نوع گزارش : گزارش های راهبردی
نویسنده
کارشناس گروه تامین اجتماعی و رفاه دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
جایگاه رفیع ایثارگران در کشور و تغییر دامنه و نوع خدمات مورد نیاز و تقاضای آنها به تناسب تغییرات نسلی و سنی، بازبینی و اصلاح ساختارهای قانونی و حقوقی حمایت از این قشر را امری ضروری کرده است. در این راستا، یکی از راهکارهای موجود جهت رسیدن به چارچوبی جامع و فراگیر در راستای حمایت از جامعه ایثارگری کشور، رجوع به تجارب سایر کشورها در این زمینه است. بر این اساس، گزارش حاضر نخستین گام از یک پروژه مطالعاتی است که تلاش خواهد کرد با مرور تجارب برخی کشورهای منتخب در این زمینه، تا حد امکان، تصویر کاملی از نحوه خدمات رسانی به بازماندگان جنگی در سطح دنیا را ارائه دهد. در این گزارش تجارب سه کشور ایالات متحده، فرانسه و الجزایر، به نمایندگی از سه قاره مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است. به منظور بررسی مختصات حقوقی و نهادی حمایت از بازماندگان جنگی و خانواده های آنان، نخست نهاد یا نهادهای دولتی متولی خدمات رسانی به کهنه سربازان جنگی و خانواده های آنان در هر کشور شناسایی و معرفی شده و در ادامه تلاش شده است تا با مراجعه به سایت رسمی نهاد متولی و با استناد قرار دادن سایر اسناد و داده های موجود، تصویری از وضعیت خدمات رسانی به این افراد در هر کشور ارائه شود. در بررسی مختصات خدمات رسانی به کهنه سربازان در هر کشور، در حد امکان تلاش شده تا دامنه فراگیر خدمات ارائه شده به این افراد در چهار حوزه اصلی (خدمات معیشتی و مالی، خدمات درمانی و بیمه ای، خدمات فرهنگی و اجتماعی و خدمات رفاهی همچون مسکن و اشتغال) مورد بررسی قرار گیرد.
کلیدواژهها
موضوعات
بیان/شرح مسئله
همه کشورهایی که بهنوعی زمانی را درگیر جنگ بودهاند، برای اینکه بتوانند برای جانباختگان و بازماندگانشان، برنامهها و خدماتی درخور ارائه دهند، قوانین و ساختارهایی را در زمینه رسیدگی به کهنهسربازان و بازماندگان جنگ تعبیه میکنند. این قوانین و ساختارهای حمایتی را در بسیاری از کشورها همچون ایالات متحده آمریکا، فرانسه، چین، ژاپن، الجزایر، هند، کره جنوبی و شمالی، لیبی، کویت، کوبا، شیلی، ویتنام، آلمان و برخی کشورهای دیگر میتوان مورد بررسی قرار داد. یکی از راهکارهای موجود جهت رسیدن به چارچوبی جامع و فراگیر در راستای حمایت از جامعه ایثارگری کشور و اصلاح و بهروزرسانی قوانین و ساختارهای موجود، رجوع به تجارب سایر کشورها و استفاده از مدلهای تقنینی و نهادی بهکار گرفته شده در این کشورهاست. بر این اساس، گزارش حاضر نخستین گزارش از سلسله گزارشهای مطالعه تطبیقی وضعیت خدماترسانی به کهنهسربازان جنگی و خانوادههای آنان در جهان است و تلاش کرده در گام نخست با بررسی تجارب سه کشور ایالات متحده، فرانسه و الجزایر، به نمایندگی از سه قاره مختلف، و با سطوح متفاوت توسعهیافتگی اقتصادی و اجتماعی، تصویری جامع از وضعیت حمایت اجتماعی کهنهسربازان و وابستگان آنها در این سه کشور ارائه دهد.
نقطهنظرات/یافتههای کلیدی
بررسیهای صورت پذیرفته در این گزارش نشان داد که 1. در ایالات متحده آمریکا: بیش از 60 اداره مشغول خدماترسانی به کهنهسربازان و بازماندگان جنگی هستند که عمدتاً زیرمجموعه اداره امور کهنهسربازان آمریکا میباشند. سرشماری سال 2022 در این کشور نشان میدهد که 16.2 میلیون نفر از جمعیت ایالات متحده را کهنهسربازان تشکیل میدهند. خدماترسانی به این گروه جمعیتی گسترده عموماً در پنج حوزه «تسهیلات اشتغال»، «حمایتهای معیشتی و پرداخت مستمری»، «خدمات و تسهیلات مسکن»، «خدمات آموزشی و فرهنگی» و «خدمات بیمه، بهداشت و درمان» تعریف شده است. برایند هزینههای دولت برای تأمین این مجموعه خدمات سبب شده که هزینههای اختصاصیافته برای تأمین اجتماعی کهنهسربازان از سال 1980 تا 2022 حدود چهار برابر افزایش یابد. مهمترین ویژگی برنامههای وزارت امور کهنهسربازان ایالات متحده، جامعیت و دقت در خدماترسانی آنهاست، بهطوریکه جزئیترین و اساسیترین نیازهای کهنهسربازان پیشبینی شده و بر طبق شرایط خاص آنان در دسترس قرار میگیرد؛ 2. در فرانسه: خدماترسانی به این کهنهسربازان جنگی و خانوادههای آنان تا حدودی بر دوش دولت قرار دارد و «اداره ملی کهنهسربازان و قربانیان جنگی» که ذیل وزارت نیروهای مسلح فرانسه قرار گرفته است، متولی اصلی ارائه خدمات به کهنهسربازان است و مجموعهای از خدمات معیشتی، رفاهی، آموزشی و فرهنگی را ارائه میدهد. در کنار دولت، سازمانهای غیردولتی و نهادهای جامعه مدنی نیز نقش قابل ملاحظهای در این رابطه ایفا میکنند. نکته حائز اهمیت این است که اکثر این سازمانها توسط خود کهنهسربازان و بازماندگان جنگی ایجاد شده است که این امر خود میتواند نکته خوبی برای الگوبرداری در سایر کشورها باشد. درواقع بهجای اینکه دولت تصدیگری تمام مسائل بازماندگان جنگ را بهعهده بگیرد، سازمانهای مدنی که نمایندگان واقعی جامعه کهنهسربازان هستند، میتوانند نقش فعالی در حل مسائل و معضلات این قشر ایفا کنند؛ 3. در الجزایر: وزارت «مجاهدین و صاحبان حقوق» الجزایر مسئول اصلی خدماترسانی به کهنهسربازان و خانوادههای آنان در این کشور است و سازوکار حمایت اجتماعی از این قشر در این وزارتخانه شامل مجموعهای از خدمات اجتماعی ازجمله خدمات معیشتی، بازنشستگی، بیمه، درمان و امور آموزشی و فرهنگی را شامل میشود. بیشتر خدماترسانی به کهنهسربازان و خانوادههای آنان در این کشور بر دوش دولت قرار دارد و سازمانهای غیردولتی، با توجه به محدودیتهایی که دولت الجزایر برای فعالیت نهادهای مدنی ایجاد میکند، چندان در این عرصه فعال نیستند.
پیشنهاد راهکارهای تقنینی، نظارتی یا سیاستی
بررسیهای این گزارش نشان میدهد که بین میزان توسعهیافتگی اقتصادی و اجتماعی کشورها و میزان و کیفیت خدمات حمایت اجتماعی ارائه شده به کهنهسربازان جنگی و خانوادههای آنان ارتباط مستقیم وجود دارد. ازسویدیگر در مدلهای موفق ارائه خدمات اجتماعی به کهنهسربازان جنگی، هم دولت و هم نهادهای مدنی وظیفه ارائه خدمات به این اقشار را برعهده میگیرند. بر این اساس این آموزه میتواند در نظام سیاستگذاری و تقنینی ارائه خدمات حمایتی به اقشار ایثارگر در کشور ما، که در آن عمده ارائه خدمات توسط دولت انجام میگیرد، مورد توجه ویژه قرار گیرد.
1-1.ترویج و تحکیم فرهنگ ایثار و شهادت در کشور و تکریم و حمایت از ایثارگران و خانوادههای آنان و سهمی که در امنیت و اقتدار ملی و نظام اسلامی داشته و دارند، همواره در اولویت سیاستهای حمایتی کشور بوده است. شناخت نیازهای واقعی و ارائه خدمات مؤثر به این گروه در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، درمانی و معیشتی، ازجمله سیاستهایی بوده است که غالباً در قوانین مربوط به ایثارگران سعی شده تا به آنها توجه شود. در مقیاس جهانی نیز، یکی از مهمترین وظایفی که دولتها بعد از جنگ جهانی دوم و در قالب تأمین اجتماعی فراگیر شهروندان جامعه بهعهده گرفتند، ارائه خدمات اجتماعی به افراد و خانوادههای افرادی بود که در میدانهای نبرد دفاع از میهن، ایثار و جانفشانی کردهاند[1]. انباشت تجربه و دانش بشری، کشورهای درگیر جنگ را به این نتیجه رسانده است که برای حفظ روحیه شهروندان در زمینه دفاع از میهن و تکریم افرادی که در جنگ شرکت کردهاند، باید خدماتی را به ایثارگران ارائه دهند. چنانچه این کشورها به مسائل و مشکلات ایثارگران و خانوادههایشان رسیدگی نکنند، در صورت بروز جنگ در آینده، از کمکهای مردمی محروم خواهند ماند، زیرا مردم انگیزهای برای دفاع از میهن خود نخواهند داشت. در همین راستا، کشورهای مختلف در دنیا بهویژه آنهایی که تجربه جنگ را داشتهاند، چارچوبهای حقوقی و قانونی لازم جهت حمایت از حقوق بازماندگان جنگی را ایجاد کرده و سازمانهای مشخصی ارائه خدمات به این اقشار را نیز بهعهده دارند. در ایران نیز در راستای حمایت و قدردانی از خانواده جانباختگان و آسیبدیدگان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی تا به امروز قوانین و مقررات متعددی به تصویب رسیده و سازمان یکپارچهای همچون بنیاد شهید و امور ایثارگران وظیفه اجرا و پیگیری این قوانین را برعهده گرفته است.
1-2.بااینوجود، جایگاه رفیع این قشر در کشور ازیکسو و تغییر دامنه و نوع خدمات مورد نیاز و تقاضای آنها به تناسب تغییرات نسلی و سنی در این قشر، بازبینی و اصلاح ساختارهای قانونی و حقوقی حمایت از این قشر را امری گریزناپذیر و بعضاً مناقشهبرانگیز کرده است. در این راستا، یکی از راهکارهای موجود جهت رسیدن به چارچوبی جامع و فراگیر در راستای حمایت از جامعه ایثارگری کشور، رجوع به تجارب سایر کشورها در این زمینه است. اگرچه مختصات زمانی و مکانی هر جامعه با جوامع دیگر متفاوت است و اصولاً نمیتوان بهراحتی از الگوهای دیگر پیروی کرد، اما میتوان تجربیات دیگران را در جوامع و شرایط دیگر ارزیابی و بررسی کرد و با توجه به شرایط خاص محیط خود از آنها بهرهبرداری کرد. در این راستا و در گام نخست لازم است این تجارب بهطور جامع و گسترده مورد مطالعه قرار گیرند. بر این اساس، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی تلاش خواهد کرد تا در قالب یک پروژه مطالعاتی و در قالب سلسلهگزارشهایی، با مرور تجارب برخی کشورهای منتخب در این زمینه، تا حد امکان، تصویر کاملی از نحوه خدماترسانی به بازماندگان جنگی در سطح دنیا ارائه دهد.
1-3.در این راستا، در گام نخست و در گزارش حاضر تجارب سه کشور ایالات متحده، فرانسه و الجزایر، به نمایندگی از سه قاره مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است. بهمنظور بررسی مختصات حقوقی و نهادی حمایت از بازماندگان جنگی و خانوادههای آنان، نخست نهاد یا نهادهای دولتی متولی خدماترسانی به کهنهسربازان جنگی (Veteran) و خانوادههای آنان در هر کشور شناسایی و معرفی شده و در ادامه تلاش شده است تا با مراجعه به سایت رسمی نهاد متولی و با استناد قرار دادن سایر اسناد و دادههای موجود، تصویری از وضعیت خدماترسانی به این افراد در هر کشور ارائه شود. در بررسی مختصات خدماترسانی به کهنهسربازان در هر کشور، در حد امکان تلاش شده تا دامنه فراگیر خدمات ارائه شده به این افراد در چهار حوزه اصلی (خدمات معیشتی و مالی، خدمات درمانی و بیمهای، خدمات فرهنگی و اجتماعی و خدمات رفاهی همچون مسکن و اشتغال) مورد بررسی قرار گیرد. گفتنی است که «کهنهسرباز» در معنای کلی خود به کسی اطلاق میشود که در یک حوزه خاص آموزش دیده است و در مفهوم تخصصیتر خود اشاره به افرادی دارد که در نیروهای مسلح خدمت کردهاند. کهنهسرباز اغلب به سربازان بازنشسته گفته میشود. بااینوجود، هرکدام از اعضای نیروهای مسلح که جنگدیده هستند و یا اینکه برای مدت طولانی خدمت کردهاند، را میتوان بهعنوان یک کهنهسرباز توصیف کرد. در این گزارش در بیشتر موارد برای پرهیز از بهکارگیری واژه «ایثارگر» که دارای بار ارزشی است از واژه «کهنهسرباز» استفاده شده است.
در طول تاریخ ایالات متحده آمریکا همواره پیوندی ناگسستنی بین جنگ، حکومت و اقتصاد وجود داشته است. این کشور تاکنون درگیر حدود 40 جنگ کوچک و بزرگ بوده که اولین آن جنگ استقلال یا انقلاب آمریکا و آخرین آن جنگ عراق بوده است.[1] درواقع نظامیگری بخش جداییناپذیر اقتصاد سیاسی آمریکاست و این کشور در راستای پیشبرد سیاستهای خود بهویژه در سطح بینالمللی نقش زیادی برای قوا و توان نظامی خود قائل شده است. تجربه 6 جنگ اصلی (جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم، جنگ کره، جنگ ویتنام، جنگ خلیج، جنگ افغانستان و جنگ عراق) در طول قرن بیستم خود گویای این واقعیت است[2]. آنچه که این کشور را با سایر کشورهای درگیر با مسئله جنگ متمایز کرده، وقوع بخش عمدهای از عملیات جنگی آمریکا در خارج از خاک این کشور و در قالب دفاع از منافع آمریکاست.[2] در نمودار 1 آمار تعداد کهنهسربازان آمریکایی از سال 1990 تا سال 2022 ارائه شده است. مطابق این آمار جمعیت کهنهسربازان آمریکایی در طی این سالها از حدود 27 میلیون نفر در سال 1990 به حدود 16.2 میلیون نفر در سال 2022 کاهش یافته است.
نمودار ۱. جمعیت کهنهسربازان آمریکایی در حد فاصل سالهای 1990 تا 2022
source: Census Bureau, 2022
با توجه به نقش و وزن بخش نظامی در سیاستهای آمریکا و ضرورت حفظ و گسترش آن، این کشور اقدامات مختلفی جهت حمایت از بخشهای مختلف نظامی صورت داده است. ازجمله این اقدامات تصویب قوانین خدمترسانی به کهنهسربازان و تأسیس اداره امور کهنهسربازان آمریکا[3] بوده است. اداره امور کهنهسربازان، ادارهای در سطح یک وزارتخانه در آمریکاست که در مارس 1988 تأسیس شده[4] و تا پایان سال 2020 حدود 280 هزار کارمند در سطح این کشور داشته است و بودجه سالیانه آن حدود 250 میلیارد دلار است.[5] این رقم از سال 1980 تاکنون حدود 4 برابر افزایش یافته است. در نمودارهای 2و3 میزان بودجه اداره امور کهنهسربازان آمریکایی و نسبت هزینهکرد این وزارتخانه بهکل مخارج دولت آمریکا نمایش داده شده است. همانطور که نمودار 3 نشان میدهد در حدود چهار دهه اخیر بهطور میانگین بین 2 تا 3 درصد از کل بودجه دولت آمریکا صرف امور کهنهسربازان و خانوادههای آنان شده است.
نمودار 2. میزان بودجه اداره امور کهنهسربازان آمریکایی در حد فاصل سالهای 1980 تا 2022
source: USAFacts Custom Analysis, 2022
(اعداد به میلیارد دلار)
نمودار 3. نسبت هزینهکرد اداره امور کهنهسربازان آمریکا به کل مخارج دولت آمریکا در حد فاصل سالهای 1980 تا 2022
source: Ibid.
این اداره عضوی از هیئت دولت فدرال ایالات متحده آمریکاست و مسئول مدیریت خدمات مزایای خاص، بهداشتی و درمانی، یادوارهها و قبرستانهای مربوط به بازنشستگان، معلولین جنگی و کشتههای افراد نظامی این کشور است. دبیر این اداره عضوی از هیئت دولت این کشور است. تاکنون تمامی دبیران منتصب در این اداره از افراد دارای پیشینه نظامی بودهاند.[6]
این اداره درمجموع چهار هدف استراتژیک را دنبال میکند که عبارتند از: 1. بازگرداندن تواناییهای کهنهسربازانی که دچار ناتوانی و معلولیت شدهاند به بالاترین حد ممکن و بهبود کیفیت زندگی آنان و خانوادههایشان؛ 2. تضمین یک گذار آرام از خدمت نظامی فعال به زندگی مدنی برای کهنهسربازان؛ 3. تکریم و خدمترسانی به کهنهسربازان در زندگی و پاسداشت آنان بههنگام مرگ بهدلیل فداکاریهای آنان از جانب ملت و 4. ارائه خدمات رفاهی، بهداشت و سلامت. در ادامه به بررسی خدماتی که توسط این اداره ارائه میشود میپردازیم.[7]
2-1. خدمات اداره امور کهنه[8]
این سازمان وظیفه دارد خدمات مختلفی در زمینه پزشکی، توانبخشی، آموزشی و رفاهی به کهنهسربازان ارائه کند.[9] افراد در صورتی شایستگی استفاده از مزایای این سازمان را خواهند داشت که از خدمت نظامی فعالانه ترخیص شده و تحت شرایط «عدمکفایت» اخراج نشده باشند. البته کهنهسربازان زندانی و عفو مشروطیها نیز واجد دریافت بعضی از این مزایا هستند. این سازمان، کهنهسربازان را به هشت گروه اولویتدار و چندین زیرگروه تقسیم میکند که براساس مؤلفههایی از قبیل «ناتوانیهای مربوط به جنگ»، «درآمد و دارایی فرد» و «برخورداری شهرها و مناطق» دستهبندی میشود[4]. در نمودار 4 میزان بودجه اختصاصیافته به خدمات اجتماعی مختلف توسط وزارت امور کهنهسربازان آمریکا به نمایش درآمده است. همانطور که نشان داده شده است بخش «معیشت و بازنشستگی» با اختصاص حدود 120 میلیارد دلار بیشترین سهم (حدود 60%) را از بودجه این وزارتخانه به خود اختصاص داده است.
نمودار 4. میزان بودجه اختصاصیافته به خدمات مختلف در وزارت امور کهنهسربازان آمریکا
source: National Center for Veterans Analysis and Statistics, 2023
(اعداد به میلیارد دلار و میلیون دلار)
وزارت امور کهنهسربازان در راستای افزایش اشتغال در میان مجروحان جنگی، بهطور خلاصه برنامههای خود را به این صورت سازماندهی کرده است: 1. ارائه مشاوره جهت اشتغال مناسب و پرداخت غرامت در صورت عدم استخدام؛[10] 2. مساعدت برای کاریابی با روشهایی همچون پرداخت حق آموزش شغلی به اعضای تحت پوشش و آموزش کار گروهی برای افراد معلول جنگی؛[11] 3. حقوق اشتغال مجدد: شخصی که یک شغل خاص و غیرنظامی پیش از رزمندگی داشته، میتواند بعد از ترخیص به شغل خود بازگردد، هرچند این امر شرایطی دارد و در صورت داشتن شرایط، مستحق دریافت بعضی از مزایا همانند: مستمری، افزایش دستمزد، و ترفیع برمبنای ارشدیت خواهد بود. البته قانون منع از تبعیض در کاریابی، از ترفیع یا دیگر مزایای استخدام برمبنای خدمت نظامی ممانعت کرده و اینگونه تبعیضها غیرقانونی محسوب میشود و 4. شغلهای فدرال برای کهنهسربازان: کسانی که معلول شدهاند و یا افرادی که در منطقه دشمن خدمت کردهاند، برای شغلهای دولتی فدرال، که البته با استفاده از امتحانات رقابتی آزاد نیرو میگیرند، از اولویت برخوردارند. اولویتها همچنین شامل برخی از همسران کهنهسربازان (در صورت عدم ازدواج مجدد) و مادران پرسنل نظامیای که در خدمت جانشان را از دست دادهاند، و همسران و مادران کهنهسربازانی که دچار معلولیت مرتبط با خدمت و ازکارافتاده شدهاند، نیز میشود. بر این اساس، کهنهسربازان میتوانند بسیاری از امتیازات بهکار رفته برای شغلهای فدرال را بهدست آورند، اما موقعیت آنها تضمین نمیشود.
حمایتهای مالی مستقیم این وزارتخانه از کهنهسربازان جنگی در سه شکل صورت میپذیرد: الف) پرداخت مستمری، ب). اعطای کمکهزینههای اضافی و ج) مستمری و پاداش پس از فوت. «پرداخت مستمری» مشمول چهار گروه میشود: 1. کهنهسربازان با درآمد کم که از معلولیتهای ناشی از خدمت نظامی رنج میبرند؛ 2. کهنهسربازان با 65 سال و بیشتر؛ 3. کهنهسربازانی که 90 روز یا بیشتر رزمنده فعال بوده باشند و 4. زنانی که شوهرانشان را در جنگ از دست دادهاند.
«اعطای کمکهزینههای اضافی» به کهنهسربازانی اعطا میشود که بهدلیل شرایط ناشی از دوره خدمت، یکی یا هر دو دست یا پایشان را از دست داده باشند و یا برای همیشه امکان استفاده از آنها را نداشته باشند، و یا دچار اختلالات بینایی همیشگی تا درجه مشخصی در هر دو چشم باشند. کهنهسربازانی که مستحق جبران خسارت برای خشکی مفصل یک یا هر دو زانوی خود و یک یا هر دو قسمت کفل خود باشند، نیز از مساعدت مالی برای تجهیز انطباقی یک اتومبیل برخوردار میشوند. همچنین هر کهنهسربازی که مستحق دریافت جبران خسارت برای معلولیتهای ناشی از دوران خدمت باشد بهطوریکه از اعضای مصنوعی یا تجهیزات ارتوپدیک استفاده کند؛ کمکهزینه سالیانه پوشاک به او تعلق میگیرد. کهنهسربازانی که دچار معلولیت 30 درصد به بالا باشند، مستحق دریافت کمکهزینه اضافی برای وابستگانشان هستند. مقدار آن به تعداد وابستگان و میزان معلولیت بستگی دارد. همچنین کهنهسربازی که برحسب تشخیص سازمان، نیازمند کمکهای معمولی و مراقبتی شخص دیگری باشد، و نیز کهنهسربازی که بهطور دائمی خانهنشین شده باشد، مستحق دریافت جبران خسارت معلولیت و مزایای مستمری بیشتری است. همچنین کهنهسربازانی که میزان معلولیت آنها 30 درصد به بالاست، مستحق دریافت کمکهزینه خاص برای همسر یا شخص دیگری است که از او مراقبت کرده و به او کمک میکند.
«مستمری و پاداش پس از فوت» نیز برمبنای نیاز همسران بازمانده و فرزندان ازدواج نکرده کهنهسربازانی است که در خدمت جان خود را از دست دادهاند، همسران نباید ازدواج کرده باشند، و فرزندان باید کمتر از 18 سال داشته باشند، و یا در صورت تحصیل، کمتر از 23 سال داشته باشند. این مستمری صرفاً برای کسانی قابل پرداخت است که درآمد کافی برای نگهداری از خود ندارند. علاوهبراین، سرویسهای نظامی یک غرامت مرگ 12 هزار دلاری را برای خویشاوند درجه اول اعضای سرویس عرضه میکنند. والدین، برادران یا خواهران، اگر بهعنوان خویشاوند بعدی شناخته شوند، میتوانند این غرامت را دریافت کنند.
خدمات حمایتی مسکن وزارتخانه در سه شکل به جامعه کهنهسربازان آمریکایی اعطا میشود: الف) ارائه خانههای خاص متناسبسازی شده، ب) تضمین وام خانه و ج) برنامه توسعه شهر و مسکن. در این راستا، کهنهسربازان ویژهای که دچار معلولیت ناشی از دوران خدمت هستند، میتوانند از کمک بلاعوض اداره برای ساختن خانه خاص متناسبسازی شده جدید استفاده کنند. بدینمنظور این افراد میتوانند از کمک بلاعوض 10 هزار دلاری تا 50 هزار دلاری و یا کمکهای مالی تکمیلی بهرهمند شوند. ضمانتهای وام خانه نیز مشمول کهنهسربازان، ذخیرهها و همسران بازمانده ازدواج نکرده، جهت خرید و پیشخرید خانه، آپارتمان، ساختن خانه، تعمیر، تغییر یا بهبود خانه، کار گذاشتن سیستم خنککننده و سیستم گرمادهنده خورشیدی و ... میشود. در برنامه «توسعه شهر و مسکن»، کمکهزینههای بیخانمانی به سازمانهای غیرانتفاعی، حکومتهای محلی و ایالتی ارائه میشود تا مسکن و خدمات خود را به بیخانمانانی که شامل کهنهسربازان نیز میشود، عرضه کنند. این برنامهها طیفی از خدمات را عرضه میکند که شامل این موارد است: 1. کمکرسانی فوری به کهنهسربازانی که در خیابانها و پناهگاهها زندگی میکنند و در غیر این حالت تقاضای کمک نمیکنند؛ 2. ارزیابی و معاینه بالینی و کلینیکی برای کهنهسربازانی که به مراقبت پزشکی برای ناهنجاریهای بدنی و روانی، ازجمله اعتیاد به مواد مخدر نیاز دارند؛ 3. انتقال به پناهگاههای بلندمدت، مدیریت موردی و توانبخشی و 4. حمایت از اسکان دائمی کهنهسربازان.[12]
در حوزه خدمات بهداشتی، درمانی و بیمهای امتیازات ذیل برای کهنهسربازان آمریکایی در نظر گرفته شده است:
2-5-1.اولویت در ملاقاتهای پزشکی: کهنهسربازانی که دارای معلولیت بالای 50 درصد هستند، در زمانبندی ملاقاتهای پزشکی بیمارستانی یا معالجات سرپایی از اولویت برخوردار هستند و خدمات بهداشتی برای کلیه کهنهسربازان رایگان است.
2-5-2.سرویس مشاوره سازگاری مجدد:[13] مشکلات سازگاری مجدد میتواند شامل اختلالات فشار روانی آسیبزا یا هر مشکل دیگر باشد که بر عملکرد فرد در خانواده، محل کار، مدرسه، یا حوزههای دیگر زندگی روزمره تأثیر میگذارد. این مشاوره در 206 مرکز، که در 50 ایالت قرار گرفتهاند، برای سازگاری مجدد کهنهسربازان جنگی با زندگی مدنی طراحی شده است.[14] کارمندان مرکز، مشاورههای فردی، گروهی و خانوادگی ارائه میدهند. علاوبراین، مشاورههای داغدیدگی توسط این مراکز برای خانوادههای پرسنل نظامی کشته شده در جنگ فراهم میشود.
2-5-3.خدمات کمک حسی و اعضای مصنوعی: کهنهسربازانی که در سیستم مراقبت بهداشتی وزارتخانه ثبت نام کرده باشند میتوانند از دستگاهها و تجهیزات مورد نیاز برای اعضای مصنوعی خود بهشکل رایگان استفاده کنند.
2-5-4.خدمات دندانپزشکی: شامل آزمایشها و زنجیره کاملی از تشخیص، عمل جراحی، و روشهای پیشگیریکننده و ترمیم است که بهصورت رایگان در اختیار افراد مشمول قرار میگیرد.
2-5-5.مراقبت بهداشتی برای بازماندگان و وابستگان: کلیه مراقبتهای بهداشتی برای بازماندگان افراد کشته شده در جنگ و وابستگان کهنهسربازان رایگان بوده و شامل افراد ذیل میشود: 1. همسر و فرزند کهنهسربازی که بهطور دائمی دچار معلولیت ناشی از خدمت شده باشد؛ 2. همسر و فرزند کهنهسربازی که برحسب تشخیص سازمان درنتیجه معلولیت ناشی از دوران خدمت فوت کرده باشد؛ 3. همسر و فرزند بازمانده یکی از اعضای نظامی که حین خدمت فوت کرده و این مرگ ناشی از سوءرفتار نبوده باشد؛ 4. همسر بازماندهای که کمتر از 55 سال باشد و ازدواج مجدد کند، شایستگیاش را از دست میدهد، اما اگر ازدواج مجدد درنتیجه مرگ و یا طلاق خاتمه یابد، دوباره واجد شرایط میشود.
ازسویدیگر برخی از خدماتی که توسط این وزارتخانه به افراد مشمول پرداخت میشود، مستلزم پرداخت کمکهزینه از جانب فرد دریافتکننده خدمات است؛ این خدمات عبارتند از: الف). مراقبت بیمارستانی: کهنهسربازانی که درصد معلولیت ندارند، و درآمدی بیشتر از سطح معیار مشخص شده دارند، باید کمکهزینههای مراقبت را بازپرداخت کنند. اگر آنها با بازپرداختها موافقت نکنند، شرایط مورد نیاز برای مراقبتهای VA[15] را نخواهند داشت؛ ب). مراقبت طولانیمدت: با استثناهای خاصی، کهنهسرباز باید برای بازپرداخت کمکهزینههای مراقبت طولانیمدت موافقت کند. ج)دارو: بیشتر کهنهسربازان هماکنون برای تهیه دارو در هر 30 روز 7 دلار میپردازند؛ د) مراقبت سرپایی: در حال حاضر برای معاینه مراقبت اولیه، میزان کمکهزینه 15 دلار و برای بعضی مراقبتهای تخصصیتر حدود 50 دلار است.[16] بااینحال، خدمات مراقبت پیشگیرانه به هیچگونه پرداختی نیاز ندارد و کهنهسربازان مجروح شیمیایی که واجد شرایط هستند میتوانند در آزمایشهای پزشکی جامع و رایگان VA ثبت نام کنند.
خدمات فرهنگی و اجتماعی ارائه شده در راستای تکریم و حمایت از کهنهسربازان جنگی و الگوهای ارزشی و هنجاری پاسداشت دفاع از میهن در آمریکا طیف وسیعی را دربرمیگیرد که در ادامه به برخی از آنان اشاره میکنیم:
2-6-1.اعطای مدال نشان شرافت: یکی از انواع مستمری اداره VA تنها به کسانی تعلق میگیرد که مدال نشان شرافت را دریافت کردهاند.
2-6-2.برنامههای فرهنگی: در این راستا، شماری از مشهورترین بناهای یادبود جهان در آمریکا ساخته شده است. «دیوار ویتنام»[17] با فهرست کشتهشدگان جنگ ویتنام و «استخر بزرگ اکلاهاما سیتی» که به یاد قربانیان بمبگذاری اکلاهاما ساخته شده است[18] و تصویر آسمان را در خود منعکس میکند، ازجمله مشهورترین این بناها هستند. ازسویدیگر در صنعت سینما نیز تبلیغات بسیار گسترده و بودجههای کلانی در هالیوود برای تولید آثار سینمایی حماسی در نظر گرفته میشود؛ بهطوریکه طی چند روز از ماه می در گرامیداشت کشتهشدگان و بازماندگان جنگ، فیلمهای جنگی تاریخ سینمای آمریکا به نمایش درمیآید. ازجمله این فیلمها میتوان به «نامههایی از ایوجیما»،[19] «و اینک آخرالزمان»،[20] «نجات سرباز رایان»[21] و «سقوط شاهین سیاه»[22] اشاره کرد. ازسویدیگر، در تقویم این کشور نیز یکی از تعطیلات رسمی فدرال بهعنوان «روز یادبود» (Memorial Day) برای تکریم مدافعین این کشور در نظر گرفته شده است. مراسمی در این روز به یاد کسانی که جان خود را در نیروی ارتش ایالات متحده آمریکا از دست دادهاند، برگزار میشود.[23]
2-6-3.مزایای خاص آموزشی و تحصیلی: این مزایا شامل دنبال کردن مدارج دیپلم تا لیسانس در کالجها و دانشگاههای آمریکا بهصورت رایگان است. ازسویدیگر حمایتهایی برای همسران و فرزندان بازماندگان جنگی نیز در نظر گرفته شده است، که از آن میان میتوان به برگزاری دورههای ویژه آموزشی و توانمندسازی برای فرزندان بالای 14 سال اشاره کرد که دچار ناتوانی ذهنی و فیزیکی بوده و این مسئله بر روی ادامه برنامه آموزشی آنها تأثیر منفی میگذارد. این آموزش میتواند شامل اصلاح صوت و بیان، آموزش مجدد زبان، آموزش شنیداری، خواندن و نوشتن خط بریل و برنامههای مشابه باشد.
2-6-4.دریافت تسهیلات مسافرت: این تسهیلات شامل چند گروه خاص از کهنهسربازان میشود که عبارتند از: الف) کهنهسربازی که دچار معلولیت 30 درصد یا بیشتر باشد؛ ب) کهنهسربازانی که برای درمان وضعیتهای ناشی از خدمت مسافرت میکنند؛ ج) کهنهسربازانی که مستمری VA را دریافت میکنند و درآمدشان از حداکثر نرخ سالیانه این مستمری تجاوز نمیکند و د) کهنهسربازانی که وضعیت پزشکی آنها نیازمند حالتهای خاص نقلوانتقال است.
2-6-5.خدمات اعطای تابعیت: به اتباع خارجی و غیرشهروندی که بهعنوان رزمنده فعال در نیروهای نظامی ایالات متحده خدمت کرده باشند، تابعیت اعطا میشود.
2-6-6.مزایای خارج از کشور: همسران بازمانده، فرزندان، والدین، خواهران، برادران و سرپرستان افراد فوت شدهای که در قبرستانهای نظامی آمریکا در خارج از کشور دفن شدهاند و یا بنای یادبود دارند، پاسپورتهای رایگان به آنها اعطا میشود. ازسویدیگر، مزایای مالی VA که شامل جبران خسارت، مستمری، کمکتحصیلی و کمکهزینههای تدفین میشود، بهطورکلی در خارج از کشور نیز قابل پرداخت است.
ارائه خدمات گسترده توسط وزارتخانه فوق، علیرغم اینکه توانسته است تا حدی سبب بهبود وضعیت اشتغال در میان کهنهسربازان آمریکایی شود ، با این وجود اما همچنان این قشر در جامعه امریکا وضعیت تحصیلی و درآمدی ضعیفتری نسبت به شهروندان عادی این کشور دارند. در شکل ذیل برخی از این مولفه ها با شهروندان عادی آمریکایی مقایسه شده است.
نمودار 5. بررسی وضعیت برخی مؤلفههای اجتماعی میان کهنهسربازان و شهروندان عادی در آمریکا
source: Census Bureau, 2022
فرانسه بهواسطه سیاستهای استعماری خود در طول قرن بیستم، درگیر جنگهای متعددی شد و ازسویدیگر، جنگ جهانی اول خسارات و تلفات زیادی را به این کشور وارد کرد. در فرانسه، نهاد اصلی متولی خدماترسانی به کهنهسربازان «اداره ملی کهنهسربازان و قربانیان جنگی»[24] است. این اداره که در سال 1916 و در جریان جنگ جهانی اول تأسیس شده است، ذیل وزارت نیروهای مسلح فرانسه[25] قرار گرفته و مسئول تأمین خدمات برای بازماندگان نظامی جنگ است. دولت فرانسه علاوهبر پرداخت مستمری به بازماندگان فرانسوی، خود را موظف به خدماترسانی به کهنهسربازان غیرفرانسوی نیز میداند. همسران، فرزندان و فرزندخواندگان و والدین قربانیان جنگ، بازنشستگان جنگ، نظامیان، معلولین و قربانیان غیرنظامی جنگ، تحت پوشش این وزارتخانه هستند. همچنین به نظامیان کادر نیز صرفنظر از معلولیت، چنانچه دارای 15 سال خدمت باشند، مستمری بازنشستگی تعلق میگیرد. این وزارتخانه حدود 64 هزار نفر را در مراکز درمانی، دفاتر خدماترسانی، قبرستانهای ملی و موزههای مخصوص جنگ در استخدام خود دارد و دهها بیمارستان، دانشگاه، دانشکده پزشکی و سایر مؤسسات بهداشتی و درمانی از قبیل مراکز توانبخشی و ... وابسته به این وزارتخانه هستند. برنامه درازمدت این وزارتخانه حول محور این اهداف شکل گرفته است: 1. ترویج روحیه ایثارگری؛ 2. التیام جسمی و روانی آسیبدیدگان از جنگ و بازگرداندن تواناییهای کهنهسربازانی که دچار معلولیت شدهاند، بهطوریکه باعث بهبود کیفیت زندگی آنان و بستگانشان شود؛ 3. فراهم کردن گذار آرام از خدمت نظامی فعال به زندگی مدنی؛ 4. تکریم و خدمترسانی به کهنهسربازان در زندگی و پاسداشت آنان بههنگام مرگ بهدلیل فداکاریهای آنان از جانب ملت. افراد در صورتی واجد استفاده از مزایای آژانسهای امور کهنهسربازان خواهند بود که از خدمت نظامی فعالانه ترخیص شده و ادارههای محلی شایستگی آنها را احراز کرده و تحت شرایط بیکفایتی و فساد از میادین نظامی اخراج نشده باشند. در ادامه به بررسی وضعیت خدماترسانی به کهنهسربازان و خانوادههای آنان در فرانسه میپردازیم.[26]
در حال حاضر حدود بیش از یکونیم میلیون نفر کهنهسرباز فرانسوی در بخشهای مختلف اداری، خدماتی، صنعتی و کشاورزی فرانسه مشغول بهکار هستند. کهنهسربازانی که درجه معلولیت آنها بسیار شدید است و نمیتوانند کار کنند، مشمول دریافت مستمری میشوند. اداره ملی کهنهسربازان و قربانیان جنگی فرانسه علاوهبر فراهم کردن اطلاعات برای دورههای خاص آموزش نیروی کار، خدمات زیادی را برای کهنهسربازان جویای کار فراهم میکند. ازجمله این خدمات میتوان به ارائه اطلاعات شغلی، فرصتهای تحصیلی و آموزشی، مشاورههای شغلی و سایر موارد مشابه اشاره کرد. افرادی که قبلاً دارای مشاغل دولتی بودند و برای ورود به نیروهای مسلح مجبور به ترک شغل خود شدهاند، درصورتیکه در استخدام دولت بوده باشند، میتوانند بعد از ترخیص از خدمت نظام مجدداً بهکار قبلی خود برگردند. همچنین درصورتیکه بهطور مداوم در شغل خود باقی مانده باشند، مجدداً میتوانند به شغل خود برگردند و مستحق دریافت بعضی از مزایا همانند مستمری، افزایش دستمزد و ترفیع باشند. اگر استخدام مجدد نشوند نیز میتوانند تقاضای غرامت بیکاری کنند. همچنین بعضی از کهنهسربازان و کسانی که دچار معلولیت جنگی شدهاند و یا افرادی که در منطقه جنگی خدمت کردهاند و یا زنانی که پس از فوت شوهرشان در میادین نظامی ازدواج مجدد نکردهاند، و مادران پرسنل نظامیای که در خدمت کشته شدهاند، همسران و مادران کهنهسربازانی که دچار معلولیت مرتبط با خدمت شدهاند و برای مدت طولانی قادر بهکار کردن در شغل سابقشان نبودهاند؛ برای مشاغل خدمات دولتی که با استفاده از آزمونهای رقابتی نیروهای جدید را به استخدام درمیآورند، از اولویت برخوردارند، اما موقعیت آنها تضمین نمیشود.
ازسویدیگر دولت فرانسه، ادارات دولتی و کارفرمایان بخش خصوصی را مکلف کرده است که کهنهسربازان واجد شرایط را در شرایط خاصی بدون رقابت انتصاب کنند، البته این امر بیشتر برای مشاغلی که نیاز به آموزش خاصی ندارد، اعمال میشود. درصورتیکه شغل دولتی نیاز به تخصصهای بالایی داشته باشد، همه افراد، ازجمله ایثارگران باید در رقابتها و آزمونهای استخدامی شرکت کنند. یکی دیگر از تدابیری که دولت فرانسه برای ایجاد اشتغال کهنهسربازان اتخاذ کرده، اعطای وام (وام کشاورزی و وامهای خوداشتغالی) به آنان است. همچنین فراهم کردن اطلاعات مفید درباره آموزش و مهارتهای شغلی کهنهسربازان و معلولان جنگی و ارائه امتیازاتی به کارفرمایان بخش خصوصی که این کهنهسربازان را استخدام میکنند و تسهیل اشتغال کهنهسربازان و معلولان جنگی از طریق رسانهها و سایر ابزارهای در دسترس و کمک به معلولین ازکارافتاده از طریق دادن اعانه و مستمری تا زمانیکه بتوانند شغل مناسب خود را پیدا کنند، از دیگر خدمات این اداره در زمینه اشتغال کهنهسربازان است.
حمایتهای مالی مستقیم در قالب پرداخت اعانه و مستمری به کهنهسربازان و افراد تحت تکفل آنان توسط اداره ملی کهنهسربازان و قربانیان جنگی فرانسه صورت میپذیرد و شامل موارد ذیل میشود:
3-2-1. کمکهزینه به بستگان و افراد تحت تکفل: کهنهسربازانی که دچار معلولیت 30 درصد به بالا هستند، مستحق دریافت کمکهزینههای اضافی برای بستگانشان هستند، که مقدار آن بستگی به تعداد وابستگان و میزان معلولیت آنها دارد. در صورت مرگ پرسنل نظامی نیز، یک مبلغ درآمد تضمینی، که مشمول مالیات نیز است، به افراد تحت تکفل شخص متوفی اعطا میشود. برای مرگ در دوران بازنشستگی نیز کمکی بلاعوض به ارزش 20000 پوند به افراد داغدیده پرداخت میشود که این مبلغ معاف از مالیات است.
3-2-2.طرح غرامت نیروهای مسلح: برای اولینبار در این طرح برای پرسنل ضمن خدمت، غرامت در نظر گرفته میشود. غرامت صدماتی که ناشی از حوادث، تصادفات، اعمال جنگی و تروریسم باشند، نیز به پرسنل ضمن خدمت پرداخت میشود، که البته معاف از مالیات است.
3-2-3.مستمری معلولیت جنگی: مقدار پولی که تحت این عنوان پرداخت میشود، بستگی به میزان معلولیت و ازکارافتادگی شخص یعنی میزان مصدومیت جسمی یا روحی و صدمه وارده و همچنین از دست دادن تواناییهای فیزیکی و روحی فرد دارد. اگر اداره تشخیص دهد که میزان ازکارافتادگی 20 درصد یا بیشتر است، مستمری به وی تعلق خواهد گرفت و اگر کمتر باشد، معمولاً مبلغی کلی تحت عنوان «حق سنوات خدمت» به کهنهسرباز تعلق میگیرد.
3-2-4.مستمری همسران کهنهسربازان: مقدار این مستمری معمولاً برای همسران در سطوح بالایی میباشد و از مالیات معاف است. همچنین برای اولاد و هزینه مسکن نیز کمکهزینهای به همسر تعلق خواهد گرفت. در صورت ازدواج مجدد وی، مستمری او قطع خواهد شد، اما همچنان کمکهزینه اولاد به او پرداخت میشود. همچنین بهمحض رسیدن به سن 65 سالگی بهطور خودکار کمکهزینه سالمندی به همسران تعلق خواهد گرفت و با رسیدن به سن 70 و 80 سالگی افزایش مییابد.
3-2-5.اعطای کمکهزینههای اضافی: اگر فرد کهنهسرباز مستمری دریافت کند، میتواند از کمکهزینههای فوقالعاده هم استفاده کند. همچنین فرد کهنهسرباز درصورتیکه معلولیتش بهگونهای باشد که قادر به انجام کار و یا شغل معمولی خود نباشد، میتواند درخواست کمکهزینه شغلی کند، که برای دریافت آن باید سن کهنهسرباز کمتر از 65 سال باشد و میزان مصدومیت 40 درصد یا بیشتر باشد. همچنین درصورتیکه بالاتر از 65 سال سن داشته باشد میتواند کمکهزینه سنی دریافت کند. درصورتیکه میزان مصدومیت 20 درصد یا بیشتر باشد و یا مقطوعالعضو باشد و یا لباسهای وی در اثر وضعیتی که بهدلیل آن مستمری جنگی دریافت میکند، بهسرعت فرسوده شود، میتواند کمکهزینه البسه نیز دریافت کند. در شرایطی نیز که کهنهسرباز مستمری جنگی دریافت کند و نیازمند کمک شخصی باشد و یا میزان ازکارافتادگی جنگی وی 80 درصد یا بالاتر برآورد شده باشد، میتواند کمکهزینه خدمت مداوم دریافت کند.
دولت فرانسه در راستای حمایت از کهنهسربازان اقدام به اعطای وامهای مختلف برای خرید یا اجاره واحدهای ارزانقیمت مسکونی میکند. اکثر این واحدها توسط شرکتهای دولتی ساخته شدهاند و در اختیار اقشار کمدرآمد و یا افراد فاقد توانایی کار از قبیل معلولین جنگی قرار میگیرد. تمام وامهایی که در فرانسه برای مسکن به کهنهسربازان پرداخت میشود، فاقد بهره است و اکثراً دارای دورههای بازپرداخت طولانی است. درصورتیکه کهنهسرباز ساکن روستا و یا در مناطق دوردست ساکن باشد، از مزایای بیشتری در رابطه با وام مسکن برخوردار میشود و نیازی به پیشپرداخت برای دریافت وام ندارند. همچنین همسران کهنهسربازان که در اثر خدمت یا جراحات مربوط به خدمت نظامی فوت کردهاند، تا زمانیکه مجدداً ازدواج نکرده باشند و نیز همسران مفقودان و زندانیان جنگ که عضو نیروهای مسلح فرانسه بودهاند و بهمدت بیش از 90 روز مفقود بودهاند، میتوانند وام را دریافت کنند.
ازجمله خدمات عمومیای که دولت فرانسه برای کهنهسربازان و خانوادههای آنان در نظر گرفته است، میتوان به خدمات «حملونقل عمومی» و خدمات «آب، برق و گاز» اشاره کرد. در سفرهای درونشهری، کهنهسربازان از بلیطهای رایگان مترو و اتوبوس استفاده میکنند. همچنین تحت شرایط خاصی تسهیلاتی برای خرید اتومبیلهای سازگار با شرایط معلولیت در اختیار کهنهسربازان معلول قرار میگیرد. این تسهیلات شامل وامهایی برای تجهیز اتومبیلهای کهنهسربازان به وسایل کمکحرکتی و سایر کمکهای مالی بدون بهره به آنان است. در رابطه با سفرهای برونشهری، تسهیلاتی از قبیل بلیطهای رایگان برای مسافرتهای ایام تعطیلات ملی به کهنهسربازان اعطا میشود. البته این بلیطها فقط برای مسافرت با اتوبوس و قطار داده میشود و مسافرت با هواپیما و کشتی را شامل نمیشود. ازسویدیگر، هزینه آب، برق و گاز برای کهنهسربازان نیمبهاست. در اعطای امتیاز تلفن ثابت کهنهسربازان از اولویت برخوردارند، اما در نرخ مکالمات تلفنی هیچ تفاوتی بین کهنهسربازان و شهروندان عادی وجود ندارد.
خدمات آموزشی دولت فرانسه به کهنهسربازان شامل اقدامات متنوعی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم:
- برنامه کمکتحصیلی کهنهسربازان: دولت فرانسه برای آموزش در دانشگاه، مدارس فنی و یا حرفهای کمکهزینههایی را به افرادی که بهنوعی در خدمت نیروهای مسلح بودهاند، میپردازد. میزان آن بستگی به نوع آموزش و تعداد ساعاتی دارد که این آموزش ادامه مییابد. کهنهسربازان واجد شرایط میتوانند در موارد زیر ادامه تحصیل دهند: درجه لیسانس در کالجها یا دانشگاهها، مدارس فنی و حرفهای، دورههای مکاتبهای، دورههای تدریس خصوصی، دورههایی که برای تکمیل برنامه تحصیل مورد نیاز است و دورههای آموزش مهارتهای فنی که حین انجام خدمت یا بعد از ترخیص ارائه میشود. در فرانسه معلولین جنگی از خدمات آموزشی بیشتری نسبت به سایر کهنهسربازان بهرهمند میشوند. ازجمله پذیرش بدون کنکور در دانشگاهها و آموزشگاههای فنی دولتی، پرداخت کمکهزینه تحصیلی به دانشجویان ازسوی دولت، کارآموزی رایگان در محل کار و در کلاس جهت ارتقای مهارت کار با حفظ 100 درصد حقوق طی تمام دوره آموزش.
- برنامه کمک به آموزش کهنهسربازان: وزارت دفاع فرانسه در همکاری تنگاتنگ با وزارت آموزش این کشور، برای افرادی که در خدمت نیروهای نظامی این کشور بودهاند، ولی فاقد توانایی مکاتبات اداری و ... هستند، این برنامه را در نظر گرفته است که شامل آموزش نگارش و دورههای مکاتبات و نامهنگاری میشود. همچنین همسران و فرزندان کهنهسربازانی که فوت کردهاند یا بهطور دائم در اثر خدمت معلول شدهاند، نیز میتوانند از این برنامه استفاده کنند.
- مشاوره آموزشی: این برنامه برای کمک به کهنهسربازان شاغل و یا جویای کار در نظر گرفته شده است تا با تعیین نقاط ضعف و قوت حرفهای و آموزشی، به طرحریزی اهداف اشتغال و طراحی کسبوکار مستقل کمک کند.
در راستای پاسداشت ارزشهای دفاع از میهن در حوزه فرهنگی نیز میتوان به اقداماتی همچون «به خاکسپاری در قبرستان ملی، تهیه سنگ قبر و نصب نشان و مدال توسط حکومت» بهصورت رایگان و با تأمین تمام هزینههای تدفین و تشریفات توسط دولت اشاره کرد. ازسویدیگر، بهمنظور ترسیم عملکرد و ارزشهای ایثارگری در قالب هنر، کمیسیون هنرهای زیبا در وزارت آموزش عالی فرانسه تشکیل و تصاویر و آثار مربوط به آنان در موزهها و نگارخانهها به نمایش درمیآید. ازجمله این موزهها میتوان به موزه لنولید[27] اشاره کرد که به دستور لویی چهاردهم در سال ۱۶۷۱ بنا نهاده شد. این بنای تاریخی، در خود موزهها و یادبودهای تاریخ نظامی فرانسه را جای داده است. این بنا در زمان جنگ و تا مدتها بعد از جنگ، بهعنوان بیمارستانی برای مجروحین جنگی و سکونتگاهی برای از افراد از جنگ برگشته بود. میدان اتوال (شارل دوگل) نیز که اصلیترین نماد فرانسه محسوب میشود، در اصل سمبل ایثار حدود یک میلیون سرباز فرانسوی است. اهمیت این میدان تا حدی است که رهبران سایر کشورها برای ادای احترام باید به این میدان بروند.
- خدمات بهداشتی و درمانی برای کهنهسربازان: در فرانسه برخی از گروههای کهنهسربازان از خدمات بهداشتی رایگان برخوردار هستند؛ این خدمات شامل عملهای جراحی و سایر خدمات گرانقیمت هم میشود. این گروهها عبارتند از: 1. کسانی که معلولیت 10 درصد و بالاتر دارند؛ 2. کسانی که طبق تشخیص پزشک قادر بهکار کردن نیستند و 3. کهنهسربازانی که درآمد سالیانه آنها زیر سطح مشخص شده توسط وزارت رفاه اجتماعی فرانسه است. علاوهبراین، کهنهسربازانی که بهدلیل شرایط مرتبط با خدمت دچار معلولیت 30 درصد و بالاتر هستند یا بهدلیل شرایط مرتبط با خدمت توانایی کار کردن ندارند، در زمانبندی ملاقاتهای پزشکی بیمارستانی یا معالجات سرپایی از اولویت برخوردار هستند. همچنین خدمات مشاورهای برای انطباق با زندگی مدنی بهخصوص به آنهایی که دچار آسیبها و اختلالات روانی ناشی از جنگ و دوری از زندگی مدنی شدهاند، ارائه میشود. این خدمات نیز بهصورت رایگان و در قالب مشاورههای فردی، گروهی و خانوادگی در مراکز مربوطه ارائه میشود.
- خدمات مربوط به اعضای مصنوعی: کهنهسربازان در فرانسه میتوانند از وسایل، دستگاهها و تجهیزات مورد نیاز مربوط به اعضای مصنوعی، مانند اندام مصنوعی، کفشها و کمربندهای طبی، صندلیهای چرخدار، عصای زیر بغل و عصای دستی و دیگر تجهیزات مورد نیاز بهصورت رایگان استفاده کنند. همچنین وسایل کمکشنوایی و عینک برای کهنهسربازانی که در اثر حوادث مربوط به خدمت نظامی دچار کمسو شدن چشم و یا ضعف گوش شده باشند، ارائه میشود.
- خدمات برای کهنهسربازان نابینا: این خدمات شامل مواردی همچون «بهبود مسکن و تغییرات در منازل منطبق با شرایط فرد نابینا»، «کمکهای الکترونیکی و مکانیکی شامل کامپیوترهای مناسب» و «وسایل کمکی کامپیوتری مانند ماشینهای قرائت کنند، صفحه گرامافون مخصوص تدریس زبان، نوارها، و ...» بهصورت رایگان است.
- خدمات دارویی و دندانپزشکی: در تمامی موارد کهنهسربازان از داروهای رایگان و خدمات دندانپزشکی رایگان شامل آزمایشها و تشخیص، عمل جراحی و روشهای پیشگیریکننده و ترمیم دندان برخوردار هستند.
- خدمات بیمهای: در فرانسه اکثر شهروندان (چه نظامی و چه غیرنظامی) تحت پوشش بیمههای خدمات اجتماعی هستند، اما سربازان شامل بیمههای خاص نیز میشوند.
کشور الجزایر ثمره مستقیم موج استعمارزدایی بعد از جنگ جهانی دوم است. این کشور که در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم تا زمان استقلال، مستعمره فرانسه بود، با استقلال از فرانسه نیز همچنان دچار درگیریهای داخلی بوده است.[28] وزارت «مجاهدین و صاحبان حقوق»[29] الجزایر مسئول اصلی خدماترسانی به کهنهسربازان و خانوادههای آنان در این کشور است. این وزارتخانه در سال 1962 و پس از استقلال الجزایر تأسیس شد و برای هماهنگ کردن و سامان دادن به فعالیتهای دولت برای امور کهنهسربازان دارای بخشهای ویژه است که از آن جمله میتوان به «مرکز ملی تجهیز معلولان»،[30] «موزه ملی مجاهد»[31] و «مرکز ملی تحقیقات نهضت ملی و انقلاب یک نوامبر»[32] اشاره کرد. فعالیتهای این وزارتخانه در اوایل استقلال الجزایر بهدلیل تعداد زیاد کهنهسربازان جنگ آزادی بخش ملی بسیار زیاد بود. تعداد زیادی بیمارستان، دانشکده پزشکی و سایر مؤسسات بهداشتی و درمانی وابسته به این سازمان هستند. همچنین تعداد زیادی از سازمانهای غیردولتی و داوطلبانه با این وزارتخانه همکاری میکنند. در ادامه به بررسی خدمات مختلف ارائه شده توسط این وزارتخانه به کهنهسربازان و بازماندگان جنگی میپردازیم.[33]
این وزارتخانه تلاش میکند که برمبنای اساسنامه خود شغل مناسب را برای ایثارگران پیدا کند. در مواردی که خود فرد کهنهسرباز مایل بهکار باشد، وزارت مجاهدین سعی میکند حتیالمقدور به این افراد کمک کند. درصورتیکه کار مورد نظر ایثارگران مستلزم آموزش باشد، هزینه این خدمات توسط وزارت مجاهدین پرداخت میشود و کمکهزینه زندگی کهنهسربازانی که در این دورههای آموزشی شرکت میکنند نیز پرداخت میشود. در بیشتر موارد این آموزشها به حرفههایی از قبیل نجاری و صنایع دستی مربوط میشود. پرداختن به این امور میتواند از نظر روانی نیز برای کهنهسربازان که از آسیبهای روانی ناشی از جنگ رنج میبرند، مفید باشد.[34] باتوجه به سوسیالیستی بودن اقتصاد الجزایر معمولاً اکثر هزینههای آموزشی را دولت میپردازد. وزارت مجاهدین علاوهبر فراهم کردن اطلاعات برای دورههای خاص آموزش نیروی کار، خدمات زیادی را برای کهنهسربازان جویای کار فراهم میکند که ازجمله این خدمات میتوان به ارائه اطلاعات شغلی، فرصتهای تحصیلی و آموزشی، مشاورههای شغلی و جستجوی شغل اشاره کرد. وزارت مجاهدین الجزایر ارتباط نزدیکی را با کارفرمایان بخش خصوصی، سازمانهای خدماترسانی به کهنهسربازان و سازمانهای غیردولتی و دیگر آژانسهای حکومتی دارد تا بتواند برای بهبود توسعه شغلی و فرصتهای آموزشی برای کهنهسربازان معلول فرصتهای خوبی را فراهم کند.[35] برای معلولین نیز که توانایی انتخاب کار مورد علاقه خود را ندارند، وزارت فوقالذکر تمهیدات دیگری ازجمله پرداخت مستمری معلولیت برای آنها در نظر میگیرد. بسیاری از خدمات بدون مراجعه حضوری شخص ایثارگر و فقط از طریق وبسایت این وزارتخانه به آنها ارائه میشود. درنهایت اینکه کهنهسربازانی که واجد صلاحیت هستند تحت برنامه فرصتهای شغلی برای کهنهسربازان، حق درخواست برای شغلهای موجود در ادارات را دارند. وزارت مجاهدین الجزایر ادارات دولتی را مکلف کرده است که کهنهسربازان واجد شرایط را در شرایط خاصی بدون رقابت انتصاب کنند. البته این امر بیشتر برای کارهایی که نیاز به آموزش خاصی ندارند، اعمال میشود.
وزارت مجاهدین الجزایر در راستای توانمندسازی شغلی کهنهسربازان انواع برنامههای شغلی و تسهیلات کمبهره را در اختیار این افراد قرار میدهد. در ادامه به برخی از این موارد اشاره میشود:
4-2-1. تسهیلات مخصوص مشاغل معدن، کشاورزی و خدمات: یکی از تدابیری که این وزارتخانه برای ایجاد اشتغال برای کهنهسربازان جنگ اتخاذ کرده است اعطای وامهای کمبهره به آنان بهمنظور راهاندازی کسبوکارهای کوچک و مستقل است. برای مثال وزارت کشاورزی الجزایر برای خرید، بهبود یا اداره مزارع، وامها و ضمانتهایی را ارائه میدهد. این تسهیلات طیفی از خدماتی همچون برنامههای «ضمانت وام»، «کمکهای سرمایهای برای فعالیتهای ریسکدار»، «برنامههای توسعه سرمایهگذاری»، «مساعدت برای انعقاد قراردادهای دولتی» و «اعطای وام حوادث اقتصادی اتفاق افتاده برای کهنهسربازان» را شامل میشود. رزمندگان و خانوادههایشان میتوانند از وامهای سرمایهگذاری در زمینههای اقتصادی، کشاورزی و بخش خدمات با تخفیف 50 درصدی در بهرهها استفاده کنند. در مورد وامهای کشاورزی با بهره کم، درخواست کهنهسربازان در اولویت قرار دارد و از حداقل تشریفات اداری برای دریافت وام برخوردار است.
4-2-2. برنامههای کارآفرینی و ارتقای مهارتهای شغلی افراد: در الجزایر وزارت مجاهدین برنامههای متعددی را برای اشتغال کهنهسربازان در دستور کار دارد. یکی از این برنامهها فراهم کردن امکاناتی برای اشتغال کهنهسربازان و معلولان جنگی است. در این رابطه دو کار اساسی توسط وزارتخانه انجام میشود: 1. فراهم کردن اطلاعات درباره آموزش و مهارتهای شغلی کهنهسربازان و معلولان جنگی و ارائه امتیازاتی به کارفرمایان بخش خصوصی که این کهنهسربازان را استخدام میکنند؛ 2. تسهیل اشتغال کهنهسربازان و معلولان جنگی از طریق اطلاعرسانی فرصتهای شغلی از طریق رسانهها و سایر ابزارهای در دسترس این سازمان.
بهموجب قوانین حمایت از کهنهسربازان جنگی و خانوادههای آنان، در الجزایر رزمندگان و همسران و فرزندان شهدا، که کارمند هستند، در طول دوران کاری برای یکبار میتوانند از حق ارتقای ویژه بهعلاوه دو رتبه بالاتر در رتبهبندی اداری و همچنین معافیت از آزمونهای شغلی در درون سازمانهای عمومی که در آنها بهکار مشغولند، در صورت احراز شرایط خواسته شده، برخوردار باشند. بهاستثنای حالت پایان دوره کاری یا برچیده شدن کلی سازمانها یا پایان مدت پیمانی جهت کار، رزمندگان و خانواده شهیدان از حق حفاظت از پستهای شغلی خود چه بهصورت دائم و چه بهصورت تعلیقی برخوردارند. میزان مستمری بازنشستگی رزمنده یا همسر شهید بهطور کامل به خانوادههایشان برحسب قانون معمول پرداخت میشود. برای فرزندان شهدا که کارمند هستند، سالهای انقلاب آزادیبخش همانند سالهای کاری جهت تسویهحساب و بازنشستگی احتساب میشود. دولت عهدهدار پرداختهای ناشی از اقدامات خاص بازنشستگی رزمنده و خانواده شهید که در این قانون به آنها اشاره شده، از صندوق ملی بازنشستگی است.
کهنهسربازانی که بهدلیل مجروح شدن یا بیماری در دوران خدمت نظامی فعال معلول شده باشند، برحسب میزان معلولیت و تعداد وابستگان مستمری ماهیانه دریافت میکنند. همچنین درصورتیکه کهنهسرباز معلول دارای سوابق زندان (اسارت در دست دشمن) باشد، برای دریافت جبران خسارت، واجد شرایط میشد. کهنهسربازانی که دچار معلولیت 30 درصد و بیشتر ناشی از شرایط دوران خدمت هستند، مستحق دریافت هزینههای اضافی برای بستگانشان هستند؛ که مقدار آن با توجه به تعداد وابستگان و میزان معلولیت فرق میکند. کلیه پرداختهای مستمری به چگونگی رشد قدرت خرید در هر سال بستگی دارد.
دولت الجزایر از هر سهمیه مسکن و زمینهای مسکونی 20 درصد را به نفع رزمندگان و خانوادههایشان، برای یکبار، تخصیص میدهد. گروههای مذکور از تخفیف 20 الی 40 درصدی در اجاره و همچنین در خرید از تخفیف 40 درصدی بهرهمند میشوند. دولت در تمامی حالات اولویت دستیابی به زمینهای کشاورزی را برای رزمندگان و خانوادههای آنان تضمین میکند. همچنین کهنهسربازان معلول میتوانند از کمک بلاعوض وزارت مجاهدین الجزایر برای موارد مختلف از قبیل مسکن استفاده کنند.
همه کشورهایی که بهنوعی زمانی را درگیر جنگ بودهاند، برای اینکه بتوانند برای جانباختگان و بازماندگانشان، برنامهها و خدماتی درخور ارائه دهند، قوانین و ساختارهایی را در زمینه رسیدگی به کهنهسربازان و بازماندگان جنگ تعبیه میکنند. این قوانین و ساختارهای حمایتی را در بسیاری از کشورها همچون ایالات متحده آمریکا، فرانسه، چین، ژاپن، الجزایر، هند، کره جنوبی و شمالی، لیبی، کویت، کوبا، شیلی، ویتنام، آلمان و برخی کشورهای دیگر میتوان مورد بررسی قرار داد. پژوهشهای فراوانی در حوزه حمایتهای اجتماعی، گویای آن است که هرچه این کشورها مترقیتر و توسعهیافتهتر باشند، میزان و کیفیت ارائه خدمات به کهنهسربازان و خانوادههای آنان نیز افزایش مییابد.[36] ایران نیز بهعنوان کشوری که هشت سال درگیر جنگی تحمیلی بوده است، با تأسیس نهادهایی نظیر بنیاد شهید انقلاب اسلامی، سازمان امور جانبازان و ستاد امور آزادگان، که در سال 1383 با ادغام همه این نهادها، تشکیلات سازمانی منسجمی با عنوان «بنیاد شهید و امور ایثارگران» بهوجود آمد، در این راه گام برداشته است. یکی از راهکارهای موجود جهت رسیدن به چارچوبی جامع و فراگیر در راستای حمایت از جامعه ایثارگری کشور و اصلاح و بهروزرسانی قوانین و ساختارهای موجود، رجوع به تجارب سایر کشورها و استفاده از مدلهای تقنینی و نهادی بهکار گرفته شده در این کشورهاست. بر این اساس، گزارش حاضر نخستین گزارش از سلسلهگزارشهای مطالعه تطبیقی وضعیت خدماترسانی به کهنهسربازان جنگی و خانوادههای آنان در جهان است و تلاش کرده در گام نخست با بررسی تجارب سه کشور ایالات متحده، فرانسه و الجزایر، به نمایندگی از سه قاره مختلف، تصویری جامع از وضعیت حمایت اجتماعی کهنهسربازان و وابستگان آنها در این سه کشور ارائه دهد. بررسیهای صورت پذیرفته در این گزارش نشان داد که:
راهکارهای سیاستی جهت ارتقای سازوکار حمایت اجتماعی از ایثارگران در ایران:
بررسی تجارب کشورهای مورد مطالعه در این گزارش نشان داد که:
۱ میان سطح توسعه یافتگی اقتصادی و اجتماعی در کشورهای مورد مطالعه و کمیت و کیفیت خدمات حمایتی ارائه شده به کهنه سربازان جنگی و خانواده های آنان ارتباط مستقیم وجود دارد؛، ۲ غالب خدمات ارائه شده به این قشر در چهار محور اصلی (خدمات معیشتی و مالی، خدمات درمانی و بیمه ای، خدمات فرهنگی و اجتماعی و خدمات رفاهی (همچون مسکن و اشتغال)) قابل دسته بندی و ردیابی است؛ ۳ در هر سه کشور مورد مطالعه ً در سطح وزارتخانه یا معاونت یک یک نهاد دولتی مشخص (بعضا وزارتخانه) تولیت ارائه خدمات و رسیدگی به امور کهنه سربازان را در اختیار قرار دارد. در جدول ذیل محورهای اصلی خدمات حمایتی ارائه شده به کهنه سربازان و خانواده های آنان و نهاد اصلی ارائه دهنده خدمات در کشورهای منتخب مقایسه شده است. این موارد حمایتی و سازوکار ارائه آنها که مطالعات آتی تکمیل خواهد شد، به عنوان »درس آموخته هایی از تجارب سایر کشورها«، در ارائه راهکارهای توسعه خدمات حمایتی از ایثارگران معزز مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
گزیده سیاستی در این گزارش مختصات حقوقی و نهادی حمایت از بازماندگان جنگی و خانوادههای آنان در سه کشور ایالات متحده، فرانسه و الجزایر مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده تا تصویری از وضعیت خدماترسانی به این افراد در هر کشور ارائه شود.
|