نویسندگان

• محمدصادق عبداللهی
• صالح بنی عامری

کارشناس گروه آموزش و پرورش و فنی و حرفه ای دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

افت کیفیت آموزشی و پرورشی، به خصوص پس از فراگیری ویروس کرونا، از جمله چالش های جدی آموزش و پرورش در کشور است؛ در شرایط فقدان نظامی جامع و بومی برای سنجش و ارزیابی کیفیت تحصیلی، آمارهای آخرین آزمون بین المللی پرلز در سال 2019 نشان می دهد که دانش آموزان ایران در ریاضی پایه چهارم از بین 58 کشور شرکت کننده دارای رتبه 50ام و در علوم پایه چهارم از میان 58 کشور رتبه 48ام را کسب کرده اند. در ریاضی پایه هشتم نیز از بین 39 کشور در رتبه 29ام و در علوم پایه هشتم از 39 کشور در رتبه 32ام قرار گرفته اند. همچنین آمارهای منتشر شده از میانگین معدل کتبی دیپلم داوطلبان کنکور سراسری سال 1399 نشان می دهد میانگین دیپلم داوطلبان گروه ریاضی 12/51 ، تجربی 13/77 و انسانی 11/29 است. از سوی دیگر براساس داده های دریافتی از وزارت آموزش و پرورش، در سال تحصیلی 1400-1401 بیش از 911هزار نفر بازمانده از تحصیل و 279هزار نفر تارک از تحصیل داشته ایم که هر چند نسبت به سال تحصیلی 1399-1400 کاهش اندکی پیدا کرده است اما همچنان عددی قابل توجه می باشد. عدالت آموزشی نیز به عنوان شاخصی مهم در کیفیت آموزشی وضعیتی مشابه دارد؛ برای مثال در شرایطی که نرخ پوشش تحصیلی پایه اول ابتدایی استان قزوین طی سال تحصیلی 1399-1400 به 98/22 درصد رسیده این نرخ در استان سیستان و بلوچستان 83/87 درصد است.1 این وضعیت در حالی است که با وجود تأکیدهای مکرر اسناد بالادستی آموزش و پرورش بر ارتقای کیفی این نظام، مرور برنامه های کیفیت بخشی و بودجه های اختصاص یافته نشان می دهد این حوزه دچار نابسامانی هایی در برنامه ریزی و اختصاص بودجه است. از این رو در گزارش پیش رو تلاش خواهد شد به شکلی مختصر و با اتکا به اطلاعات در دسترس به مرور برنامه های کیفیت بخشی در بودجه های سنواتی و وضعیت تخصیص بودجه پرداخت. بر اساس آنچه که ذکر شد افت کیفیت آموزشی و پرورشی در حالی است که در برنامه ریزی و تخصیص اعتبارات کیفیت بخشی مشکلات و چالش های جدی وجود دارد که بخشی از آنها عبارتند از: - سهم اعتبارات کیفیت بخشی از کل اعتبارات هزینه ای آموزش و پرورش از سال ۱۳۹۳ که 1/29 بوده با روند کاهشی در سال ۱۴۰۱ به 0/22 رسیده است. - برنامه های کیفیت بخشی اولویت بندی نداشته و اعتبارات اندک میان برنامه های متعدد توزیع می شود. - برنامه های کیفیت بخشی مبتنی بر آمایش سرزمینی و وضعیت واقعی استان ها در شاخص های مختلف نمی باشد. - اعتبارات اندک کیفیت بخشی آنگاه که به مرحله تخصیص نیز می رسند با عدم تحقق، عملاً اثربخشی حداقلی خود را از دست می دهند. برای مثال تا پایان مهرماه ۱۴۰۱ از کل اعتبارات کیفیت بخشی تنها ۲۴٪ تخصیص داده شده است. - در بسیاری از موارد نیز با وجود تخصیص، بودجه به شکل کامل پرداخت نمی شود که موجب می شود اعتبارات کیفیت بخشی با چالش های بیشتری مواجه شود؛ برای مثال در سال ۱۴۰۱ با وجود تخصیص ۲۴ درصدی، تنها 22/38 درصد از کل بودجه مصوب پرداخت شده است. از این رو برای سال های آتی نه تنها باید برنامه های کیفیت بخشی را براساس آسیب های اولویت دار و آمایش سرزمینی تخصیص داد بلکه اختصاص بودجه نیز باید با اهمیت و دقت بیشتری صورت پذیرد تا بتوان با تمرکز بخشی به برنامه ها و بودجه به حل تدریجی و گام به گام مسائل کیفیت بخشی به آموزش و پرورش پرداخت.