اظهارنظر کارشناسی درباره: «لایحه موافقت نامه مقر بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دبیرخانه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی»

نوع گزارش : گزارش های تقنینی

نویسنده

مدیر گروه مطالعات پارلمانی دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

یکی از اولویت های دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در مجامع پارلمانی، رفع موانع سیاسی و حقوقی گسترش روابط پایدار با اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی است. اهمیت این موضوع به حدی است که شناسایی موانع، فرصت ها و الزامات توانمندسازی فعالیت های دیپلماتیک قوه مقننه در این اتحادیه ذیل اولویت های مصوّب دفتر مطالعات سیاسی در سال ۱۴۰۲ قرار دارد. پیش تر نیز دفتر مطالعات حقوقی لایحه موافقت نامه دولت جمهوری اسلامی ایران و مجمع مجالس آسیایی درباره حقوق، مزایا و مصونیت های دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی را بررسی کرده است. شایان ذکر است علاوه بر دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی، دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی نیز در تهران قرار دارد. به همین دلیل تصویب «موافقت نامه مقر» با اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، فصل جدیدی از تحول گرایی و کنشگری فعّال مجلس شورای اسلامی در مجامع پارلمانی است. از طرفی جهان اسلام یک قطب سیاسی تأثیرگذار در اتحادیه بین المجالس جهانی است و تصویب توافق نامه مقر می تواند توان ایجابی و اقناعی دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران را برای اثرگذاری بر فضای سیاسی حاکم بر اتحادیه بین المجالس جهانی ارتقا دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

خلاصه مدیریتی

  • مسئله اصلی

یکی از اولویت‌های دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در مجامع پارلمانی، رفع موانع سیاسی و حقوقی گسترش روابط پایدار با اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی است. دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی در تهران مستقر شده است که ظرفیت مناسبی را برای توسعه دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‌المللی فراهم کرده است ولی هنوز توافقنامه مقر بین کشورمان و اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی هنوز در مجلس شورای اسلامی تصویب نشده است و لایحه ثبت 904، با هدف رفع موانع قانونی همکاری های جمهوری اسلامی ایران با دبیرخانه مذکور به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.

  • نقاط قوت و ضعف لایحه

الف)نقاط قوت

  • جهان اسلام یک قطب سیاسی تأثیرگذار در اتحادیه بین‌المجالس جهانی است و تصویب توافقنامه مقر می تواند توان ایجابی و اقناعی دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران برای اثرگذاری بر فضای سیاسی حاکم بر اتحادیه بین‌المجالس جهانی را نیز ارتقا دهد.
  • با ترمیم روابط جمهوری اسلامی ایران با برخی کشورهای مهم و تأثیرگذار جهان اسلام، عمق تأثیرگذاری اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی و متعاقباً اهمیت دبیرخانه کل در هماهنگ سازی فعالیت های این اتحادیه افزایش یافته است.
  • تصویب این لایحه به نظام‌مند شدن تبادل اسناد و اشتراک گذاری تجارب کشورهای عضو در حوزه امنیت غذایی و بیماری های نوظهور کمک و رایزنی اعضا برای تأسیس مجمع مراکز پژوهشی مجالس کشورهای اسلامی را تسهیل می نماید.
  • با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران میزبان دبیرخانه مجمع مجالس آسیایی و کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین نیز است، تصویب این لایحه بستر مساعدی را برای اشتراک‌گذاری مسائل اساسی و دغدغه‌های مشترک در آسیا و جهان اسلام فراهم می‌کند.
  • تصویب این لایحه به اشتراک‌گذاری و شبکه‌سازی تجارب تقنینی، نظارتی و دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی با سایر مجالس جهان اسلام کمک می کند.
  • یکی از مهم‌ترین اهداف راهبردی معماران جنگ روایت ها و تهاجم ترکیبی، انزوای دیپلماتیک ایران در سازمان ها و مجامع بین‌المللی است و تصویب این لایحه در کنار انتخاب ایران به عنوان رئیس مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر، ضربه محکمی را به طراحان جنگ هیبریدی برای منزوی سازی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی وارد می‌سازد.

ب)نقاط ضعف

  • در بند «3.2» ماده (3) یک واژه در متن ترجمه شده موافقتنامه از قلم افتاده است که در دامنه تعهدات جمهوری اسلامی ایران موثر است. در این بند مقرر شده است که «نگهداری اساسی/عمده» تجهیزات ارائه شده به دبیرخانه کل بر عهده کشور میزبان یعنی جمهوری اسلامی ایران است. این تعبیر معادل «major maintenance» است؛ در حالی که در متن ارائه شده فارسی، واژه «عمده/اساسی» حذف شده است. به تعبیر دیگر هر نوع نگهداری‌ای بر عهده دولت میزبان نیست بلکه صرفاً موارد عمده بر عهده دولت جمهوری اسلامی ایران است.
  • در بند «1» ماده (دهم)، اصطلاح «نمایندگان فیلم» مبهم است.
  • در تبصره ماده واحده، به اصول 77 و 125 و 139 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اشاره نشده است.
  • پیشنهادات مرکز پژوهش‌ها
  • در ماده سوم قید شده است:

«کشور میزبان در راستای اعمال حق حاکمیت و به منظور حفظ منافع ملی خود، می تواند محل دبیرخانه را بازستاند، مشروط بر اینکه به سرعت مکان جدیدی به دبیرخانه اختصاص داده شود، به طوری که عملکرد دبیرخانه مختل نشود».

پیشنهاد می شود قبل از بازستاندن مکان مقر دائمی و به‌منظور مختل نشدن عملکرد دبیرخانه، مکان جدید اختصاص داده شود.

با توجه به بازخورد تصویب این لایحه بر خنثی‌سازی اهداف معماران جنگ شناختی و تهاجم هیبریدی برای منزوی‌سازی کشورمان در ترتیبات منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین ارتقای نقش راهبردی ایران در جهان اسلام، نظر مرکز پژوهش‌ها درخصوص لایحه موافقتنامه مقر بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دبیرخانه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، پس از رفع موارد بسیار جزئی مثبت است، به ویژه اینکه برخی کشورهای اسلامی و رقبای منطقه‌ای همچون عربستان و کویت به دنبال آن هستند که مزیت میزبانی دبیرخانه دائمی به آنان تعلق یابد.

 

 

 

 

 

مقدمه

اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی شامل مجالس قانونگذاری کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی است.[1] «اساسنامه اتحادیه مجالس کشورهای عضو همکاری اسلامی»[2] توسط «کنفرانس مؤسس»[3] بین پانزدهم تا هفدهم ژوئن 1999 در تهران به تصویب رسید و در دومین اجلاس فوق‌العاده در ابوظبی مورخ نوزدهم ژانویه 2011 اصلاح شد [1] . در این میان یکی از موانع پیش رو، فقدان توافق‌نامه مقر بین جمهوری اسلامی ایران و «دبیرخانه کل»[4] اتحادیه مجالس کشورهای عضو همکاری اسلامی بوده است. به همین منظور در دوازدهم اردیبهشت 1402 لایحه موافقت‌نامه مقر بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دبیرخانه این اتحادیه به شماره ثبت 904 برای طی تشریفات قانونی در چهارده ماده به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده‌ است. در ماده اول به تعریف اصطلاحات پرداخته و در مواد دوم و سوم به‌ترتیب به اهداف موافقت‌نامه و خدمات فنی و انتظامی به دبیرخانه کل اشاره شده‌ است. ماده چهارم و پنجم نیز صلاحیت‌های حقوقی و مصونیت دبیرخانه دائمی را برشمرده است. در ماده ششم، نحوه حفاظت از مقر دائمی را مشخص کرده و در مواد هفتم و هشتم لایحه به‌ترتیب به خدمات ارتباطی و نحوه معافیت از مالیات بر اموال اشاره شده است. در ماده نهم به تسهیلات مالی کشور میزبان و در مواد دهم و یازدهم به‌ترتیب «نحوه صدور روادید و تسهیلات اقامتی» و «مزایا و مصونیت‌های دبیرکل و کارکنان دبیرخانه کل» پرداخته است. در ماده دوازدهم به «خدمات عمومی و تقسیم مسئولیت‌های مربوط به تأسیسات و نگهداری از اماکن دبیرخانه کل» و در مواد سیزدهم و چهاردهم به‌ترتیب به «نحوه حل‌و‌فصل اختلافات» و «مفاد نهایی» توافق‌نامه اشاره کرده است.

 

گفتار اول- فرایند انتخاب تهران بهعنوان مقر دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی

مجلس شورای اسلامی نقش مهم و تأثیرگذاری را در روند تأسیس و توسعه ساختاری و فرایندی اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی ایفا کرده است. اولین گردهمایی نمایندگان مجالس کشورهای اسلامی با دعوت گروه بین‌المجالس جمهوری اسلامی ایران با حضور نمایندگان ۱۶ کشور اسلامی در خلال نودوسومین اجلاس اتحادیه بین‌المجالس جهانی در مادرید تشکیل شد. کشورهای شرکت‌کننده در این نشست بر ضرورت تشکیل یک مجمع پارلمانی با حضور کشورهای اسلامی تأکید و مقرر کردند پیشنهادهایشان را در خلال نودوچهارمین اجلاس اتحادیه بین‌المجالس جهانی در بخارست ارائه کنند. به‌این‌ترتیب دومین گردهمایی نمایندگان مجالس کشورهای اسلامی به ابتکار گروه بین‌المجالس جمهوری اسلامی ایران با حضور نمایندگان 12 کشور در اکتبر 1995 در بخارست تشکیل و به‌دنبال آن سومین گردهمایی نیز با تلاش گروه ایران، یک روز قبل از شروع نود‌و‌پنجمین اجلاس بین‌المجالس جهانی (آوریل 1996) با حضور نمایندگان مجالس 10 کشور اسلامی و دبیرکل اتحادیه پارلمان عرب در استانبول برگزار شد.

در ادامه تلاش‌ها، گروه بین‌المجالس جمهوری اسلامی ایران دو نشست دیگر در حاشیه نود‌و‌ششمین اجلاس بین‌المجالس جهانی (پکن - سپتامبر 1996) برگزار کرد که در آن حاضران توافق کردند در اولین جلسه کمیته برنامه‌ریزی اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی در 22 اکتبر 1996 مصادف با اول آبان 1375 در تهران شرکت کنند. این نشست با حضور نمایندگان مجالس قانونگذاری ایران، اندونزی، لیبی، سودان، سوریه، فلسطین، پاکستان و بنگلادش در تهران برگزار و متعاقب آن، هسته اولیه تأسیس اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی کلید خورد.

آیت‌اله مجتهد شبستری رئیس شورای اجرایی گروه بین‌المجالس جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس بر ضرورت وحدت نظر، همفکری و هماهنگی مسلمانان به‌منظور رفع مشکلات و بهره‌گیری از امکانات بالقوه جهان اسلام تأکید کردند [2]. در این نشست پیش‌نویس اساسنامه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی که در آن از تهران به‌عنوان مقر اتحادیه نام‌ برده بود، به تصویب اعضا رسید و مقرر شد اولین کنفرانس سران مجالس کشورهای اسلامی در تهران یا اسلام‌آباد برگزار شود. در 17 ژوئن 1999، کنفرانس تأسیس اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در تهران برگزار و تهران از طرف اعضا به‌عنوان «مقر دائمی اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی»[5] انتخاب شد [3]. شایا‌ن ذکر است قانون عضویت مجلس شورای اسلامی در اتحادیه پارلمانی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی نیز در 1380/12/19 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است.

 

 

 

 

 

گفتار دوم-  وظایف و کارکرد دبیرخانه کل

دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی در تهران (خیابان زعفرانیه، خیابان پسیان، پلاک 34) مستقر است و ریاست آن با دبیرکل است. در حال حاضر، «محمد قریشی نیاس» از سنگال که به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسوی مسلط است از سال 2018، سمت دبیرکلی اتحادیه بین‌المجالس را برعهده دارد [4]. تسهیل و تسریع ارتباط بین اعضا و انجام امور اجرایی و مالی اتحادیه از مهم‌ترین وظایف دبیرخانه کل است [5].

جمهوری اسلامی ایران در توافق‌نامه مقر باید طبق قانون و مقررات بین‌المللی، تمامی امکاناتی را که برای حُسن انجام وظایف دبیرکل و سایر اعضای دیپلماتیک اتحادیه بین‌المجالس که در دبیرخانه کل مستقرند را فراهم کند که در بند پنجم ماده (16) اساسنامه اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی بر آن تأکید شده‌ است. در این بند تصریح شده است که دبیرکل و همه اعضای شاغل در دبیرخانه دائمی باید از مصونیت‌ها و مزایای دیپلماتیک همانند هیئت‌های دیپلماتیک مجالس اسلامی برخوردار باشند.[6] وظایف دبیرخانه کل با استناد به ماده (17) اساسنامه اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی عبارتند از:

  • تسهیل تماس‌های مستمر بین اعضای اتحادیه با سایر مجالس قانونگذاری و مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی؛
  • مدیریت امور مالی و اداری اتحادیه؛
  • تدارک اقلام مورد نیاز کنفرانس و شورا و مستندسازی صورت‌جلسات و مکاتبات؛
  • حفاظت از بایگانی اسناد و مکاتبات اتحادیه،
  • اطلاع‌رسانی به اعضای اتحادیه و سایر نهادهای ذی‌ربط در‌خصوص تصمیمات و پیشنهادهای مصوّب کنفرانس و شورا؛
  • اطلاع‌رسانی به اعضا در‌خصوص تصمیمات و پیشنهادهایی که کنفرانس و شورا به تصویب می‌رسانند؛
  • کاربست اقدام‌های مناسب برای اطمینان از اجرای تصمیمات اتحادیه.

در دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، دبیرکل، معاون دبیرکل، مدیر کابینه و مدیر کنفرانس حضور دارند. در ماده شانزدهم اساسنامه به وظایف دبیرخانه دائمی و نحوه انتخاب دبیرکل اشاره شده است.[7] دبیرکل توسط رکن کنفرانس اتحادیه از بین اعضای هیئت‌های دیپلماتیک مجالس اسلامی براساس «قاعده چرخش گرافیکی»[8] انتخاب می‌شود. نامزدها باید از تجارب و صلاحیت لازم در حوزه فعالیت‌های پارلمانی برخوردار و در حوزه‌های اجرایی کارآمد باشند و باید رأی بیش از دوسوم اعضای اتحادیه را به‌دست آورند.[9] دوره فعالیت دبیرکل چهار سال است و فقط برای یک مرتبه می‌تواند تمدید شود.[10] معاون دبیرکل و سایر مدیران و کارکنان دبیرخانه دائمی با توجه به توزیع منطقه‌ای مناسب ازسوی کنفرانس انتخاب می‌شوند.[11]

 

 

 

تصویر ۱. اشخاص حقوقی دبیرخانه کل اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی

محمد قریشی نیاس[12]

دبیر کل

از سنگال

علیاصغر محمدی

معاون دبیرکل

از جمهوری اسلامی ایران

محمد حافد ماهام[13]

مدیر کابینه

از موریتانی

زاهد حسن قریشی[14]

مدیر کنفرانس

از پاکستان

 

شایان ذکر است انتخاب معاون دبیرکل اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی از جمهوری اسلامی ایران و استقرار دبیرخانه کل در تهران، دو عنصری هستند که پتانسیل اثرگذاری ایران در دبیرخانه کل را افزایش داده است و انعقاد توافق‌نامه مقر و رفع موانع حقوقی و فنی آن، فضای مساعدتری را برای بهره‌برداری از این دو فرصت به‌وجود می‌آورد.

مهم‌ترین اهداف اجلاس دبیران کل اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی عبارتند از:

  • ایجاد چارچوبی برای تحقق همکاری‌های سازنده بین دبیران کل مجالس عضو اتحادیه؛
  • افزایش جلسات دبیران کل در حوزه مجالس عضو؛
  • افزایش تجربه عملی و علمی با هدف ارتقای عملکرد دبیران کل مجالس عضو؛
  • حمایت از تماس، همکاری و هماهنگی بین اعضا برای رسیدن به اهداف مشترک؛
  • گشایش کانال‌های ارتباطی بین مجمع دبیران کل اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی با نهادهای مشابه منطقه‌ای با رویکرد تبادل دانش، تجربه و ارتقای عملکرد اعضا[6].

گفتار سوم - جایگاه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در مختصات دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران

یکی از ظرفیت‌های مهم جمهوری اسلامی ایران در دفاع از حقوق ملت مظلوم فلسطین و انزوای سیاست‌های جنگ‌طلبانه رژیم منحوس اشغالگر قدس، حضور مقتدرانه و منسجم هیئت دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی در اتحادیه بین‌المجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی است. یکی دیگر از دلایل اهمیت اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، اهمیت اتحادیه مذکور در توسعه دیپلماسی پارلمانی سران و رایزنی‌های دیپلماتیک ریاست محترم مجلس با همتایان خود در سایر کشورهای اسلامی است. این اقدام می‌تواند به همسویی و انسجام راهبردی مواضع دیپلماتیک مجالس جهان اسلام در قبال دغدغه‌های مشترک کمک کند. به‌ویژه اینکه اغلب کشورهای اسلامی از اهمیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک برخوردارند و افزایش همگرایی بین کشورهای اسلامی، جایگاه جهان اسلام را در معادلات منطقه‌ای و جهانی افزایش می‌دهد.

یکی دیگر از مزیت‌های دیپلماتیک حضور مجلس شورای اسلامی در اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، رایزنی و مذاکرات دوجانبه و چندجانبه بین رؤسای مجالس اسلامی برای اتخاذ مواضع همسو در سایر نهادها و مجامع بین‌المللی ازجمله اتحادیه بین‌المجالس جهانی است. این اقدام می‌تواند جهان اسلام را به‌عنوان یک قطب سیاسی اثرگذار در مجامع بین‌المللی معرفی کند. ازطرفی اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی یکی از ظرفیت‌های مهم سیاسی برای تنش‌زدایی و حل‌و‌فصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها و سوء‌تفاهم‌ها بین کشورهای اسلامی است. تبیین و شناسایی دقیق نقش مجالس اسلامی در مدیریت منافع مشترک جهان اسلام، می‌تواند نقطه آغازی برای ایجاد همگرایی در اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی تلقی شود. در این میان نقش‌آفرینی کشورهای مهم و اثرگذار جهان اسلام همچون جمهوری اسلامی ایران، اندونزی، پاکستان، ترکیه، مالزی و عربستان ضرورتی انکارناپذیر است.

 

گفتار چهارم - دلایل، فرصتها و نکات قابلتأمل لایحه

در این گفتار دلایل ارائه لایحه و مهم‌ترین فرصت‌های آن در صورت تصویب نهایی بررسی می‌شود.

 

4-1. دلایل ارائه لایحه

- برخوردار از حقوق و مزایای پیش‌بینی شده از‌جمله در معاهده 1325 (1946) سازمان ملل متحد درباره مزایا، مصونیت‌ها و معاهده 1340 (1961 میلادی) وین درباره روابط سیاسی (مقدمه لایحه)،

- نیاز به وجود یک رکن اداری مرکزی برای هماهنگی کارآمد ارکان اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی و اجرای مؤثر فعالیت‌های آن (مقدمه لایحه)،

- تسهیل کار دبیرخانه کل به‌نحو پیش‌بینی شده در اساسنامه و نیز کمک به همه ذی‌نفعان از‌جمله دبیرکل، مأموران و کارکنان خدمات عمومی در انجام مسئولیت‌های خود به‌نحو احسن و با حسن نیت (ماده 2 لایحه).

 

4-2. فرصت‌های تصویب نهایی لایحه

مهم‌ترین فرصت‌های تصویب نهایی این لایحه عبارتند از:

الف) اشتراک‌گذاری دانش و تجارب بین دبیرخانه دائمی اتحادیه بین‌المجالس اسلامی با سایر دبیرخانه‌های مستقر در تهران

در توافق‌نامه مقر، حقوق، مزایا و مصونیت‌های دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی مشخص می‌شود. علاوه بر دبیرخانه کل این اتحادیه، دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی و دبیرخانه کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین نیز در تهران مستقرند. شایان ذکر است توافق‌نامه مقر بین وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی با دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی نیز بین وزیر خارجه وقت کشورمان و محمدرضا مجیدی (دبیرکل مجمع مجالس آسیایی) در بیستم تیرماه 1400 در محل وزارت امور خارجه به امضا رسید.

شایان‌ ذکر است مهم‌ترین دلیل تأسیس اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، موضوع فلسطین بوده است. به همین دلیل تصویب این لایحه و نظام‌مند شدن همکاری‌های دیپلماتیک و حقوقی جمهوری اسلامی ایران با دبیرخانه کل این اتحادیه و همچنین شناسایی ظرفیت همکاری‌های مشترک بین دبیرخانه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی با دبیرخانه مجمع مجالس آسیایی و کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین به‌صورت مستقیم دامنه اثرگذاری این اتحادیه را در عرصه ترتیبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای گسترش می‌دهد.

ب) افزایش نقش دبیرخانه کل در مستندسازی و هماهنگ‌سازی فعالیتهای مرتبط با دفاع از فلسطین

ترمیم روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران با عربستان، امارات، مصر و لیبی به‌عنوان برخی از کشورهای مهم و مطرح غرب آسیا، شمال آفریقا و جهان اسلام، می‌تواند نقش دبیرخانه کل را در پیگیری موضوع‌های مهم جهان اسلام به‌ویژه در حوزه فلسطین پررنگ‌تر کند. به‌طوری‌که یکی از موضوع‌های مهم اجلاس‌های اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی، همواره نحوه دفاع از حقوق ملت مظلوم فلسطین در برابر تجاوزهای رژیم صهیونیستی بوده است که می‌توان مصداق آن را در تصویر مسجدالاقصی در وسط لوگوی اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی مشاهده کرد. در لوگوی این اتحادیه آیه 38 سوره شوری، وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ نیز درج شده است.

 

 

 

تصویر ۲. لوگوی اتحادیه بین‌المجالس اسلامی

 

ج) تقویت همکاری‌های نظام‌مند بین کشورهای تأثیرگذار جهان اسلام با مرجعیت دبیرخانه دائمی

میزان کارایی و اثربخشی اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، رابطه پایدار و مستقیمی با میزان تنش و همگرایی بین کشورهای جهان اسلام دارد. هر میزان همگرایی بین دولتمردان جهان اسلام افزایش یابد، معاضدت مجالس کشورهای اسلامی برای مقابله با تهدیدهای مشترک نیز افزایش می‌یابد. بنابراین مهم‌ترین پیش‌شرط کارایی اتحادیه مذکور، تبیین سیاست‌های کلی جهان اسلام منطبق با آرمان‌های اسلامی و ارزش‌های مشترک است.

جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، اندونزی و عربستان؛ از مهم‌ترین کشورهای تأثیرگذار جهان اسلام هستند. با ترمیم روابط ایران و عربستان، بستر مناسبی برای توسعه روابط دو کشور در قالب اتحادیه بین‌المجالس اسلامی فراهم شده است و یکی از پیش‌نیازهای آن تبادل اسناد همکاری‌ها و حضور مؤثرتر در اجلاس‌های این اتحادیه است که تحقق این امر مستلزم انعقاد توافق‌نامه مقر بین کشورمان با دبیرخانه اتحادیه بین‌المجالس اسلامی است.

د) توسعه دیپلماسی پارلمانی سران

یکی از مهم‌ترین ارکان سیاسی سازمان کنفرانس اسلامی، اتحادیه بین‌المجالس اسلامی است. پنجاه‌و‌چهار مجلس قانونگذاری کشورهای اسلامی تا ژوئن 2023 در این اتحادیه عضویت دارند. علاوه بر اعضای رسمی، 22 مجلس قانونگذاری و نهاد منطقه‌ای و بین‌المللی نیز به‌عنوان عضو ناظر در اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی عضویت دارند. [15] تقویت همگرایی بین مجالس کشورهای اسلامی، فرصت مناسبی را برای تقویت وزن و جایگاه آنان در اتحادیه بین‌المجالس جهانی فراهم می‌کند [7]. در این میان نقش دبیرخانه کل به‌عنوان مهم‌ترین مرکز تجمیع اسناد و رکن هماهنگ‌ساز بین ارکان اتحادیه بین‌المجالس اسلامی کلیدی است.

با توجه به اینکه در اجلاس‌های اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی غالباً رؤسای مجالس اسلامی شرکت می‌کنند، برنامه‌ریزی برای همکاری هدفمند و منسجم مجلس شورای اسلامی با دبیرخانه کل این اتحادیه به‌صورت مستقیم کارآمدی و اثربخشی دیپلماسی سران را ارتقا می‌دهد، به‌ویژه اینکه اتحادیه مذکور از میادین مهم چانه‌زنی دوجانبه و چندجانبه رؤسای مجالس جهان اسلام درخصوص دغدغه‌های مشترک است و با اصل یکصد‌و‌پنجاه‌ودوم قانون اساسی همخوانی دارد که ستون فقرات سیاست خارجی کشور است. در این اصل تصریح شده است که:

«سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران براساس نفی هرگونه سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری، حفظ استقلال همه‌جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‌های سلطه‌گر و روابط صلح‌آمیز متقابل با دول غیرمحارب استوار است» [8].

اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی به‌دلیل حضور کشورهای اسلامی و عضویت کشورهای همسایه، به‌صورت غیرمستقیم به توسعه منطقه‌گرایی و رقیق‌سازی اختلاف‌ها در جهان اسلام نیز کمک می‌کند [9]. اغلب کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران مسلمان هستند و انتفاع سیاسی حداکثری از مزیت استقرار دبیرخانه کل اتحادیه در تهران از طریق تصویب توافق‌نامه مقر، می‌تواند به توسعه روابط با جهان اسلام و کشورهای همسایه اسلامی به‌عنوان یکی از اولویت‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مؤثر باشد. به‌عبارتی با توجه به استقرار دبیرخانه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در تهران، انعقاد توافق‌نامه مقر با دبیرخانه می‌تواند علاوه بر صیانت از حقوق دیپلماتیک اعضا، بستر مساعدتری را برای توسعه منطقه‌گرایی پارلمانی به‌وجود آورد.

هـ) توسعه دیپلماسی پارلمانی پژوهشی

انتشار فصلنامه بولتن خبری، چاپ بروشور و آشنایی اعضا با آخرین تغییرات ساختاری مجالس عضو و ناظر، از مهم‌ترین انتشارات اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی ازسوی دبیرخانه کل است [10]. یکی دیگر از مهم‌ترین وظایف دبیرخانه، تبادل اسناد بین مجالس عضو است. در این میان مطالعه آخرین اسناد و ابتکارات اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، مستلزم رفع موانع حقوقی گسترش روابط نظام‌مند وزارت امور خارجه با دبیرخانه است که به‌صورت غیرمستقیم به اشتراک‌گذاری و شبکه‌سازی تجارب تقنین و نظارتی مجلس شورای اسلامی با سایر مجالس جهان اسلام کمک می‌کند.

 

 

و) بهره‌برداری از اجلاس دبیران کل اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی

اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی با ایجاد «اجلاس دبیران کل اتحادیه بین‌المجالس اسلامی»[16] به‌سمت اشتراک‌گذاری تجارب مجالس کشورهای اسلامی در حوزه‌های مدیریت اجرایی پارلمان گام برداشته است [11]. با توجه به اینکه اجلاس دبیران کل مجالس کشورهای اسلامی با محوریت دبیرخانه کل فعالیت می‌کند، ظرفیت مناسبی را برای جمهوری اسلامی به‌وجود آورده است و افزایش رایزنی‌ها بین مجلس شورای اسلامی، وزارت امور خارجه و دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی، می‌تواند فرصت‌های نوینی را فراروی معاونت اجرایی قوه مقننه برای حضور فعال در اجلاس دبیران کل اتحادیه بین‌المجالس اسلامی به‌وجود آورد. ازطرفی تصویب نهایی موافقت‌نامه مقر با اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، می‌تواند ظرفیت فضای مساعدی را برای تأسیس مجمع مراکز پژوهشی مجالس اسلامی با ابتکار و پیشنهاد مجلس شورای اسلامی به‌وجود آورد.

 

4-3. ملاحظات و نکات قابلتأمل

برخی ملاحظات لایحه موافقت‌نامه مقر بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دبیرخانه اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی عبارتند از:

  • در مقدمه و دلایل توجیهی، واژه «لزوم» به‌اشتباه «لزم» آورده شده است.
  • در ماده سوم قید شده است:

«کشور میزبان در راستای اعمال حق حاکمیت و به‌منظور حفظ منافع ملی خود، می‌تواند محل دبیرخانه را بازستاند، مشروط بر اینکه به‌سرعت مکان جدیدی به دبیرخانه اختصاص داده شود، به‌طوری‌که عملکرد دبیرخانه مختل نشود».

پیشنهاد می‌شود قبل از بازستاندن مکان مقر دائمی و به‌منظور مختل نشدن عملکرد دبیرخانه، مکان جدید اختصاص داده شود.

  • در بند یک ماده دهم، منظور از نمایندگان فیلم یا سایر نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی منسوب به دبیرخانه واضح‌تر بیان شود.
  • در بند 3.2 ماده سه یک واژه در متن ترجمه شده موافقت‌نامه از قلم افتاده است که در دامنه تعهدات جمهوری اسلامی ایران مؤثر است. در این بند مقرر شده که «نگهداری اساسی / عمده» تجهیزات ارائه شده به دبیرخانه کل برعهده کشور میزبان یعنی جمهوری اسلامی ایران است. این تعبیر معادل «major maintenance» است؛ درحالی‌که در متن ارائه شده فارسی، واژه «عمده / اساسی» حذف شده است. به تعبیر دیگر هر نوع نگهداری‌ای برعهده دولت میزبان نیست بلکه صرفاً موارد عمده برعهده دولت جمهوری اسلامی ایران است.
  • در ماده هشت، عبارت (ت) از ابتدای یکی از بندهای ذیل 8.2 از قلم افتاده است.
  • در نسخه‌ای که در سایت مرکز پژوهش‌های مجلس بارگذاری شده‌ است شماره بندهای ماده ۳ به‌اشتباه حذف شده است.
  • شایسته است اشاره به اصول 77، 125 و 139 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌طور خاص در تبصره ماده‌واحده صورت گیرد.

جمع‌بندی و نتیجهگیری

با توجه به نقش کلیدی و اثرگذار مجلس شورای اسلامی در تأسیس و پی‌ریزی سیاست‌های کلان اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی، انعقاد توافق‌نامه مقر بین دبیرخانه کل اتحادیه مذکور و جمهوری اسلامی ایران، توان چانه‌زنی دیپلماتیک کشورمان را در یکی از مهم‌ترین مجامع پارلمانی افزایش می‌دهد. تصویب این لایحه موقعیت تهران را در اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی به‌عنوان کشور میزبان دبیرخانه دائمی مستحکم‌تر می‌سازد. ازطرفی این لایحه با اصول حاکم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در گام دوم انقلاب برای توسعه روابط پایدار با جهان اسلام سازگاری دارد. با توجه به ترمیم روابط جمهوری اسلامی ایران با عربستان و امارات و همچنین اعلام آمادگی ایران برای ازسرگیری روابط با مصر، لیبی و بحرین و جهش در سیاست خارجی کشورمان برای تحول در توسعه روابط با کشورهای مسلمان شورای همکاری خلیج فارس و شمال آفریقا، تصویب توافق‌نامه مقر می‌تواند جایگاه و قدرت نرم ایران را در این اتحادیه افزایش دهد.

از‌طرفی یکی از اهداف جنگ ترکیبی دشمن، انزوای دیپلماتیک ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی است و تصویب لایحه موافقت‌نامه مقر با اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی در کنار انتخاب ایران به‌عنوان رئیس مجمع اجتماعی شورای حقوق بشر، مولود دیپلماسی فعال ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی است و ضربه محکم دیگری را به طراحان جنگ هیبریدی برای منزوی‌سازی جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌های بین‌المللی وارد می‌سازد. با توجه به دیپلماسی نوین منطقه‌ای ایران برای رفع سوء‌تفاهم‌ها و توسعه روابط پایدار با همه کشورهای اسلامی بر‌اساس اعتماد متقابل، تصویب توافق‌نامه مقر با دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای اسلامی می‌تواند روند منطقه‌گرایی را سرعت بخشیده و در اشتراک‌گذاری دغدغه‌های مشترک برای نیل به‌سمت تبدیل جهان اسلام به یک قطب سیاسی و اقتصادی مؤثر باشد.

به همین دلیل پس از اعمال اصلاحات، تصویب این لایحه، اثربخشی فعالیت‌های دیپلماتیک قوه مقننه را در مجامع بین‌المللی افزایش خواهد داد.

 

پیامک سیاستی

تصویب توافق‌نامه مقر با دبیرخانه کل اتحادیه مجالس کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی و اتخاذ دیپلماسی پارلمانی هوشمندانه برای توسعه روابط این دبیرخانه با دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی و دبیرخانه کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین، می‌تواند اهداف معماران جنگ ترکیبی برای انزوای ایران در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی را خنثی کند.

 

 
[1]     h. Amended Statute of the Parliamentary Union of the OIC Member States. [Online].
[2]     خ. ج. ا. ا. د. ا. ک. ب. ا. م. ک. ا. گ. ی. ا. آ. 1375. [Online].
[3]     http://en.puic.org/news/638. [Online].
[4]     http://en.puic.org/news/573. [Online].
[5]     http://www.puic.org/new/index.php/general-secretariat. [Online].
[6]     h. Association of Secretaries General PUIC. [Online].
[7]     http://www.puic.org/new/index.php/publications/news-bulletin. [Online].
[8]     https://gcrc.ac.ir/fa/news/1843/. [Online].
[9]     http://www.puic.org/new/index.php/member-states/observers. [Online].
[10]   http://www.puic.org/new/index.php/publications/news-bulletin. [Online].
[11]   http://en.puic.org/news/583. [Online].