیه پیمایش است).

31

«۸»

تأمین یارانه سوخت هواپیماهای باری حامل محصولات کشاورزی (اعتبارات در ردیف‌های متفرقه نیز دیده‌ شده ‌است).

گسترش تجارت بین‌المللی

بدون تغییر

-

- در لایحه بودجه سال 1401، به‌منظور حمایت از توسعه صادرات محصولات کشاورزی به‌ویژه به کشورهای همسایه و اتحادیه اوراسیا، یارانه حمل‌ونقل هوایی از محل ردیف هزینه‌ای شماره ۴۱- ۵۵۰۰۰۰ جدول شماره (۹) تأمین می‌شود. در قانون بودجه سال 1401، این حکم بدون تغییر مصوب می‌شود، اما اعتبار ردیف ۴۱- ۵۵۰۰۰۰ نسبت به لایحه 10 درصد کاهش یافت. موضوع این حکم در لایحه و قانون بودجه سال 1402 مجدداً تکرار نشده است.

32

«۱۰»

هزینه‌کرد در امور منجر به کاهش تصادفات و مرگ‌ومیر از محل حق بیمه شخص ثالث

ایمنی

ویرایش

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1401، شرکت‌های بیمه مکلف به واریز 5 هزار میلیارد ریال از اصل حق بیمه شخص ثالث دریافتی به‌حساب درآمد عمومی شدند که وجوه واریزی در امور منجر به کاهش تصادفات و مرگ‌ومیر و ساخت برنامه‌های فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی در جهت کاهش حوادث رانندگی مطابق برنامه عملیاتی آیین‌نامه مدیریت ایمنی حمل‌و‌نقل و سوانح رانندگی مصوب 1400/۱۰/29 هیئت‌وزیران هزینه می‌شود. این منابع در اختیار سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور، فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، سازمان اورژانس کشور، جمعیت هلالاحمر جمهوری اسلامی ایران و سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد. متن این حکم در قانون بودجه سال 1401 بدون تغییر مصوب و تنها تخصیص 250 میلیارد ریال از منابع این بند به سازمان پزشکی قانونی به ادامه حکم الحاق شد.

- در لایحه بودجه سال 1402، اعتبار موضوع این حکم به 6 هزار میلیارد ریال افزایش یافته و محل مصرف اعتبارات و لیست دستگاه‌های دریافت‌کننده اعتبارات این بند مشخص نشده، بلکه تهیه و تصویب آیین‌نامه اجرایی این بند مشتمل بر برنامه عملیاتی و دستگاه‌های ذی‌ربط پیشنهاد شده ‌است. با توجه به اعتبارات جدول 7-1، سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و سازمان پزشکی قانونی از مجموعه دستگاه‌های دریافت‌کننده اعتبارات این بند در لایحه سال 1402 نسبت به قانون‌‌ بودجه سال 1401 حذف شدند. در قانون بودجه سال 1402، مجدداً محل مصرف و دستگاه‌های مشمول اعتبارات این حکم مطابق قانون‌‌ بودجه سال 1401 تعیین و موضوع تهیه و تصویب آیین‌نامه حذف شد.

32

«۱۰»

تأمین کسری اعتبارات دیه محکومان معسر ناشی از تصادفات از محل صندوق تأمین خسارت بدنی

کاهش پیامد حوادث جاده‌ای

بدون تغییر

ویرایش

- جهت تأمین کسری اعتبارات دیه محکومان معسر جرائم غیرعمدی ناشی از تصادفات، در جزء «۱» بند «ﻫ» لایحه بودجه سال 1401، وزیر دادگستری مجاز به استفاده از اعتبارات صندوق تأمین خسارت‌های بدنی (منابع درآمدی بندهای «ث» و «ج» ماده (24) قانون بیمه اجباری خسارت وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از و سائل نقلیه) تا سقف 3500 میلیارد ریال گردید. که بدون تغییر در قانون بودجه سال 1401 مصوب شد.

- موضوع این حکم با تعیین سقف 5000 میلیارد ریال عیناً در لایحه بودجه سال 1402 پیشنهاد شد. در فرایند بررسی این لایحه، سقف مجاز پیش‌بینیشده دو برابر شد و 3000 میلیارد ریال از این اعتبار بهمنظور کمک به آزادی زندانیان جرائم غیرعمد و کاهش آسیب‌های اجتماعی مترتب بر خانواده آنها اختصاص داده شد.

تأمین دیه زندانیان حوادث رانندگی غیرعمد از محل صندوق تأمین خسارت‌های بدنی

کاهش پیامد حوادث جاده‌ای

بدون تغییر

بدون تغییر

- در لایحه بودجه سال 1401، صندوق تأمین خسارت‌های بدنی مکلف شد دیه زندانیان حوادث رانندگی غیرعمد را که به‌دلیل هرگونه محدودیت سقف تعهدات شرکت‌های بیمه و صندوق مذکور در زندان به سر می‌برند و قبل از لازم‌الاجرا شدن قانون بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل‌نقلیه، زندانی‌شده‌اند، تأمین کند. در قانون بودجه سال 1401، موضوع این حکم بدون تغییر تصویب شد.

- در لایحه و قانون بودجه سال 1402 نیز به همین ترتیب مطرح و مصوب شد.

33

«۱۰»

کاهش حوادث جاده‌ای و پیامدهای آن از محل 5 درصد افزایش جرائم رانندگی (اعتبارات در ردیف‌های متفرقه نیز دیده‌ شده ‌است).

ایمنی و کاهش پیامد حوادث جاده‌ای

ویرایش

-

- در لایحه بودجه سال 1401، پیشنهاد شد تعرفه‌ جرائم رانندگی 5 درصد افزایش یابد. اعتبار تأمین شده از این محل در ردیف 76-530000 جدول شماره 9 لایحه، 5 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شد که 1500 میلیارد ریال آن به سازمان بهزیستی، 1500 میلیارد ریال به وزارت راه و شهرسازی، 1000 میلیارد ریال به جمعیت هلال‌احمر و 1000 میلیارد یال آن به پزشکی قانون اختصاص می‌یابد. محل مصرف این اعتبارات در هریک از دستگاه‌های ذی‌ربط در متن حکم مشخص شده ‌است. در قانون بودجه سال 1401، متن حکم عیناً تصویب می‌شود، با این تفاوت که عبارت‌های «علاوه‌بر جریمه‌های مندرج در قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب 1389/12/8» و «ایمن‌سازی و حذف نقاط حادثه‌خیز در تقاطع‌ها و راه‌های روستایی و شهری و جاده‌ای» در جهت شفافیت بیشتر اضافه شده ‌است. در جدول شماره 9 قانون بودجه سال 1401، اعتبار پیش‌بینی‌شده برای این بند (ردیف 75-530000) همانند سایر ردیف‌های جدول متفرقه مشمول 10 درصد کاهش شده ‌است. بنابراین کل اعتبار این بند 4500 میلیارد ریال پیش‌بینی شده ‌است.

- در لایحه و قانون بودجه سال 1402 این حکم در ماده‌واحده مطرح نشده، اما در جدول شماره 9 لایحه و قانون اعتبار 5 هزار میلیارد ریال اعتبار موضوع این بند با همان دستگاه‌های مشمول پیش‌بینی‌ شده ‌است.

34

«۱۰»

ارسال پیامک تخلفات رانندگی از محل قبوض تلفن همراه مالکان وسیله نقلیه

ایمنی

بدون تغییر

ویرایش

- ارسال پیامک تخلفات و جرائم رانندگی براساس اعلام پلیس راهنمایی و رانندگی فرماندهی انتظامی به ملکان خودروها و تکلیف اپراتورهای تلفن همراه به دریافت هزینه پیامک‌ها از مالکان خودروها از طریق قبوض تلفن همراه در لایحه بودجه سال 1401 پیش‌بینی‌شده بود، که بدون تغییر در قانون‌‌ بودجه سال 1401 مصوب شد.

- در لایحه بودجه سال 1402 موضوع تکلیف اپراتورها مبنی‌بر اخذ هزینه پیامک حذف شد و در قانون بودجه سال 1402، به تصویب عبارت «هزینه این پیامک در صورتحساب فرد متخلف منظور می‌گردد» بسنده شد.

35

«۱۰»

اجرای ماده (23) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی

بهبود فرایندها

الحاق

ویرایش

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، خزانه‌داری کل کشور موظف است سهم شهرداری‌های و راهداری‌های کشور از محل ماده (23) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی اصلاحی 1390/03/31 را هر ماه به‌حساب تمرکز وجوه وزارت کشور نزد خزانه‌داری کل کشور واریز کند.

- در لایحه بودجه سال 1402، تکلیف وزارت کشور برای توزیع جرائم وصولی هر استان میان شهرداری‌ها و دهیاری‌های همان استان به ادامه حکم الحاق شده ‌است. در قانون بودجه سال 1402، بخش الحاقی در لایحه حذف شده و خزانه‌داری کل کشور موظف شده است صددرصد سهم شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای را هر ماه به‌حساب تمرکز وجوه وزارت کشور و سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای واریز نماید.

36

«۱۰»

اصلاح و افزایش مسیرهای پروازی

بهبود فرایندها

حذف

-

- در لایحه بودجه سال 1401 پیشنهاد شد به‌منظور افزایش مسیرهای پروازی و تسهیل عبور و مرور پروازهای بین‌المللی از فضای جمهوری اسلامی ایران و افزایش درآمدهای ارزی، مسیرهای پروازی اصلاح و افزایش یابد. همچنین درآمد حاصل از پرواز‌های عبور از شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران گرفته شده و در اختیار 50 درصد وزارت راه و شهرسازی جهت تأمین مالی صندوق حمل ونقل و 50 درصد ستاد کل نیروهای مسلح قرار گیرد. در قانون‌‌ بودجه سال 1401 این حکم تصویب نشد و در لایحه و قانون سال 1402 نیز تکرار نشد.

تأمین منابع صندوق توسعه حمل‌ونقل

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

37

«۱۱»

تأمین مالی صندوق توسعه حمل‌ونقل از محل مولدسازی اموال وزارت راه و شهرسازی

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

ویرایش

-

- در لایحه بودجه سال 1401، به‌منظور توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور و ارتقای سطح بهره‌وری در این بخش، وزارت راه و شهرسازی مجاز به مولد‌سازی اموال منقول و غیرمنقول خود و همچنین تغییر کاربری و فروش زمین‌های مازاد در اختیار تا سقف 100 هزار میلیارد ریال شد که منابع حاصل به‌حساب صندوق توسعه حمل‌ونقل جهت تکمیل، توسعه و نگهداری زیرساخت‌های حمل و نقل، تجهیزات و ناوگان واریز می‌شود. در قانون بودجه سال 1401، متن حکم بدون تغییر و بهانضمام اجازه تهاتر اموال مذکور با طلبکاران طرح‌ها تصویب می‌شود.

- در لایحه و قانون سال 1402، اجازه استفاده از منابع مولدسازی وزارت راه و شهرسازی به نفع صندوق توسعه حمل‌ونقل پیش‌بینی نشد.

استفاده از منابع مولدسازی اموال وزارت راه و شهرسازی برای احداث راه عشایری

محرومیت‌زدایی

الحاق

-

- در لایحه بودجه سال 1401، اجازه مولد‌‌سازی به وزارت راه و شهرسازی برای تأمین منابع صندوق توسعه حمل‌ونقل داده شد، که در فرایند تصویب آن، هزار میلیارد ریال از منابع این بند نیز به احداث راه عشایر اختصاص یافت. در لایحه و قانون سال 1402، استفاده از این منابع برای راه عشایری پیش‌بینی نشد.

38

«۱۱»

نصب دوربین‌های پایش (کنترل) سرعت و تشخیص الکترونیک تخلفات

ایمنی

الحاق

بدون تغییر

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1401، وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌های با جمعیت پنجاه‌هزار نفر به بالا مکلف شدند با همکاری فرماندهی انتظامی نسبت به نصب دوربین‌های پایش (کنترل) سرعت و تشخیص الکترونیک تخلفات از محل سرمایه‌گذاری بخش‌های غیردولتی و بازپرداخت اصل و سود سالیانه از محل درآمدها اقدام کنند. همچنین باید درآمد حاصل از ثبت تخلفات را به حساب‌های مقرر در قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی واریز شود تا به نسبت‌های تعیین شده توزیع گردد.

- در لایحه سال 1402 مجدداً موضوع این حکم پیشنهاد و بدون تغییر مصوب شد.

39

«۱۱»

زمینه‌سازی برای اخذ الکترونیکی عوارض شبکه آزادراهی

بهبود فرایندها

ویرایش

بدون تغییر

- در لایحه بودجه سال 1401، وزارت راه و شهرسازی تا پایان خردادماه سال 1401 مکلف به عملیاتی کردن اخذ عوارض جاده‌ای در کلیه آزادراه‌ها به‌صورت الکترونیکی شد. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران نیز به‌منظور حمایت از الکترونیکی کردن آزادراه‌های کشور موظف به اخذ مفاصاحساب بدهی‌های ناشی از عوارض آزادراهی از متقاضیان تعویض پلاک خودرو شد. همچنین پیشنهاد شد عوارض مصوب در شبکه آزادراهی پس از عدم پرداخت در زمان مقرر، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل بیستدرصد (20%) عوارض مصوب در آزادراه مربوطه شوند و در صورت تأخیر بیش از یک ماه در پرداخت، علاوه‌بر اصل عوارض و جریمه مذکور، مشمول جریمه‌ای معادل دو درصد (2 %) مجموع نرخ عوارض مصوب و جریمه بیست‌درصدی (20%)، به‌ازای هر ماه تأخیر شوند. موضوع جریمه دیرکرد بهدلیل تحمیل مبالغ‌‌ قابل‌توجهی به شاغلین صنایع در خارج شهرها در قانون بودجه سال 1401 تصویب نشد، اما موضوع پرداخت الکترونیکی عوارض شبکه آزادراهی با برخی اصلاحات در بند «ی» تبصره «18» (به‌جای تبصره «۶») در قانون بودجه سال 1401 مصوب شد. اصلاحات به این ترتیب انجام شد که مفاصاحساب بدهی‌های ناشی از عوارض آزادراهی علاوه‌بر متقاضیان تعویض پلاک خودرو، از متقاضیان خدمات بیمه شخص ثالث نیز اخذ شود. همچنین راه و شهرسازی مکلف شد در تعیین نرخ عوارض جاده‌ای به‌صورت پلکانی به‌نحوی عمل کند که حقوق کاربرانی که به‌موقع نسبت به پرداخت عوارض اقدام می‌کنند، رعایت شود.

- موضوع این حکم در تبصره «11» لایحه سال 1402 مشابه قانون بودجه سال 1401 مطرح شد. با این تفاوت که در آن وزارت راه و شهرسازی علاوه‌بر آزادراه‌های اجازه اخذ عوارض از کلیه بزرگراره‌ها را دریافت کرد و محدودیت زمانی تکلیف الکترونیکی کردن عوارض آزادراهی برداشته شد. حکم در قانون بودجه سال 1402 بدون تغییر مصوب شد.

40

«۱۱»

اعطای مجوز جابه‌جایی اعتبارات ابلاغی بین طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

بهبود فرایندها

-

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1402، دستگاه‌های اجرایی دارای طرح تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در حوزه وزارت راه و شهرسازی مجازند 10 درصد از کل تخصیص اعتبارات ابلاغی ازسوی سازمان برنامه‌وبودجه کشور را تا سقف اعتبار هریک از طرح‌های ذیل ردیف آن دستگاه ملی با اجازه بالاترین مقام اجرایی جابه‌جا کنند.

41

«۱۴»

تخصیص یارانه به راه‌های روستایی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

محرومیت‌زدایی

الحاق

-

- موضوع اختصاص 36 هزار میلیارد ریال یارانه برای راه‌های روستایی و تجهیزات و ماشین‌آلات از طریق وزارت راه و شهرسازی در جزء «2»، ردیف 25، تحت عنوان محرومیت‌زدایی (جدول 4-24) به قانون‌‌ بودجه سال 1401 الحاق شد. از این مبلغ 12 هزار میلیارد از طریق سازمان امور عشایر به راه‌های عشایری و ماشین‌آلات راه‌سازی اختصاص داده‌ می‌شود. در لایحه و قانون بودجه سال 1402، اعتبارات یاد شده از محل قانون هدفمند کردن یارانه‌ها پیشنهاد و تصویب نشده است.

42

«۱۴»

حمایت از حمل‌ونقل ریلی‌‌ برون‌شهری و حومه‌ای از محل هدفمندسازی یارانه‌ها

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

الحاق

-

- در ردیف «33»، تحت عنوان متفرقه در جدول تبصره «۱۴»، تخصیص 5 هزار میلیارد ریال برای حمایت از حمل ونقل ریلی‌‌ برون‌شهری و حومه‌ای به قانون‌‌ بودجه سال 1401 الحاق شد. در لایحه و قانون بودجه سال1402، اعتبارات یاد شده از محل قانون هدفمند کردن یارانه‌ها پیشنهاد و تصویب نشده است.

 

43

«۱۴»

تأمین و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل شهری از محل عوارض شهرداری‌ها

تأمین ناوگان

-

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1402، موضوع استفاده از 25 درصد عوارض شهرداری‌ها و دهیاری‌ها از فروش حامل‌های انرژی موضوع ‌بند «الف» ماده (26) قانون مالیات بر ارزش‌افزوده و پرداختی‌های تبصره «۱۴» ماده‌واحده بودجه سال 1402، جهت تأمین و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل شهری مطرح شد. در فرایند بررسی، تأمین ماشین‌آلات دهیاری‌های سراسر کشور با اولویت مناطق محروم به محل مصرف این حکم در قانون بودجه سال 1402 اضافه شد و وزارت کشور مکلف به ارائه گزارش عملکرد هر سه ماه یکبار به کمیسیون عمران گردید.

44

«۱۴»

تجهیز ناوگان دیزلی‌‌ برون‌شهری به سامانه سپهتن

بهبود فرایندها

-

ویرایش

- در بخش دوم بند «ب» تبصره «۱۴» لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، وزارت راه و شهرسازی با همکاری وزارت نفت و وزارت کشور و پلیس راهور و سایر دستگاه‌های مربوط موظف شد تا پایان سال ۱۴۰2 نسبت به اجرای حداقل 5۰ درصد سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان (سپهتن) برای ناوگان دیزلی برون‌شهری اقدام کند. در فرایند بررسی لایحه بودجه جهت تدقیق موضوع اجرای حداقل 50 درصد سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان (سپهتن) برای ناوگان دیزلی حمل بار‌‌ برون‌شهری و 100 درصد ناوگان اتوبوس‌‌ برون‌شهری مصوب شد.

45

«۱۴»

استفاده از کارت سوخت مختص خودرو

بهبود فرایندها

-

الحاق

- طی حکم الحاقی به قانون بودجه سال 1402، به‌منظور بهبود نظام توزیع بنزین و نفت و گاز در کشور کاهش قاچاق سوخت، وزارت نفت از طریق شرکت تابعه ذی‌ربط مکلف شد تدبیری اتخاذ کند که تا پایان 6 ماه ابتدایی سال، حداقل 90 درصد خودروهای بنزینسوز و 95 درصد خودروهای نفت گازسوز صرفاً از کارت‌های سوخت مختص خودرو استفاده کنند.

46

«۱۸»

اعطای تسهیلات برای افزایش تولید، اشتغال، کارآفرینی و رشد اقتصادی

تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

ویرایش

ویرایش

- در لایحه بودجه سال 1401، موضوع تأسیس صندوق پیشرفت و عدالت ایران با 31 صندوق استانی به‌منظور رشد و پیشرفت استان‌های کشور از طریق ارتقای بهره‌وری و توسعه سرمایه‌گذاری‌ها، تکمیل واحدهای نیمه‌تمام و ظرفیت‌های خالی بنگاه‌های تولیدی بر پایه آمایش سرزمین و همچنین حمایت از طرح (پروژه)‌های دانش‌بنیان و پیشران و بسط و عدالت سرزمینی پیشنهاد شد. در قانون بودجه سال 1401، محل تأمین منابع این حکم برخلاف لایحه به‌طور دقیق و موردی تعیین شد. همچنین موضوع سپرده‌گذاری در بانک‌ها با اولویت بانک‌های توسعه‌ای و تخصصی و صندوق کارآفرینی امید جایگزین تأسیس صندوق پیشرفت و عدالت ایران شد. اعتبار در نظر گرفته شده برای این حکم از ردیف‌ 97-550000 اعتبارات متفرقه (جدول شماره 9 قانون بودجه) با عنوان تأمین الزامات تحقق رشد شاخص‌های اقتصادی از 850 هزار میلیارد ریال به 370 هزار میلیارد ریال کاهش یافت و ردیف اعتباری 148-550000 (اجرای قانون جهش تولید مسکن) با مبلغ 270 هزار میلیارد ریال به جدول اعتبارات ردیف‌های متفرقه برای تأمین منابع این حکم اضافه شد. 5 مورد محل مصرف اعتبارات با تعیین سقف و حدود اعتبارات اختصاصی تعریف شد. مرجع تصویب و نظارت طرح‌های موضوع این حکم از شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان در لایحه به هیئت امنای حساب (جزء «9»، بند «الف»، تبصره «18») در قانون بودجه تغییر یافته‌ است. وزارت راه و شهرسازی برای هفت شرکت حمل‌ونقلی تابعه در سال 1401، برنامه‌های پیشنهادی برای دریافت حدود 26 هزار میلیارد ریال از منابع موضوع این حکم معرفی کرد.

- در لایحه بودجه سال 1402، منابع مالی، مصارف و سازوکار اجرایی حکم به‌طور شفاف‌تر نسبت به قانون‌‌ بودجه سال 1401 پیشنهاد شد، اما همچنان دستگاه‌های اجرایی بهره‌مند از منابع این حکم تعیین نشدند. موضوعات محل مصرف اعتبارات این حکم به احیای واحدهای تولیدی راکد، بازسازی و نوسازی واحدهای تولیدی موجود، ایجاد اشتغال در مناطق مرزی و... تسری پیدا کرد. در لایحه بودجه سال 1402 موضوع صندوق پیشرفت و عدالت مجدداً مطرح شد، به‌طوری‌که منابع مالی موضوع این حکم یا با عاملیت صندوق در سطح ملی و استانی و یا عقد قرارداد سپرده‌گذاری صندوق مزبور با سایر مؤسسات عامل قابل اقدام است. اساسنامه صندوق مزبور بدون ایجاد ساختار جدید از طریق اصلاح اساسنامه صندوق کارآفرینی امید تهیه و تصویب می‌شود. در فرایند بررسی قانون بودجه سال 1402، حساب ملی و حساب‌های استانی پیشرفت و عدالت جایگزین صندوق شد و ردیف منابع مالی جدید و مصارف جدید اضافه شد. همچنین بند جدیدی تحت عنوان سازوکار نظارت به حکم الحاق شد که شامل نظارت میدانی اجرای حکم، گزارش‌های ماهیانه عملکرد، پرداخت و نحوه هزینه‌کرد منابع حکم توسط دستگاه‌های مختلف است.

مأخذ: همان.

 

5. تغییرات به تفکیک موضوع

 

در بخش‌های قبل تغییرات ارقام و احکام مرتبط به بخش حمل‌ونقل در قانون بودجه نسبت لایحه شناسایی و بررسی شد. در این بخش تغییرات قانون نسبت به لایحه از منظر موضوعات مهم بخش حمل‌ونقل‌‌ ازجمله تنظیم سهم زیربخش‌های حمل‌ونقل، تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای، ارتقای بهره‌وری، ایمنی و حمل‌ونقل بین‌الملل و لجستیک مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

5-1. تنظیم سهم زیربخش‌های حمل‌ونقل

سهم اعتبارات مصوب برای طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در هریک از زیربخش‌های حمل‌ونقل در سال‌های 1400، 1401 و 1402 در شکل 4 ارائه شده ‌است. این اعتبارات جمع منابع عمومی دولت، هزینه‌های سرمایه‌ای و منابع داخلی شرکت‌های دولتی مربوطه برای تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در هریک از زیربخش‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی است.[2]

 

شکل 4. سهم زیربخش‌های حمل‌ونقل از کل اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه بخش حمل‌ونقل[3]

مأخذ: همان.

 

 

 

همان‌طور که در شکل 4 مشاهده می‌شود، متوسط سهم اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای حمل‌ونقل (از منابع عمومی دولت و شرکت‌های دولتی) در سال‌های 1400، 1401 و 1402 تقریباً به نسبت 41 درصد جاده‌ای، 25 درصد ریلی، 18 درصد دریایی و 16 درصد هوایی تقسیم‌بندی می‌شوند، اما اعتبارات جدیدی که برای تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای حمل‌ونقل در مجلس مصوب می‌شود، از توزیع متفاوتی پیروی می‌کند. شکل 5 سهم هریک از زیربخش‌های حمل‌ونقل از اعتبارات افزایش یافته قانون سال 1401 و 1402 نسبت به لایحه آن سال‌ها را نشان‌می‌دهد. با توجه به عدم افزایش منابع داخلی شرکت‌های دولتی در سال 1401 و عدم ارائه پیوست سه قانون بودجه در سال 1402 تنها اعتبارات افزایش یافته از محل منابع عمومی دولت در شکل 5 آورده‌ شده ‌است.

 

شکل 5. سهم زیربخش‌های حمل‌ونقل از اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای افزایش یافته نسبت به لایحه[4]

 

مأخذ: همان.

 

مقایسه شکل‌های 4 و 5 نشان‌ می‌دهد با وجود اینکه حمل‌ونقل جاده‌ای در لایحه دولت نیز بیشترین سهم (حدود 41 درصد) از اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل را تشکیل ‌داده، 82 درصد افزایش اعتباری که برای حمل‌ونقل در مجلس مصوب می‌شود نیز بر طرح‌های حمل‌ونقل جاده‌ای متمرکز‌ شده  و تنها حدود 14 درصد از این افزایش اعتبار به حمل‌ونقل ریلی تعلق گرفته است. به‌نظر می‌رسد افزایش اعتبار طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بدون نگاه کلان و جهت‌دهی به بودجه عمومی کشور بوده و تصویب افزایش اعتبار طرح‌های حمل‌ونقلی تنها با توجه به نیاز حوزه انتخابیه نمایندگان و بهصورت منفک از سایر طرحهای توسعه‌ای انجام ‌می‌شود. چراکه در بند «۱» سیاست‌های کلی بخش حمل‌ونقل [5] به تنظیم سهم هریک از زیربخش‌های حمل‌ونقل با اولویت دادن به حمل‌ونقل ریلی راهبری می‌کند. این امر نشان از گسستگی بودجه‌ریزی بخش حمل‌ونقل با برنامه‌های بلندمدت و میان مدت کشور دارد.

5-2. تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای

بررسی احکام ماده‌واحده در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402 نشان‌ می‌دهد بخش عمده‌ای از احکام به تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای می‌پردازد. بخشی از این احکام بدون تعیین و تخصیص منابع مالی، بر بهبود فرایندها و تسهیل قوانین اشاره دارند تا اعتبارات طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای با چالش کمتری تأمین شود. ازجمله:

  • اعطای مجوز جابه‌جایی اعتبارات ابلاغی بین طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای (الحاق به لایحه).
  • تسریع در تأمین اعتبار طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای برای مناطق سردسیر.
  • طراحی و پیشنهاد روش‌های تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای (الحاق به لایحه).
  • واگذاری طرح‌های نیمه تمام بابت رد دیون دستگاه‌های اجرایی.
  • معافیت مالیات و عوارض نقل‌وانتقال دارایی به / از صندوق‌های سرمایه‌گذاری طرح (الحاق به لایحه).
  • ثبت اطلاعات طرح‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های دولتی (الحاق به لایحه).

همان‌طور که مشاهده می‌شود، 5 مورد از 7 حکم ناظر بر بهبود فرایند تأمین اعتبار طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای، در فرایند تصویب لایحه الحاق شده‌اند.

بخش عمده‌ای از احکام مرتبط به حمل‌ونقل در ماده‌واحده قانون‌‌ بودجه سال‌های1401 و 1402 به تعیین محل تأمین و محل مصرف اعتبارات می‌پردازد. شکل 6 مجموعه منابع و مصارف تعیین شده در قانون بودجه برای تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل را نشان ‌می‌دهد. محل تأمین منابع در کادرهای آبی رنگ ارائه شده ‌است. در این کادرها، منابعی که تأمین آنها برای تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای تکلیف‌‌ شده ‌است، در کادر با خط ممتد و منابعی که مجاز به مصرف برای تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای هستند، در کادر خط چین ارائه ‌شده‌اند. منابع با پیکان به محل مصرف تعیین شده در احکام متصل شده‌اند. پیکان‌های ممتد نشان‌دهنده احکام پیشنهادی لایحه دولت و پیکان‌های خط‌چین قرمز نشان‌دهنده احکام پیشنهادی مجلس هستند.

 

شکل 6. تأمین مالی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای به تفکیک منابع در سال‌های 1401 و 1402

 

مأخذ: همان.

 

طبق اساسنامه صندوق توسعه حمل‌ونقل کشور مصوب 1398/5/6، تشویق، حمایت و مشارکت در تأمین مالی و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در ساخت، توسعه، تجهیز، بهسازی، نوسازی، نگهداری، بهره‌برداری زیرساخت‌های شبکه و ناوگان حمل‌ونقل کشور از موضوعات فعالیت صندوق توسعه حمل‌ونقل است. تأمین مالی صندوق توسعه حمل‌ونقل در بودجه سال 1401 در دستور کار دولت قرار گرفت. بنابراین در لایحه سال 1401 تأمین مالی صندوق توسعه از محل مولدسازی اموال وزارت راه و شهرسازی، افزایش مسیرهای پروازی و سود شرکت‌های دولتی پیش‌بینی شد که در فرایند بررسی لایحه بودجه موضوع افزایش مسیرهای پروازی حذف شد. در مقابل مجوز تأسیس صندوق طرح و استفاده از منابع بازار سرمایه به صندوق توسعه حمل‌ونقل داده شد. در سال 1402 نیز همین منابع برای تأمین اعتبار صندوق مطرح و تصویب شد.

شایان ذکر است، تعیین منابع به‌طور خاص برای طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در حمل‌ونقل ریلی و راه روستایی و عشایری در احکام ماده‌واحده لایحه بودجه پیش‌بینی نشده بود. در فرایند بررسی لایحه بودجه سال 1401، استفاده از هدفمندسازی یارانه‌ها و صندوق توسعه ملی برای تأمین اعتبار طرح‌های حمل‌ونقل ریلی به قانون بودجه الحاق شد. همچنین، چهار محل شامل هدفمندسازی یارانه‌ها، مولدسازی اموال وزارت راه و شهرسازی، انتشار اوراق مالی و واگذاری سهام شرکت‌های دولتی برای تأمین منابع راه‌های روستایی و عشایری به قانون‌‌ بودجه سال 1401 الحاق شد. عموماً نوع منابع تصویب شده برای راه روستایی و عشایری نام عینی بالایی دارند. بنابراین در پایان سال میزان تخصیص اعتبار به این موضوعات اندک است. در لایحه بودجه سال 1402، منابعی برای راه روستایی و عشایری پیشنهاد نشد و در فرایند بررسی مجدداً مجوز انتشار اوراق مالی برای این موضوع به احکام ماده‌واحده الحاق شد. همچنین در سال 1402، 2500 میلیارد ریال اعتبار برای توسعه و تکمیل راه‌های روستایی به ردیف‌های متفرقه 1402 الحاق و تصویب شد.

 

5-3. حمل‌ونقل بین‌الملل و لجستیک

موضوع ارتقای عملکرد ترانزیت زمینی، توسعه حمل‌ونقل بین‌الملل و تأسیس مراکز لجستیک در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه و در احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مطرح شده ‌است. بنابراین، انتظار می‌رود تکالیفی جهت اجرای برنامه‌های توسعه و زمینه‌‌سازی برای ارتقای حمل‌ونقل بین‌الملل و لجستیک در قوانین بودجه سنواتی تعریف شود.

در این رابطه، در لایحه بودجه سال 1401 تنها دو حکم توسط دولت پیشنهاد شد که از میان آن، موضوع اصلاح و افزایش مسیرهای پروازی به تصویب مجلس نرسید و فقط موضوع تأمین یارانه سوخت هواپیماهای باری حامل محصولات کشاورزی مصوب شد. در لایحه سال 1402 نیز هیچ حکمی توسط دولت در رابطه با حمل‌ونقل بین‌الملل و لجستیک پیشنهاد نشد. دو حکم تأمین زیرساخت لجستیکی برنامه تجارت کشور-کالایی و الزام گمرک به تجهیز گمرکات استان‌های مرزی به دستگاه بازرسی پرتونگاری[5] به‌ترتیب در سال‌های 1401 و 1402 توسط مجلس به لایحه بودجه الحاق شد. با وجود اهمیت موضوع در وضعیت فعلی حمل‌ونقل و اقتصاد کشور، تدوین قوانین جامع و با جزئیات اجرایی بیشتر در این موضوع و پیگیری اجرای آن در سال‌های آینده ضرورت می‌یابد.

 

5-4. ایمنی

برخلاف موضوع حمل‌ونقل بین‌الملل و لجستیک، موضوع ایمنی در لایحه دولت و مجلس مورد توجه بوده است. در لایحه دولت در سال 1401، سه حکم به‌منظور تأمین اعتبار برای پیشگیری از تصادفات جاده‌ای و کاهش عواقب آن پیشنهاد شد که به تصویب مجلس رسید. همچنین یک حکم جهت تسهیل فرایندها و سیاستگذاری برای پیشگیری از تصادفات پیشنهاد شد که به ‌انضمام دو حکم الحاقی در مجلس (مشخص شده با مربع‌های پررنگ) مصوب شد (شکل 7). در سال 1402 احکام مرتبط با ایمنی همانند قانون سال  1401 مطرح و تصویب شدند.

 

 

شکل۷. احکام مرتبط به ایمنی حمل‌ونقل در قانون بودجه سال‌های 1401 و 1402

(مربع‌های پررنگ بیانگر احکام الحاقی در مجلس)

مأخذ: همان.

 

در بخش اعتبارات نیز در سال 1402، اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای برنامه ترمیم، بهسازی و ایمن‌سازی راه‌ها، 72/6 درصد افزایش یافت که بخش عمده آن (معادل 8/7 هزار میلیارد ریال) مربوط به اصلاح نقاط حادثه‌خیز و ایمن‌سازی است. از طرفی جدول 9 لایحه بودجه سال 1402، 10هزار میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح‌های آیین‌نامه مدیریت ایمنی حمل‌ونقل و سوانح رانندگی پیش‌بینی‌شده بود که در فرایند تصویب در مجلس، به 5 هزار میلیارد ریال کاهش‌ یافته ‌است.

 

5-5. بهره‌وری

در قوانین بودجه، ارتقای بهره‌وری بخش حمل‌ونقل عموماً از مسیر تأمین زیرساخت مانند نوسازی یا توسعه ناوگان حمل‌ونقل پیگیری می‌شود و به بهبود بهره‌وری از طریق تنظیم‌گری فعالیت‌ها و ساختارهای اداری پرداخته نمی‌شود. در احکام بودجه سال‌های 1401 و 1402 علاوه‌بر جایگزینی ناوگان فرسوده، موضوع مصرف بهینه سوخت از طریق احکام زیر مطرح‌‌ شده ‌است که بیشتر از منظر مبارزه با قاچاق سوخت مورد توجه قرار گرفته‌اند.

  • ارائه پیشنهاد طرح سرمایه‌گذاری در جهت بهینه‌سازی مصرف سوخت.
  • تسهیل تأمین مالی و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت.
  • استفاده از کارت سوخت مختص خودرو.
  • تجهیز ناوگان دیزلی‌ برون‌شهری به سامانه سپهتن.

درحالی‌که ارتقای بهره‌وری در بخش حمل‌ونقل را نباید محدود به کاهش آلودگی و کاهش مصرف سوخت کرد. بهبود بهره‌وری در حمل‌ونقل به‌طور مستقیم بر قیمت تمام شده‌ کالا در کشور تأثیرگذار است. بنابراین جای خالی احکامی که به تنظیم روابط بین دستگاه‌های اجرایی بخش حمل‌ونقل، استفاده از اشتراک‌گذاری اطلاعات برای کاهش سفرهای خالی ناوگان و زمینه‌سازی برای شکل‌گیری ساختار شرکت مالکی و فعالیت شرکت‌های بزرگ مقیاس بپردازد احساس می‌شود.

۶. جمع‌بندی و پیشنهاد

با تقدیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی فرایند بررسی، اصلاح و تصویب آن آغاز می‌شود. طی این فرایند، لایحه بودجه دولت در کمیسیون‌های تخصصی و سپس در کمیسیون تلفیق بودجه و صحن علنی مجلس بررسی شده و در آن تغییراتی اعمال می‌شود. گزارش حاضر به شناسایی و تحلیل تغییراتی پرداخته است که توسط مجلس شورای اسلامی طی فرایند تصویب لایحه بودجه در سال‌های 1401 و 1402 در ارقام و احکام مرتبط با بخش حمل‌ونقل اعمال شده ‌است. خروجی این بررسی، نشان‌دهنده آن دسته از موضوعاتی است که مورد توجه مجلس شورای اسلامی بوده، اما در لایحه بودجه سالیانه پیش‌بینی نشده بود. همچنین، نتایج این پژوهش می‌تواند برای ارزیابی تأثیر تصویب دو مرحله‌ای لایحه بودجه سالیانه کل کشور، موضوع قانون اصلاح مواد (180) و (182) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1401/10/28، در بودجه‌ریزی بخش حمل‌ونقل مورد استفاده قرار گیرد.

شناسایی و بررسی تغییرات قانون بودجه در سال‌های 1401 و 1402 نسبت به لایحه دولت در این سال‌ها نشان‌ می‌دهد در فرایند تصویب بودجه، اعتبارات تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل از محل منابع عمومی (پیوست 1) بیش از سایر بخش‌ها دستخوش تغییر قرار می‌گیرد؛ به‌طوری‌که در سال‌های 1401 و 1402 این اعتبارات به‌طور متوسط حدود 17 درصد توسط مجلس افزایش داده شد. علاوه‌بر اصلاح ارقام اعتبارات، الحاق طرح‌های جدید، تغییر عنوان طرح‌ها و اصلاح احکام ماده‌واحده نیز در فرایند تصویب لایحه در مجلس صورت‌ می‌گیرد. اهم تغییرات در طرح‌های پیوست یک و احکام ماده‌واحده بودجه به‌شرح زیر است.

  1. ماده‌واحده: در سال‌های 1401 و 1402 به‌ترتیب 43 و 33 موضوع مرتبط به بخش حمل‌ونقل در احکام ماده‌واحده مصوب شد که 60 درصد آن در سال 1401 و 30 درصد آن در سال 1402 احکام الحاقی توسط مجلس شورای اسلامی هستند. در سال‌های مختلف رویکردهای متفاوتی در بررسی لایحه بودجه دنبال شده ‌است. به‌طوری‌که در سال 1401، حمل‌ونقل ریلی، راه‌های روستایی و عشایری و تأمین مالی طرح‌های عمرانی بخش عمده احکام الحاقی را تشکیل دادند و در سال 1402، بهینه‌سازی مصرف سوخت، تأمین و واردات ناوگان و بهبود فرایندها مورد توجه بودند.
  2. اعتبارات طرح‌ها: در سال 1401، اعتبارات همه‌ 349 طرح پیشنهادی در لایحه دستخوش تغییر (افزایش و کاهش) قرار گرفت. 40/5 هزار میلیارد ریال اعتبار افزایش یافته در این سال به 155 طرح تعلق گرفت. در سال 1402 نیز 111 طرح مشمول تغییر (افزایش) اعتبار شدند و 43/8 هزار میلیارد ریال اضافه اعتبار به آنها تعلق گرفت. بیش از 80 درصد از اضافه اعتبار مصوب شده به طرح‌های حمل‌ونقل جاده‌ای تعلق دارد. طرح «مشارکت در احداث آزاد راه تهران کرج (ادامه اتوبان همت) و کنار گذر شمالی کرج» با 2878 میلیارد ریال افزایش در سال 1401 و طرح «بهسازی راه اصلی کرج چالوس، ری ورامین و محور مرزنآباد- کلاردشت» با 2 هزار میلیارد ریال افزایش در سال 1402، بیشترین تغییر نسبت به لایحه را دارند. طرح‌های حمل‌ونقل ریلی حدود 14 درصد از افزایش اعتبارات مصوب مجلس در بخش حمل‌ونقل را تشکیل می‌دهند. در سال 1401 بیش از نیمی از افزایش اعتبار توسعه حمل‌ونقل ریلی بر طرح‌های استان همدان و در سال 1402، نزدیک به 45 درصد بر طرح‌های استان اردبیل متمرکز است.
  3. تعداد طرح‌ها: در سال 1401، 350 طرح حمل‌ونقلی در لایحه دولت پیش‌بینی شد. در فرایند بررسی لایحه در مجلس، یک طرح حذف و 28 طرح (18 طرح حمل‌ونقل جاده‌ای، 4 طرح هوایی، 2 طرح ریلی، 2 طرح هواشناسی و 2 طرح حمل‌ونقل شهری) به مجموعه طرح‌های پیوست یک الحاق شد. طرح «احداث فرودگاه آباده» با 1000 میلیارد ریال و طرح «احداث راه همدان گلتپه علیصدر» با 960 میلیارد ریال بیشترین اعتبار در بین طرح‌های الحاق شده در سال 1401 را دارند. در پایان سال، همه‌ 378 طرح مصوب سال 1401، در لایحه سال 1402 تکرار شدند، به‌جز یک طرح که احتمالاً به اتمام رسیده است. همچنین در لایحه سال 1402 دولت با الحاق 10 طرح جدید (9 طرح حمل‌ونقل جاده‌ای و یک طرح ریلی)، 388 طرح تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای برای بخش حمل‌ونقل پیشنهاد داد که بدون الحاق و حذف طرحی در مجلس مصوب شد. روند ادامه‌دار الحاق سالانه‌ی طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای توسط دولت و مجلس، منجر به انباشت طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در بخش حمل‌ونقل‌ شده ‌است.
  4. عنوان طرح‌ها: در سال 1401، عنوان 36 طرح و در سال 1402، عنوان 19 طرح تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای در بخش حمل‌ونقل در قانون نسبت به لایحه تغییر یافت. در سال 1401، تغییر عنوان 25 طرح از 254 طرح توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای موجب افزایش طول 35 کیلومتر آزادراه و 384 کیلومتر تبدیل راه ‌اصلی به بزرگراه شد. در سال 1402 نیز تغییر عنوان 13 طرح از 287 طرح پیشنهادی لایحه، موجب افزایش طول 70 کیلومتر بزرگراه و 15 کیلومتر تبدیل راه اصلی به بزرگراه شد. در سال 1401، اضافه‌شدن «پارس‌آباد» به ردیف 1303015001، طول طرح راه‌آهن میانه-اردبیل را 250 کیلومتر افزایش داد.
  5. درخصوص اضافه کردن تعداد طرح‌های حمل‌ونقلی دارای ردیف بودجه یا تغییر در عنوان آنها باید به این نکته توجه داشت که در حال حاضر متوسط سن طرح‌های حمل‌ونقلی موجود در پیوست یک قانون بودجه سال 1402 برابر با 14/5 سال است. با فرض‌های بسیار خوش‌بینانه‌ای‌‌ ازجمله به‌هنگام بودن برآورد اعتبارات مورد نیاز برای اتمام طرح‌ها در قانون بودجه سال 1402، تخصیص صددرصد اعتبارات مصوب پروژه‌ها در سال‌های آینده (در 10سال گذشته به‌طور میانگین 70 درصد اعتبارات مصوب طرح‌ها تخصیص داده ‌شده‌ است [6]) و رشد اعتبارات پیش‌بینی‌شده این بخش در قوانین بودجه سالیانه متناسب با تورم سالیانه هزینه‌های اجرای طرح‌ها، آنگاه اتمام طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای بخش حمل‌ونقل دست‌کم به 16/5 سال زمان نیاز خواهد داشت. هرچند، برآوردهای به‌هنگام شده و واقع‌بینانه از اعتبارات مورد نیاز برای اتمام طرح‌های این بخش در قانون بودجه، نشان‌ می‌دهد با روند موجود، اتمام همه این طرح‌ها بیش از 30 سال زمان نیاز دارد. این درحالی است که در پیوست یک قانون بودجه سال 1402، دورترین سال اتمام طرح‌های حمل‌ونقلی سال 1408 ذکر شده ‌است که بسیار گمراه‌کننده است.

با توجه به مجموعه تغییرات و اصلاحات انجام شده در لایحه بودجه سال 1401 و 1402 پیشنهاد می‌شود در فرایند بررسی لایحه در مجلس شورای اسلامی به موارد زیر توجه شود:

  1. طولانی شدن زمان اجرای طرح‌ها، علاوه‌بر ایجاد بدبینی در افکار عمومی نسبت به کارآمدی مدیریت سرمایه‌های ملی در کشور، می‌تواند موجب افزایش هزینه طرح‌ها و از دست رفتن منافع پیش‌بینی‌شده برای آنها شود، به‌نحوی‌که این طرح‌ها توجیه اولیه اقتصادی، مالی و اجتماعی خود را از دست بدهند. در شرایط فعلی که آغاز تا اتمام پروژه‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای موجود بخش حمل‌ونقل بهطور متوسط در حالت خوش‌بینانه حدود 23 سال (به‌طور واقع‌بینانه بیش از 30 سال) به طول می‌انجامد، اضافه نمودن طرح‌های جدید (اعم از اضافه کردن ردیف یا تغییر در عنوان ردیف‌های موجود) در قوانین بودجه سالیانه محل تأمل است و باید توسط دولت و مجلس شورای اسلامی بهجد از آن پرهیز شود. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «طرح‌های نیمه‌تمام بخش حمل‌ونقل؛ چالش‌های روند فعلی بودجه‌ریزی و ارائه مدل بهینه‌سازی» درخصوص این مسئله و راهکارهای حل آن بحث می‌شود.
  2. برای مواجه با انباشت طرح‌های بخش حمل‌ونقل، غربالگری طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای فعلی توسط دولت، امری ضروری است؛ به‌طوری‌که طرح‌های راهبردی کشور شناسایی و اولویت‌بندی شده و منابع بودجه عمومی روی اتمام طرح‌های اولویت‌دار متمرکز شوند. همچنین، نظارت و گزارش‌گیری از وضعیت پیشرفت طرح‌های اولویتدار کشور بهطور شفاف و مستمر توسط مجلس شورای اسلامی انجام شود.
  3. افزایش اعتبارات و تغییر عناوین طرح‌ها در سال‌های 1401 و 1402 روی اولویت‌های خاصی متمرکز نبوده و در هریک از این سال‌ها، طرح‌های تملک‌دارایی‌های سرمایه‌ای استان مشخصی حسب نظر نمایندگان در اولویت قرار گرفته است. اخذ چنین رویکردی توسط مجلس، مانع تمرکز منابع عمومی کشور بر طرح‌های راهبردی و مهم و به ثمر نشستن آنها در موعد مقرر می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود در فرایند بررسی لایحه بودجه، حفظ اولویت و تأمین مالی پایدار طرح‌ها جزء الزامات کمیسیون تلفیق بودجه قرار گیرد.
  4. با توجه به سیاست‌های کلی بخش حمل‌ونقل که به تنظیم سهم زیربخش‌های حمل‌ونقل با اولویت حمل‌ونقل ریلی راهبری می‌کند، نمایندگان مجلس در بررسی و اعطای اعتبارات بیشتر به طرح‌های بخش حمل‌ونقل، به جهت‌دهی که مجموع این افزایش اعتبارات به منابع عمومی دولت می‌دهد توجه کنند و مانع از تمرکز این اعتبارات بر زیربخش حمل‌ونقل جاده‌ای شوند.
  5. موضوعات بهره‌وری به‌خصوص در حمل‌ونقل جاده‌ای و تسهیل و روان‌سازی ترانزیت و لجستیک بینالملل با وجود توصیه سیاست‌های کلی بخش حمل‌ونقل [5] و اهمیت بالای آن در وضعیت فعلی کشور در قوانین بودجه مغفول مانده‌ است. تعیین اهداف یک‌ساله هم‌زمان با پیش‌بینی منابع مورد نیاز برای دستگاه‌های اجرایی جهت پیشبرد این موضوعات پیشنهاد می‌شود.

 

 

 گزیده سیاستی

طی تصویب لایحه بودجه 1401 و 1402 در مجلس، طرح‌های ملی جدیدی به 350 طرح نیمه‌تمام بخش حمل‌ونقل اضافه گردید که شامل الحاق 28 ردیف جدید و توسعه طرح در 55 ردیف موجود است. با توجه به متوسط زمان اجرای حداقل 23 سال برای این طرح‌ها، این رویکرد باید اصلاح شود.

 

  1. لایحه بودجه سال 1401 کل کشور و پیوست‌های آن.
  2. لایحه بودجه سال 1402 کل کشور و پیوست‌های آن.
  3. قانون بودجه سال 1401 کل کشور و پیوست‌های آن.
  4. قانون بودجه سال 1402 کل کشور و پیوست‌های آن.
  5. سیاست‌های‌ کلی‌ بخش‌ «حمل‌ونقل‌»، قابل دسترس از: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=29285، تاریخ دسترسی: 25 دی 1402.
  6. جلالی موسوی، ع.، صدیقی، ع. نظام بررسی لایحه بودجه سال 1402 کل کشور 4. طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، 1402، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 18761.