پیشران های دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی

نویسنده

مدیر گروه مطالعات پارلمانی دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

به منظور حضور مقتدرانه در عرصه سیاست خارجی، جمهوری اسلامی ایران لازم است با توجه به بند «16» اصل سوم و اصول 152 و 154 قانون اساسی، از همه ابعاد و ظرفیت های دیپلماسی استفاده کند. دیپلماسی رسمی، عمومی، دفاعی، اقتصادی، فرهنگی و ... از مهم ترین ابعاد دیپلماسی است که هرکدام متولیان خاص خود را دارد. یکی از مهم ترین اضلاع دیپلماسی عمومی، دیپلماسی پارلمانی است که متولی اصلی آن مجلس شورای اسلامی است. طبعاً قدرت مانور دولتمردان در عرصه روابط بین الملل در قیاس با نمایندگان پارلمان محدودتر است ولی قانونگذاران به دلیل ایفای وظایف نمایندگی تحرک دیپلماتیک بالاتری دارند و در بیان مواضع از آزادی بیشتری در قیاس با وزیر امور خارجه و سفرا برخوردارند. ستون فقرات و موتور پیشران توسعه دیپلماسی پارلمانی بر پنج کنشگر ریاست محترم قوه مقننه، شورای اجرایی بین المجالس، گروه های دوستی، رؤسای فراکسیون ها و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بنا شده است. این پنج کنشگر به عنوان معماران سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، لازم است در تمام سطوح دیپلماسی پارلمانی دو جانبه، منطقه ای، قاره ای، فرامنطقه ای و جهانی مشارکت میدانی مؤثر داشته باشند. رویکرد کلان دیپلماسی پارلمانی مجلس یازدهم در عرصه مدیریت جهادی ابتکار و عمل، براساس چهار شاخص کارآمدی، شفافیت، مردمی سازی و هوشمندسازی بنا شده است. در منظومه دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی، کاربست ابتکار و نوآوری در راهبرد دیپلماسی پارلمانی ضروری است. این اقدام باعث می شود مجلس یازدهم نقش بی بدیلی را در تنظیم گری و معماری معادلات منطقه ای و جهانی ایفا کند. در حال حاضر شکاف بین دیپلماسی پارلمانی دوجانبه و قاره ای که از آن با عنوان منطقه گرایی پارلمانی نام برده می شود، بسیار مشهود است. توجه معماران دیپلماسی پارلمانی به این موضوع از اهمیت راهبردی برخوردار است، به ویژه اینکه رهبر دوراندیش انقلاب (مدظله العالی) همواره در بیانات مختلف بر ضرورت منطقه گرایی، توجه به کشورهای مسلمان و همسایه و همچنین استفاده از ظرفیت های غنی نگاه به شرق تأکید فرموده اند. در میان کنشگران دیپلماسی پارلمانی، نقش ریاست محترم قوه مقننه و گروه های دوستی از بقیه کنشگران برجسته تر است، به همین دلیل توصیه می شود با ابتکار و عمل در عرصه میدان، از ظرفیت های دیپلماتیک ریاست محترم قوه مقننه و رؤسای گروه های دوستی برای توسعه مجامع پارلمانی منطقه ای مانند اتحادیه بین المجالس سازمان شانگهای، اتحادیه بین المجالس جبهه مقاومت اسلامی، اتحادیه بین المجالس کشورهای حاشیه دریای خزر و اتحادیه بین المجالس کشورهای فارسی زبان استفاده شود. این اقدام گامی عملیاتی و راهبردی در جهت تحکیم ستون های دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی است. در دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی، بایستی نقش دین نیز در میدان سیاست برجسته باشد. رایزنی ریاست محترم قوه مقننه و هیئت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای تأسیس اتحادیه بین المجالس جبهه مقاومت اسلامی یا ترسیم نقشه راه عملیاتی برای حضور مقتدرانه در اتحادیه بین المجالس اسلامی، مصداقی از تجلی نقش دین در میدان دیپلماسی پارلمانی است. در هزاره سوم میلادی، بخشی از مذاکرات دیپلماتیک پارلمانی به ویژه با کشورهای دارای نظام پارلمانی توسط رؤسای فراکسیون ها انجام می شود، در حالی که یکی از حفره های دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران، غفلت از ظرفیت دیپلماتیک رؤسای فراکسیون های مجلس شورای اسلامی با همتایان پارلمانی خود در سایر کشورهاست. اهتمام مجلس انقلابی یازدهم به شکل گیری و پرورش احزاب و فراکسیون های منسجم در تراز انقلاب اسلامی و افزایش نقش آفرینی آنان در میدان دیپلماسی باید به عنوان یکی از اصول دیپلماسی پارلمانی پیشران در گام دوم انقلاب مورد توجه قرار گیرد. با توجه به مطالب فوق الذکر، اولین گام برای تحقق دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی، جهاد تبیین است. در این بخش لازم است با معرفی ابتکارات نوین و اثربخش، ظرفیت های دیپلماتیک برای کنشگران دیپلماسی پارلمانی مجلس یازدهم تبیین شود. این اقدام به صورت مستقیم کارآمدی و شفافیت فعالیت های دیپلماتیک قوه مقننه را ارتقا می دهد. از طرفی لازم است بین متولیان و کنشگران دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران همسویی و قوام استراتژیک برقرار باشد، به همین دلیل ایجاد شورای هماهنگی دیپلماسی پارلمانی می تواند از شکل گیری فعالیت های دیپلماتیک جزیره ای در قوه مقننه جلوگیری کند. سنجش مستمر عملکرد متولیان دیپلماسی مجلس شورای اسلامی، مستلزم شاخص گذاری و تبیین ویژگی های دیپلماسی پارلمانی کارآمد و متوازن است. به همین دلیل پیشنهاد می شود در مجلس یازدهم که اولین مجلس در گام دوم انقلاب است، با هم اندیشی صاحب نظران دانشگاهی و نمایندگان شاخص ادوار، سند پیوست شاخص های دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی تبیین شود. این شاخص ها، شاقول معماری دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران در گام دوم انقلاب خواهد بود. مستندسازی و ثبت فعالیت های دیپلماتیک ریاست محترم قوه مقننه و رؤسای گروه دوستی، می تواند به غنی سازی ادبیات دیپلماسی پارلمانی کمک کند. با توجه به لزوم بهره وری از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی فناورانه، توصیه می شود دیجیتال سازی فعالیت های دیپلماتیک مجلس یازدهم در اولویت باشد. در مجالس دنیا، مأموریت مستندسازی دیپلماسی پارلمانی برعهده دبیرکل پارلمان است که در اغلب مواقع با تغییر رؤسای مجالس، کمتر تغییر می کنند و نوعی قوام و ثبات مدیریتی در فرایند مستندسازی مشهود است. هماهنگی و همسویی فعالیت کنشگران دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران، از پیش نیازهای ارتقای کارایی فعالیت های دیپلماتیک قوه مقننه است. در همین رابطه شناسایی ابتکارات سیاسی ریاست محترم قوه مقننه و گروه های دوستی ضروری است، البته ریاست محترم قوه مقننه در چارچوب دیپلماسی پارلمانی سران مانند مذاکره با رؤسای مجالس دنیا در اتحادیه بین المجالس جهانی و سخنرانی و مذاکرات پیرامونی در نشست هایی همچون اجلاس رؤسای مجالس دنیا، پیشانی معرفی و اشاعه دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی است. با توجه به استقرار دبیرخانه مجمع مجالس آسیایی و اتحادیه بین المجالس اسلامی در تهران، هر گونه تقویت پل ارتباطی بین ریاست محترم قوه مقننه با دبیرخانه های مذکور می تواند ابتکار و اثربخشی رئیس مجلس در میدان مجامع پارلمانی را ارتقا دهد. برگزاری «اجلاس پارلمانی سران» به پیشنهاد و ابتکار ریاست محترم قوه مقننه برای حل و فصل تنش های منطقه ای و توسعه دیپلماسی پارلمانی سران با مجالس کشورهای دوست و همسو، نقش مهمی را در شکست و ناکامی سیاست های سلطه مآبانه آمریکا برای انزوای جمهوری اسلامی ایران ایفا می کند. در این میان توسعه فعالیت های دیپلماتیک ریاست محترم مجلس شورای اسلامی و رؤسای گروه های دوستی به سمت توسعه روابط پارلمانی با کشورهای مهم آسیایی همچون چین، اندونزی، مالزی، هند، ژاپن و کشورهای همسایه و مجالس کشورهای اورآسیا می تواند ستون های شکل گیری قرن بیست و یکم – قرن آسیا را مستحکم تر کند. رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) بارها بر لزوم بروز و ظهور استکبارستیزی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تأکید فرموده اند. در همین راستا تأسیس ائتلاف های نوین و مترقی پارلمانی با مجالس کشورهای مخالف سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکا باید به عنوان یکی از اصول دیپلماسی پارلمانی در تراز انقلاب اسلامی، مورد توجه قرار گیرد. یکی دیگر از ظرفیت های غنی ریاست محترم مجلس، شرکت و سخنرانی در کنفرانس های مهم اقتصادی و امنیتی است. ارائه ابتکارات منطقه ای با مشارکت مجالس کشورهای منطقه در جهت استقرار امنیت پایدار، از دیگر ظرفیت های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی در سطح دیپلماسی پارلمانی سران است.