نوع گزارش : گزارش های راهبردی
نویسنده
مدیر گروه مطالعات پارلمانی دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
توانمندسازی، چابک سازی و مردمی سازی فعالیت های دیپلماتیک مجلس دوازدهم از دریچه مجامع پارلمانی به ویژه مجمع مجالس آسیایی به تقویت کارایی و اثربخشی دیپلماسی آسیایی کمک شایانی می کند. مشارکت هوشمندانه مجلس و دولت در مجامع بین المللی بخشی از دفاع هیبریدی جمهوری اسلامی ایران و اکسیر مهار جنگ ترکیبی و عملیات روانی آمریکا برای انزوای ایران در مجامع بین المللی است. هنر و مهارت دیپلمات های پارلمانی مجلس دوازدهم باید به سمت شناسایی و طراحی نظام مسائل اساسی نوپدید و ابرچالش های مشترک قاره ای معطوف شود تا مسیر وفاق دیپلماتیک بین مجالس آسیایی را هموارتر کند. در این میان، تأسیس «کنسرسیوم رؤسای کتابخانه ها و مراکز پژوهشی مجمع مجالس آسیایی» از پیشران های تقریب مجالس آسیایی با سلاح دانش و فناوری است. رایزنی دیپلماتیک مجالس آسیایی برای برگزاری «اجلاس رؤسای اندیشکده های کلان شهرهای آسیا» نیز دانش، مهارت و ابتکار دیپلماتیک مجلس دوازدهم برای خلق فرصت های جدید در قالب «دیپلماسی پارلمانی مدیریت شهری» را تقویت می کند. گسترش روابط دیپلماتیک مجلس دوازدهم با کشورهای گروه جغرافیایی آسیای میانه و کشورهای مشترک المنافع نیز از دیگر تدابیری است که به تحکیم پایه های دیپلماسی پارلمانی منجر خواهد شد. ابتکار مجلس دوازدهم برای ایجاد شورای مشورتی رؤسای گروه های دوستی مجالس آسیایی و انتفاع حداکثری از ظرفیت های دیپلماسی پارلمانی مقر به دلیل استقرار دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی در تهران، از دیگر پیشران های ارتقای کنشگری مجلس دوازدهم در تحکیم ستون های دیپلماسی آسیایی است.
گزیده سیاستی
تأسیس کنسرسیوم رؤسای کتابخانه ها و مراکز پژوهشی مجالس آسیا، ایجاد سامانه هوشمند دیپلماسی مجامع پارلمانی و ایجاد فراکسیون دیپلماسی آسیایی، اثربخشی هیئتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در مجمع مجالس آسیایی را ارتقا می دهد.
کلیدواژهها
موضوعات
خلاصه مدیریتی
بیان/ شرح مسئله
مشارکت هوشمندانه و فعال شورای اجرایی هیئتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در مجامع پارلمانی، یکی از مراجع کلیدی و مهم مردمیسازی و ارتقای اثربخشی و کارآمدی فعالیتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در افق ایران 1407 است. خلق نوآوری و ابتکار دیپلماتیک اعضای شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی در دو سطح اجلاس عمومی و جلسات کمیتههای دائمی، یکی از کریدورهای انتفاع سیاسی از دریچه دیپلماسی مجامع پارلمانی است.
نقطهنظرات/ یافتههای کلیدی
پیشنهاد راهکارهای تقنینی، نظارتی یا سیاستی
مردمیسازی، هوشمندسازی، شفافیتافزایی و کارآمدگرایی؛ چهار راهبرد کلان قوه مقننه از مجلس یازدهم تاکنون بوده است. مجلس شورای اسلامی، تبلور مردمسالاری دینی در عرصه حکمروایی است و نقشآفرینی گروههای دوستی و هیئتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در عرصه روابط بینالملل، بخشی از راهبرد کلان مردمیسازی حکمرانی پارلمان در عرصه سیاست خارجی است. یکی از ملزومات رویش کارآمدی و افزایش ارزشافزوده رایزنیهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم و دولت چهاردهم در افق قانون برنامه هفتم پیشرفت، اهتمام متولیان دیپلماسی پارلمانی و رسمی به خرد جمعی و بومیسازی نوآوریهای دیپلماتیک سایر مجالس قانونگذاری است. ترسیم نقشه راه دیپلماسی فعال نمایندگان مجلس دوازدهم در مجامع پارلمانی منطقهای و قارهای، از ملزومات اجرای منویات رهبر معظم انقلاب برای انتفاع حداکثری از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی در دیدار نمایندگان مجلس با معظمله در 31 تیرماه سال 1403 است.
موضوع دیپلماسی مجامع پارلمانی از سال 1384 و پس از نقشآفرینی فعال مجلس شورای اسلامی در تأسیس مجمع مجالس آسیایی، مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. از طرفی با افزایش تعداد گروههای دوستی قوه مقننه، یک نوع مطالبه عمومی نمایندگان از مرکز پژوهشها برای آشنایی با ظرفیتهای دیپلماتیک گروههای مذکور پدیدار شده است، با وجود این، بهرغم افزایش سهم دیپلماسی پارلمانی در سبد سیاست خارجی سایر کشورها، هنوز ادبیات دیپلماسی مجامع پارلمانی در کشورمان گسترش نیافته است، هرچند نمایندگان مجلس شورای اسلامی با رجوع به وبسایت https://www.asianparliament.org/events/، میتوانند درخصوص مهمترین رویدادهای گذشته، حال و آینده مجمع مجالس آسیایی، بهصورت مستمر اطلاعات اولیه و پایه را بهروز کرده و با ارائه ابتکارات و نوآوریها در اجلاسهای پیشرو، بستر مساعدی را برای کنشگری هیئتهای دیپلماتیک در مجمع مجالس آسیایی فراهم کنند.
در این بخش پیشینه مطالعاتی و تقنینی مرتبط با دیپلماسی مجامع پارلمانی آورده میشود.
جدول 1. سوابق مطالعاتی مرتبط با دیپلماسی مجامع پارلمانی در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی
ردیف |
عنوان گزارش |
سال انتشار |
شماره مسلسل |
نام دفتر |
توضیحات |
1 |
اجلاس هفتم مجمع پارلمانهای آسیایی برای صلح: راهکارها و پیشنهادهایی برای اجلاس تهران |
1384 |
7376 |
دفتر مطالعات سیاسی |
این گزارش متمرکز بر مراحل تأسیس مجمع مجالس آسیایی بوده و به ظرفیتهای نوین دیپلماسی مجامع قوه مقننه، اشارهای نکرده است. |
2 |
سازمان همکاری شانگهای؛ پیشرانهای دیپلماسی پارلمانی و ابتکارهای پیش رو [1] |
1401 |
18594 |
دفتر مطالعات سیاسی |
در این تحقیق از دریچه شناسایی ظرفیتهای گسترش روابط دوجانبه و چندجانبه با کشورهای آسیایی بهویژه بازیگران عضو شانگهای، راهکارهایی را برای تعمیق روابط دیپلماتیک مجلس یازدهم با مجالس عضو سازمان همکاری شانگهای پیشنهاد کرده است. |
3 |
مطالعه تطبیقی اتحادیههای پارلمانی منطقه ای [2] |
1402 |
19305 |
دفتر مطالعات سیاسی |
در این گزارش، به برخی مجامع پارلمانی منطقهای در آسیا و سایر نقاط دنیا اشاره و تصریح شده است. تحکیم دیپلماسی آسیایی، مستلزم ابتکار نمایندگان برای ایجاد مجامع پارلمانی منطقهای براساس اولویتهای سیاست خارجی است. |
بیشترین تمرکز مجلس شورای اسلامی در ادوار اول تا دوازدهم مجلس شورای اسلامی به سمت چهار مجمع پارلمانی اتحادیه بینالمجالس جهانی، اتحادیه مجالس قانونگذاری کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، مجمع مجالس آسیایی و کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین معطوف بوده، به همین دلیل پیشینه قوانین نیز با چهار نهاد مذکور مرتبط است.
جدول 2. پیشینه قوانین مرتبط با دیپلماسی مجامع قوه مقننه
ردیف |
عنوان قانون |
مرجع تصویب |
تاریخ تصویب |
نکات برجسته |
1 |
مجلس شورای اسلامی |
9 مردادماه سال 1401 |
- تبیین ساختار نظاممند حقوقی برای همکاری مجلس شورای اسلامی با دبیرخانه دائمی مجمع |
|
2 |
قانون عضویت مجلس شورای اسلامی در اتحادیه پارلمانی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی |
مجلس شورای اسلامی |
19 اسفندماه سال 1380 |
مشخص کردن حق عضویت در اتحادیه پارلمانی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی و تعیین حقعضویت جمهوری اسلامی ایران |
3 |
مجلس شورای اسلامی |
25 آذرماه سال 1369 |
عضویت ایران در بزرگترین مجمع پارلمانی و تأمین بودجه آن از اعتبار مجلس شورای اسلامی |
|
4 |
مجلس شورای اسلامی |
19 اردیبهشتماه سال 1369 |
ایجاد بستر قانونی برای تأسیس کنفرانس حمایت از انتفاضه فلسطین |
«قرن بیستویکم - قرن آسیا» از گفتمانهای غالبی است که در چند سال اخیر در ادبیات بسیاری از دولتمردان و قانونگذاران کشورهای آسیایی به سرعت در حال بازنشر است. «قرن آسیایی» به تسلط پیشبینی شده فرهنگ و قدرت سیاسی آسیا در آینده اطلاق میشود. تأکید روزافزون دولتها و مجالس آسیایی بر ضرورت وحدت و همگرایی برای مقابله با تهدیدات مشترک و ناکامی غرب برای استقرار نظم عادلانه در دو قرن نوزدهم و بیستم، بستر مساعدی را برای پذیرش گفتمان قرن بیستویکم ـ قرن آسیا فراهم کرده است. قرن آسیا درواقع نتیجه «آسیایی شدن» و استقرار نظم نوین براساس مطالبه جوامع آسیایی و فرایندی است که بهموجب آن، کشورهای آسیایی با تأکید بر اهداف مشترک، به سمت همگرایی، «مهار چالشهای مشترک حکمرانی» و «تنشزدایی فعال» گام بردارند. بهدلیل جغرافیای غنی فرهنگی، انرژی و اقتصادی کشورهای آسیایی، مجمع مجالس آسیایی از پتانسیل بالایی برای مردمیسازی پارلمان در سطوح قارهای و ایجاد نهادهای لازم برای تأمین منافع مشترک برخوردار است. بررسی روند تأسیس مجمع مجالس آسیایی نشان میدهد که مجالس قانونگذاری شرق و جنوب شرق آسیا از اراده و انسجام بالاتری در قیاس یا مجالس غرب آسیا برای ایجاد یک مجمع پارلمانی قارهای برخوردار بودهاند [3].
آسیا با داشتن باستانیترین فرهنگها، مذاهب و تمدنهای جهان، از یک میراث مشترک و غنی برخوردار است که میتواند پتانسیل تفاهم دیپلماتیک بین کشورهای آسیایی را افزایش دهد. آسیا در تکاپو برای استقرار نظم چندقطبی باثبات است که مدتها قبل از استعمار اروپا و سلطه آمریکا وجود داشت و ترکیب قدرت اقتصادی و استقلال راهبردی در سطح سیاسی و نظامی، موجب تسریع فرایند چرخش قدرت جهانی از غرب به شرق شده است [4]. این قاره با وسعت44579000 کیلومتر مربع و جمعیتی حدود چهار میلیارد و هشتصدوچهاده میلیون نفر، بهترتیب وسیعترین و پرجمعیتترین قاره جهان است که از مؤلفههای قدرت محسوب میشود [5]. قاره آسیا حدود 30 درصد از مساحت کل زمین را تشکیل میدهد و با 387 شهروند در هر مایل مربع، متراکمترین جمعیت را در بین قارههای جهان دارد. چین (1,449,175,232)، هند (1,406,631,776) و اندونزی (279,134,505) بهعنوان سه کشور پرجمعیت دنیا، در آسیا قرار دارند. این قاره، همچنین میزبان هفت شهر بزرگ جهان ازجمله توکیو، شانگهای، پکن، گوانگژو، دهلی نو، بمبئی و کراچی است که فرصت نوینی را فراروی مجالس آسیایی درخصوص پیشبرد دیپلماسی پارلمانی شهروندی و تأسیس مجمع رؤسای اندیشکدههای کلانشهرهای آسیایی بهوجود آورده است. در این میان وقوع برخی رویدادها بر اهمیت موضوع قرن آسیایی افزوده است که عبارتند از:
یکی از اهداف معماران جنگ ترکیبی غرب، انزوای ایران در کریدورهای ریلی، هوایی و دریایی است. در قرن آسیایی، همکاری و رقابت کشورها برای افزایش سهم خود در کریدورهای اقتصادی، انرژی و حملونقل در حال افزایش است که از مصادیق آن میتوان به کریدور شمال – جنوب و «کریدور آیمک» اشاره کرد. موضوع کریدورها هم میتواند نقطه وحدت و هم میتواند نقطه تنش و اختلاف بین کشورهای آسیایی باشد. برای مثال «کریدور شمال ـ جنوب»، در جهت منافع ملی و منطقهای ایران، ولی کریدور آیمک با منافع منطقهای ایران سازگاری ندارد و از انزوای ژئوپلیتیکی رژیم صهیونیستی جلوگیری میکند. شایان ذکر است کریدور آیمک، هند را از طریق کشورهای عرب حاشیه خلیجفارس به فلسطین اشغالی و از آنجا به اروپا متصل میکند. به عبارتی موضوع کریدورها در صورت غفلت، از این پتانسیل برخوردار است که به یکی از حوزههای اختلافی بین مجالس و دول کشورهای آسیایی تبدیل شود. «کریدور تراسیکا»، «کریدور شرق به غرب (جاده ابریشم قدیم) و کریدور آلتید برخی دیگر از کریدورهایی مرتبط با جغرافیای ایران هستند.
رویکرد کشورهای غربی برای «اروپاییسازی» در قرن نوزدهم و «آمریکاییسازی» در قرن بیستم موجب شدند دولت و ملتهای آسیا، متأثر از یکجانبهگرایی و رفتار سلطهمآبانه غرب نتوانند به سمت همگرایی و یکپارچهسازی گام بردارند [6]. قرن آسیایی، مبتنیبر الفت و همزیستی مسالمتآمیز یک «جامعه سیاسی چندتمدنی» است که این تکثر تمدنها، هم نقطه قوت و هم مانعی برای تقویت «دیپلماسی پارلمانی قارهای» است. با گسترش ادبیات «قرن بیستویکم ـ قرن آسیا»، استفاده از اصطلاح دیپلماسی پارلمانی قارهای و «دیپلماسی آسیایی» در منظومه فکری رهبران آسیایی بهطور محسوسی برجستهتر شده است. برای اولینبار، رهبران جمهوری خلق چین به مبحث دیپلماسی آسیایی و گفتمان قرن پیشرو - قرن آسیا اشاره کردند. رئیسجمهور این کشور در سال 2019 میلادی اعلام کرد که در قرن بیستویکم، قاره آسیا به یک «قدرت نوظهور» در «حکمرانی جهانی» ارتقا مییابد [7]. البته کنگره جمهوری خلق چین رویکرد دومسیره را برگزیده است و همزمان از طریق مشارکت فعال در مجمع مجالس آسیایی و گسترش روابط پارلمانی با کشورهای دوست و شریک در آسیا، به تنشزدایی با پارلمان اروپا و کنگره آمریکا نیز ادامه میدهد و راهبرد دیپلماتیک قانونگذاران این کشور براساس سه اصل تحکیم ستونهای دیپلماسی آسیایی، ترمیم روابط با پارلمان اروپا و تنشزدایی مستمر با ایالات متحده آمریکا بنا شده است. در این میان «مرکز سیاستگذاری اروپا» نیز در گزارشی بر نقش جمهوری خلق چین برای یکپارچهسازی اقتصادی و سیاسی آسیا در قرن بیستویکم تأکید کرده است [8].
میزان حق رأی کشورها در مجمع مجالس آسیایی متناسب با جمعیت آنان است و این موضوع یک نوع مزیت راهبردی را برای جمهوری خلق چین بهوجود آورده است. زیرا این کشور از بالاترین حق رأی در این مجمع برخوردار است و ابتکار دیپلماتیک مجالس ایران و چین برای اتخاذ مواضع همسو، به تعمیق چندجانبهگرایی در مجامع مجالس آسیایی کمک میکند.
تشدید تنش بین روسیه و ناتو از متغیرهای تأثیرگذار بر دیپلماسی آسیایی است. فدراسیون روسیه، بهعنوان یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، پس از انجام عملیات ویژه در اوکراین و متعاقباً تشدید تنشهای سیاسی و نظامی با غرب بهتدریج به سمت جذب در بلوکهای سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی آسیا گام برداشته است. به عبارتی با ورود به قرن بیستویکم بهتدریج شاهد تقویت وزن سیاسی، نظامی و فناورانه آسیا در معادلات جهانی و افزایش گرایش قدرتهای مهم منطقه به سمت آسیا هستیم که از آن با ادبیات «آسیایی شدن» یا «چرخش به آسیا» نام میبرند [9]. از طرفی روسیه از طریق تقویت مذاکرات دیپلماتیک در قالب رؤسای مجالس کشورهای آسیای میانه، به دنبال پشیگیری از نفوذ قدرتهای غربی در این منطقه جغرافیایی است. آسیا ـ پاسیفیک بهدلیل اهمیتی که در معادلات اقتصادی، امنیتی و سیاسی جهان دارد، بیشازپیش در کانون توجه قدرتهای جهانی قرار دارد. ازاینرو، فدراسیون روسیه تلاش میکند با استفاده از منابع مختلف قدرت ازجمله اهرم انرژی، نفوذ و تأثیرگذاری خود را در این منطقه گسترش داده و خود را هرچه بیشتر بهمثابه یک ابرقدرت جهانی مطرح سازد. نیاز روزافزون کشورهای این منطقه به انرژی سبب شده تا روسیه که علاوهبر ذخایر هنگفت، از قرابت جغرافیایی نیز بهرهمند است، بتواند یکی از جدیترین گزینهها برای تأمین انرژی این منطقه باشد [10].
یکی از اهداف دیپلماسی رسمی و عمومی کشورمان در افق قانون برنامه هفتم پیشرفت، خلق نوآوری و ابتکار عمل برای استفاده از تمامی ظرفیتهایی است که بتواند جایگاه سیاسی و اقتصادی ایران در قاره پهناور آسیا را ارتقا دهد. در این میان مشارکت هوشمندانه و ابتکارات دیپلماتیک مجلس دوازدهم در قالب مجمع مجالس آسیایی، مجامع پارلمانی منطقهای و گسترش روابط پارلمانی دوجانبه با کشورهای آسیایی، ستونهای دیپلماسی آسیایی را مستحکمتر میکند.
تأسیس مجمع مجالس آسیایی، مصداقی از توجه مجالس قانونگذاری به «پارلمانگرایی چندجانبه» است [11]. در همین رابطه اهتمام هیئتهای دیپلماتیک و رؤسای گروههای دوستی مجلس دوازدهم برای تعمیق روابط پایدار با کشورهای همسایه براساس سه اصل حُسن همجواری، تنشزدایی و صلح پایدار میتواند به پارلمانگرایی منطقهای کمک کند. بهویژه اینکه منطقهگرایی پارلمانی، حلقه واسط روابط پارلمانی دوجانبه و قارهای است و گسترش مجامع پارلمانی منطقهای، نقاط قوتی هستند که ستونهای مجمع مجالس آسیایی را تقویت میکند. تقویت روابط پایدار بین مجالس قانونگذاری کشورهای همسود، مجمع پارلمانی مجالس قانونگذاری جنوب شرق آسیا، تأسیس مجالس قانونگذاری کشورهای حاشیه دریای خزر و تأسیس اتحادیه مجالس قانونگذاری کریدور شمال ـ جنوب، برخی مصادیق مجامع پارلمانی منطقهای هستند که داربست پارلمانگرایی در آسیا را قویتر میکند. تقویت همکاری و یکپارچگی منطقهای در مناطق مختلف آسیا بهویژه آسیای جنوب شرقی، نقش مهمی را در زدودن فقر و موانع پیشرفت پایدار ایفا کرده، ولی تحقق «وحدت در تنوع»، مستلزم پذیرش تفاوتهای فرهنگی، زبانی، اجتماعی، مذهبی و سیاسی بین رهبران آسیایی است [12].
تغییرات عمده در کنشهای خارجی و دیدگاههای اقتصادی کشورهای عضو شورای همکاری خلیجفارس مبنیبر افزایش تعاملات سیاسی و اقتصادی با ابرمنطقه آسیا و در رأس آن زیرمنطقه شرق آسیا ذیل تعامل با کنشگرانی نظیر ژاپن و چین، در کالبد ابرپروژههای مشترک نظیر ابتکار یک جاده ـ یک راه، «سند سیاست عرب چین» و برگزاری اولین اجلاس سران شورای همکاری خلیجفارس و آسیای میانه، نشانگر نوعی چرخش گفتمانی و جهتگیری از دیدگاههای صرفاً غربی کشورهای عرب حوزه خلیجفارس به سمت نگرشهای اقتصادی و سیاسی نوظهور در آسیا در عین حفظ ارتباطات با قدرتهای غربی نظیر آمریکاست [13].
در این بخش به مهمترین فرصتهای دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در مجمع مجالس آسیایی از سه منظر اهداف اساسنامه، ساختار سازمانی و فنون دیپلماسی مجامع پارلمانی اشاره میشود.
ابتکار تأسیس «مجمع مجالس آسیایی» یا «آپا» برای اولینبار توسط مرحوم حسین شیخالاسلام، نماینده مجلس هفتم مطرح شد که از حامیان شکلگیری «بازار یکپارچه انرژی آسیا» و انعقاد معاهده دوستی بین کشورهای آسیایی بود. با تقاضای تعدادی از کشورهای آسیایی بهویژه کشورهای جنوب شرق آسیا مبنیبر تأسیس نهادی مشابه پارلمان اروپا، پس از تصویب منشور ۱۱ مادهای در اجلاس داکا (پایتخت بنگلادش) در سپتامبر 1999، «مجمع پارلمانهای آسیایی برای صلح» با هدف توسعه دمکراسی، حقوق بشر و ثبات منطقهای تأسیس شد که اولین تجربه کشورهای آسیایی در تأسیس پارلمان آسیایی بود [14]. با حضور 109 قانونگذار آسیایی در این اجلاس، گامهای اولیه برای تدوین اساسنامه مجمع و پیشنویس «منشور حقوق بشر آسیایی» برداشته شد که از ظرفیت و نظرات «سازمانهای غیردولتی» نیز بهره گرفته شد، البته پیشتر برخی بلوکهای منطقهای در قاره آسیا مانند «مجمع ملتهای جنوب شرق آسیا» معروف به آسهآن، به تهیه منشور حقوق بشر مبادرت کرده بودند [15] ، ولی رویکرد مجلس وقت جمهوری اسلامی ایران، ابتکار عمل برای ایجاد یک منشور حقوق بشر قارهای بود که مورد توافق تمامی مجالس آسیایی باشد.
فعالیت مجمع مجالس آسیایی در سه حوزه «موضوعهای سیاسی»، «اجتماعی – فرهنگی» و «اقتصادی و توسعه پایدار» متمرکز شده است [16]. حکمرانی خوب، «حاکمیت قانون و توانمندسازی قضایی»، «ایجاد رفاه در آسیا از طریق دوستی و همکاری» و حمایت تزلزلناپذیر از مردم فلسطین از مهمترین حوزههای سیاسی مطروحه در مجمع بودهاند.
ترویج تنوع فرهنگی و حفاظت از میراث فرهنگی در آسیا، ادغام آسیایی از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات، همکاری در زمینه «برابری سلامت»، مقابله با فساد، ترویج «گفتگوی بین ادیان»،همکاری حقوقی و قانونی در مبارزه با «قاچاق اقلام فرهنگی» و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر در آسیا، کمکهای بشردوستانه به سوریه، عراق، یمن، غزه و میانمار و حفاظت و ارتقای «حقوق کارگران مهاجر» نیز در ذیل اولویتهای اجتماعی و فرهنگی مجمع قرار داشتند، البته موضوع مقابله با فساد در ذیل حوزههای فرهنگی و اجتماعی آورده شده است. ایجاد بازار انرژی آسیایی، مسائل زیستمحیطی، «ریشهکن نمودن فقر» و «ریلگذاری نقشه راه تأمین مالی سبز» نیز از مهمترین حوزههای فعالیت مجمع مجالس آسیایی در بخش اقتصاد و توسعه پایدار بودهاند.
در ماده (۲) اساسنامه، به «اصول تأسیس مجمع مجالس آسیایی» اشاره و تشویق و ترویج حقوق بشر و مقابله با تروریسم بهعنوان یکی از اصول تأسیس مجمع مجالس آسیایی به رسمیت شناخته شده است. برابری اعضا، «اقتدار ملی»،حاکمیت، «همزیستی مسالمتآمیز» و عدم مداخله در امور داخلی از کلیدواژگانی هستند که بارها در اساسنامه مجمع به آنها اشاره شده است. استناد به این ماده میتواند مبنای خوبی برای پیشبرد منطقهگرایی پارلمانی و ابتکار دیپلماتیک مجلس دوازدهم برای برگزاری کنفرانسهای پارلمانی در زمینه صلح پایدار باشد.
تشویق و ترویج حقوق بشر، پیشرفت پایدار، حفاظت از محیط زیست، مقابله با تروریسم و به رسمیت شناختن حقوق و آزادی ملتها، از دیگر اصول تأسیس این مجمع است. کشورهای متعددی در آسیا با خطر افراطگرایی و تهدیدات سازمانها و گروههای تروریستی مواجهاند. جمهوری اسلامی ایران نیز همواره از قربانیان افراطگرایی و تروریسم بوده است. به همین دلیل با استناد به اصول تأسیس مجمع، دو موضوع مقابله با افراطگرایی و حفاظت از محیط زیست از پتانسیل بالایی برای همکاری مجلس دوازدهم و مجمع مجالس آسیایی برخوردار است.
استفاده از ظرفیتهای دیپلماسی پارلمانی اقتصادی نیز از دیگر مواردی است که در مذاکرات راهبردی مجمع مورد تأکید اعضا قرار گرفته و همکاریهای اقتصادی با بهرهگیری از اشتراکات منطقهای از اصولی بوده که در اساسنامه مجمع تصریح شده است. «هماهنگسازی قوانین و رویههای حقوقی» از دیگر اصول تأسیس مجمع مجالس آسیایی است. به عبارتی یکی از فرصتهای مجلس دوازدهم در حوزه دیپلماسی قانونگذاری، تصویب قوانین همسوست که به تحکیم منافع مشترک و مهار تهدیدات نوظهور در آسیا کمک کند. تحقق این امر، مستلزم تفاهم مجالس آسیایی پیرامون نظام مسائل اساسی و چالشهای مشترک قارهای است.
کشورهای مؤسس مجمع مجالس آسیایی با گنجاندن اصطلاح «توسعه پایدار متوازن» در اساسنامه، بر مذاکرات جامع در تمامی عرصههای اقتصادی، اجتماعی، علمی و فناوری تأکید کردهاند. گسترش روابط دوستانه بین ملتهای آسیایی، یکی دیگر از اهداف مجمع مجالس آسیایی در اساسنامه است که نشانگر توجه مجمع به مردمیسازی حکمرانی و تحکیم سیاست خارجی براساس برقراری روابط پایدار بین ملتهای آسیاست. در این میان اشتراکگذاری تجارب اندیشکدههای حکمرانی استانی و مرکز افکارسنجی خانه ملت با نهادهای متناظر در سایر مجالس آسیایی، فرصت مغتنمی را برای مردمیسازی تصمیمات مجمع مجالس آسیایی فراهم میسازد. موضوع عدالت اجتماعی و مقابله با تبعیض از دیگر اهداف تصریح شده در اساسنامه مجمع است. در این میان هریک از مجالس آسیایی از تدابیر و تمهیدات مختلفی برای استقرار عدالت اجتماعی استفاده میکنند که بومیسازی برخی از آنها در ارتقای رضایت عمومی از عملکرد قوه مقننه مؤثر است.
«اشتراکگذاری دسترسی به دانش روز» در زمینههای مختلف و ترویج این دانش در بین اعضا بهمنظور ارتقای پیشرفت و برابری اعضا، یکی دیگر از اهداف مجمع در اساسنامه است که ظرفیت جدیدی را برای تبادل افکار و تجارب پیرامون فناوریهای نوین همچون هوش مصنوعی بهوجود آورده است. تأمین امکانات رفاهی برای سلامت و تغذیه جوامع آسیایی، یکی دیگر از اهداف مجمع در اساسنامه است. رمزگشایی از این هدف نشانگر اهمیت راهبردی و کلیدی موضوع امنیت غذایی و تضمین زنجیره قابل اتکای تأمین مواد غذایی در سیاستهای کلان و بلندمدت مجمع مجالس آسیایی است [17].
بررسی روند سیاستگذاری مجالس آسیایی، نشانگر افزایش اهمیت دیپلماسی پارلمانی شهروندمحور و توجه به مردمیسازی سیاست خارجی و روابط بینالملل است. اشتراکگذاری تجارب مجالس آسیایی در زمینه انتخابات شوراها و مدیریت کلانشهرها به ارتقای کیفی «دیپلماسی پارلمانی مدیریت شهری» کمک شایانی میکند.
با استناد به ماده (۵) اساسنامه، ساختار مجمع از پنج رکن؛ مجمع، شورای اجرایی، دفتر مجمع، کمیتههای دائمی و دبیرخانه تشکیل شده است. «مجمع عمومی» بهعنوان مهمترین رکن مجمع مجالس آسیایی، شامل هیئتهای پارلمانی کشورهای عضو است که برای یک دوره دوساله از طرف مجالس کشورهای عضو انتخاب میشوند. مجمع عمومی ممکن است تصمیمات، قطعنامهها و اعلامیهها را تصویب کند یا گزارشهایی را در مورد سیاستهای کلی مجمع و سایر موضوعات مرتبط با فعالیتهای آن ارائه دهد. در ماده (۶) اساسنامه به اعضای دائمی و «اعضای ناظر مجمع» اشاره شده است. مجمع عمومی، دارای ۴3 عضو رسمی و ۱8 عضو ناظر است و هر عضو متناسب با تعداد جمعیت کشورش، از حق رأی برخوردار است. شایان ذکر است در قاره آسیا 47 کشور وجود دارد و سه سرزمین وابسته به جمهوری خلق چین، یعنی تایوان، هنگگنگ و ماکائو در ذیل مجالس آسیایی آورده نشدهاند. با توجه به اینکه 43 کشور در مجمع مجالس آسیایی عضویت دارند، میتوان نتیجه گرفت که فقط چهار کشور آسیایی عضو مجمع مجالس آسیایی نیستند.
سیزدهمین اجلاس مجمع عمومی مجمع مجالس آسیایی از ۸ تا ۱۰ ژانویه 2023 در آنتالیا واقع در ترکیه با عنوان «افزایش همکاری پارلمانها در زمینههای صلح، رفاه، روابط اقتصادی و اجتماعی در منطقه آسیا» و چهاردهمین نشست نیز با موضوع «تقویت همکاریهای منطقهای برای توسعه پایدار در آسیا» از ۲۰ تا ۲۴ فوریه 2024 در باکو برگزار شد [18]. یکی از پتانسیلهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم، تعمیق روابط با مجامع پارلمانی منطقهای است. در این میان، 18 مجمع پارلمانی، عضو ناظر مجمع مجالس آسیایی هستند که گسترش روابط با برخی آنان در جهت اهداف سیاست خارجی قانون برنامه هفتم پیشرفت است که از مصادیق آن میتوان به «مجمع مجالس قانونگذاری آسهآن» و «شبکه پارلمانی جنبش عدم تعهد» اشاره کرد. یکی از پویشهای مهم مجالس آسیایی که مولود مطالبهگری شهروندان آسیایی است، رفع موانع فسادستیزی است. اهمیت این موضوع به حدی است که در «قطعنامه قانونگذاران آسیایی برای مقابله با فساد» مصوب 30 نوامبر 2010، کارگروهی ذیل کمیته دائمی اجتماعی و فرهنگی برای همافزایی ظرفیتهای پارلمانی کشورهای آسیایی شکل گرفته که این امر نشان میدهد گفتمان مبارزه با فساد در حال گذار به یک گفتمان غالب بین قانونگذاران آسیایی است.
براساس «گزارش پارلمانی جهانی» وابسته به سازمان ملل، در دنیا 46552 قانونگذار داریم که در این میان «کنگره ملی خلق چین» با حدود 3000 قانونگذار و «میکرونزیا» با 14 نماینده، بیشترین و کمترین تعداد قانونگذار را دارد. در ماده (۸) اساسنامه، به تعداد آرای هریک از کشورهای عضو اشاره شده است. هر پارلمان، متناسب با تعداد نمایندگان خود از حق رأی برخوردار است. هریک از اعضا دارای دو نماینده به اضافه نمایندگان اضافی است که بهشرح زیر تعیین میشوند:
از بین 56552 نماینده، 8716 نماینده از زنان هستند که 25/19 درصد کل تعداد نمایندگان جهان را تشکیل میدهد [19]. «نمایندگان زن پارلمان مجمع مجالس آسیایی» در 14 ژوئن 2021، با برگزاری «نشست مجازی زنان و اقتصاد خانواده پایه» به میزبانی تهران، سازوکارهای کمک مجالس آسیایی به اقتصاد خانواده پایه را بررسی کردند.
«شورای اجرایی» شامل یک نماینده از هر پارلمان عضو خواهد بود. نماینده حتماً باید عضو هیئت دیپلماتیک مجمع باشد که اعضای آن پیشتر به دبیرخانه مجمع مجالس آسیایی معرفی شدهاند. این شورا، حداقل دو بار در سال تشکیل جلسه میدهد: یکبار، بلافاصله قبل از جلسه عمومی و دیگری معمولاً حدود سهماه قبل از جلسه عمومی.
بررسی گزارشها و اسناد تهیه شده توسط دبیرخانه دائمی، ارائه توصیههای مناسب به مجمع عمومی برای تصمیمگیری، بررسی پیشنویس قطعنامهها، ارائه توصیههای مناسب به مجمع عمومی برای تصمیمگیری، بررسی پیشنهاد ایجاد کمیته دائمی جدید، ارائه توصیههای مناسب به مجمع عمومی پیرامون درخواست عضویت مجالس آسیایی یا ناظران جدید و ارائه پیشنهاد درخصوص بودجه و دبیرکل جدید به مجمع عمومی، مهمترین مأموریت شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی است.
«دفتر مجمع» نیز شامل رئیس مجمع، چهار نایبرئیس و «گزارشگر» است که براساس «توزیع عادلانه جغرافیایی» برای یک دوره دوساله انتخاب میشوند. مجمع مجالس آسیایی، یک شخصیت حقوقی است که توسط رئیس آن، نمایندگی میشود. سخنرانی افتتاحیه و اختتامیه مجمع، برعهده رئیس است. رئیس مجمع مجالس آسیایی به مدت دو سال از بین رؤسای مجالس عضو و در اولین اجلاس عمومی با رأی اکثریت اعضا انتخاب میشود. «صاحبه غفورُوا»، رئیس کنونی مجلس ملی جمهوری آذربایجان، ریاست مجمع مجالس آسیایی را از ابتدای سال 2024 میلادی تا پایان سال 2025 میلادی برعهده خواهد داشت [20].
شکل 1. صاحبه غفورُوا-رئیس مجمع مجالس آسیایی و رئیس مجلس ملی جمهوری آذربایجان
یکی دیگر از میادین چانهزنی دیپلماتیک نمایندگان، کمیتههای دائمی مجمع مجالس آسیایی است. بررسی مباحث مطروحه در «کمیتههای دائمی»، بیانگر اهتمام مجالس آسیایی برای طراحی الگوی مشترک حکمرانی در فرایند قانونگذاری و نظارت است. این کمیتهها، مهمترین مرجع خلق طرحهای نوین و ابتکاری محسوب میشوند. ایجاد هرگونه کمیته جدید، مستلزم تأیید مجمع عمومی است. کمیتههای دائمی به کمیتههای فرعی تقسیم میشوند. جدا از کمیتهها، مجمع عمومی میتواند بهمنظور رسیدگی به برخی موارد خاص، «کمیسیون ویژه» را تشکیل دهد. دعوتنامه حضور اعضا در کمیته دائمی توسط دبیرکل پارلمانی یا «دبیر کمیته اجرایی گروه بینالمجالس» کشور میزبان تهیه میشود. دعوتنامه کشور میزبان برای دبیرخانه دائمی ارسال میشود تا هماهنگیهای لازم برای برگزاری اجلاس انجام شود.
جدول 3. چهار کمیته دائمی مجمع مجالس آسیا [21]
عنوان کمیته دائمی |
توضیحات |
کمیته دائمی امور سیاسی |
یکی از اولویتهای کمیته دائمی امور سیاسی، تصویب قطعنامهای درخصوص نحوه حمایت مجالس آسیایی از فلسطین است. |
کمیته دائمی امور فرهنگی و اجتماعی
|
اجلاس «کمیته دائمی امور فرهنگی و اجتماعی» بین ۲۰ تا ۲۳ سپتامبر 2023 در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد و پیشنویس قطعنامههای زیر را به تصویب رساند: - پیشنویس قطعنامه در مورد اقدامات برای ترویج «تنوع فرهنگی» و حفاظت از میراث فرهنگی در آسیا، - پیشنویس قطعنامه ادغام آسیا از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات، - پیشنویس قطعنامه همکاری پیرامون «عدالت سلامت» در آسیا، - پیشنویس قطعنامه نمایندگان مجالس آسیایی علیه فساد، - پیشنویس قطعنامه درخصوص «نمایندگان زن مجالس قانونگذاری مجالس آسیا»، - پیشنویس قطعنامه در مورد ترویج گفتگو و هماهنگی در میان پیروان ادیان جهان، - پیشنویس قطعنامه همکاریهای حقوقی و تقنینی در مبارزه با قاچاق اقلام فرهنگی در آسیا، - پیشنویس قطعنامه در مورد همکاری مؤثر در «مبارزه با قاچاق مواد مخدر» در آسیا، - پیشنویس قطعنامه در مورد «ارتقای کیفی توسعه کودکان و نوجوانان برای جامعه پایدار» در آسیا. کمیته دائمی فرهنگی و اجتماعی در 26 سپتامبر 2024(۵ مهرماه سال 1403) با حضور دبیرکل مجمع مجالس آسیایی، پیمان فلسفی (نماینده مجلس شورای اسلامی ایران) و نمایندگان مجالس عضو ازجمله چین، عراق، قطر، آذربایجان و قرقیزستان به ریاست فدراسیون روسیه در مسکو برگزار شد. مسائل حقوق بشری، هویت ملی و تاریخ، نظام خانواده و سنتها، ارزشهای ملی و فرهنگی و نیز سازوکارهای تقویت چندجانبهگرایی در حوزههای فرهنگی از مهمترین موضوعهای مورد بحث در کمیته مذکور بودند. |
کمیته دائمی اقتصاد و توسعه پایدار
|
اجلاس کمیته دائمی اقتصاد و توسعه پایدار بین هشتم تا دوازدهم دسامبر 2024 به میزبانی شورای نمایندگان بحرین در منامه پیرامون محورهای زیر برگزار خواهد شد: - پیشنویس قطعنامه در مورد ایجاد بازار انرژی آسیایی، - پیشنویس قطعنامه در مورد مسائل زیستمحیطی، - پیشنویس قطعنامه در مورد امور مالی: تضمین تلاش برای رشد اقتصادی، - پیشنویس قطعنامه در مورد ریشهکنی فقر، - پیشنویس قطعنامه در مورد «نقش مجمع مجالس آسیایی در حمایت از اجرای اهداف توسعه پایدار، - پیشنویس قطعنامه در مورد آب و فاضلاب در آسیا، - پیشنویس قطعنامه در مورد ابتکار مالی تغییرات آب و هوایی آسیا. |
کمیته دائمی برنامهریزی و بودجه
|
«کمیته دائمی بودجه و برنامهریزی» از کمیتههای مهم مجمع مجالس آسیایی است که دومین نشست آن در تیرماه 1402 در تهران برگزار شد. اجلاس بعدی این کمیته بین چهارم تا هفتم نوامبر 2024 در دوحه قطر برگزار شد. |
یکی دیگر از ارکان مجمع مجالس آسیایی، «دبیرخانه دائمی» است که مقر آن در تهران است. رئیس مجمع مجالس آسیایی نیز یک «دبیرخانه موقت» را در کشور میزبان برای تشکیل شورای اجرایی و هماهنگسازی برگزاری جلسه عمومی مستقر میکند. دبیرخانه دائمی که ریاست آن را دبیرکل برعهده دارد، به رئیس مجمع و دبیرخانه موقت در هدایت کار شورای اجرایی و مجمع عمومی کمک میکند. دبیرخانه دائمی تمامی اسناد، گزارشها و پیشنویس قطعنامهها را دریافت کرده و بههمراه خلاصه سوابق جلسات به «زبان کاری مجمع مجالس آسیایی» و زبان عربی توزیع میکند. دبیرخانه دائمی باید از امکانات فنی برای «ترجمه همزمان انگلیسی و عربی» و نمایندگانی که مایلند به زبان خود صحبت کنند و ترجمه انگلیسی همزمان مطالب خود، اطمینان حاصل کند. بنا به پیشنهاد شورای اجرایی و تصویب مجمع عمومی، دبیرکل برای یک دوره چهارساله از میان «شخصیتهای برجسته» در موضوعهای مختلف انتخاب میشود. درحالحاضر، از سال 2016، دکتر محمدرضا مجیدی، ریاست دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی را برعهده دارد.
در طول سالهای اخیر، سیاستهای خصمانه دولتهای غربی موجبات تضعیف روابط جمهوری اسلامی ایران با این کشورها را فراهم ساخته است. ازطرفدیگر، تحولات نظام بینالملل در طول چند دهه اخیر که برخی از آنها تأثیرات مستقیمی بر ایران داشتهاند، موجب افزایش اهمیت دیپلماسی آسیایی در سیاست خارجی کشورمان شده است [22]. در این راستا، مهمترین فرصتهای کنشگری فعال مجلس دوازدهم در مجمع مجالس آسیایی براساس ظرفیتهای دیپلماسی مجامع پارلمانی عبارتند از:
اهتمام مجلس دوازدهم برای مشارکت فعال و هوشمندانه در اجلاسهای مجمع مجالس آسیایی با بند «الف» ماده (101) قانون برنامه هفتم پیشرفت همسوست. در این بند بر لزوم ایجاد بسترها و شرایط سیاسی لازم برای تنوعبخشی و تقویت روابط همهجانبه با کشورهای هدف بهویژه کشورهای منطقه، همسایگان و قدرتهای نوظهور در چارچوب سیاستهای کلی نظام تأکید شده است. قرن بیستویکم، قرن آسیاست و یکی از اولویتهای ریلگذاری شده دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در قانون برنامه هفتم، خلق نوآوری و ابتکار عمل برای استفاده از تمامی ظرفیتهای دیپلماسی عمومی است که بتواند جایگاه سیاسی و اقتصادی ایران در قاره کهن آسیا را ارتقا دهد.
فعالسازی روند همگرایی نظامهای مدیریت شهری، یکی از مزایای اتخاذ دیپلماسی فعال در مجمع مجالس آسیایی است. بررسی روند سیاستگذاری مجالس آسیایی، نشانگر افزایش اهمیت دیپلماسی پارلمانی شهروندمحور است. اشتراکگذاری تجارب مجالس آسیایی در انتخابات شوراها و مدیریت کلانشهرها میتواند به ارتقای کیفی مدیریت شهری به شهرداریها و اندیشکدههای شورای شهر کلانشهرها کمک شایانی کند که از مصادیق آن میتوان به اولین اجلاس شهرداران پایتخت و کلانشهرهای آسیایی در آبانماه سال 1387 اشاره کرد. شایان ذکر است پیشنهاد شهردار وقت تهران، دکتر محمد باقر قالیباف، با عنوان «آسیا برای شهروندان: یکپارچگی برای زندگی بهتر» از ابتکاراتی بود که با تمرکز بر سه محور مردمیسازی، رفاه شهروندان و تقویت حکمرانی محلی ارائه شد و در آن مقطع مورد حمایت دبیرکل وقت مجمع مجالس آسیایی قرار گرفت.
مذاکرات هیئت دیپلماتیک مجلس دوازدهم در مجمع مجالس آسیایی برای شکلگیری «بازار انرژی یکپارچه آسیا»، میتواند قاره آسیا را به یک قطب و کریدور مهم اقتصادی تبدیل کند. با توجه به ذخایر غنی انرژی ایران، شکلگیری این بازار، کد راهبردی جمهوری اسلامی ایران در مختصات دیپلماسی آسیایی را ارتقا و بستر مساعدتری را برای دور زدن تحریمهای ظالمانه غرب فراهم میکند.
یکی دیگر از فرصتهای مجمع مجالس آسیایی، تقویت توان چانهزنی آسیا در اتحادیه بینالمجالس جهانی در قالب «گروه آسیا ـ پاسیفیک» است که 46 کشور در آن عضویت دارند [23].
هرچند چرخش به سمت آسیا در این قاره کهن پررنگتر شده است، ولی تا زمان رسیدن به «یکپارچگی سیاسی و اقتصادی» همانند اتحادیه اروپا فاصله زیادی داریم. گفتمان آسیایی شدن بهعنوان یک «گفتمان نوپا» در صورت رفع موانع و سوء تفاهمات از پتانسیل بالایی برای «یکپارچگی قارهای» برخوردار است. در همین رابطه، مهمترین موانع کارآمدسازی مجمع مجالس آسیایی در عرصه دیپلماسی آسیایی عبارتند از:
یکی از موانع توانمندسازی مجمع مجالس آسیایی، فقدان اجماع قانونگذاران آسیایی پیرامون اولویتهای اساسی و ابرچالشهای مشترک نظام حکمرانی در سطح قارهای است. کشورهای آسیایی از ساختارهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نامتجانس و متعددی برخوردارند و بهدلیل تنوع منافع ملی، اغلب آنان نگاه برونقارهای دارند و کمتر خود را درگیر بلوکبندیهای منطقهای کردهاند. در این میان برخی کشورها که بیشتر شامل کشورهای عرب حوزه خلیجفارس و شرق آسیا هستند تحتتأثیر ایرانهراسی و جنگ روایتهای آمریکا و رژیم صهیونیستی، از هرگونه همگرایی و تقریب همکاریهای سیاسی، اقتصادی و نظامی با جمهوری اسلامی ایران اجتناب کردهاند. بهدلیل اختلافات درونقارهای و همچنین تعداد بالای کشورهای آسیایی، مجالس آسیایی هنوز به درک واحد و مشترکی درخصوص تهدیدات، نظام مسائل اساسی و راهبرد مشترک نرسیدهاند و بهدلیل تعارض منافع، ایجاد اجماع بین آنان با موانع متعددی روبهرو است.
در آسیا، دو کشور جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه بهعنوان دو ابرقدرت نظامی و سیاسی، دارای فاصله محسوسی با سایر کشورها هستند، همزمان کشورهایی همچون جمهوری خلق چین و ژاپن بهعنوان قطبهای اقتصادی دنیا شناخته میشوند. یکی از دلایل تحقق همگرایی در اتحادیه اروپا، فاصله پایین شکاف سیاسی، اقتصادی و نظامی بین کشورهای اروپایی بود و اعضا به این یقین رسیده بودند که عضویت در یک پیمان قارهای، موجب برتری یک کشور و توزیع نابرابر امتیازات نخواهد شد، ولی در آسیا، این نگرانی در بین برخی کشورهای در حال پیشرفت وجود دارد که هرگونه تأسیس نهاد قارهای به ابزار کنترلی چین یا روسیه به اهرمی برای توزیع ناتراز قدرت بین اعضا تبدیل شود، به همین دلیل برخی کشورهای عرب حوزه خلیجفارس یا کشورهای ضعیف آسیایی بیشتر نگاه برونقارهای را در سیاست خارجی خود پررنگ کردهاند تا بتوانند توازن نسبی در قبال رقبای آسیایی خود را حفظ کنند.
انعقاد برخی توافقنامههای نظامی و امنیتی کشورهای آسیا با آمریکا و ناتو، حضور پایگاههای نظامی آمریکا در برخی کشورهای پیرامونی، دیدگاه متفاوت و گاهی متضاد کشورهای آسیایی در قبال جنگ اوکراین و گسترش ناتو به شرق، همراهی یا سکوت برخی کشورهای آسیایی با تشدید تحریمهای ثانویه ایالات متحده آمریکا علیه کشورهای مستقل آسیا، برقراری روابط سیاسی رژیم صهیونیستی با امارات و بحرین، توافقنامه ابراهیم، افزایش کنشگری لابیهای صهیونیستی در کشورهای حاشیه دریای خزر، اختلاف مواضع جمهوری اسلامی ایران با برخی کشورهای آسیایی درخصوص تحولات یمن و محور مقاومت، فقدان ثبات سیاسی در افغانستان پس از به قدرت رسیدن طالبان، تداوم ناپایداری امنیتی در سوریه، اختلافات هند و پاکستان، تفاسیر متفاوت کشورهای آسیایی از تروریسم و حقوق بشر، همسویی بالای برخی کشورهای عرب حوزه خلیجفارس از سیاستهای دونالد ترامپ، تأثیرپذیری برخی کشورهای آسیایی از جنگ روایتها و شناختی آمریکا و تشریفاتی بودن پارلمان در برخی نظامهای پادشاهی عرب حوزه خلیجفارس از مهمترین موانع رسیدن به یک نظام مسائل مشترک حکمرانی بین مجالس آسیایی است.
تحلیل محتوایی و پایش مفاد قطعنامههای چهار کمیته دائمی مجمع مجالس آسیایی نشان میدهند که برخی از آنان بدون پشتوانه کارشناسی و برآورد نحوه تأمین منابع مالی تصویب شدهاند. برای مثال، قانونگذاران آسیایی در قطعنامه «همگرایی آسیایی از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات» بر ضرورت اهتمام اعضا برای ایجاد یک «پارلمان آسیایی مجازی» تأکید کردند، ولی هنوز هیچگونه اقدام عملیاتی از طرف مجالس عضو برای تأسیس آن صورت نگرفته است. به تعویق انداختن پیشنویس قطعنامه به جلسات بعدی، بدون داشتن «مقررات رویه» به یکی از موانع بهبود عملکرد کمیتههای دائمی تبدیل شده است.
یکی از موانع اجرایی شدن مصوبات مجمع مجالس آسیایی، فقدان توافق یکپارچه اعضا برای دریافت حقالسهمیه عضویت و چگونگی تأمین بودجه مأموریتهای سازمان است که از موانع و پسرانهای اصلی ارتقای عملکرد، شفافیت و کارآمدی این مجمع پارلمانی بوده است. در همین راستا، دبیرکل مجمع در دسامبر سال2018 با ارسال نامهای به مجالس عضو، درخواست کرد مجالس آسیا در بودجه سالیانه خود این مبلغ را لحاظ کنند، ولی فقط چهار کشور به نامه پاسخ دادند، متعاقباً در اجلاس کمیته دائمی بودجه و برنامهریزی در سپتامبر سال 2019 به میزبانی بغداد، صراحتاً اعلام شد درصورتیکه اعضای مجمع حق عضویت خود را پرداخت نکنند، ادامه کار دبیرخانه دائمی با مشکلات متعددی مواجه خواهد شد. به همین دلیل یکی از اولویتهای مراکز پژوهشی مجمع مجالس آسیایی، باید به سمت ترسیم یک نظام بودجهریزی منطقی متمرکز شود.
یکی از موانع ارتقای عملکرد مجمع مجالس آسیایی که دبیرکل آپا، نیز در اجلاسهای مختلف بر آن تأکید کرده، فقدان «رکن نظارتی» برای ارتقای هماهنگی بین اهداف، فعالیتها و اولویتهای کمیتههای دائمی است.
هرچند برگزاری منظم جلسات، همواره در اولویت برنامههای رئیس و دبیرکل مجمع مجالس آسیایی قرار داشته است، ولی نبود یک تقویم زمانی ثابت برای برگزاری اجلاسهای سالیانه مجمع، به یکی از موانع مشارکت راهبردی اعضا تبدیل شده است.
مجمع مجالس آسیایی در ذیل مجامع پارلمانی قارهای قرار دارد. این مجمع برعکس دو پارلمان اروپا و آفریقا، بهدلیل فقدان تجارب لازم در تأسیس مجامع پارلمانی منطقهای، هنوز بسیاری از ظرفیتهایش آزاد نشده است.
یکی از موانع فراروی توانمندسازی مجمع مجالس آسیایی، فقدان «برنامهریزی راهبردی» است، بهطوریکه در بخش «برنامه راهبردی»، وبسایت این مجمع هیچگونه داده و اطلاعاتی درخصوص برنامههای راهبردی این مجمع ارائه نکرده است. در سامانه مجمع نیز آخرین گزارشهای شورای اجرایی و مجمع نیز باید بهروزرسانی شود.
اصطلاح «توسعه پایدار» در تمامی اسناد مرتبط با مجالس آسیایی آورده شده و به مجالس آسیایی پیشنهاد شده است که سیاستهای کلان خود را براساس «اهداف توسعه پایدار» تنظیم کنند. مبانی توسعه پایدار براساس آموزههای غرب بنا شده و جمهوری اسلامی ایران در همین رابطه، عنوان سند قانون برنامه هفتم توسعه را به قانون برنامه هفتم پیشرفت تغییر داده است. قاره آسیا اگر بخواهد یک سیاست مستقل قارهای را ترسیم کند، باید در گفتمانسازی از اصطلاحهایی که از فرهنگ سیاسی غرب اقتباس شدهاند، پرهیز نماید.
مهمترین الزامات انتفاع حداکثری هیئتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم از مجمع مجالس آسیایی عبارتند از:
یکی از ملزومات توانمندسازی دیپلماسی مجامع مجلس دوازدهم، داشتن برنامهای مدون و منسجم برای انتفاع حداکثری از مجمع مجالس آسیایی است. تحقق این هدف، مستلزم تمرکز مجلس دوازدهم پیرامون موضوعها و نظام مسائلی است که بیشترین اجماع خبرگانی پیرامون آنها وجود دارد. در راستای «منطقهگرایی متوازن»، مجالس آسیایی باید تمهیدات لازم را برای شکلگیری زیرساختهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مشترک فراهم کنند.
چرخش فدراسیون روسیه به آسیا، از مؤلفههای تأثیرگذار بر دیپلماسی آسیایی است. این کشور، هرچند در ذیل کشورهای اتحادیه اروپا قرار دارد، ولی به مرور تمایل خود را برای کنشگری فعال در آسیا نشان داده است. در مجمع مجالس آسیایی، فدراسیون روسیه ذیل کشورهای منطقه آسیای میانه و کشورهای مشترکالمنافع قرار دارد که به غیر از روسیه، شامل کشورهای قزاقستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان و قرقیزستان است. تهیه سند راهبرد مشارکت دیپلماتیک پارلمانی بین مجالس ایران، روسیه و چین، میتواند به خلق فرصتهای نوین برای سه کشور در مجامع پارلمانی کمک کند.
سخنرانی رئیس مجلس شورای اسلامی در اجلاس مجمع عمومی، مذاکرات رئیس قوه مقننه یا سران مجالس آسیایی در حاشیه اجلاسها، مذاکرات رؤسای گروههای دوستی مجلس دوازدهم با همتایان آسیایی و رایزنی اعضای شورای اجرایی مجمع مجالس آسیا در حاشیه اجلاسهای مجمع عمومی یا کمیتههای دائمی، از مهمترین اهرمهای دیپلماتیک قوه مقننه برای پیشبرد دیپلماسی مجامع پارلمانی در سطوح قارهای است. ایجاد فراکسیون دیپلماسی آسیایی با حضور رئیس قوه مقننه، رؤسای گروههای دوستی با مجالس آسیایی و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، نهتنها اشراف و توان چانهزنی مجلس دوازدهم برای تقویت دیپلماسی آسیایی را افزایش میدهد، بلکه با استفاده از فرصتهای دیپلماسی مجامع، ارزشافزوده سیاست خارجی کشورمان را نیز ارتقا میدهد.
یکی از پسرانهای قوه مقننه برای حضور قدرتمند در مجامع پارلمانی، فقدان ثبت و بایگانی شرح مذاکرات و فعالیتهای دیپلماتیک نمایندگان کنونی و ادوار مجلس شورای اسلامی در مجمع مجالس آسیایی است. اشتراکگذاری و مستندسازی تجارب و دستاوردهای هیئتهای دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی در مجمع مجالس آسیایی از آغاز فرایند تأسیس تاکنون، میتوانست موتور پیشران و خلق ابتکارات جدید در آینده باشد. توصیه میشود جدا از اجلاسهای مجمع عمومی، نشست هیئتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در کمیتههای دائمی نیز مستندسازی و بایگانی دیجیتال شوند. ایجاد «سامانه همیار و هوشمند دیپلماسی مجامع پارلمانی» و مستندسازی و ثبت مذاکرات دیپلماتیک، نهتنها به غنیسازی ادبیات دیپلماسی نهادی در مجلس دوازدهم کمک میکند، بلکه موتور پیشران تبادل و اشتراکگذاری دادهها خواهد بود.
توصیه میشود اعضای شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی براساس الگوی نماینده ـ کمیته دائمی انتخاب شوند تا کارآمدی و اثربخشی فعالیتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم را ارتقا دهد. در این الگو، متناظر با شرح وظایف هریک از کمیتههای تخصصی، یک نفر نماینده مشرف به حوزه فعالیت کمیتهها در هیئت دیپلماتیک مجلس دوازدهم نیز حضور داشته باشد. برای مثال چینش مناسب چهار نماینده ـ دیپلمات مجلس دوازدهم از کمیسیونهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و بودجه در ترکیب شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی، موجب خواهد شد وزن راهبردی، کارآمدی و اثربخشی فعالیتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در این مجمع بهصورت محسوسی افزایش یابد. آمایش نماینده ـ دیپلماتهای مجلس دوازدهم متناظر با کمیتههای دائمی، فرصتی را برای ارتقای حکمرانی خرد جمعی در مجمع مجالس آسیایی بهوجود میآورد. برای مثال جلسه کمیته دائمی برنامهریزی و بودجه مجمع مجالس آسیایی در چهارم نوامبر 2024 در دوحه قطر برگزار میشود و حضور یک نماینده ـ دیپلمات از کمیسیون بودجه مجلس دوازدهم در این اجلاس، فرصت مغتنمی را برای جمعآوری دیدگاه اعضا درخصوص بودجه و بومیسازی برخی تجارب کشورهای عضو برای ارتقای کیفی لایحه بودجه سنواتی کشور فراهم میکند.
تأسیس «کنسرسیوم رؤسای مراکز پژوهشی و کتابخانههای مجمع مجالس آسیایی» بهعنوان یکی از ارکان مشورتی مجمع مجالس آسیایی از ستونهای حکمرانی دانش و فناوری و همچنین کاهش آزمون و خطا در فرایند قانونگذاری و نظارت است. برای مثال، یکی از اولویتهای مجمع مجالس آسیایی که مکمل فسادستیزی است، اعلام آمادگی اکثر اعضا برای فقرزدایی است که از مهمترین جلوههای آن میتوان به صدور «قطعنامه مجمع مجالس آسیایی برای کاهش فقر در آسیا» مورخ بیستم مه 2021 در منامه بحرین اشاره کرد. در همین راستا، برخی ابتکارات و پیشنهادهای کارگروه مبارزه با فقر، فساد و تبعیض مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی از ظرفیت و پتانسیل بالایی برای طرح در کمیتههای مجمع مجالس آسیایی برخوردارند. میزان چگالی استفاده از هوش مصنوعی در حوزه قانونگذاری، نظارت و اداره صحن و کمیسیونهای تخصصی پارلمان یا نحوه استفاده از فناوریهای نوین در حوزه افکارسنجی شهروندان از مهمترین موضوعاتی هستند که مرجع رسیدگی به آنها، مراکز پژوهشی و کتابخانههای وابسته به مجالس آسیایی است. به همین دلیل، پیشنهاد تأسیس «اتحادیه رؤسای مراکز پژوهشی و کتابخانه مجالس آسیایی» ابتکار نوینی از طرف رئیس قوه مقننه، شورای اجرایی مجمع مجالس آسیایی مجلس دوازدهم یا دبیرکل مجمع خواهد بود تا با اشتراکگذاری و شبکهسازی دادهها، بستر همکاریهای مشترک در حوزههایی همچون هوش مصنوعی و پارلمان دیجیتال فراهم شود. مهمترین مشکل مجمع درحالحاضر فقدان اجماع قانونگذاران آسیایی پیرامون اولویتهای اساسی قارهای است. به همین دلیل محدودسازی چالشها به چند دغدغه جامع قارهای، علاوهبر کاهش قطعنامهها، نتایج بهتری را نیز بههمراه خواهد داشت. به همین دلیل یکی از اولویتهای این کنسرسیوم باید به سمت شناسایی ظرفیتها و تهدیدات مشترک قارهای معطوف شود.
مجالس آسیایی در راستای «منطقهگرایی متوازن»، باید تمهیدات لازم را برای ایجاد زیرساختهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مشترک فراهم کنند. برای مثال، یکی از دلایل موفقیت اتحادیه اروپا برای تشکیل پارلمان اروپا، تأسیس نهادهای لازم همچون کمیسیون، دیوان دادگستری یا قانون اساسی اروپا در فرایند ایجاد پارلمان اروپا بوده است. بهعبارتی کشورهای اروپایی قبل از وحدت قارهای، در سایر حوزهها به تقویت ائتلافهای منطقهای مبادرت کرده بودند.
جنگ و منازعه از پسرانهای همگرایی و منطقهگرایی است. در این میان، غرب آسیا از سیاسیترین، پرتنشترین و امنیتیترین مناطق جغرافیایی دنیاست [24]، به همین دلیل رمز موفقیت دیپلماسی مجلس دوازدهم برای تحکیم ستونهای منطقهگرایی پارلمانی، خلق نوآوری و ابتکار هیئتهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در شناسایی منافع و تهدیدات مشترک با سایر کشورهاست. توصیه میشود نماینده ـ دیپلماتهای مجلس دوازدهم در سه لایه زیر به فهم مشترک دست یابند:
طبیعی است که هر میزان از همکاریهای پارلمانی دوجانبه به سمت دیپلماسی قارهای حرکت کنیم، نقاط جوش مشترک نیز کاهش مییابد. مهارت نماینده ـ دیپلماتهای مجلس دوازدهم نیز باید به سمت شناسایی دغدغههای مشترک مجلس دوازدهم و مجالس آسیایی معطوف شود. برای مثال فسادستیزی، امنیت غذایی، آلودگیهای زیستمحیطی، امنیت انرژی، صلح پایدار، بیماریهای نوظهور، فناوری نوپدید همچون هوش مصنوعی، مهاجرت، پیشرفت پایدار و عدالت اجتماعی از مهمترین کلیدواژگانی هستند که زمینه تفاهم پایدار پیرامون آنها بین مجلس دوازدهم و سایر مجالس آسیایی وجود دارد.
یکی از ابتکارات مجمع مجالس آسیایی، برگزاری جلسات هماهنگی بین اعضای مجمع با هدف انتفاع سیاسی و تبلیغاتی از اجلاسهای اتحادیه بینالمجالس جهانی است که از مصادیق آن میتوان به «نشست هماهنگسازی مجمع مجالس آسیایی در حاشیه صدوچهل و نهمین اجلاس مجمع اتحادیه بینالمجالس جهانی» در ژنو به تاریخ 13 اکتبر 2024 اشاره کرد. برگزاری نشست هماهنگی در حاشیه اجلاسهای اتحادیه بینالمجالس جهانی، به یک رویه سیاسی در مجمع مجالس آسیایی تبدیل شده است. دعوتنامه این مجمع، حداقل یکماه قبل از شروع اتحادیه بینالمجالس جهانی با امضای دبیرکل مجمع برای اعضا فرستاده میشود. این جلسات هماهنگی، نقش مهمی را در یکپارچهسازی دیپلماسی آسیایی و دفاع از منافع اعضا در اتحادیه بینالمجالس جهانی ایفا میکند.
در دعوتنامه دبیرکل مجمع مجالس آسیایی، از کشورهای عضو درخواست میشود با حضور حداقل یک نفر از اعضای هیئت دیپلماتیک مجمع مجالس آسیایی در ترکیب شورای اجرایی اتحادیه بینالمجالس جهانی، بستر مساعدی برای انسجام مواضع مجالس آسیایی در اتحادیه بینالمجالس جهانی فراهم شود [25]. در ابتدای جلسات هماهنگی، ابتدا دبیرکل، گزارشی را درخصوص اقدامات مجمع بین دو جلسه هماهنگی و برنامههای مجمع تا پایان سال میلادی ارائه میکند و اعضا «موارد اضطراری پیشنهادی» را برای انسجام مواضع مجمع در اتحادیه بینالمجالس جهانی پیشنهاد میدهند.
با توجه به تکثر کنشگران دیپلماسی آسیایی و اهمیت بالای نظام چندجانبهگرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، لازم است علاوهبر توسعه دیپلماسی پارلمانی دوجانبه با مجالس آسیایی بهویژه کشورهای دارای نظام پارلمانی و همسایگان، نقشه راه چهارساله مجلس دوازدهم برای تقویت دیپلماسی آسیایی نیز ریلگذاری شود، البته مجمع مجالس آسیایی از حق اتخاذ تصمیمات الزامآور و ضمانت اجرا برای کشورهای عضو برخوردار نیست، ولی بهدلیل اینکه بزرگترین و مهمترین میدان حضور دیپلماتهای پارلمانی آسیاست، نقش مهمی را در ترسیم سیاست خارجی متوازن و گسترش رایزنیهای دیپلماتیک دوجانبه، تحکیم منطقهگرایی و پیشبرد دیپلماسی پارلمانی کمربند راه ایفا میکند. ازطرفدیگر تهیه تقویم زمانی ثابت برای برگزاری منظم اجلاسهای سالیانه مجمع، برنامهریزی کشورهای عضو برای مشارکت فعالتر در اجلاسهای آتی مجمع را فراهم میسازد.
نقش مراکز پژوهشی مجالس آسیایی نیز در روند همگرایی حائز اهمیت است. برای مثال هماندیشی مراکز پژوهشی آسیایی برای طراحی الگوی تأمین مالی مأموریتهای سازمان، میتواند فرایند همگرایی قارهای بین کشورهای عضو را تسهیل کند.
یکی از نکات قابلتأمل درخصوص ترکیب اعضای مجمع، عدم عضویت رسمی مجلسین ژاپن در مجمع مجالس آسیایی است، هرچند این کشور، درحالحاضر از اعضای ناظر مجمع است، ولی با توجه به اینکه ژاپن دارای نظام پارلمانی و از قدرتهای اقتصادی آسیاست، عضویت رسمی این کشور در مجمع مجالس آسیایی میتواند به پیشرفت دیپلماسی پارلمانی اقتصادی کمک کند. عمان، ترکمنستان و استرالیا نیز سه کشوری هستند که عضو ناظر مجمع هستند و هنوز عضو رسمی مجمع مجالس آسیایی نشدهاند.
در منشور مجمع مجالس آسیایی به دو مقوله «حقوق بشر»و «تروریسم» بارها اشاره شده، ولی تکثر ادیان و اقوام در آسیا و تفاسیر و تأثیرپذیری برخی کشورهای آسیایی از جنگ روایتهای غرب، موانعی را برای همکاری منسجم مجالس آسیایی در حوزههای بشردوستانه و مقابله با تروریسم بهوجود آورده است. البته برخی مباحث حقوق بشری بین تمام کشورهای آسیایی مشترک است و دیپلماسی فعال هیئت دیپلماتیک مجلس دوازدهم برای مذاکره پیرامون موارد مذکور، به فهم مشترک اعضا و طراحی سند پشتیبان حقوق بشری در مجالس آسیایی کمک میکند.
اگر ائتلافهای پارلمانی منطقهای در کنار مذاکرات دیپلماتیک در قالب مجمع مجالس آسیایی در مسیری درست ریلگذاری شوند، میتواند پشتوانه دیپلماسی رسمی دولت چهاردهم نیز باشد. این اقدام، یکی از گامهای میدانی و عملیاتی مجلس دوازدهم در راستای تأکیدات رهبر دوراندیش انقلاب (مدظله العالی) در دیدار با نمایندگان مجلس، مورخ 31 تیرماه سال 1403 و تأکید معظمله بر ضرورت تعامل سازنده با دولت از طریق فعالسازی ظرفیتهای دیپلماسی پارلمانی است. «هماهنگسازی قوانین و رویههای حقوقی» از اولویتهای مجمع مجالس آسیایی برای تصویب قوانین مشترک است. نکته دیگر اینکه در اغلب کشورها، دبیرکل پارلمانی با تغییر ادوار پارلمان کمتر تغییر میکند و باعث نوعی قوام و انسجام در دیپلماسی مجامع پارلمانی شده است، ولی در جمهوری اسلامی ایران، تغییر مستمر و پیدرپی معاونین اجرایی، قوام و انسجام دیپلماسی مجامع پارلمانی را بهصورت محسوسی کاهش داده است. البته همکاریهای نظاممند و شبکهای کتابخانهها و مراکز پژوهشی مجالس آسیایی، میتواند عقبه کارشناسی مباحث مطرحه در کمیتههای دائمی را تقویت کند.
ابتکار عمل و خلق نوآوری هیئتهای دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای گسترش روابط پایدار با مجالس کشورهای همسایه، تأسیس مجامع پارلمانی منطقهای و مشارکت فعال در مجمع مجالس آسیایی، لازم است بهعنوان بخشی از نقشه راه دیپلماسی پارلمانی مجلس دوازدهم در افق ایران 1407 مورد توجه قرار گیرد. طراحی نقشه راه چهارساله دیپلماسی مجامع پارلمانی، یکی از اصول دفاع ترکیبی مجلس دوازدهم در برابر جنگ پارلمانی دشمن و تنومندسازی ستونهای بازدارندگی پیشدستانه در برابر ترکشهای جنگ هیبریدی برای انزوای ایران در مجامع بینالمللی است.
یکی از پویشهای مهم مجالس آسیایی که مولود مطالبهگری جوامع آسیایی است، رفع موانع فقرزدایی، فسادستیزی و مقابله با اشکال مختلف تبعیض است، بهطوریکه دو موضوع عدالت اجتماعی و فسادزدایی، علاوهبر اساسنامه، در اغلب جلسات کمیتههای دائمی مجمع مجالس آسیایی نیز مورد حمایت هیئتهای دیپلماتیک قرار گرفتهاند. در برخی مجالس آسیایی نیز انضمام قوانین به پیوستار عدالت و فسادستیزی، نشانگر اراده عمومی مجالس آسیایی برای ریلگذاری اقدامات مشترک در حوزه فقرستیزی، عدالت پروری و فسادستیزی است.
اولین گام برای تقویت پارلمانگرایی قارهای، شناسایی و غربالگری نظام مسائل مشترک حکمرانی بین جمهوری اسلامی ایران و سایر مجالس آسیایی است. در این میان بومیسازی برخی تجارب اتحادیه اروپا و اتحادیه آفریقا در فرایند تأسیس پارلمان اروپا و پارلمان آفریقا، میتواند دانش و مهارت متولیان امر برای تقویت پارلمانگرایی قارهای در آسیا را افزایش دهد. از طرفی با همکاری مرکز پژوهشها، مرکز دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه، اداره کل امور بینالملل مجلس شورای اسلامی و کمیسیونهای ذیربط، لازم است ابتکار دیپلماتیک مجلس دوازدهم برای ارائه قطعنامههای همسو در کمیتههای دائمی مجمع مجالس آسیایی افزایش یابد. ایجاد شورای راهبردی و مشورتی رؤسای گروههای دوستی مجلس دوازدهم نیز میتواند ظرفیتهای جدیدی را برای تحکیم دیپلماسی آسیایی فراهم کند. تقویت روابط دیپلماتیک مجلس دوازدهم با کشورهای آسیایی عضو پیمان شانگهای و بریکس، نهتنها به دیپلماسی آسیایی کمک میکند، بلکه فرصتهای نوینی را برای دولت چهاردهم در جهت پیشرفت روابط پایدار با دو سازمان مذکور بهوجود میآورد. در پایان، میتوان نتیجه گرفت بهبود ساختار و فرایندهای دیپلماتیک مجلس دوازدهم در حوزه دیپلماسی مجامع پارلمانی، روند پیشرفت روابط پایدار با مجمع مجالس آسیایی را تسریع نموده و به دولت چهاردهم برای تحکیم دیپلماسی نگاه به شرق نیز کمک نماید.
ردیف |
توصیه سیاستی |
دستگاه متولی |
دستگاه معین |
ملاحظات |
1 |
شناسایی و طراحی نظام مسائل اساسی نوپدید و ابرچالشهای مشترک در قانون برنامه هفتم پیشرفت و اولویتهای مجمع مجالس آسیایی |
اداره کل امور بینالملل مجلس شورای اسلامی |
وزارت امور خارجه |
این اقدام باعث میشود از تجارب مجالس آسیایی نیز در جهت تحقق اهداف سیاست خارجی مندرج در قانون برنامه هفتم پیشرفت استفاده کرد. |
2 |
تأسیس کنسرسیوم رؤسای کتابخانهها و مراکز پژوهشی مجمع مجالس آسیایی |
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی |
کتابخانه و مرکز اسناد قوه مقننه |
این اقدام کارآمدی مجلس شورای اسلامی بهدلیل اشتراکگذاری تجارب موفق در استفاده از فناوریهای نوظهور را ارتقا میدهد. |
3 |
برگزاری اجلاس رؤسای اندیشکدههای کلانشهرهای آسیا |
مجلس شورای اسلامی |
دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی |
این ابتکار دیپلماتیک مجلس دوازدهم موجب خلق فرصتهای جدید در قالب «دیپلماسی پارلمانی مدیریت شهری» خواهد بود. |
4 |
ایجاد شورای مشورتی رؤسای گروههای دوستی مجالس آسیایی |
اداره کل امور بینالملل مجلس شورای اسلامی |
- |
استفاده از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی برای ارتقای مدیریت یکپارچه شهری، از نگاههای تحولگرایانه به مدیریت نوین شهری است. |
5 |
انتفاع حداکثری از ظرفیتهای دیپلماسی پارلمانی مقر |
اداره کل امور بینالملل مجلس شورای اسلامی |
دبیرخانه دائمی مجمع مجالس آسیایی |
این اقدام به ارتقای دیپلماسی آسیایی کمک میکند. |
6 |
ایجاد سامانه هوشمند و همیار دیپلماسی پارلمانی |
معاونت اجرایی و اداره کل امور بینالملل مجلس شورای اسلامی |
- |
مستندسازی شرح مذاکرات هیئتهای دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی در اجلاسهای مجمع عمومی و کمیتههای دائمی مجمع مجالس آسیایی از مهمترین مواردی هستند که به ارتقای کارایی و اثربخشی دیپلماسی مجامع مجلس دوازدهم کمک میکند. |
7 |
تحکیم پارلمانگرایی منطقهای |
مجلس شورای اسلامی |
وزارت امور خارجه |
تقویت دیپلماسی آسیایی، مستلزم تحکیم پارلمانگرایی منطقهای و تقویت کلونیهای مجامع پارلمانی منطقهای، تأکید بر اشتراکات و پرهیز از طرح مباحث اختلافآفرین است. این اقدام، اکسیر مهار جنگ ترکیبی دشمن برای انزوای سیاسی جمهوری اسلامی ایران در مجامع بینالمللی است. |
8 |
ایجاد فراکسیون دیپلماسی آسیایی |
مجلس شورای اسلامی |
- |
تشکیل فراکسیون دیپلماسی آسیایی، قوام و یکپارچگی مواضع دیپلماتیک مجلس دوازدهم در افق قرن پیشرو ـ قرن آسیا را ارتقا میدهد. |
مأخذ: نگارنده