نوع گزارش : گزارش های نظارتی
نویسندگان
1 مدیر گروه اقتصاد کلان و مدل سازی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس پژوهش های مجلس شورای اسلامی
2 کارشناس گروه اقتصاد کلان و مدل سازی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
گزارش حاضر به بررسی و تحلیل «شاخص اعتماد مصرف کننده» و مؤلفه های تشکیل دهنده آن یعنی«شاخص وضعیت فعلی اقتصادی» و «شاخص انتظارات مصرف کننده» در تابستان سال ۱۴۰۳ در ایران می پردازد. نتایج حاصله نشان می دهد که شاخص اعتماد مصرف کننده در فصل تابستان، (۱۴۲.۴) واحد محاسبه شده که در مقایسه با فصل بهار، (۱۱۴.۷) افزایش یافته و این موضوع منعکس کننده افزایش خوش بینی مصرف کنندگان نسبت به شرایط اقتصاد کلان است. همچنین شاخص وضعیت فعلی اقتصادی بر اساس ارزیابی مصرف کنندگان از وضعیت کلی اقتصاد و بیکاری در گذشته (۱۲۶.۰) واحد برآورد شده که این میزان در مقایسه با فصل بهار (۱۳۵.۴) کاهش یافته است. کاهش این شاخص نشان از آن دارد که مصرف کنندگان وضعیت اقتصاد کلان کشور را نسبت به سه ماه گذشته بدتر ارزیابی کرده اند. در همین راستا، شاخص انتظارات مصرف کننده نیز بر اساس ارزیابی مصرف کنندگان از وضعیت کلی اقتصاد، بیکاری و قدرت خرید در آینده، (۱۵۳.۳) واحد محاسبه شده که در مقایسه با فصل بهار (۱۰۰.۹) افزایش قابل توجهی یافته است. به طورکلی نتایج نظرسنجی اعتماد مصرف کننده در تابستان سال ۱۴۰۳ نشان می دهد خوش بینی نسبت به وضعیت اقتصاد کشور در این فصل افزایش یافته که این موضوع می تواند متأثر از تحولات سیاسی و روی کار آمدن دولت جدید و انتظار افراد درخصوص تحقق وعده های انتخاباتی باشد.
گزیده سیاستی
برآورد «شاخص اعتماد مصرفکننده» نشان میدهد؛ این شاخص در فصل تابستان (142.4) واحد بوده که در مقایسه با فصل بهار (114.7) افزایش یافته و این موضوع منعکسکننده افزایش خوشبینی مصرفکنندگان نسبت به شرایط اقتصاد کلان است.
کلیدواژهها
موضوعات
بیان/ شرح مسئله
شاخص اعتماد مصرفکننده، یک شاخص اقتصادی است که میزان خوشبینی مصرفکنندگان نسبت به وضعیت کلی اقتصاد و وضعیت مالی شخصی آنها را اندازهگیری میکند. اعتماد بیشتر مصرفکننده، نشاندهنده رشد اقتصادی و منعکسکننده مصرف بالاتر بوده؛ درحالیکه اعتماد پایین مصرفکننده، نشاندهنده کُند شدن رشد اقتصادی و کاهش احتمالی هزینههای مصرفکنندگان است. شاخص مذکور، که میانگینی از شاخص وضعیت فعلی اقتصادی و شاخص انتظارات مصرفکننده است براساس نظرسنجی از مصرفکنندگان بهدست میآید. نظرات در مورد شرایط فعلی 40 درصد و انتظارات از شرایط آتی 60 درصد باقیمانده شاخص را تشکیل میدهند.
شاخص اعتماد مصرفکننده، اطلاعات دقیقی در مورد دیدگاه مصرفکنندگان با توجه به وضعیت کلی اقتصاد و وضعیت مالی خانوار آنها ارائه میدهد. درواقع این شاخص از طریق ارائه اطلاعات مورد نیاز به تصمیمگیرندگان و پیشبینیکنندگان اقتصادی در مورد شرایط اقتصادی حال و آینده و درنتیجه تعیین سیاستهای عمومی و همچنین تصمیمگیریهای تجاری نقش مهمی ایفا میکند. درنهایت یکی از شاخصهای کلیدی در نظر گرفته شده و توسط نهادهای مختلفی در بسیاری از کشورها بهطور گسترده پیگیری و نظارت میشود. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز بهصورت فصلی شاخص اعتماد مصرفکننده را محاسبه و بررسی میکند. این شاخص میتواند به دولت و تصمیمگیرندگان بخش خصوصی کمک کند تا بهتر بتوانند به ارزیابی عملکرد خود پرداخته و در جهت فعالیتهای آینده برنامهریزی کنند.
نقطه نظرات /یافتههای کلیدی
بهطورکلی نتایج نظرسنجی اعتماد مصرفکننده در تابستان سال ۱۴۰۳ نشان میدهد خوشبینی نسبت به وضعیت اقتصاد کشور در این فصل افزایش یافته که این موضوع میتواند متأثر از تحولات سیاسی و روی کار آمدن دولت جدید و انتظار افراد درخصوص تحقق وعدههای انتخاباتی باشد.
نظرسنجی اعتماد مصرفکننده (CCS) ارزیابی ادراکات مصرفکنندگان را در مورد شرایط عمومی اقتصاد و وضعیت مالی آنها در دوره جاری و چند ماه آینده ارائه میدهد. این نظرسنجی دورهای که از پاییز سال1400 توسط مرکز افکارسنجی ملت در مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی آغاز شد، در هر فصل و بهصورت تلفنی انجام میپذیرد. دوازدهمین دوره نظرسنجی که در تابستان سال 1403 انجام شد، 1070 پاسخدهنده را پوشش داده و ادراکات فعلی (در مقایسه با سهماه قبل) و انتظارات سهماه آینده مصرفکنندگان را در مورد شرایط کلی اقتصاد، وضعیت بیکاری و قدرت خرید آتی بهدست میآورد. برای دریافت اطلاعات بیشتر درخصوص نحوه محاسبه شاخص و ادبیات مرتبط با آن به گزارش «شاخص اعتماد مصرفکننده؛ مفاهیم و روش محاسبه در ایران» که در سایت مرکز پژوهشهای مجلس در دسترس است، مراجعه شود [1].
همانطور که در شکل 1 مشاهده میشود، با ثبات بیشتر شرایط کلی اقتصاد ایران از بهار سال ۱۴۰۲، شاخص اعتماد مصرفکننده روندی صعودی داشته است. این شاخص براساس نتایج نظرسنجی، از فصل زمستان روند نزولی پیدا کرده، اما در تابستان سال 1403 مجدداً افزایش یافته و به (142.4) واحد رسیده است.
شکل ۱. نمودار شاخص اعتماد مصرفکننده
مأخذ: محاسبات مرکز پژوهشهای مجلس.
شاخص وضعیت فعلی اقتصادی که براساس ارزیابی مصرفکنندگان از وضعیت فعلی نسبت به وضعیت گذشته اقتصاد و بیکاری گذشته برآورد میشود؛ در تابستان سال ۱۴۰3، (126.0) واحد محاسبه شده که در مقایسه با فصل بهار (135.4) کاهش یافته است. کاهش این شاخص نشان از آن دارد که مصرفکنندگان وضعیت اقتصاد کلان کشور را نسبت به سهماه گذشته بدتر ارزیابی کردهاند. همچنین شاخص انتظارات مصرفکننده که براساس ارزیابی مصرفکنندگان از وضعیت اقتصاد، بیکاری و قدرت خرید در آینده محاسبه میشود؛ (153.3) واحد برآورد شده که در مقایسه با فصل بهار (100.9) افزایش قابلتوجهی یافته و این موضوع نشاندهنده افزایش خوشبینی مصرفکنندگان درخصوص شرایط آتی اقتصاد است.
شکل 2. نمودار شاخص وضعیت فعلی اقتصادی و شاخص انتظارات مصرفکننده
مأخذ: همان.
3. مؤلفههای شاخصهای وضعیت فعلی اقتصادی و انتظارات مصرفکننده
شاخص وضعیت فعلی اقتصادی از میانگین شاخصهای وضعیت کلی اقتصاد و بیکاری در گذشته برآورد میشود. همچنین شاخص انتظارات مصرفکننده از میانگین شاخصهای وضعیت کلی اقتصاد، بیکاری و قدرت خرید در آینده برآورد میشود که در جدول ذیل این زیرشاخصها ارائه شده است. همانگونه که در جدول ۱ مشاهده میشود، شاخص وضعیت کلی اقتصاد در گذشته در فصل تابستان(115.2) واحد محاسبه شده که نسبت به فصل بهار (120.3) کاهش یافته است. نکته قابلتأمل آنکه این شاخص در زمستان سال ۱۴۰1 به میزان قابلتوجهی کاهش یافته، اما از بهار سال ۱۴۰۲ روند صعودی چشمگیری بهدست آورده است. بااینحال، مجدداً از زمستان سال 1402 روند کاهشی بهخود گرفته است. شاخص وضعیت کلی اقتصاد در آینده نیز در فصل تابستان (152.6) واحد محاسبه شده که نسبت به فصل بهار که (90.3) واحد بوده به میزان قابلتوجهی بیشتر شده است. نکته قابلتأمل آنکه روند صعودی این شاخص، منعکسکننده خوشبینی بیشتر نسبت به شرایط کلی اقتصاد در آینده است و مقایسه روند آن با شاخص وضعیت کلی اقتصاد در گذشته، نشان میدهد اطمینان به آینده بسیار بیشتر از اطمینان نسبت به شرایط فعلی است. شاخص وضعیت بیکاری گذشته در فصل تابستان (136.9) واحد محاسبه شده که نسبت به فصل بهار (150.5) کاهش یافته است. همچنین شاخص وضعیت بیکاری آینده در فصل تابستان (144.8) واحد محاسبه شده که نسبت به فصل بهار که (111.0) واحد بوده که افزایش داشته است. شاخص قدرت خرید آینده نیز در فصل تابستان (162.4) واحد محاسبه شده که نسبت به فصل بهار (101.6) افزایش قابلتوجهی یافته است.
جدول ۱. مؤلفههای شاخص وضعیت فعلی و وضعیت آتی
سال |
فصل |
شاخص وضعیت کلی اقتصاد در گذشته |
شاخص وضعیت بیکاری در گذشته |
شاخص وضعیت کلی اقتصاد در آینده |
شاخص وضعیت بیکاری در آینده |
شاخص وضعیت قدرت خرید در آینده |
1400 |
پاییز |
138 |
115 |
165 |
159 |
168 |
زمستان |
173 |
121 |
157 |
149 |
161 |
|
1401 |
بهار |
65 |
84 |
83 |
86 |
72 |
تابستان |
122 |
101 |
107 |
98 |
114 |
|
پاییز |
121 |
87 |
129 |
114 |
120 |
|
زمستان |
92 |
128 |
81 |
103 |
94 |
|
1402 |
بهار |
92 |
128 |
89 |
102 |
95 |
تابستان |
171 |
148 |
116 |
114 |
102 |
|
پاییز |
189 |
169 |
120 |
130 |
114 |
|
زمستان |
148 |
160 |
91 |
125 |
108 |
|
1403 |
بهار |
120 |
151 |
90 |
111 |
102 |
تابستان |
115 |
137 |
153 |
145 |
162 |
مأخذ: همان.
۴. شاخصهای اعتماد مصرفکننده در گروههای مختلف
بررسی شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای سنی مختلف نشان میدهد خوشبینی گروه سنی 35-18 و گروه سنی 60-36 سال در فصل تابستان نسبت به فصل بهار افزایش یافته است، اما شاخص اعتماد مصرفکننده گروه سنی 61 سال به بالا نزولی بوده که بهمعنای بدبینتر شدن این گروه نسبت به شرایط اقتصاد کلان در مقایسه با فصل بهار است.
جدول 2. شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای سنی مختلف
سال |
1400 |
1401 |
1402 |
1403 |
||||||||
فصل |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
18-35 |
157.9 |
144.0 |
78.2 |
114.5 |
98.3 |
109.0 |
84.8 |
116.4 |
172.7 |
118.4 |
96.0 |
146.5 |
36-60 |
170.1 |
158.4 |
80.9 |
103.4 |
119.9 |
95.8 |
113.6 |
137.6 |
155.4 |
125.9 |
127.8 |
167.3 |
61 به بالا |
112.3 |
151.3 |
73.6 |
111.9 |
114.8 |
99.8 |
97.2 |
138.6 |
110.9 |
135.5 |
123.7 |
103.2 |
مأخذ: همان.
شکل 3. نمودار شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای سنی مختلف
مأخذ: همان.
بررسی شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای درآمدی مختلف نشان میدهد در همه گروههای درآمدی خوشبینی درخصوص شرایط اقتصاد کلان در فصل تابستان نسبت به فصل بهار افزایش داشته که این روند افزایش در افراد با درآمد متوسط در مقایسه با سایر گروهها بیشتر بوده است.
جدول 3. شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای درآمدی مختلف
سال |
1400 |
1401 |
1402 |
1403 |
||||||||
فصل |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
درآمد خیلی کم |
138.2 |
130.3 |
66.6 |
132.8 |
96.2 |
104.4 |
93.7 |
118.2 |
131.6 |
146.1 |
102.1 |
124.0 |
درآمد کم |
150.5 |
145.3 |
83.7 |
85.0 |
127.1 |
104.2 |
106.5 |
102.8 |
125.4 |
130.0 |
107.2 |
142.5 |
درآمد متوسط |
148.3 |
160.3 |
70.6 |
110.8 |
127.3 |
91.3 |
96.9 |
154.3 |
155.7 |
109.3 |
108.2 |
147.7 |
درآمد بالا |
149.2 |
131.7 |
66.7 |
107.9 |
117.6 |
107.9 |
89.0 |
140.1 |
158.4 |
142.1 |
133.7 |
140.9 |
مأخذ: همان.
بررسی شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای تحصیلی مختلف نشان میدهد در همه گروههای تحصیلی خوشبینی درخصوص شرایط اقتصاد کلان در فصل تابستان نسبت به فصل بهار افزایش داشته که این روند افزایش در افراد با مدرک تحصیلی فوق دیپلم و کارشناسی در مقایسه با سایر گروهها بیشتر بوده است.
جدول 4. شاخص اعتماد مصرفکننده براساس میزان تحصیلات
سال |
1400 |
1401 |
1402 |
1403 |
||||||||
فصل |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
کارشناسی ارشد و دکتری |
119.0 |
147.0 |
69.4 |
143.6 |
74.0 |
113.1 |
104.5 |
140.5 |
209.7 |
133.6 |
111.2 |
143.8 |
فوقدیپلم و کارشناسی |
180.9 |
175.0 |
78.0 |
112.3 |
119.2 |
90.5 |
98.3 |
143.3 |
149.3 |
148.4 |
136.2 |
182.1 |
دیپلم و پیشدانشگاهی |
155.6 |
174.7 |
81.0 |
102.8 |
113.2 |
102.9 |
99.0 |
129.2 |
143.6 |
100.7 |
100.2 |
127.3 |
زیر دیپلم
|
116.4 |
121.4 |
74.3 |
102.3 |
122.1 |
101.2 |
104.6 |
118.1 |
126.1 |
115.8 |
101.9 |
132.1 |
مأخذ: همان.
بررسی شاخص اعتماد مصرفکننده در گروههای مختلف شغلی نشان میدهد در همه گروههای شغلی خوشبینی درخصوص شرایط اقتصاد کلان در فصل تابستان نسبت به فصل بهار افزایش داشته که این روند افزایش در شاغلان بخش خصوصی و تعاونی در مقایسه با سایر گروهها بیشتر بوده است.
جدول 5. شاخص اعتماد مصرفکننده براساس نوع اشتغال
سال |
1400 |
1401 |
1402 |
1403 |
||||||||
فصل |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
بهار |
تابستان |
شاغلان بخش خصوصی و تعاونی |
168.1 |
147.2 |
92.9 |
119.2 |
99.3 |
88.6 |
95.1 |
140.0 |
165.9 |
119.4 |
113.4 |
155.9 |
شاغلان بخش دولتی و عمومی |
161.0 |
167.6 |
117.2 |
110.5 |
91.2 |
81.1 |
136.6 |
150.5 |
169.9 |
139.3 |
127.6 |
151.6 |
بازنشسته |
124.5 |
170.1 |
64.3 |
107.2 |
124.9 |
103.6 |
100.4 |
134.7 |
105.0 |
116.7 |
98.6 |
110.5 |
خانهدار |
156.9 |
133.8 |
71.6 |
101.0 |
116.1 |
111.4 |
96.9 |
123.3 |
149.1 |
125.4 |
139.4 |
154.2 |
مأخذ: همان.
بررسی شاخص اعتماد مصرفکننده نشان میدهد در هر دو گروه مردها و زنها خوشبینی درخصوص شرایط اقتصاد کلان در فصل تابستان نسبت به فصل بهار افزایش داشته، اما خوشبینی مردها افزایش بیشتری را تجربه کرده است.
شکل 4. نمودار شاخص اعتماد مصرفکننده براساس جنسیت
مأخذ: همان.
بررسی شاخص اعتماد مصرفکننده نشان میدهد در هر دو گروه افراد متأهل و افراد مجرد خوشبین درخصوص شرایط اقتصاد کلان در فصل تابستان نسبت به فصل بهار افزایش یافته، اما گروه افراد مجرد افزایش خوشبینی بیشتری را تجربه کرده است.
شکل 5. نمودار شاخص اعتماد مصرفکننده از نظر وضعیت تأهل
مأخذ: همان.
شاخص اعتماد مصرفکننده که میانگینی از شاخص وضعیت فعلی اقتصادی و شاخص انتظارات مصرفکننده است؛ میزان خوشبینی مصرفکنندگان را نسبت به وضعیت کلی اقتصاد و وضعیت مالی شخصی آنها اندازهگیری کرده و به دولت و تصمیمگیرندگان بخش خصوصی کمک میکند تا بهتر بتوانند به ارزیابی عملکرد خود پرداخته و جهت فعالیتهای آینده برنامهریزی کنند. در گزارش حاضر، شاخص اعتماد مصرفکننده و مؤلفههای تشکیلدهنده آن با استفاده از دوازدهمین دوره نظرسنجی که 1070 پاسخدهنده را پوشش میدهد در تابستان سال 1403 مورد بررسی قرار گرفته است.
برآوردهای حاصل از این گزارش نشان میدهد، شاخص اعتماد مصرفکننده در تابستان سال 1403، (142.4) واحد محاسبه شده که در مقایسه با فصل بهار (114.7) افزایش یافته است. این موضوع، منعکسکننده افزایش خوشبینی مصرفکنندگان نسبت به شرایط اقتصاد کلان و درنتیجه افزایش هزینههای احتمالی آنهاست. همچنین شاخص وضعیت فعلی اقتصادی براساس ارزیابی مصرفکنندگان از وضعیت کلی اقتصاد در گذشته و وضعیت بیکاری گذشته (126) واحد برآورد شده که در مقایسه با فصل بهار (135.4) کاهش یافته است. شاخص انتظارات مصرفکننده نیز براساس ارزیابی مصرفکنندگان از وضعیت کلی اقتصاد، بیکاری و قدرت خرید در آینده (153.3) واحد محاسبه شده که در مقایسه با فصل بهار (100.9) افزایش قابلتوجهی یافته است.