وضعیت توسعه کاربردهای فناوری هسته ای در ایران و جهان ـ حوزه سلامت

نویسنده

کارشناس گروه انرژی دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

• علی رغم مناقشات سیاسی در مورد برنامه هسته ای ایران و ادعاهای خلاف واقع برخی دولت های متخاصم، بهره برداری از کاربردهای متنوع فناوری هسته ای برای رفع نیازهای کشور ضرورت دارد. یکی از مهم ترین کاربردهای فناوری هسته ای، کاربردهای آن در حوزه سلامت است. • به طورکلی کاربردهای فناوری هسته ای در بخش سلامت، در سه حوزه تشخیص پزشکی، درمان بیماری ها (به ویژه سرطان) و استریل کردن تجهیزات و مواد بیمارستانی استفاده می شوند. مهم ترین زیرساخت های مورد نیاز جهت استفاده از فناوری هسته ای در حوزه سلامت نیز عبارتند از: راکتورهای هسته ای تحقیقاتی، سیکلوترون های بیمارستانی، تجهیزات تصویربرداری و نیروی انسانی. شایان ذکر است که 90 درصد از خدمات پزشکی هسته ای مربوط به استفاده از پرتوهای هسته ای در رویه های تشخیصی هستند و مهم ترین ماده پرتوزای مورد استفاده در رویه های تشخیصی پزشکی هسته ای، تکنسیوم-99 است. • منشأ تولید تکنسیوم-99، قرارگیری اورانیوم غنی شده در راکتورهای هسته ای تحقیقاتی است. برای این منظور، اغلب از اورانیوم با غنای بالا (حدود 90 درصد) استفاده می شود. اگرچه استفاده از اورانیوم با غنای پایین نیز برای تولید این ماده امکان پذیر است، اما باعث کاهش کیفیت مواد تولیدی، کاهش میزان تولید و افزایش هزینه تولید می شود. با این وجود آمریکا و آژانس بین المللی انرژی اتمی به بهانه جلوگیری از اشاعه سلاح های هسته ای، کشورها را جهت استفاده از اورانیوم با غنای کم برای این منظور، تحت فشار قرار می دهند. • بسیاری از کشورهای جهان نیز به توسعه کاربردهای پزشکی هسته ای در حوزه سلامت توجه کرده اند. به طوری که در کشور آمریکا سالیانه 20 میلیون و در اروپا 10 میلیون عملیات پزشکی هسته ای انجام می شود و به طور کلی در کشورهای توسعه یافته از هر پنجاه نفر یک نفر در هر سال از خدمات تشخیصی پزشکی هسته ای استفاده می کنند. در حال حاضر 78 راکتور هسته ای تحقیقاتی در جهان برای تولید رادیوایزوتوپ مورد استفاده قرار می گیرند و کشورهای هلند، بلژیک، لهستان، فرانسه، آلمان، جمهوری چک، چین، ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، روسیه و استرالیا تولیدکنندگان اصلی مواد پرتوزای مورد استفاده در حوزه پزشکی هسته ای هستند. • در جمهوری اسلامی ایران نیز همگام با پیشرفت های صورت گرفته در بهره برداری صلح آمیز از فناوری هسته ای، توسعه کاربرد پرتوهای هسته ای در حوزه سلامت مورد توجه قرار گرفته است. ایران با داشتن 205 مرکز پزشکی هسته ای، خدمات مختلف این حوزه را به بیماران ارائه می دهد. با این وجود، زیرساخت های فعلی کشور در این زمینه، برای رفع نیاز روز افزون کشور به کاربردهای فناوری هسته ای در حوزه سلامت کافی نیست. در حال حاضر تنها یک راکتور تحقیقاتی در کشور (راکتور تهران با عمر 54 سال) قابلیت تولید رادیوایزوتوپ های مورد استفاده در پزشکی هسته ای را دارد و از طرف دیگر، تعداد محدودی سیکلوترون نیز در شهرهای تهران، کرج و مشهد در حال تأمین بخشی از مواد پرتوزای مورد نیاز بخش پزشکی هسته ای کشور هستند. چهار مرکز پرتودهی هسته ای نیز در شهرهای تهران، بناب، شهرکرد و یزد فعال هستند. همچنین تعداد متخصصان پزشکی هسته ای در کشور حدود 150 نفر است. • بر اساس بررسی های انجام شده، مهم ترین الزامات کوتاه مدت به منظور توسعه کاربردهای فناوری هسته ای در حوزه سلامت در راستای رفع نیازهای کشور، شامل احداث راکتورهای هسته ای تحقیقاتی، تأمین و راه اندازی سیکلوترون های بیمارستانی، تأمین حداقل 131 دستگاه تصویربرداری اسپکت، تأمین حداقل 20 دستگاه تصویربرداری پِت، تجهیز 15 مرکز پزشکی هسته ای کشور به بخش بستری پزشکی هسته ای، احداث حداقل 12 مرکز پرتودهی، تربیت حداقل 100 نفر متخصص پزشکی هسته ای و داروسازی هسته ای، توزیع مناسب امکانات مربوطه در کشور، رفع موانع مشارکت شرکت های دانش بنیان در این حوزه و هماهنگی بیشتر میان سازمان انرژی اتمی و وزارت بهداشت می شوند. همچنین از آنجایی که استفاده از اورانیوم با غنای بالا به عنوان ماده هدف، نقش مهمی در کیفیت رادیوایزوتوپ های تولیدی دارد، پیشنهاد می شود به اقتضای شرایط سیاسی موجود، تولید اورانیوم با غنای 90 درصد به صورت آزمایشی در دستورکار قرار گیرد.