بررسی لایحه بودجه سال 1403 کل کشور (3): طرح های تملک دارایی های سرمایه ای

نوع گزارش : گزارش های تقنینی

نویسنده

کارشناس گروه بودجه استانی و شهرداریها دفتر مطالعات بخش عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳، کل اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای در مصارف عمومی دولت برابر ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است که به شکل زیر توزیع شده است:
• ۲۶۳ هزار میلیارد تومان طرح های دستگاه های اجرایی ملی (پیوست ۱)،
• ۷۱ هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاه های اجرایی محلی در استان ها، و
• ۶۶ هزار میلیارد تومان اعتبارات ردیف های متفرقه.
اعتبارات عمرانی دستگاه های اجرایی ملّی در قالب ۲۳۲۵ طرح در پیوست (۱) لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ ارائه شده است که از این تعداد ۵۵۸ طرح جاری با موضوع تعمیرات، تأمین و تجهیز ماشین آلات و امکانات با مجموع اعتبار حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان، و ۱۷۶۷ طرح غیرجاری (پروژه ای) با مجموع اعتباری در حدود ۲۴۳ هزار میلیارد تومان می باشند. کاهش سهم اعتبارات متفرقه و شفاف سازی آنها با اضافه کردن این اعتبارات به طرح های دستگاه های اجرایی، از جمله نقاط قوت لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ است. در این گزارش، جزئیات مربوط به این طرح ها، مقایسه آنها با قانون بودجه سال ۱۴۰۲ و نکات تکمیلی در خصوص طرح های عمرانی دولت ارائه شده است. برخی از نکات شایان توجه در خصوص طرح های عمرانی سال ۱۴۰۳ به شرح زیر است:
۱. میانگین عمر طرح های درج شده در پیوست (۱) بیش از ۱۷ سال است.
۲. اعتباری در حدود ۲ هزار هزار میلیارد تومان برای اتمام همه طرح ها در این پیوست برآورده شده است که ۲۴۳ هزار میلیارد تومان آن در سال ۱۴۰۳ قابل تأمین است. بنابراین با این روند تأمین مالی، اتمام ۷ تا ۸ ساله این طرح ها دور از انتظار نیست.
۳. از بین ۱۴۴ طرحی که مطابق قانون بودجه ۱۴۰۲ قرار بود در پایان آن سال تمام شوند، همچنان ۹۰ طرح در لایحه بودجه ۱۴۰۳ پیش بینی شده است که نشان از تعویق حداقل ۶۳ درصد این طرح ها دارد.
با توجه به رقابت شدید اعتبارات هزینه ای با اعتبارات عمرانی در جذب منابع عمومی دولت، توجه به سازوکارهایی برای مدیریت کارای طرح های عمرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ایجاد فرایندی برای غربالگری طرح های همسو با اهداف راهبردی و برنامه ریزی در جهت تسریع در پیشبرد این طرح ها، می تواند ضمن ایجاد زیرساخت های مولّد اقتصادی، اعتماد عمومی را به کارآمدی دولت تقویت نماید.

گزیده سیاستی

1767 طرح عمرانی ملّی غیرجاری در لایحه بودجه سال 1403 درج شده است که برآورد اعتبار مورد نیاز برای اتمام همه آنها 1988 همت است و حدود 243 همت برای سال 1403 در نظر گرفته شده است. متوسط عمر این طرح‌ها بیش از 17 سال است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

خلاصه مدیریتی

بیان / شرح مسئله

در لایحه بودجه سال 1403، کل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در مصارف عمومی دولت برابر 400 هزار میلیارد تومان است که بهشکل زیر توزیع شده است:

  • 263 هزار میلیارد تومان طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی (پیوست 1)،
  • 71 هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌ها، و
  • 66 هزار میلیارد تومان اعتبارات ردیف‌های متفرقه.

اعتبارات عمرانی دستگاه‌های اجرایی ملّی در قالب 2325 طرح در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 ارائه شده است که از این تعداد 558 طرح جاری با موضوع تعمیرات، تأمین و تجهیز ماشین‌آلات و امکانات با مجموع اعتبار حدود 20 هزار میلیارد تومان، و 1767 طرح غیرجاری (پروژه‌ای) با مجموع اعتباری در حدود 243 هزار میلیارد تومان می‌باشند. در این گزارش، جزئیات مربوط به این طرح‌ها، مقایسه آنها با قانون بودجه سال 1402 و نکات تکمیلی در خصوص طرح‌های عمرانی دولت ارائه شده است.

 

نقطه نظرات / یافته‌های کلیدی

در ادامه به مهم‌ترین نقاط قوت لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرح‌های عمرانی اشاره می‌شود:

-برخلاف سال‌های اخیر که سهم اعتبارات عمرانی متفرقه از اعتبارات عمرانی دستگاه‌های اجرایی ملّی پیشی گرفته‌بود، در لایحه بودجه سال 1403 این روند معکوس شده است و حجم زیادی از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای متفرقه به طرح‌های دستگاهی اضافه شده است که این امر علاوه‌بر ارتقای شفافیت بودجه، نظارت‌پذیری آن را نیز تقویت می‌کند.

-اگرچه در ارقام بالا اشاره شد که سهم اعتبارات عمرانی استانی از مجموع اعتبارات عمرانی 71 هزار میلیارد تومان است، اما باید در نظر داشت که علاوه‌بر این اعتبارات، 80 هزار میلیارد تومان در قالب اعتبارات قانون استفاده متوازن از امکانات کشور (خارج از سرجمع) برای استان‌ها در نظر گرفته شده است و همچنین برای 959 طرح با مجموع اعتبار 38 هزار میلیارد تومان، ویژگی استانی لحاظ شده است که اقدام مثبتی در قالب تمرکززدایی مالی و واگذاری بخشی از وظایف و مسئولیت‌ها به دستگاه‌های استانی می‌باشد. البته تحقق این نقطه قوت، مشروط به تخصیص این اعتبارات در طول سال بوده و در صورت پایین ‌بودن درصد تخصیص مشابه روال سال‌های اخیر، همچنان دولت از مزایای تمرکززدایی مالی بی‌بهره خواهد بود.

در ادامه به مهم‌ترین نقاط ضعف لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرح‌های عمرانی اشاره می‌شود:

-همچنان مهم‌ترین چالش در برنامه‌ریزی و مدیریت طرح‌های عمرانی دولت، ناکارایی مصارف عمومی و تعداد بالای طرح‌هایی است که بدون پیشرفت قابل توجه از سالی به سال دیگر منتقل می‌شوند. شایان‌ذکر است در لایحه بودجه سال 1403، 1767 طرح غیرجاری وجود دارد که اتمام همه آنها حدود 2000 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و در سال 1403، صرفاً 243 هزار میلیارد تومان آن قابل تأمین است. به این ترتیب، انتظار می‌رود با استمرار وضعیت کنونی در تأمین منابع مالی برای طرح‌ها، حدوداً 8 سال زمان برای اتمام این طرح‌ها لازم است؛ طرح‌هایی که میانگین عمر آنها به بیش از 17 سال رسیده است. متأسفانه لایحه بودجه سال 1403، گام مؤثری در راستای غربالگری طرح‌ها و تمرکز منابع در طرح‌هایی با بازده اجتماعی بالا برنداشته است. توزیع منابع محدود بودجه‌ای به این حجم از طرح که زمان زیادی از انجام مطالعات توجیهی آنها گذشته‌است، یکی از عوامل ناکارایی مصارف عمومی در حوزه اعتبارات عمرانی است.

-براساس بررسی‌های انجام‌شده، 73 طرح جدید در مقایسه با سال گذشته به پیوست (1) بودجه اضافه شده است که صرفاً در حد یک عنوان و دستگاه اجرایی متولی آن طرح و برخی اطلاعات بسیار جزئی از آن اطلاع در دست است. در عین حال، این طرح‌ها به‌عنوان جزئی از لایحه بودجه به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد؛ بی‌آنکه به نمایندگان محترم مجلس در خصوص محتوای آن و به‌ویژه تغییرات طرح‌ها نسبت به سال گذشته اطلاعی داده شده باشد. بنابراین انتشار گزارش‌های توجیهی طرح‌های عمرانی جدید یا حداقل ارائه خلاصه‌ای از این طرح‌ها به مجلس شورای اسلامی حداقل کاری است که باید در راستای معنادار شدن فرآیند تصویب بودجه در مجلس انجام شود. همین موضوع در خصوص طرح‌های حذف و ادغام‌شده نیز وجود دارد. از مقایسه طرح‌های لایحه بودجه سال 1403 و قانون بودجه سال گذشته، چنین به نظر می‌رسد که حدود 94 طرح حذف‌شده‌اند؛ اما دلیل حذف این طرح‌ها (اتمام یا بروز موانع) مشخص نیست.

-در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403، ستونی با عنوان «مهلت ارائه مجوز ماده 23 تا پایان شهریور 1403» اضافه شده است. براساس ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) مصوب 1393، پیشنهاد طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای جدید در لوایح بودجه سنواتی با رعایت مواردی امکان‌پذیر است که مهم‌ترین آنها انجام مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، مالی و زیست‌محیطی و رعایت پدافند غیرعامل توسط مشاور و دستگاه اجرایی و تصویب سازمان برنامه و بودجه کشور است که با عنوان مجوز ماده (23) شناخته می‌شود. حال این ابهام مطرح است که در خصوص طرح‌های پیشنهاد شده در ردیف‌های پیوست (1) لایحه بودجه 1403 که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها لحاظ شده است، آیا این موارد رعایت و مطالعات توجیهی انجام شده است یا خیر. در صورت عدم رعایت این موارد و عدم انجام مراحل مقدماتی، اولاً به تصریح قانون امکان پیشنهاد طرح جدید در لوایح بودجه سنواتی وجود ندارد، و ثانیاً مشخص نیست نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با تصویب این عناوین دقیقاً چه چیزی را مصوب می‌کنند. نکته شایان توجه این است که این مهلت، نه‌تنها برای طرح‌های جدید، بلکه برای طرح‌هایی که تا پیش از این اعتبار دریافت کرده‌اند نیز معین شده است که ابهام در خصوص مجوز تخصیص این اعتبارات در سال گذشته را نیز تقویت می‌سازد. با توجه به ابهام‌های فوق، عنوان مذکور، مغایر بند 9 سیاست‌های کلی نظام قانونگذاری مبنی بر شفافیت و عدم ابهام در قانونگذاری می‌باشد.

 

پیشنهاد راهکارهای تقنین، نظارتی یا سیاستی

با توجه به فرآیند جدید بررسی بودجه در مجلس و محدودیت‌های زمانی برای تصویب لایحه بودجه سال 1403، امکان اثرگذاری نمایندگان محترم مجلس بر نحوه دسته‌بندی و ارائه اعتبارات عمرانی در بودجه سال 1403 بسیار محدود است. از همین رو، چند پیشنهاد مختصر در زمان بررسی لایحه بودجه در مجلس به شرح زیر ارائه می‌گردد:

-تعیین تکلیف طرح‌های بدون مجوز: با توجه به تصریح قانون به انجام مطالعات اولیه و اخذ مجوزهای لازم، «پیش» از ارائه طرح‌های جدید در لوایح بودجه سنواتی، لازم است در خصوص طرح‌های بدون مجوزی که در لایحه بودجه سال 1403 ارائه شده است، تعیین تکلیف گردد. به نظر می‌رسد فرآیند اصولی در این خصوص، حذف طرح‌های بدون مجوز تا زمان اخذ مجوزهای لازم و ارائه متمم بودجه توسط دولت برای این طرح‌ها باشد.

-پرهیز از تعریف طرح‌های جدید، پیش از انجام مطالعات توجیهی فنی، مالی، اقتصادی و زیست‌محیطی: متأسفانه یکی از عوامل ایجاد انبوه طرح‌های نیمه‌تمام در کشور، آغاز طرح‌هایی بدون انجام مطالعات اولیه باکیفیت است. همین موضوع موجب شده است تا نیمه‌تمام ماندن طرح‌ها یا متوقف‌شدن برخی پروژه‌ها، انتظارات اجتماعی به وجود آمده را بی‌پاسخ گذاشته و بخشی از منابع مالی دولت را نیز صرف طرح‌های بدون بازده نماید.

اما بنا بر اهمیت موضوع، عناوین پیشنهادهای مهم‌تری نیز ذیلاً ارائه می‌شود. این پیشنهادها از جمله مواردی است که بایستی در راستای مأموریت مهم اصلاح ساختار بودجه پیگیری شود و لازم است پیگیری‌ها برای تحقق این موارد خارج از بازه زمانی فشرده بررسی بودجه در مجلس صورت گیرد:

-الزام دولت به انتشار و ارائه خلاصه گزارش‌های توجیهی طرح‌هایی که برای اولین‌بار در لایحه بودجه درج می‌شوند،

-الزام دولت به ارائه گزارشی از طرح‌های پایان‌یافته در هر سال بهعنوان پیوست بودجه،

-الزام دولت به ارائه پیوست «نحوه رفع عدم تعارض‌های استانی» جهت رفع دغدغه‌های محلّی و منطقه‌ای نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و جهت‌دهی به بودجه‌های عمرانی استانی،

-اعطای مجوزهای لازم به دولت جهت غربالگری طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام با هدف تمرکز اعتبارات بر طرح‌هایی با بالاترین بازده اجتماعی.

1.مقدمه

طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (طرح‌های عمرانی) بخشی از سرمایه‌گذاری‌های دولت است که اغلب در حوزه‌های زیرساختی ظهور پیدا می‌کند. این طرح‌ها در پیوست 1 بودجه، در دو سطح طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای دستگاه‌های اجرایی و طرح‌های مشارکت بخش عمومی خصوصی فهرست شده‌اند. در تبصره‌های ماده واحده نیز قواعدی جهت تأمین مالی، نحوه اجرا و دیگر سازوکارهای مربوط به طرح‌های عمرانی تعیین شده است. این گزارش تصویر کلان اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و طرح‌های عمرانی در لایحه بودجه سال 1403 کل کشور را ارائه می‌کند.

 

2.اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه سال 1403

یکی از اصلی‌ترین کانال‌های سرمایه‌گذاری دولت در ایجاد ظرفیت‌های جدید تولیدی و خدماتی در کشور، طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای است. در میان انبوه مشکلاتی که طرح‌های عمرانی با آن روبه‌رو است، مسئله کمبود اعتبار و همچنین عدم تخصیص اعتبارات مصوب، از مشکلات اساسی است. از همین رو، دقت و واقع‌بینی در برنامه‌ریزی مالی این طرح‌ها که در سند بودجه منعکس می‌شود، ضرورت ویژه‌ای دارد.

سرجمع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در مصارف عمومی دولت، برابر 400 هزار میلیارد تومان است که شامل 263 هزار میلیارد تومان اعتبار طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی، 71 هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌ها، و 66 هزار میلیارد تومان اعتبارات متفرقه است. البته برای تحلیل بهتر این اعداد و ارقام باید توجه داشت که:

  • بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در کشور و طرح‌های عمرانی بزرگ از طریق شرکت‌های دولتی انجاممی‌شود که بودجه آنها خارج از بودجه عمومی دولت مورد بررسی قرار می‌گیرد و اعداد و ارقام آن در اینجا لحاظ نشده است. بهطور مشخص و براساس جدول (11) لایحه بودجه سال 1403، بالغ بر 692 هزار میلیارد تومان هزینه سرمایه‌ای برای شرکت‌های دولتی پیش‌بینی شده است که بخشی از آن (حدود 91 هزار میلیارد تومان) از طریق بودجه عمومی دولت، و مابقی آن از طریق منابع داخلی خود این شرکت‌ها تأمین می‌شود. بنابراین علاوه‌بر رقم 400 هزار میلیارد تومانی که در مصارف عمومی دولت برای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در نظر گرفته شده است، حدود 600 هزار میلیارد تومان دیگر نیز قرار است توسط شرکت‌های دولتی سرمایه‌گذاری شود. علاوه‌بر این، شهرداری‌های کشور نیز در سرمایه‌گذاری‌های عمومی نقش دارند که بودجه آنها مستقل از بودجه دولت بوده و ارقام آن در اینجا لحاظ نمی‌شود.
  • بهموجب قانون استفاده متوازن از امکانات کشور و توزیع عادلانه و رفع تبعیض و ارتقای سطح مناطق کمتر توسعه یافته و تحقق پیشرفت و عدالت، علاوه‌بر ارقام بالا 50 هزار میلیارد تومان دیگر برای اعتبارات عمرانی دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌ها در نظر گرفتهمی‌شود. این رقم از سرجمع اعتبارات بودجه عمومی دولت کسر و به اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای استانی اضافه می‌شود؛ با توجه به اینکه این اعتبارات عملاً خارج از سرجمع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای محسوب می‌شوند، در اعداد و ارقام فوق نیز لحاظ نشده است.
  • بخشی از منابع دستگاه‌های اجرایی کشور که تحت عنوان منابع اختصاصی شناخته می‌شود نیز می‌تواند به مصارف سرمایه‌ای این دستگاه‌ها اختصاص یابد. در لایحه بودجه 1403 برخلاف سال‌های گذشته، مصارف اختصاصی دستگاه‌ها به تفکیک هزینه‌ای و سرمایه‌ای ارائه نشده است.

در نمودار 1، دسته‌بندی کلّی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه 1403 ارائه شده است که در بخش‌های بعدی برخی جزئیات آن بررسی خواهد شد.

 نمودار 1. طبقه‌بندی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در بودجه عمومی دولت                              (هزار میلیارد تومان)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.

 

در لایحه بودجه 1403 میزان اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای از محل منابع عمومی نسبت به قانون بودجه 1402 کمتر از 7 درصد رشد داشته است. همچنین سهم این اعتبارات از کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال 1403 کمتر از 16 درصد است. نمودار 2، روند این سهم را به تفکیک مبالغ مصوب و عملکرد در سال‌های اخیر نشان‌می‌دهد.

 

نمودار 2. سهم اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای از کل مصارف عمومی (درصد)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: قوانین بودجه سنواتی، لایحه بودجه 1403 و گزارش‌های عملکرد مالی خزانه‌داری کل کشور (عملکرد سال 1402 تخمینی است).

چنانکه در نمودار 1 مشاهده شد، اعتبارات عمرانی عمومی در سه گروه اعتبارات ملی، اعتبارات استانی و اعتبارات متفرقه قابل دسته‌بندی هستند. 66 درصد از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مربوط به طرح‌های ملی مندرج در پیوست یک (طرح‌های عمرانی دستگاه‌های اجرایی ملّی)، 16 درصد مربوط به ردیف‌های متفرقه و 18 درصد مربوط به طرح‌های استانی است. امسال و برخلاف روند سال‌های گذشته، شاهد کاهش سهم ردیف‌های متفرقه جدول (9) لایحه و اضافه‌شدن اعتبارات متفرقه جدول (7) لایحه به طرح‌های مشخص و شفاف هر دستگاه هستیم. این تغییر شفافیت بیشتر بودجه عمرانی را در پی دارد و از جمله نقاط قوت لایحه بودجه سال 1403 بهشمار می‌رود. نمودار 3، روند سهم هر یک از این اعتبارات را در سال‌های اخیر نشان‌می‌دهد.

 

نمودار 3. مقایسه ترکیب اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای

به تفکیک ملی، متفرقه و استانی طی سال‌های 1403-1390 (درصد)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: قوانین بودجه سنواتی و محاسبات تحقیق.

 

باید توجه داشت که سهم اعتبارات استانی در نمودار بالا، بدون در نظر گرفتن اعتبارات قانون استفاده متوازن (3 درصد کل بودجه عمومی) و اعتبارات طرح‌های ملّی واگذار شده به استان در نظر گرفته شده است. در صورتی که این اعتبارات را نیز در زمره اعتبارات استانی لحاظ کنیم، سهم استان‌ها از اعتبارات عمرانی مصوب به نزدیک 40 درصد خواهد رسید.

جدول 1، اعتبارات عمرانی لایحه بودجه سال 1403 را با قانون بودجه 1402 مقایسه می‌کند. در تحلیل و بررسی جدول 1 و سایر مواردی که در این گزارش به بررسی نرخ رشد اعتبارات می‌پردازند، باید توجه داشت که برخی رشد‌های بالا ناشی از انتقال بخش قابل‌توجهی از اعتبارات متفرقه به اعتبارات طرح‌های عمرانی دستگاه‌های اجرایی است.

جدول 1. توزیع و رشد اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه سال 1403

عنوان

لایحه بودجه 1403

(هزار میلیارد تومان)

رشد

(نسبت به قانون بودجه 1402)

اعتبارات عمومی تملک دارایی‌های سرمایه‌ای

400

7%

1- اعتبارات طرح‌های ملّی (پیوست 1 لایحه / قانون بودجه)

263

112%

2- اعتبارات متفرقه (جدول 9 لایحه / قانون بودجه)

66

65%-

3- اعتبارات استانی

         [با اعتبارات قانون استفاده متوازن]

71

[151]

12%

[25%]

مأخذ: قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.

3.بررسی طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در پیوست (1) لایحه

بخش اصلی پیوست (1) لوایح و قوانین بودجه سنواتی، به ذکر عناوین و برخی جزئیات در خصوص طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای دستگاه‌های اجرایی ملّی اختصاص دارد و در آن اهداف کمی طرح‌ها، دستگاه اجرایی مربوطه، سال شروع و پایان طرح، اعتبارات تخصیصیافته، برآورد اعتبار در یک سال آینده و اعتبارات مورد نیاز برای اتمام هر طرح ارائه می‌شود. در این بخش از گزارش، از جهات مختلف به بررسی این طرح‌ها پرداخته و ضمن مقایسه با طرح‌های مندرج در پیوست (1) قانون بودجه سال 1402، نکاتی ارائه میشود. نمودار 4 تصویری کلّی از طرح‌های مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه 1403 ارائه می‌نماید.

 

نمودار 4. تصویری از طرح‌های تملّک دارایی‌های سرمایه‌ای در پیوست (1) لایحه بودجه 1403

تعداد کل طرح‌ها:

2325

مجموع مبالغ طرح‌ها در سال 1403:

263 هزار میلیارد تومان

 

 

 

مأخذ: پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.

 

منظور از طرح‌های جاری در نمودار بالا، طرح‌هایی است که در پیوست (1) لایحه بودجه، سال اتمام ندارند. این طرح‌ها عموماً با عناوینی نظیر «تعمیرات اساسی» و «تأمین تجهیزات» در قوانین و لوایح بودجه سنواتی درج می‌شوند و عموماً ماهیت پروژه‌ای ندارند؛ در مقابل، سایر طرح‌ها ماهیت پروژه‌ای داشته و در جداول پیوست (1) برای آنها زمان اتمام و اعتبار مورد نیاز در سال‌های بعدی نیز پیش‌بینی شده است. با توجه به آن‌چه در نمودار 4 آمد، براساس پیش‌بینی‌های مندرج در لایحه بودجه 1403، هر طرح جاری (تعمیر و تجهیز) بهطور متوسط حدوداً 36 میلیارد تومان و هر طرح غیرجاری (پروژه‌ای) بهطور متوسط حدود 137 میلیارد تومان (صرفاً برای یک سال و نه برای اتمام) هزینه دارد.

 

3-1. طرح‌های جاری (تعمیر و تجهیز)

همان طور که ذکر شد، تعداد 558 طرح با عناوینی نظیر تعمیرات اساسی و تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات و با اعتباری بالغ بر 20 هزار میلیارد تومان در پیوست یک لایحه بودجه سال 1403 درج شده است. شایانذکر است برخلاف روال سال‌های گذشته، 324 مورد از این طرح‌ها ویژگی استانی دارند و علی‌القاعده تخصیص بودجه ایشان به شورای برنامه‌ریزی استان واگذار خواهد شد. تغییرات کلّی طرح‌های جاری در مقایسه با بودجه سال گذشته در جدول 2 آمده است:

 

جدول 2. مقایسه تغییرات طرح‌های جاری نسبت به قانون بودجه سال 1402

عنوان

قانون 1402

لایحه 1403

تغییرات

تعداد طرح‌های جاری

765

558

کاهش 207 ردیف

تعداد طرح‌های حذف یا ادغامشده

219 ردیف

تعداد طرح‌های جاری اضافه‌شده

12 ردیف

مجموع اعتبار طرح‌های جاری

(هزار میلیارد تومان)

11.9

20.3

بیش از 70% رشد

مأخذ: پیوست شماره 1 قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403.

 

همان طور که در جدول 2 مشاهده می‌شود، در لایحه بودجه سال 1403 تعداد ردیف‌های مربوط به طرح‌های جاری بسیار کمتر شده است اما مجموع اعتبار این طرح‌ها افزایش قابل‌توجهی یافتهاست که ناشی از ادغام تعدادی از ردیف‌های جزئی مربوط به طرح‌های جاری در یکدیگر و اضافه‌شدن بیش از 5 هزار میلیارد تومان از اعتبارات متفرقه به این طرح‌ها است. علاوه‌بر تغییرات یاد شده، برخی تغییرات جزئی در عناوین، اهداف کمی، دستگاه اجرایی مربوطه و سال شروع برخی طرح‌های جاری در مقایسه با قانون بودجه 1402 به چشم می‌خورد که در این گزارش از بررسی این جزئیات صرف‌نظر می‌شود.

در برآورد اعتبار مورد نیاز در سال 1403 برای طرحی با عنوان «تعمیرات اساسی، تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات نمایندگی‌های ج. ا. ا در خارج از کشور» عدد 10 در نظر گرفته شده است. از آنجا که حتماً مخارج طرح‌های فوق بالاتر از 1 میلیون تومان است، احتمالاً این اقدام (مشابه سال‌های گذشته) به این دلیل صورت گرفته است که برآورد دقیقی از هزینه‌های این طرح‌ها (که عموماً ارزی می‌باشند) وجود نداشتهاست. مشابه این موضوع، در خصوص طرح‌های «تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری» با 20 میلیون تومان اعتبار، و «تعمیرات اساسی اماکن ستادی ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح» با 80 میلیون تومان اعتبار وجود دارد که در خصوص واقعی‌بودن این ارقام تردید وجود دارد. شایانذکر است درج ارقام ناچیز و غیرواقعی در جداول بودجه، سرجمع اعتبارات را دچار خطا نموده، واقع‌نمایی داده‌های بودجه‌ای را مخدوش کرده و جایگاه نظارتی مجلس را نیز تضعیف می‌نماید. از همین رو خلاف اصل شفافیت در بودجه‌ریزی بوده و به جهت واقعی نبودن، مغایر جزئ بند بند 3 سیاست‌های برنامه پنج‌ساله هفتم است.

عناوین و برخی جزئیات 12 طرح جاری اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 در جدول 3 ارائه شده است. مجموع اعتبار در نظر گرفته شده برای این طرح‌ها حدود 32 میلیارد تومان است.

 

جدول 3. طرح‌های جاری اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403                 (میلیارد تومان)

شماره طبقه‌بندی

عنوان

دستگاه اجرایی

اعتبار 1403

1803001577

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

مجتمع آموزشی و پژوهشی و درمانی امام‌رضا (ع) مشهد

5.0

1803001579

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی غرب استان مازندران (تنکابن)

5.0

1803001580

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی میاندوآب

5.0

1803001581

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی چابهار

5.0

1602001575

تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستان‌ها

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی غرب استان مازندران (تنکابن)

2.7

1602001578

تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستان‌ها

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی میاندوآب

2.2

1602001573

تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستان‌ها

مجتمع آموزشی و پژوهشی و درمانی امام‌رضا (ع) مشهد

2.1

1602001579

تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستان‌ها

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی چابهار

1.7

1602001580

تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستان‌ها

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کاشمر

1.2

1803001583

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کاشمر

1.0

1202002003

تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

پژوهشکده قوه‌قضائیه

0.7

1701077012

تعمیرات اساسی، تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

0.5

مجموع

32.1

مأخذ: پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.

 

3-2. طرح‌های غیرجاری (پروژه‌ای)

1767 طرح مندرج در پیوست 1 لایحه بودجه سال 1403 دارای زمان شروع و پایان مشخص است که برای آنها مجموعاً در حدود 243 هزار میلیارد تومان اعتبار در سال 1403 لحاظ شده و برآورد شده است که تا اتمام این طرح‌ها، بالغ بر 1745 هزار میلیارد تومان دیگر نیاز باشد. این طرح‌های که عموماً ماهیت احداث یا ایجاد دارند، بخش اصلی طرح‌های عمرانی ملّی را تشکیل می‌دهند و از همین بابت بررسی جزئیاتی درباره این طرح‌ها حائز اهمیت است. جدول 4، آمار کلی این طرح‌ها را ارائه می‌کند:

 

جدول 4. مقایسه تغییرات طرح‌های غیر جاری نسبت به قانون بودجه سال 1402

عنوان

قانون 1402

لایحه 1403

تغییرات

تعداد طرح‌های غیرجاری (پروژه‌ای)

1847

1767

کاهش 80 ردیف

تعداد طرح‌های اضافه‌شده

73 طرح

تعداد طرح‌های حذف‌شده یا پایان‌یافته

94 طرح

تعداد طرح‌های ادغام‌شده در سایر ردیف‌های موجود

59 طرح

مجموع اعتبار یک ساله طرح‌های غیرجاری (پروژه‌ای)

(هزار میلیارد تومان)

112

243

117% رشد

(ناشی از انتقال اعتبارات متفرقه)

برآورد سال‌های بعد طرح‌های غیرجاری (پروژه‌ای)

(هزار میلیارد تومان)

1258

1745

39% رشد

میانه عمر طرح‌های غیرجاری (پروژه‌ای)

15 سال

16 سال

میانگین عمر طرح‌ها کمتر از یک سال افزایش یافتهاست

میانه برآورد سال اتمام طرح‌های غیرجاری

1405

1407

میانگین برآورد سال‌های مانده تا اتمام طرح‌ها کمتر از یک سال افزایش یافتهاست

مأخذ: پیوست شماره 1 قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403.

 

براساس اطلاعات مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه 1403، میانه عمر این طرح‌ها از شروع تاکنون (پایان 1402) برابر با 16 سال بوده و قدیمی‌ترین طرح‌ها («ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و «تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی در محدوده استان‌ها») 62 سال عمر دارند [2]. نمودار 5، عمر این طرح‌ها را به تفکیک بازه‌های زمانی ارائه می‌کند که متأسفانه بیشتر سهم را طرح‌های بالای 20 سال دارند که 566 طرح را شامل می‌شوند. تغییرات و تحولات مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی اقلیمی و آب‌وهوایی در کنار توسعه فناوری در بازه‌های زمانی 20 سال به بالا، این پرسش را به ذهن متبادر می‌سازد که: آیا این طرح‌ها حقیقتاً می‌توانند پاسخگوی نیازهای روز کشور باشند یا نیازمند بازنگری و غربالگری جدی می‌باشند؟

 

نمودار 5. عمر طرح‌های مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 تاکنون

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: پیوست شماره (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.

 

ازسوی دیگر، براساس اطلاعات مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه 1403، برآورد شده است که بهطور میانگین حدود 4 سال تا اتمام طرح‌های غیرجاری زمان باقی است.

نمودار 6. برآورد زمان باقی‌مانده تا اتمام طرح‌های پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: همان.

 

از مجموع 1745 طرح موجود و براساس برآوردهای سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است 151 طرح در سال 1403 به اتمام رسیده و عمده طرح‌ها تا پایان سال 1407 تکمیل شوند. با این وجود و با در نظر گرفتن روند تخصیص اعتبارات عمرانی در سال‌های اخیر و محاسبات سرانگشتی ذکر شده تناسب چندانی نداشته و واقع‌بینانه نیست.

یک روش سرانگشتی برای تخمین سال‌های مورد نیاز برای اتمام طرح‌ها، با تقسیم «اعتبار لازم برای اتمام طرح» به «اعتبار سال 1403» به‌دست می‌آیند. پیش‌بینی زمان لازم برای اتمام طرح‌ها از این روش، با فروض زیر به‌دست آمده است:

  1. اعتبار پیش‌بینی شده طرح‌ها برای سال‌های آتی دقیق، واقع‌بینانه و براساس ارزش فعلی (حال) بوده و نیازی به افزایش این اعتبارات در سال‌های بعد نیست،
  2. میزان اعتبار برآورد شده در سال‌های آتی نیز مشابه سال 1403 بوده و به‌صورت کامل تخصیص‌یافته و تأمین اعتبار می‌شود.

اگر کل اعتبار لازم برای اتمام طرح‌ها (معادل 1988 هزار میلیارد تومان) را به بودجه امسال آنها (243 هزار میلیارد تومان) تقسیم کنیم، به عددی بیش از 8 سال برای اتمام طرح‌ها خواهیم رسید. اگر بخواهیم همین محاسبات را به تفکیک سال‌های اتمام انجام دهیم، بهبیان ساده، چنین فرض شده است که با فرض پیش‌بینی اعتبار مشابه برای طرح‌ها در بودجه سال‌های آتی، چند سال تا اتمام طرح زمان لازم است. براساس این محاسبات ساده و در صورت پیش‌بینی اعتبار طرح‌ها مطابق روند فعلی، میانگین زمان خاتمه طرح‌ها بالغ بر 8 سال و 2 ماه برآورد می‌شود.

از جمله شاخص‌های دیگری که می‌تواند دلیلی بر غیرواقعی بودن برآوردهای سال اتمام طرح‌ها باشد، روند اتمام طرح‌ها در سال‌های گذشته، با تأکید بر طرح‌هایی است که قرار بوده در همان سال به اتمام برسند. بهبیاندیگر، می‌خواهیم به این سؤال پاسخ دهیم که: چند درصد از طرح‌هایی که در بودجه هر سال قرار بوده در همان سال به پایان برسند، قطعاً پایان نیافته‌اند و در بودجه سال بعد برای آنها اعتبار پیش‌بینی شده است؟ نمودار 7 این آمار را در سال‌های گذشته نمایش می‌دهد. اگرچه آمار سال 1402 به نظر بهتر از سال‌های گذشته می‌رسد (هرچند اثر طرح‌های ادغام‌شده در سایر طرح‌ها لحاظ نشده است)، اما آنچه روشن است این است که همچنان بیش از 60 درصد طرح‌ها برخلاف برنامه‌ریزی اولیه به اتمام نرسیده‌اند و این موضوع، واقع‌بینانه‌ بودن برآوردهای موجود را به چالش می‌کشد. بدین‌علت، مغایر اصلاح ساختار بودجه در تعیین تکلیف طرح‌های عمرانی نیمه تمام، مصرح در جزء 3 بند 3 سیاست‌های کلی برنامه پنج‌ساله هفتم می‌باشد.

 

نمودار 7. درصدی از طرح‌هایی که قرار بوده در هر سال به اتمام برسند، ولی در بودجه سال بعد استمرار یافته‌اند

 

 

 

 

 

 

 

 

مأخذ: محاسبات تحقیق براساس پیوست (1) قوانین بودجه سنواتی.

 

از دیگر نکات حائز اهمیت در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور، ستونی با عنوان «مهلت ارائه مجوز ماده 23 تا پایان شهریور 1403» است. براساس ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) مصوب 1393، پیشنهاد طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایهای جدید در لوایح بودجه سنواتی با رعایت مواردی امکان‌پذیر است که مهم‌ترین آنها انجام مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، مالی و زیست‌محیطی و رعایت پدافند غیرعامل توسط مشاور و دستگاه اجرایی و تصویب سازمان برنامه و بودجه کشور است که با عنوان مجوز ماده (23) شناخته می‌شود. حال این ابهام مطرح است که در خصوص طرح‌های پیشنهاد شده در ردیف‌های پیوست (1) لایحه بودجه 1403 که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها لحاظ شده است، آیا این موارد رعایت و مطالعات توجیهی انجام شده است یا خیر. در صورت عدم رعایت این موارد و عدم انجام مراحل مقدماتی، اولاً به تصریح قانون امکان پیشنهاد طرح جدید در لوایح بودجه سنواتی وجود ندارد، و ثانیاً مشخص نیست نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با تصویب این عناوین دقیقاً چه چیزی را مصوب می‌کنند. در خصوص طرح‌هایی که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها درج شده است، نکات زیر حائز اهمیت است:

-تعداد کل این طرح‌ها 120 طرح و مجموع اعتبار سال 1403 آنها بالغ بر 69 هزار میلیارد تومان است (بیش از یک چهارم کل اعتبارات عمرانی پیوست 1 در سال 1403).

-از بین این 120 طرح، تنها 16 طرح هستند که نه تا سال 1401 اعتباری دریافت کرده‌اند و نه در بودجه 1402 اعتباری برای آنها مصوب شده است. باقی طرح‌ها (104 طرح) یا در سال‌های گذشته اعتبار دریافت کرده‌اند و یا در بودجه 1402 اعتباری برای آنها تصویب شده است که مشخص نیست این تخصیص یا تصویب اعتبار بدون رعایت مراحل قانونی و اخذ مجوزهای ماده (23) بوده است یا توضیح دیگری در این خصوص وجود دارد.

شایانذکر است یکی از عوامل انباشت طرح‌های نیمه‌تمام در کشور، عدم رعایت دقیق مراحل مقدماتی در تعریف و تصویب طرح‌های عمرانی است. بی‌توجهی به مطالعات توجیهی طرح‌ها و عدم انتشار آنها (علی‌رغم وجود الزامات قانونی متعدد) موجب شده است تا تعریف و تصویب طرح‌ها تحتتأثیر عواملی خارج از حوزه فنی و اقتصادی قرار گرفته و کشور را درگیر مسئله سرمایه‌گذاری‌های بدون بازگشت ساختهاست. از همین رو، نظارت بر انجام مراحل قانونی تصویب و تعریف طرح‌های عمرانی، یکی از وظایف مهم مجلس شورای اسلامی بهمنظور جلوگیری از تضییع منابع عمومی است.

یکی دیگر از موارد مهم در بررسی لوایح بودجه سنواتی، تغییرات طرح‌ها و ردیف‌های کم و اضافه‌شده نسبت به قانون بودجه سال گذشتهاست. اگر از طرح‌های ادغام‌شده در یکدیگر یا طرح‌هایی که از هم منفک شده‌اند صرف‌نظر کنیم، در مقایسه با پیوست 1 قانون بودجه 1402، تعداد 73 طرح اضافه و 94 طرح کم شده است که در ادامه در خصوص جزئیات آنها به نکاتی اشاره خواهد شد. [2]

3-2-1. طرح‌های اضافه شده در پیوست 1 لایحه بودجه سال 1403

از مجموع 73 طرح اضافه‌شده در پیوست 1 لایحه بودجه سال 1403 کل کشور:

-16 طرح با مجموع اعتباری در حدود 40 هزار میلیارد تومان از ردیف‌های متفرقه به پیوست (1) منتقل شده است (جدول 5). شایانذکر است که از این رقم، 25 هزار میلیارد تومان آن مربوط به یک طرح (کمک به اجرای پروژه‌های جهش تولید مسکن) است. یکی از ابهاماتی که در برخی از این ردیف‌ها بهطور ویژه به چشم می‌خورد این است که با چه معیاری مصارف دولت در زمره طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای قرار گرفته‌اند. برای نمونه، آیا طرح‌هایی نظیر «تدوین مقررات» یا «ساماندهی و اشتغال ملوانان» به تملک دارایی سرمایه‌ای برای دولت می‌انجامد که ذیل این اعتبارات قرار گرفته‌اند؟

 

 

جدول 5. طرح‌های متفرقه اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403                       (میلیارد تومان)

شماره

طبقهبندی

عنوان طرح

دستگاه اجرایی

سال شروع

سال اتمام

اعتبار 1403

1501001020

کمک به اجرای پروژه‌های جهش تولید مسکن (موضوع ماده 3 قانون جهش تولید مسکن - مصوب سال 1400)

وزارت راه و شهرسازی

1403

1407

25,000

1304020004

افزایش سرمایه صندوق‌های صنعتی و معدنی

وزارت صنعت، معدن و تجارت

1399

1407

3,200

1302035016

تأمین منابع صندوق توسعه شبکه فیبر نوری

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

1402

1407

2,473

1304012038

توسعه زیرساخت‌ها و ارتقا ایمنی معادن و مناطق معدنی

وزارت صنعت، معدن و تجارت

1403

1407

1,700

1302035012

تأمین و تکمیل زیرساخت‌های اطلاعاتی شبکه ملی اطلاعات

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

1401

1407

1,500

1304001011

تهیه اطلاعات پایه زمین‌شناسی

وزارت صنعت، معدن و تجارت

1403

1407

1,500

1304011026

ارتقا شاخص‌های نظارتی و احصاء حقوق دولتی معادن از طریق مکانیزاسیون و سامانه‌های اطلاعاتی

وزارت صنعت، معدن و تجارت

1400

1407

1,500

1502001014

اجرای ماده (7) قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها موضوع سهم 1% درآمدهای مالیاتی مستقیم

سازمان امور شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور

1402

1407

1,270

1002057023

ایجاد آرشیو الکترونیکی و زمین مرجع نمودن نقشه‌های ثبتی و تهیه نقشه‌های ارتوفتو

سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور

1395

1404

700

1302035009

اجرای وظایف امنیت و سالم‌سازی اجتماعی و فرهنگی بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

1394

1407

500

1301014014

حمایت از تولید برق تجدیدپذیر و پاک (موضوع ماده 5 قانون حمایت از صنعت برق)

سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری
انرژی برق (ساتبا)

1396

1407

247

1502004027

کاهش آلودگی‌هوا و توسعه حمل‌ونقل عمومی شهر تهران و شهرهای دارای آلودگی‌هوا

سازمان امور شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور

1397

1407

150

1303018008

ساماندهی و اشتغال ملوانان و بهسازی شناورهای سنتی با ظرفیت کمتر از 500 تن

وزارت راه و شهرسازی

1401

1404

45

1303032012

تأمین و اجرای علائم، تجهیزات و تأسیسات ایمنی راه‌های کشور

سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای

1385

1404

31

1501001017

تدوین مقررات و ارتقا و توسعه نظام مهندسی و کنترل ساختمان

وزارت راه و شهرسازی

1400

1407

30

مجموع

39,866

 

-علاوه‌بر طرح‌های فوق، 57 ردیف جدید در مقایسه با قانون بودجه سال 1402 به چشم می‌خورد (جدول 6) که البته سال شروع برخی از این طرح‌ها قبل از 1403 درج شده است، اما به هر حال برای این طرح‌ها اعتباری در سال 1402 لحاظ نشده است. مجموع اعتبار این ردیف‌ها در سال 1403، بالغ بر 7 هزار میلیارد تومان است.

 

 

جدول 6. طرح‌های غیرجاری اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403     (میلیارد تومان)

شماره طبقه‌بندی

عنوان طرح

دستگاه اجرایی

سال شروع

سال اتمام

اعتبار 1403

1502001005

کمک به تکمیل زیرساخت مسکن

وزارت نیرو

1390

1407

1,857

1101040008

خرید هواپیما و بالگرد و تأمین قطعات و تجهیزات هواپیما

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

1392

1405

620

1803001572

کمک به تکمیل خوابگاه‌های متأهلین که 50% آورده آن از محل سایر منابع تأمین شده باشد - در اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

1402

1407

500

1704011037

احداث ساختمان اداری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی

وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی

1403

1404

450

1307002315

آب‌رسانی از محدوده سرانی به شهرهای استان خراسان‌شمالی (60 درصد از محل منابع عمومی دولت و 40 درصد از محل سایر منابع)

شرکت مدیریت منابع آب ایران

1403

1407

400

1305007013

پرداخت یارانه سود تسهیلات صادرکنندگان و نظام لجستیک واحدهای صادرات‌گرا و بازسازی و نوسازی آن‌ها

سازمان توسعه تجارت ایران

1397

1407

360

1306009012

حمایت از ارتقا ضریب خودکفایی در محصولات راهبردی کشاورزی در چارچوب برنامه الگوی کشت

وزارت جهاد کشاورزی

1394

1404

273

1307002313

آب‌رسانی به شهرها و روستاهای استان البرز
(شهرستان فردیس و شهر گرمدره)

شرکت مدیریت منابع آب ایران

1403

1406

200

1307003239

ساختمان سد بهارستان (قره چای رامیان)

شرکت مدیریت منابع آب ایران

1403

1407

200

1602001583

کمک به احداث بیمارستان مغز و اعصاب ایرانیان

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی تهران

1403

1405

200

1803002006

احداث، تکمیل و تغییر کاربری فضاها برای ایجاد خوابگاه دانشجویان متاهل شاغل به تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

1402

1406

200

1805005002

مطالعات و اکتشاف آب‌های ژرف- با اولویت زابل
و طبس

معاونت علمی و فناوری رییس‌جمهور

1400

1405

200

1307002316

آبرسانی از سد مخزنی فینسک به شهرهای سمنان، مهدی شهر، درجزین، شهمیرزاد و پنج روستای تحت شبکه شرب شهر سمنان

شرکت مدیریت منابع آب ایران

1403

1407

170

1602001570

ایجاد و تجهیز مراکز درمان سرطان و ناباروری

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

1402

1404

150

1306024001

تأمین تجهیزات یگان حفاظت اراضی کشاورزی

سازمان امور اراضی

1393

1404

125

1307002314

تأمین آب شرب مشهد از رودخانه‌های مرزی یال شمالی هزار مسجد (10 درصد از محل منابع عمومی دولت و 90 درصد از محل منابع بخش خصوصی و منابع داخلی شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی)

شرکت مدیریت منابع آب ایران

1403

1407

120

1306009008

حمایت از توسعه کشت گیاهان دارویی و باغات مادری

وزارت جهاد کشاورزی

1397

1404

105

1101040060

مرکز راهبردی سپاه - آبیاری زیرسطحی دشت مغان

ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

1402

1405

100

1102001011

 

ایجاد، تجهیز و بهسازی زیرساخت‌های اربعین

وزارت کشور

1402

1404

100

1307002311

خط انتقال آب به شهرستان‌های غرب استان تهران (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل منابع داخلی شرکت آب و فاضلاب تهران)

شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

1403

1406

100

1307002319

آبرسانی به شهرستان ری از مخزن 89 تهران (75
درصد منابع عمومی دولت و 25 درصد سایر منابع)

شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

1403

1406

100

1306009015

حمایت از توسعه کشت دانه‌های روغنی

وزارت جهاد کشاورزی

1395

1403

80

1101040062

احداث ساختمان بیمارستان شهید نجفی مشهد

(30 درصد منابع باقیمانده از محل منابع عمومی و 70 درصد سایر منابع)

ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

1403

1406

70

1101040063

مرکز پزشکی تخصصی و فوق تخصصی شهید آیت ا... صدوقی اصفهان

(30 درصد منابع عمومی و 70 درصد سایر منابع)

ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

1403

1405

66

1102001012

ایجاد و تکمیل زیرساخت‌های لازم بازارچه‌های مرزی

وزارت کشور

1402

1404

60

1307003238

سد و نیروگاه کانی کوژان (15 درصد از محل منابع عمومی و 85 درصد از محل سایر منابع)

شرکت سهامی توسعه منابع آب و نیروی ایران

1403

1409

60

1701073006

ساخت مؤسسه موضوع‌شناسی و اولین موزه مفهومی دینی جهان

شورای عالی حوزه‌های علمیه

1401

1407

60

1602001581

احداث بیمارستان 220 تختخوابی پرند (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل منابع داخلی شرکت عمران پرند)

سازمان مجری ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی

1403

1406

56

1002104008

خرید، احداث و تکمیل ساختمان‌ها

سازمان برنامه و بودجه کشور

1403

1407

50

1503002249

ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر مأمونیه

شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

1403

1408

50

1303015076

کمک به احداث راه‌آهن شلمچه-بصره

شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران

1398

1405

40

1307002312

احداث تصفیه‌خانه آب شهر کامیاران

شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

1403

1406

35

1803001578

احداث دانشکده پرستاری و مامایی (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع)

دانشکده علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی مراغه

1403

1406

30

1803001582

احداث دانشکده بهداشت (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع)

دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی بهبهان

1403

1406

30

1602001577

احداث بیمارستان 100 تختخوابی شهدای جلین – شرق گرگان (20 درصد از محل منابع عمومی دولت و 80 درصد از محل سایر منابع)

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی استان گلستان

1403

1406

27

1101040064

احداث و تکمیل بیمارستان 160 تختخوابی امام حسین کرمانشاه (با امکان 128 تخت بحران مازاد) (30 درصد منابع عمومی و 70 درصد سایر منابع)

ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

1403

1405

26

1002057024

ایجاد پایگاه برخط بیمه‌شدگان درمان کشور

سازمان بیمه سلامت ایران

1398

1406

25

1303016246

مشارکت در احداث پل خلیج‌فارس (قشم)

نهاد ریاست‌جمهوری

1392

1404

21

1803001586

احداث خوابگاه خواهران (پردیس جهتلو)

دانشگاه صنعتی ارومیه

1403

1405

21

1002105010

مهندسی ارزش طرح‌های مهم و آمایش سرزمین

سازمان برنامه و بودجه کشور

1399

1405

20

1803001585

احداث خوابگاه برادران (پردیس جهتلو)

دانشگاه صنعتی ارومیه

1403

1405

20

1602001572

تکمیل و راه‌اندازی بیمارستان فوق تخصصی قلب خرمشهر

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی،
درمانی آبادان

1403

1404

15

1602001582

توسعه بیمارستان 226 تختخوابی نور ولایت خرمدره (جایگزین بیمارستان بوعلی) (30 درصد منابع عمومی دولت و 70 درصد از محل سایر منابع (بنیاد مستضعفان))

سازمان مجری ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی

1403

1406

15

1803001584

احداث خوابگاه دانشجویان متاهل (10 درصد از محل منابع عمومی و 90 درصد از محل سایر منابع)

دانشگاه فردوسی مشهد

1403

1406

15

1803001587

احداث برج فناوری دانشگاه فردوسی مشهد (20 درصد از محل منابع عمومی و 80 درصد از محل سایر منابع)

دانشگاه فردوسی مشهد

1403

1406

15

1602001574

احداث بیمارستان 100 تختخوابی هشتگرد (50 درصد از محل منابع عمومی و 50 درصد از محل سایر منابع)

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی کرج

1403

1405

13

1602001576

احداث بیمارستان 91 تختخوابی شهرستان رامیان (40 درصد از محل منابع عمومی دولت و 60 درصد از محل سایر منابع)

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی استان گلستان

1403

1406

11

1101040053

تعمیر و نگهداری خانه‌های سازمانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

1401

1405

10

1303015075

مطالعه خط ریلی جدید زاهدان- مسیر جاوه

شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران

1403

1403

5

1503002248

ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر شاهین‌دژ

شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور

1403

1405

5

1101040052

تعمیرات اساسی و بازسازی خانه‌های سازمانی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

1401

1405

4

1303016380

تعریض و بهسازی (حداکثر تا 4 خط) محور ارومیه – سنگر

وزارت راه و شهرسازی

1403

1407

3

1303016381

ارتقای محور فرعی مهرستان – ایرانشهر به راه اصلی

وزارت راه و شهرسازی

1403

1407

3

1303016382

بهسازی و چهار خطه نمودن محور اهواز - امیدیه

وزارت راه و شهرسازی

1403

1407

3

1303016383

احداث باند دوم محور گنبد به اینچه‌برون (جاده نفت)

وزارت راه و شهرسازی

1403

1407

3

1303016384

ارتقای محور فرعی فنوج – کتیج – رمشک به راه اصلی

شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور

1403

1407

3

1303016385

ارتقا محور جاسک- گوهران قلعه گنج محمدآباد ریگان به راه اصلی

شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور

1403

1407

3

مجموع

7,503

 

درخصوص طرح‌های اضافه‌شده به پیوست (1) لایحه بودجه 1403، نکات زیر قابل تأمل است:

-در 12 طرح برآوردی از بودجه مورد نیاز سال‌های بعد وجود ندارد که بر خلاف تصریح بند الف ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) است.

- 40 طرح مهلت دارند تا پایان شهریور 1403، مجوز ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) را دریافت نمایند. به‌نظر می‌رسد تصویب بودجه برای این ردیف‌ها در قانون بودجه سنواتی، پیش از اخذ این مجوزها اولاً با فرآیند قانونی تعریف و تصویب طرح‌های عمرانی در تعارض است، و ثانیاً بر خلاف منطق مسلّم انجام مطالعات توجیهی پیش از تصویب بودجه برای طرح بوده و عملاً فشار را برای اعطای مجوز این طرح‌ها، فارغ از اینکه استانداردهای لازم را دارند یا خیر، بیشتر خواهد کرد.

-در بخش دوم بودجه، دولت صرفاً باید جداول تفصیلی را بیان نماید، و احکام مورد نیاز بودجه باید در بخش اول بودجه به تصویب مجلس برسد. از این رو بیان مواردی که متضمن نوعی حکم قانونی است، مغایر آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به شمار می‌رود.

3-2-2. طرح‌های حذف شده از پیوست 1 در لایحه بودجه 1403 نسبت به قانون بودجه سال 1402

بهجز طرح‌هایی که در مقایسه با پیوست (1) قانون بودجه سال 1402 در هم ادغامشده‌اند، 94 طرح از سال گذشته در بین طرح‌های پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 مشاهده نمی‌شوند. از این 94 طرح:

-سال اتمام 54 طرح 1402 درج شده بود و این احتمال وجود دارد که علت حذف این طرح‌ها، پایان یافتن آنها باشد؛ البته تأیید پایان‌یافتن این طرح‌ها نیازمند بررسی‌های میدانی است و نمایندگان محترم مجلس با توجه به اشرافی که به حوزه‌های انتخابیه خود دارند، می‌توانند قضاوت بهتری درخصوص اتمام یا عدم اتمام این طرح‌ها داشتهباشند. جدول 7 فهرستی از این طرح‌ها ارائه می‌کند. نکته جالب توجه آنکه اگر فرض کنیم این طرح‌ها در پایان سال 1402 اتمام یافته‌اند، با توجه به سال شروع درج‌شده برای این طرح‌ها، اتمام آنها بهطور میانگین بیش از 13 سال زمان بردهاست!

 

جدول 7. طرح‌های غیرجاری حذف‌شده با سال اتمام 1402                                                            (میلیارد تومان)

شماره طبقه‌بندی

عنوان طرح

سال شروع

مصوب 1402

1602001051

‫احداث بیمارستان آموزشی ایلام‌

1388

115.0

1307002028

‫آبرسانی به شهر تربت حیدریه‌

1381

25.0

1307003182

‫ساختمان سد و شبکه آبیاری و زهکشی‌‫امیر آباد - رمشت‌

1388

25.0

1602001029

‫احداث بیمارستان آموزشی جهرم‌

1387

25.0

1602001057

‫احداث بیمارستان جایگزین بیمارستان ‫امام خمینی خمین‌

1389

25.0

1102015023

‫مرکز تداوم عقیدتی سیاسی ناجا‌

1401

23.7

1303016016

‫احداث باند دوم آستانه‌اشرفیه - بندر‌‫کیاشهر‌

1389

20.0

1307003199

‫ساختمان سد و شبکه آبیاری و زهکشی‌‫عنبران‌

1391

20.0

1602001319

‫احداث بیمارستان 32 تختخوابی خوسف‌

1397

19.0

1503002068

‫ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر جدید‌‫پردیس‌

1387

18.8

1803001014

‫تأمین فضاهای آموزشی و کمک‌‫آموزشی دانشگاه شهید بهشتی‌

1384

15.4

1307002016

‫آبرسانی به سلماس و تازه شهر‌

1390

15.0

1303016213

‫بهسازی گردنه قلاجه‌

1385

11.8

1503002187

‫ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر هفشجان‌

1384

10.9

1303016123

‫احداث راه اصلی نازلو - سرو‌

1385

10.0

1602001039

‫احداث بیمارستان امداد و نجات مشهد‌

1387

10.0

1602001050

‫احداث بیمارستان جایگزین آذر شهر‌

1390

10.0

1602001069

‫احداث بیمارستان جایگزین شهید‌‫رجایی گچساران‌

1390

10.0

1602001073

‫احداث بیمارستان جایگزین عجب شیر‌

1389

10.0

1602001097

‫احداث بیمارستان ملارد‌

1391

10.0

1702001030

‫طرح توسعه و بهسازی ورزشگاه ملت ‫شهرستان‌های شاهین‌شهر و می‌مه ‫استان اصفهان‌

-

10.0

1704011035

‫احیا و مرمت بافت تاریخی شهرهای ‫اردکان، احمدآباد، عقدا، خرانق‌

-

10.0

1803001144

‫تأمین فضاهای آموزشی و کمک‌‫آموزشی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل‌

1387

8.7

1303017019

‫مطالعه فرودگاه بناب و مطالعه تکمیل ‫و توسعه فرودگاه سهند‌

1400

8.0

1602001060

‫احداث بیمارستان جایگزین تویسرکان‌

1387

8.0

1803001324

‫تأمین فضای آموزشی و کمک آموزشی دانشگاه گلستان‌

1388

8.0

1602001229

‫تکمیل بیمارستان آیت الله خویی‌

1390

7.0

1803001046

‫تأمین فضاهای آموزشی و کمک‌‫آموزشی دانشگاه بیرجند‌

1381

7.0

1803001180

‫احداث و تجهیز دانشکده پتروشیمی دانشگاه بجنورد‌

1391

6.2

1310021030

‫مطالعه فن‌آوری انرژی خورشیدی‌

1391

5.5

1602001059

‫احداث بیمارستان جایگزین پیرانشهر‌

1390

5.0

1602001089

‫احداث بیمارستان شهرستان قدس‌

1391

5.0

1602001227

‫تکمیل بیمارستان 17 شهریور رشت‌

1391

5.0

1602001240

‫توسعه بیمارستان شاهین دژ‌

1390

5.0

1602006001

‫احداث پایگاه انتقال خون هرمزگان‌

1391

5.0

1803001173

‫احداث کتابخانه مرکزی‌

1390

4.4

1502002017

‫احداث قطار شهری رشت‌

1397

3.2

1805089070

‫احداث پارک علم و فناوری استان‌‫کرمانشاه‌

1387

2.2

1102015004

‫احداث 40 زاغه مهمات‌

1390

2.0

1102015016

‫ایجاد دانشکده پلیس بین‌الملل‌

1398

2.0

1904004004

‫تکمیل مرکز جامع توانبخشی و اردوگاه‌‫های فرهنگی و تربیتی قم‌

1391

1.4

1101040027

‫ایجاد شبکه فرماندهی و کنترل نیروهای ‫مسلح‌

1390

1.3

1301007001

‫مطالعه توسعه بخش انرژی کشور‌

1382

1.0

1803001434

‫تأمین فضاهای آموزشی و کمک‌‫آموزشی دانشگاه عالی دفاع ملی‌

1386

1.0

1502002022

‫طرح احداث متروی غرب تهران- ‫مشارکت عمومی- خصوصی‌

1400

0.6

1303016128

‫احداث راه اصلی یزد - طبس و تفت -‫ابرکوه - سورمق‌

1375

0.4

1503003003

‫ایجاد و تکمیل تأسیسات آب شهرهای‌‫ رشت و انزلی‌

1385

0.4

1503003004

‫ایجاد و تکمیل تأسیسات آب شهرهای ‫ساری و بابل‌

1385

0.4

1303015061

مطالعه و طراحی خطوط ریلی از بندر ‫امام خمینی (ره) -ماهشهر به شهرستان‌‫های رامشیر و رامهرمز به‌سمت ‫شهرستان بهبهان و نورآباد ممسنی و ‫کازرون - شیراز‌

1397

0.1

1303015063

‫احداث راه آهن همه کسی (داشبلاغ) -‫اسد آباد- تویسرکان- کنگاور- کرمانشاه‌

1397

0.1

1303016347

‫مطالعه مسیر تاکستان - نیکو به - ‫آبترش‌

1400

0.1

1303016359

‫مطالعه تونل گردنه گله بادوش‌

1401

0.1

1803001315

‫مطالعه و ساماندهی فضاهای آموزشی و ‫کمک آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات ‫آموزش عالی‌

1382

0.1

1307002218

‫ساختمان شبکه فرعی آبیاری و زهکشی‌‫ میانکنگی‌

1391

0.0

مجموع

553.8

 

-علاوه‌بر طرح‌های فوق، 40 طرح دیگر نیز از پیوست (1) لایحه بودجه سال 1402 حذف شده‌اند، با این تفاوت که طبق برنامه‌ریزی‌های قبلی، قرار بوده در بودجه امسال نیز اعتباراتی برای آنها در نظر گرفته شود. جدول 8 فهرست این طرح‌ها را ارائه می‌کند. از حیث رعایت اصول شفافیت و پاسخگویی، ضرورت دارد سازمان برنامه و بودجه کشور ضمن تقدیم بودجه به مجلس شورای اسلامی، درخصوص دلیل حذف این ردیف‌ها نیز توضیحاتی را ارائه نماید.

جدول 8. سایر طرح‌های غیرجاری حذف‌شده                                                     (میلیارد تومان)

شماره طبقهبندی

عنوان

مصوب 1402

برآورد سال‌های بعد

1301043018

‫ایجاد فراسامانه ملی هوشمند اندازه‌‫گیری و مدیریت انرژی‌

4.0

954.3

1301043021

‫احداث مرکز دیسپاچینگ ملی و‌‫پشتیبان‌

3.5

596.9

1805003069

‫کمک به طرح‌های دانش‌بنیان، پیشران ‫و تقاضا محور‌

150.0

350.0

1301043022

‫انتقال نیروی برق ایران‌

5.0

295.4

1303016313

‫مطالعه محور ارومیه-اشنویه‌

5.1

257.3

1307003053

‫ساختمان سد سرنی و سامانه انتقال و‌‫ تصفیه‌خانه‌

5.0

126.5

1101061007

‫تکمیل مراکز سپاه تهران و سپاه استان ‫تهران به نسبت مساوی‌

100.0

100.0

1101061006

‫تکمیل و بازسازی پادگان‌های نیروی ‫زمینی سپاه‌

90.0

90.0

1307003047

‫ساختمان سد حوضیان‌

25.0

76.8

1307002062

‫آبرسانی به شهر میانه‌

30.0

76.2

1805089052

‫تأمین فضای پژوهش و فناوری پارک ‫علم و فناوری استان سیستان و ‫بلوچستان‌

3.6

51.2

1805089068

‫احداث و تجهیز پژوهشکده بیوتکنولوژی ‫رویان اصفهان

(7000 متر از محل منابع ‫عمومی و 10000 متر از محل سایر منابع)

0.0

50.0

1307002075

‫آبرسانی به شهرهای ارسنجان و سعادت‌‫شهر‌

70.0

40.0

1307006001

‫بازسازی تأسیسات و خط آبرسانی به‌‫ بندر لنگه و بستک‌

5.0

33.3

1503002080

‫ایجاد تأسیسات فاضلاب شهرهای داران، ‫فریدون شهر‌

4.4

30.9

1307002161

‫ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی‌‫ زیردان‌

50.0

30.0

1307002205

‫ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی ‫مروک‌

25.0

30.0

1101040030

‫زیرساخت‌های صنایع قدس‌

20.0

26.8

1503002116

‫ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر شاهرود‌

48.0

22.5

1302006004

‫تأمین فضاهای پژوهشی‌

4.0

21.9

1307002150

‫ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی دالکی‌‫ و کلل‌

55.0

20.0

1307002061

‫آبرسانی به شهر مهاباد‌

25.0

20.0

1302006014

‫بهنگام‌سازی کد پستی ده رقمی‌

3.0

20.0

1303015046

‫مطالعه و اجرای مقاوم سازی شریان‌‫های حیاتی شبکه راه آهن کشور‌

0.1

20.0

1303017015

‫احداث فرودگاه شهید مدرس‌

10.0

18.7

1503002049

‫ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر بوئین و‌‫میاندشت و شهر‌

3.5

15.8

1805089054

‫تأمین فضای پژوهش و فناوری پارک ‫علم و فناوری استان کردستان‌

4.5

15.3

1307002007

‫آبرسانی به تنکابن و خرم‌آباد تنکابن و‌‫تکمیل مجتمع آبرسانی آمل و نور‌

50.0

11.0

1307002099

‫آبرسانی به گلپایگان از سد کوچری‌

15.0

10.0

1502017004

‫مطالعات جامع توسعه کالبدی روستاها‌

1.0

8.0

1102015010

گازرسانی به اماکن ناجا‌

2.5

7.5

1307003109

‫ساختمان سدهای قره چای و زرین گل‌

5.0

5.0

1102001009

‫مطالعه و اجرای مقاوم سازی مراکز امداد‌‫رسانی و آتش نشانی‌

0.4

3.0

1101040033

‫زیرساخت صنایع نوین تسلیحاتی، ناریه‌‫و مهمات‌

2.1

2.8

1002123001

‫خرید، احداث، تکمیل و تجهیز‌‫ساختمان سازمان ملی بهره‌وری‌

1.0

1.2

1803001379

‫ایجا دانشکده فنی و حرفه‌ای الیگودرز‌

0.5

0.5

1102001008

‫کمک به ایجاد مراکز جمع آوری و‌‫ساماندهی متکدیان‌

0.4

0.5

1307003189

‫ساختمان سد و نیروگاه سردشت‌

0.0

0.4

1703070003

‫خرید یا احداث و تکمیل مراکز فرهنگی‌‫در خارج از کشور‌

0.1

0.1

1303016337

‫احداث و بهسازی مسیر پل بریم - چرام‌‫، چاروسا، دیشموک، باغملک‌

0.5

0.0

مجموع

827

3,440 

 

4.طرح‌های موضوع مشارکت با بخش غیردولتی

در تبصره «4» قوانین بودجه سال‌های گذشته، سازوکاری برای مشارکت با بخش غیر دولتی در اجرای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای پیشنهاد می‌شد. اما با توجه به تعیین برخی سازوکارها در برنامه هفتم پیشرفت (مواد 19 و 20)، در بودجه سال 1403 به طور مستقیم به موضوع مشارکت عمومی – خصوصی پرداخته نشده است. با این وجود و مشابه روال سال‌های گذشته، بر این اساس تعداد 325 طرح و پروژه در قسمت دوم پیوست 1 لایحه مشخص شده است. در طرح‌های انتخاب شده در قسمت دوم پیوست (1) لایحه، ستون‌هایی برای درج الگوی مشارکت و پیشرفت فیزیکی طرح‌ها پیش‌بینی شده است، اما در اکثر موارد متأسفانه چیزی در آن‌ها درج نشده است.

علاوه‌بر این مشخص نیست ذکر طرح‌هایی با پیشرفت فیزیکی 100 درصد (خاتمهیافته) یا بیش از 90 درصد با چه هدفی صورت گرفته است و منظور از مشارکت عمومی – خصوصی در این طرح‌ها چیست. با توجه به ابهامات مختلفی که در خصوص اطلاعات مندرج در این جدول وجود دارد، اساساً مشخص نیست ارائه این اطلاعات قرار است چه کمکی به نمایندگان مجلس و افکار عمومی بکند.

شایانذکر است با توجه به حجم انبوه طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و عدم تکافوی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، چند سالی است که دولت به‌منظور رفع وضعیت بحرانی طرح‌های عمرانی سعی در بهره‌برداری از روش مشارکت عمومی و خصوصی دارد. در سال‌های اخیر در تبصره 4 یا 9 به این موضوع پرداخته شده است و تبصره 4 قانون بودجه سال 1402 نیز به همین موضوع اختصاص یافتهاست. با این حال، ابعاد و گستردگی و موانع و خلأهای قانونی موجود در این روش از اجرای طرح‌های عمرانی نیازمند قانونی مستقل برای تحقق امر مشارکت عمومی و خصوصی است. عملکرد نامطلوب تبصره «19» در قوانین سال‌های گذشته که ناظر بر امر مشارکت بخش خصوصی بود نیز مؤید این امر است.

از آنجا که مشارکت با بخش خصوصی در طرح‌های عمرانی عموماً قراردادهایی بلندمدت و پیچیده می‌باشند، مستلزم وجود قواعدی ثابت، شفاف و اعتمادساز است تا به جلب مشارکت بخش خصوصی واقعی منجر شده و نهایتاً طرفین را از منافع این مشارکت بهره‌مند سازد. از همین رو، ایجاد مبانی قانونی برای مشارکت عمومی و خصوصی از ظرفیت بودجه که قانونی یک ساله است خارج بوده و نیازمند تصویب قوانین دائمی است. بر این اساس در سال 1398 لایحه مشارکت عمومی خصوصی توسط دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد که در کمیسیون عمران در حال بررسی می‌باشد. در این راستا، پیشنهاد می‌شود بررسی و تصویب این لایحه با جدیت بیشتری دنبال شود تا بتواند در راستای جلب مشارکت بخش خصوصی و افزایش بهره‌وری در حوزه طرح‌های عمرانی دولت مؤثر باشد. با توجه به نهایی نشدن برنامه هفتم در مجلس و عدم قوانین دائمی در خصوص مشارکت عمومی خصوصی، اجرای طرح‌های موضوع قسمت دوم پیوست (1) با ابهام مواجه است.

 

5.اعتبارات ردیف‌های متفرقه

یکی از نقاط قوت لایحه بودجه 1403 کاهش شدید حجم ردیف‌های متفرقه و انتقال بخش زیادی از اعتبارات آن به ردیف‌های مربوط به طرح‌های عمرانی دستگاه‌های اجرایی ملّی است. از همین رو، همان‌طور که در جدول 1 این گزارش اشاره شد، حجم اعتبارات ردیف‌های متفرقه کاهش قابل توجهی یافته‌است. در خصوص اعتبارات متفرقه موارد ذیل قابل بررسی است:

  1. در جدول شماره ۹ لایحه بودجه سال 1403 با عنوان برآورد اعتبارات ردیف‌های متفرقه، مجموعاً 66 هزار میلیارد تومان اعتبار برای ردیف‌های در نظر گرفته شده است که 31 هزار میلیارد تومان به ردیف با عنوان «حمایت از تولید و اشتغال پایدار (جزء 1 بند الف تبصره 2)»، 7 هزار میلیارد تومان به‌ردیف «طرح‌های پیشران دانش‌بنیان با اولویت حوزه‌های هوش‌مصنوعی، کوانتوم، میکرو الکترونیک و...»، و 6/5 هزار میلیارد تومان به‌موجب ماده (۳۷) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اختصاص یافته‌است.
  2. بسیاری از طرح‌هایی که ذیل اعتبارات متفرقه برای آنها اعتبار در نظر گرفته شده است، با عناوینی مطالعه، احداث یا اجرا ذکر شده‌اند و در واقع ذیل طرح‌های عمرانی قرار می‌گیرند و برخی قوانین حاکم بر این طرح‌ها (از جمله ماده 23 قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت 2) بر آنها نیز حاکم می‌باشند. از همین رو باید ابتدا مراحل مطالعاتی و اخذ مجوزهای لازم انجام و پس از اثبات توجیه فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی، طرح با مشخصات کامل در پیوست یک بودجه درج شود. در شرایط فعلی، مشخص نیست که این طرح‌ها چه تفاوتی با طرح‌های مندرج در پیوست (1) لایحه دارند و آیا مجوزهای لازم برای پیشنهاد در قالب لایحه بودجه را اخذ نموده‌اند یا خیر.

 

۶. جمع‌بندی و پیشنهادها

در پایان، به‌اختصار به ذکر برخی نقاط قوت و ضعف لایحه بودجه سال 1403 در حوزه اعتبارات عمرانی پرداخته و در نهایت پیشنهادهایی به‌منظور تقویت نقاط قوت یا برطرف ساختن نقاط ضعف ارائه می‌شود. مهم‌ترین نقاط قوت لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرح‌های عمرانی عبارتند از:

  1. کاهش سهم اعتبارات متفرقه: برخلاف سال‌های اخیر که سهم اعتبارات عمرانی متفرقه از اعتبارات عمرانی دستگاه‌های اجرایی ملّی پیشی گرفته‌بود، در لایحه بودجه سال 1403 این روند معکوس شده است و حجم زیادی از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای متفرقه به طرح‌های دستگاهی اضافه شده است که این امر علاوه‌بر ارتقای شفافیت بودجه، نظارت‌پذیری آن را نیز تقویت می‌کند. شایانذکر است، موضوع کاهش سهم اعتبارات متفرقه و اضافه‌شدن آن به طرح‌های پیوست (1) قوانین بودجه سنواتی از جمله نکاتی است که در گزارش‌های سال گذشته این مرکز مورد تأکید ویژه قرار گرفته است.
  2. سهم قابل قبول اعتبارات استانی: اگرچه در ارقام بالا اشاره شد که سهم اعتبارات عمرانی استانی از مجموع اعتبارات عمرانی 71 هزار میلیارد تومان است، اما باید در نظر داشت که علاوه‌بر این اعتبارات، 80 هزار میلیارد تومان در قالب اعتبارات قانون استفاده متوازن از امکانات کشور (خارج از سرجمع) برای استان‌ها در نظر گرفته شده است و همچنین برای 959 طرح با مجموع اعتبار 38 هزار میلیارد تومان، ویژگی استانی لحاظ شده است که اقدام مثبتی در قالب تمرکززدایی مالی و واگذاری بخشی از وظایف و مسئولیت‌ها به دستگاه‌های استانی می‌باشد. البته تحقق این نقطه قوت، مشروط به تخصیص این اعتبارات در طول سال بوده و در صورت پایین‌بودن درصد تخصیص مشابه روال سال‌های اخیر، همچنان دولت از مزایای تمرکززدایی مالی بی‌بهره خواهد بود.

مهم‌ترین نقاط ضعف لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرح‌های عمرانی عبارتند از:

  1. عدم پالایش حجم بالای طرح‌ها متناسب با منابع: همچنان مهم‌ترین چالش در برنامه‌ریزی و مدیریت طرح‌های عمرانی دولت، ناکارایی مصارف عمومی و تعداد بالای طرح‌هایی است که بدون پیشرفت قابل توجه از سالی به سال دیگر منتقل می‌شوند. متأسفانه لایحه بودجه سال 1403، گام مؤثری در راستای غربالگری طرح‌ها و تمرکز منابع در طرح‌هایی با بازده اجتماعی بالا برنداشته است. توزیع منابع محدود بودجه‌ای به این حجم از طرح که زمان زیادی از انجام مطالعات توجیهی آنها گذشته است، یکی از عوامل ناکارایی مصارف عمومی در حوزه اعتبارات عمرانی است.
  2. عدم ارائه گزارشی در خصوص طرح‌های جدید و طرح‌های حذف‌شده: براساس بررسی‌های انجام‌شده، 73 طرح جدید در مقایسه با سال گذشته به پیوست (1) بودجه اضافه شده است که صرفاً در حد یک عنوان و دستگاه اجرایی متولی آن طرح و برخی اطلاعات بسیار جزئی از آن اطلاع در دست است. در عین حال، این طرح‌ها به‌عنوان جزئی از لایحه بودجه به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسد؛ بی‌آنکه به نمایندگان محترم مجلس در خصوص محتوای آن و به‌ویژه تغییرات طرح‌ها نسبت به سال گذشته اطلاعی داده شده باشد. بنابراین انتشار گزارش‌های توجیهی طرح‌های عمرانی جدید یا حداقل ارائه خلاصه‌ای از این طرح‌ها به مجلس شورای اسلامی حداقل کاری است که باید در راستای معنادار شدن فرآیند تصویب بودجه در مجلس انجام شود. همین موضوع درخصوص طرح‌های حذف و ادغام‌شده نیز وجود دارد. از مقایسه طرح‌های لایحه بودجه سال 1403 و قانون بودجه سال گذشته، چنین به نظر می‌رسد که حدود 94 طرح حذف‌شده‌اند؛ اما دلیل حذف این طرح‌ها (اتمام یا بروز موانع) مشخص نیست.
  3. ابهام در رعایت قانون در خصوص انجام مطالعات توجیهی طرح‌ها: در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403، ستونی با عنوان «مهلت ارائه مجوز ماده 23 تا پایان شهریور 1403» اضافه شده است. حال این ابهام مطرح است که در خصوص طرح‌های پیشنهاد شده در ردیف‌های پیوست (1) لایحه بودجه 1403 که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها لحاظ شده است، آیا این موارد رعایت و مطالعات توجیهی انجام شده است یا خیر. در صورت عدم رعایت این موارد و عدم انجام مراحل مقدماتی، اولاً به تصریح قانون امکان پیشنهاد طرح جدید در لوایح بودجه سنواتی وجود ندارد، و ثانیاً مشخص نیست نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با تصویب این عناوین دقیقاً چه چیزی را مصوب می‌کنند. نکته شایان توجه این است که این مهلت، نه‌تنها برای طرح‌های جدید، بلکه برای طرح‌هایی که تا پیش از این اعتبار دریافت کرده‌اند نیز معین شده است که ابهام در خصوص مجوز تخصیص این اعتبارات در سال گذشته را نیز تقویت می‌سازد.

با توجه به فرآیند جدید بررسی بودجه در مجلس و محدودیت‌های زمانی برای تصویب لایحه بودجه سال 1403، امکان اثرگذاری نمایندگان محترم مجلس بر نحوه دسته‌بندی و ارائه اعتبارات عمرانی در بودجه سال 1403 بسیار محدود است. از همین رو، چند پیشنهاد مختصر در زمان بررسی لایحه بودجه در مجلس به شرح زیر ارائه می‌گردد:

- تعیین تکلیف طرح‌های بدون مجوز: با توجه به تصریح قانون به انجام مطالعات اولیه و اخذ مجوزهای لازم، «پیش» از ارائه طرح‌های جدید در لوایح بودجه سنواتی، لازم است در خصوص طرح‌های بدون مجوزی که در لایحه بودجه سال 1403 ارائه شده است، تعیین تکلیف گردد. به نظر می‌رسد فرآیند اصولی در این خصوص، حذف طرح‌های بدون مجوز تا زمان اخذ مجوزهای لازم و ارائه متمم بودجه توسط دولت برای این طرح‌ها باشد.

- پرهیز از تعریف طرح‌های جدید، پیش از انجام مطالعات توجیهی فنی، مالی، اقتصادی و زیست‌محیطی: متأسفانه یکی از عوامل ایجاد انبوه طرح‌های نیمه‌تمام در کشور، آغاز طرح‌هایی بدون انجام مطالعات اولیه باکیفیت است. همین موضوع موجب شده است تا نیمه‌تمام ماندن طرح‌ها یا متوقف‌شدن برخی پروژه‌ها، انتظارات اجتماعی به وجود آمده را بی‌پاسخ گذاشته و بخشی از منابع مالی دولت را نیز صرف طرح‌های بدون بازده نماید.

اما بنا بر اهمیت موضوع و در راستای اصلاح روند معیوب سال‌های اخیر، پیشنهاد می‌شود تا با انجام اصلاحاتی اساسی خارج از بازه زمانی بررسی بودجه در مجلس شورای اسلامی:

  1. راهبردهای کلان در حوزه سرمایه‌گذاری‌های عمومی (اعم از اعتبارات طرح‌های عمرانی دولت، سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های دولتی و سازمان‌های توسعه‌ای) تعیین شده و همه اجزای سرمایه‌گذاری‌های عمومی در نسبت با این راهبردها ارزیابی شده و پالایش شوند.
  2. مدیریت و بازبینی در هزینه‌های جاری دولت، به‌عنوان رقیب اصلی اعتبارات عمرانی، به شیوه‌ای علمی و با حمایت سیاسی در بالاترین سطوح دولت و حاکمیت در دستور کار قرار گیرد تا ضرورت تأمین هزینه‌های جاری، منجر به کاهش سهم اعتبارات عمرانی نگردد.
  3. با توجه به تنگنای منابع دولت و شرایط ویژه کشور از نظر تشکیل سرمایه خالص، فرایندی برای غربالگری آن دسته از طرح‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری‌ها که در راستای اهداف راهبردی کشور بوده، تدوین و صورت پذیرد و از پخش منابع این حوزه میان طرح‌هایی با اولویت پایین‌تر جلوگیری شود. همچنین لازم است تا فرآیندهای جهت بازبینی ادواری طرح‌ها در بازه‌های حین و پس از اجرا طراحی شود. این بازبینی‌ها به جلوگیری از پیش‌برد طرح‌های پرهزینه و کم‌فایده و هدایت منابع به طرح‌های راهبردی منجر می‌شود. علاوه‌بر این، ارزیابی اثربخشی طرح‌ها (از حیث رفاه و رضایتمندی عمومی، ایجاد زیرساخت‌های رشد و توسعه و...) پس از پایان طرح‌ها و در دوره بهره‌برداری اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌تواند جلوی تعریف طرح‌هایی را بگیرد که با هدف ایجاد رفاه یا رشد و توسعه انجام می‌شوند، اما به این اهداف دست نمی‌یابند. در همین راستا پیشنهاد می‌شود که دولت در زمان تقدیم لایحه بودجه به مجلس ملزم به انتشار و ارائه خلاصه گزارش‌های توجیهی طرح‌هایی که برای اولین‌بار در لایحه بودجه درج می‌شوند باشد تا نمایندگان محترم مجلس در خصوص محتوایی که تصویب می‌کنند، اطلاعات دقیق‌تری در اختیار داشته باشند. همچنین لازم است دولت نسبت به ارائه گزارشی از طرح‌های پایان‌یافته در هر سال به‌عنوان پیوست بودجه اقدام نموده تا سرنوشت طرح‌هایی که سال قبل مورد بحث و بررسی نمایندگان قرار گرفته‌اند و انتظارات اجتماعی حول آنها شکل گرفته است، مبهم باقی نماند.

 

[1] قانون بودجه سال 1402 کل کشور.
[2] لایحه بودجه سال 1403.