نوع گزارش : گزارش های تقنینی
نویسنده
کارشناس گروه بودجه استانی و شهرداریها دفتر مطالعات بخش عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی
چکیده
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳، کل اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای در مصارف عمومی دولت برابر ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است که به شکل زیر توزیع شده است:
• ۲۶۳ هزار میلیارد تومان طرح های دستگاه های اجرایی ملی (پیوست ۱)،
• ۷۱ هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاه های اجرایی محلی در استان ها، و
• ۶۶ هزار میلیارد تومان اعتبارات ردیف های متفرقه.
اعتبارات عمرانی دستگاه های اجرایی ملّی در قالب ۲۳۲۵ طرح در پیوست (۱) لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ ارائه شده است که از این تعداد ۵۵۸ طرح جاری با موضوع تعمیرات، تأمین و تجهیز ماشین آلات و امکانات با مجموع اعتبار حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان، و ۱۷۶۷ طرح غیرجاری (پروژه ای) با مجموع اعتباری در حدود ۲۴۳ هزار میلیارد تومان می باشند. کاهش سهم اعتبارات متفرقه و شفاف سازی آنها با اضافه کردن این اعتبارات به طرح های دستگاه های اجرایی، از جمله نقاط قوت لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ است. در این گزارش، جزئیات مربوط به این طرح ها، مقایسه آنها با قانون بودجه سال ۱۴۰۲ و نکات تکمیلی در خصوص طرح های عمرانی دولت ارائه شده است. برخی از نکات شایان توجه در خصوص طرح های عمرانی سال ۱۴۰۳ به شرح زیر است:
۱. میانگین عمر طرح های درج شده در پیوست (۱) بیش از ۱۷ سال است.
۲. اعتباری در حدود ۲ هزار هزار میلیارد تومان برای اتمام همه طرح ها در این پیوست برآورده شده است که ۲۴۳ هزار میلیارد تومان آن در سال ۱۴۰۳ قابل تأمین است. بنابراین با این روند تأمین مالی، اتمام ۷ تا ۸ ساله این طرح ها دور از انتظار نیست.
۳. از بین ۱۴۴ طرحی که مطابق قانون بودجه ۱۴۰۲ قرار بود در پایان آن سال تمام شوند، همچنان ۹۰ طرح در لایحه بودجه ۱۴۰۳ پیش بینی شده است که نشان از تعویق حداقل ۶۳ درصد این طرح ها دارد.
با توجه به رقابت شدید اعتبارات هزینه ای با اعتبارات عمرانی در جذب منابع عمومی دولت، توجه به سازوکارهایی برای مدیریت کارای طرح های عمرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ایجاد فرایندی برای غربالگری طرح های همسو با اهداف راهبردی و برنامه ریزی در جهت تسریع در پیشبرد این طرح ها، می تواند ضمن ایجاد زیرساخت های مولّد اقتصادی، اعتماد عمومی را به کارآمدی دولت تقویت نماید.
گزیده سیاستی
1767 طرح عمرانی ملّی غیرجاری در لایحه بودجه سال 1403 درج شده است که برآورد اعتبار مورد نیاز برای اتمام همه آنها 1988 همت است و حدود 243 همت برای سال 1403 در نظر گرفته شده است. متوسط عمر این طرحها بیش از 17 سال است.
کلیدواژهها
موضوعات
خلاصه مدیریتی
بیان / شرح مسئله
در لایحه بودجه سال 1403، کل اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در مصارف عمومی دولت برابر 400 هزار میلیارد تومان است که بهشکل زیر توزیع شده است:
اعتبارات عمرانی دستگاههای اجرایی ملّی در قالب 2325 طرح در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 ارائه شده است که از این تعداد 558 طرح جاری با موضوع تعمیرات، تأمین و تجهیز ماشینآلات و امکانات با مجموع اعتبار حدود 20 هزار میلیارد تومان، و 1767 طرح غیرجاری (پروژهای) با مجموع اعتباری در حدود 243 هزار میلیارد تومان میباشند. در این گزارش، جزئیات مربوط به این طرحها، مقایسه آنها با قانون بودجه سال 1402 و نکات تکمیلی در خصوص طرحهای عمرانی دولت ارائه شده است.
نقطه نظرات / یافتههای کلیدی
در ادامه به مهمترین نقاط قوت لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرحهای عمرانی اشاره میشود:
-برخلاف سالهای اخیر که سهم اعتبارات عمرانی متفرقه از اعتبارات عمرانی دستگاههای اجرایی ملّی پیشی گرفتهبود، در لایحه بودجه سال 1403 این روند معکوس شده است و حجم زیادی از اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای متفرقه به طرحهای دستگاهی اضافه شده است که این امر علاوهبر ارتقای شفافیت بودجه، نظارتپذیری آن را نیز تقویت میکند.
-اگرچه در ارقام بالا اشاره شد که سهم اعتبارات عمرانی استانی از مجموع اعتبارات عمرانی 71 هزار میلیارد تومان است، اما باید در نظر داشت که علاوهبر این اعتبارات، 80 هزار میلیارد تومان در قالب اعتبارات قانون استفاده متوازن از امکانات کشور (خارج از سرجمع) برای استانها در نظر گرفته شده است و همچنین برای 959 طرح با مجموع اعتبار 38 هزار میلیارد تومان، ویژگی استانی لحاظ شده است که اقدام مثبتی در قالب تمرکززدایی مالی و واگذاری بخشی از وظایف و مسئولیتها به دستگاههای استانی میباشد. البته تحقق این نقطه قوت، مشروط به تخصیص این اعتبارات در طول سال بوده و در صورت پایین بودن درصد تخصیص مشابه روال سالهای اخیر، همچنان دولت از مزایای تمرکززدایی مالی بیبهره خواهد بود.
در ادامه به مهمترین نقاط ضعف لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرحهای عمرانی اشاره میشود:
-همچنان مهمترین چالش در برنامهریزی و مدیریت طرحهای عمرانی دولت، ناکارایی مصارف عمومی و تعداد بالای طرحهایی است که بدون پیشرفت قابل توجه از سالی به سال دیگر منتقل میشوند. شایانذکر است در لایحه بودجه سال 1403، 1767 طرح غیرجاری وجود دارد که اتمام همه آنها حدود 2000 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و در سال 1403، صرفاً 243 هزار میلیارد تومان آن قابل تأمین است. به این ترتیب، انتظار میرود با استمرار وضعیت کنونی در تأمین منابع مالی برای طرحها، حدوداً 8 سال زمان برای اتمام این طرحها لازم است؛ طرحهایی که میانگین عمر آنها به بیش از 17 سال رسیده است. متأسفانه لایحه بودجه سال 1403، گام مؤثری در راستای غربالگری طرحها و تمرکز منابع در طرحهایی با بازده اجتماعی بالا برنداشته است. توزیع منابع محدود بودجهای به این حجم از طرح که زمان زیادی از انجام مطالعات توجیهی آنها گذشتهاست، یکی از عوامل ناکارایی مصارف عمومی در حوزه اعتبارات عمرانی است.
-براساس بررسیهای انجامشده، 73 طرح جدید در مقایسه با سال گذشته به پیوست (1) بودجه اضافه شده است که صرفاً در حد یک عنوان و دستگاه اجرایی متولی آن طرح و برخی اطلاعات بسیار جزئی از آن اطلاع در دست است. در عین حال، این طرحها بهعنوان جزئی از لایحه بودجه به تصویب مجلس شورای اسلامی میرسد؛ بیآنکه به نمایندگان محترم مجلس در خصوص محتوای آن و بهویژه تغییرات طرحها نسبت به سال گذشته اطلاعی داده شده باشد. بنابراین انتشار گزارشهای توجیهی طرحهای عمرانی جدید یا حداقل ارائه خلاصهای از این طرحها به مجلس شورای اسلامی حداقل کاری است که باید در راستای معنادار شدن فرآیند تصویب بودجه در مجلس انجام شود. همین موضوع در خصوص طرحهای حذف و ادغامشده نیز وجود دارد. از مقایسه طرحهای لایحه بودجه سال 1403 و قانون بودجه سال گذشته، چنین به نظر میرسد که حدود 94 طرح حذفشدهاند؛ اما دلیل حذف این طرحها (اتمام یا بروز موانع) مشخص نیست.
-در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403، ستونی با عنوان «مهلت ارائه مجوز ماده 23 تا پایان شهریور 1403» اضافه شده است. براساس ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) مصوب 1393، پیشنهاد طرحهای تملک داراییهای سرمایهای جدید در لوایح بودجه سنواتی با رعایت مواردی امکانپذیر است که مهمترین آنها انجام مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، مالی و زیستمحیطی و رعایت پدافند غیرعامل توسط مشاور و دستگاه اجرایی و تصویب سازمان برنامه و بودجه کشور است که با عنوان مجوز ماده (23) شناخته میشود. حال این ابهام مطرح است که در خصوص طرحهای پیشنهاد شده در ردیفهای پیوست (1) لایحه بودجه 1403 که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها لحاظ شده است، آیا این موارد رعایت و مطالعات توجیهی انجام شده است یا خیر. در صورت عدم رعایت این موارد و عدم انجام مراحل مقدماتی، اولاً به تصریح قانون امکان پیشنهاد طرح جدید در لوایح بودجه سنواتی وجود ندارد، و ثانیاً مشخص نیست نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با تصویب این عناوین دقیقاً چه چیزی را مصوب میکنند. نکته شایان توجه این است که این مهلت، نهتنها برای طرحهای جدید، بلکه برای طرحهایی که تا پیش از این اعتبار دریافت کردهاند نیز معین شده است که ابهام در خصوص مجوز تخصیص این اعتبارات در سال گذشته را نیز تقویت میسازد. با توجه به ابهامهای فوق، عنوان مذکور، مغایر بند 9 سیاستهای کلی نظام قانونگذاری مبنی بر شفافیت و عدم ابهام در قانونگذاری میباشد.
پیشنهاد راهکارهای تقنین، نظارتی یا سیاستی
با توجه به فرآیند جدید بررسی بودجه در مجلس و محدودیتهای زمانی برای تصویب لایحه بودجه سال 1403، امکان اثرگذاری نمایندگان محترم مجلس بر نحوه دستهبندی و ارائه اعتبارات عمرانی در بودجه سال 1403 بسیار محدود است. از همین رو، چند پیشنهاد مختصر در زمان بررسی لایحه بودجه در مجلس به شرح زیر ارائه میگردد:
-تعیین تکلیف طرحهای بدون مجوز: با توجه به تصریح قانون به انجام مطالعات اولیه و اخذ مجوزهای لازم، «پیش» از ارائه طرحهای جدید در لوایح بودجه سنواتی، لازم است در خصوص طرحهای بدون مجوزی که در لایحه بودجه سال 1403 ارائه شده است، تعیین تکلیف گردد. به نظر میرسد فرآیند اصولی در این خصوص، حذف طرحهای بدون مجوز تا زمان اخذ مجوزهای لازم و ارائه متمم بودجه توسط دولت برای این طرحها باشد.
-پرهیز از تعریف طرحهای جدید، پیش از انجام مطالعات توجیهی فنی، مالی، اقتصادی و زیستمحیطی: متأسفانه یکی از عوامل ایجاد انبوه طرحهای نیمهتمام در کشور، آغاز طرحهایی بدون انجام مطالعات اولیه باکیفیت است. همین موضوع موجب شده است تا نیمهتمام ماندن طرحها یا متوقفشدن برخی پروژهها، انتظارات اجتماعی به وجود آمده را بیپاسخ گذاشته و بخشی از منابع مالی دولت را نیز صرف طرحهای بدون بازده نماید.
اما بنا بر اهمیت موضوع، عناوین پیشنهادهای مهمتری نیز ذیلاً ارائه میشود. این پیشنهادها از جمله مواردی است که بایستی در راستای مأموریت مهم اصلاح ساختار بودجه پیگیری شود و لازم است پیگیریها برای تحقق این موارد خارج از بازه زمانی فشرده بررسی بودجه در مجلس صورت گیرد:
-الزام دولت به انتشار و ارائه خلاصه گزارشهای توجیهی طرحهایی که برای اولینبار در لایحه بودجه درج میشوند،
-الزام دولت به ارائه گزارشی از طرحهای پایانیافته در هر سال بهعنوان پیوست بودجه،
-الزام دولت به ارائه پیوست «نحوه رفع عدم تعارضهای استانی» جهت رفع دغدغههای محلّی و منطقهای نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و جهتدهی به بودجههای عمرانی استانی،
-اعطای مجوزهای لازم به دولت جهت غربالگری طرحهای عمرانی نیمهتمام با هدف تمرکز اعتبارات بر طرحهایی با بالاترین بازده اجتماعی.
1.مقدمه
طرحهای تملک داراییهای سرمایهای (طرحهای عمرانی) بخشی از سرمایهگذاریهای دولت است که اغلب در حوزههای زیرساختی ظهور پیدا میکند. این طرحها در پیوست 1 بودجه، در دو سطح طرحهای تملک داراییهای سرمایهای دستگاههای اجرایی و طرحهای مشارکت بخش عمومی خصوصی فهرست شدهاند. در تبصرههای ماده واحده نیز قواعدی جهت تأمین مالی، نحوه اجرا و دیگر سازوکارهای مربوط به طرحهای عمرانی تعیین شده است. این گزارش تصویر کلان اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای و طرحهای عمرانی در لایحه بودجه سال 1403 کل کشور را ارائه میکند.
2.اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در لایحه بودجه سال 1403
یکی از اصلیترین کانالهای سرمایهگذاری دولت در ایجاد ظرفیتهای جدید تولیدی و خدماتی در کشور، طرحهای تملک داراییهای سرمایهای است. در میان انبوه مشکلاتی که طرحهای عمرانی با آن روبهرو است، مسئله کمبود اعتبار و همچنین عدم تخصیص اعتبارات مصوب، از مشکلات اساسی است. از همین رو، دقت و واقعبینی در برنامهریزی مالی این طرحها که در سند بودجه منعکس میشود، ضرورت ویژهای دارد.
سرجمع اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در مصارف عمومی دولت، برابر 400 هزار میلیارد تومان است که شامل 263 هزار میلیارد تومان اعتبار طرحهای دستگاههای اجرایی ملی، 71 هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاههای اجرایی محلی در استانها، و 66 هزار میلیارد تومان اعتبارات متفرقه است. البته برای تحلیل بهتر این اعداد و ارقام باید توجه داشت که:
در نمودار 1، دستهبندی کلّی اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در لایحه بودجه 1403 ارائه شده است که در بخشهای بعدی برخی جزئیات آن بررسی خواهد شد.
نمودار 1. طبقهبندی اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در بودجه عمومی دولت (هزار میلیارد تومان)
مأخذ: لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.
در لایحه بودجه 1403 میزان اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای از محل منابع عمومی نسبت به قانون بودجه 1402 کمتر از 7 درصد رشد داشته است. همچنین سهم این اعتبارات از کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال 1403 کمتر از 16 درصد است. نمودار 2، روند این سهم را به تفکیک مبالغ مصوب و عملکرد در سالهای اخیر نشانمیدهد.
نمودار 2. سهم اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای از کل مصارف عمومی (درصد)
مأخذ: قوانین بودجه سنواتی، لایحه بودجه 1403 و گزارشهای عملکرد مالی خزانهداری کل کشور (عملکرد سال 1402 تخمینی است).
چنانکه در نمودار 1 مشاهده شد، اعتبارات عمرانی عمومی در سه گروه اعتبارات ملی، اعتبارات استانی و اعتبارات متفرقه قابل دستهبندی هستند. 66 درصد از اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای مربوط به طرحهای ملی مندرج در پیوست یک (طرحهای عمرانی دستگاههای اجرایی ملّی)، 16 درصد مربوط به ردیفهای متفرقه و 18 درصد مربوط به طرحهای استانی است. امسال و برخلاف روند سالهای گذشته، شاهد کاهش سهم ردیفهای متفرقه جدول (9) لایحه و اضافهشدن اعتبارات متفرقه جدول (7) لایحه به طرحهای مشخص و شفاف هر دستگاه هستیم. این تغییر شفافیت بیشتر بودجه عمرانی را در پی دارد و از جمله نقاط قوت لایحه بودجه سال 1403 بهشمار میرود. نمودار 3، روند سهم هر یک از این اعتبارات را در سالهای اخیر نشانمیدهد.
نمودار 3. مقایسه ترکیب اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای
به تفکیک ملی، متفرقه و استانی طی سالهای 1403-1390 (درصد)
مأخذ: قوانین بودجه سنواتی و محاسبات تحقیق.
باید توجه داشت که سهم اعتبارات استانی در نمودار بالا، بدون در نظر گرفتن اعتبارات قانون استفاده متوازن (3 درصد کل بودجه عمومی) و اعتبارات طرحهای ملّی واگذار شده به استان در نظر گرفته شده است. در صورتی که این اعتبارات را نیز در زمره اعتبارات استانی لحاظ کنیم، سهم استانها از اعتبارات عمرانی مصوب به نزدیک 40 درصد خواهد رسید.
جدول 1، اعتبارات عمرانی لایحه بودجه سال 1403 را با قانون بودجه 1402 مقایسه میکند. در تحلیل و بررسی جدول 1 و سایر مواردی که در این گزارش به بررسی نرخ رشد اعتبارات میپردازند، باید توجه داشت که برخی رشدهای بالا ناشی از انتقال بخش قابلتوجهی از اعتبارات متفرقه به اعتبارات طرحهای عمرانی دستگاههای اجرایی است.
جدول 1. توزیع و رشد اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای در لایحه بودجه سال 1403
عنوان |
لایحه بودجه 1403 (هزار میلیارد تومان) |
رشد (نسبت به قانون بودجه 1402) |
اعتبارات عمومی تملک داراییهای سرمایهای |
400 |
7% |
1- اعتبارات طرحهای ملّی (پیوست 1 لایحه / قانون بودجه) |
263 |
112% |
2- اعتبارات متفرقه (جدول 9 لایحه / قانون بودجه) |
66 |
65%- |
3- اعتبارات استانی [با اعتبارات قانون استفاده متوازن] |
71 [151] |
12% [25%] |
مأخذ: قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.
3.بررسی طرحهای تملک داراییهای سرمایهای در پیوست (1) لایحه
بخش اصلی پیوست (1) لوایح و قوانین بودجه سنواتی، به ذکر عناوین و برخی جزئیات در خصوص طرحهای تملک داراییهای سرمایهای دستگاههای اجرایی ملّی اختصاص دارد و در آن اهداف کمی طرحها، دستگاه اجرایی مربوطه، سال شروع و پایان طرح، اعتبارات تخصیصیافته، برآورد اعتبار در یک سال آینده و اعتبارات مورد نیاز برای اتمام هر طرح ارائه میشود. در این بخش از گزارش، از جهات مختلف به بررسی این طرحها پرداخته و ضمن مقایسه با طرحهای مندرج در پیوست (1) قانون بودجه سال 1402، نکاتی ارائه میشود. نمودار 4 تصویری کلّی از طرحهای مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه 1403 ارائه مینماید.
نمودار 4. تصویری از طرحهای تملّک داراییهای سرمایهای در پیوست (1) لایحه بودجه 1403
تعداد کل طرحها: 2325 |
مجموع مبالغ طرحها در سال 1403: 263 هزار میلیارد تومان |
|
|
مأخذ: پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.
منظور از طرحهای جاری در نمودار بالا، طرحهایی است که در پیوست (1) لایحه بودجه، سال اتمام ندارند. این طرحها عموماً با عناوینی نظیر «تعمیرات اساسی» و «تأمین تجهیزات» در قوانین و لوایح بودجه سنواتی درج میشوند و عموماً ماهیت پروژهای ندارند؛ در مقابل، سایر طرحها ماهیت پروژهای داشته و در جداول پیوست (1) برای آنها زمان اتمام و اعتبار مورد نیاز در سالهای بعدی نیز پیشبینی شده است. با توجه به آنچه در نمودار 4 آمد، براساس پیشبینیهای مندرج در لایحه بودجه 1403، هر طرح جاری (تعمیر و تجهیز) بهطور متوسط حدوداً 36 میلیارد تومان و هر طرح غیرجاری (پروژهای) بهطور متوسط حدود 137 میلیارد تومان (صرفاً برای یک سال و نه برای اتمام) هزینه دارد.
3-1. طرحهای جاری (تعمیر و تجهیز)
همان طور که ذکر شد، تعداد 558 طرح با عناوینی نظیر تعمیرات اساسی و تأمین ماشینآلات و تجهیزات و با اعتباری بالغ بر 20 هزار میلیارد تومان در پیوست یک لایحه بودجه سال 1403 درج شده است. شایانذکر است برخلاف روال سالهای گذشته، 324 مورد از این طرحها ویژگی استانی دارند و علیالقاعده تخصیص بودجه ایشان به شورای برنامهریزی استان واگذار خواهد شد. تغییرات کلّی طرحهای جاری در مقایسه با بودجه سال گذشته در جدول 2 آمده است:
جدول 2. مقایسه تغییرات طرحهای جاری نسبت به قانون بودجه سال 1402
عنوان |
قانون 1402 |
لایحه 1403 |
تغییرات |
تعداد طرحهای جاری |
765 |
558 |
کاهش 207 ردیف |
تعداد طرحهای حذف یا ادغامشده |
219 ردیف |
||
تعداد طرحهای جاری اضافهشده |
12 ردیف |
||
مجموع اعتبار طرحهای جاری (هزار میلیارد تومان) |
11.9 |
20.3 |
بیش از 70% رشد |
مأخذ: پیوست شماره 1 قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403.
همان طور که در جدول 2 مشاهده میشود، در لایحه بودجه سال 1403 تعداد ردیفهای مربوط به طرحهای جاری بسیار کمتر شده است اما مجموع اعتبار این طرحها افزایش قابلتوجهی یافتهاست که ناشی از ادغام تعدادی از ردیفهای جزئی مربوط به طرحهای جاری در یکدیگر و اضافهشدن بیش از 5 هزار میلیارد تومان از اعتبارات متفرقه به این طرحها است. علاوهبر تغییرات یاد شده، برخی تغییرات جزئی در عناوین، اهداف کمی، دستگاه اجرایی مربوطه و سال شروع برخی طرحهای جاری در مقایسه با قانون بودجه 1402 به چشم میخورد که در این گزارش از بررسی این جزئیات صرفنظر میشود.
در برآورد اعتبار مورد نیاز در سال 1403 برای طرحی با عنوان «تعمیرات اساسی، تأمین تجهیزات و ماشینآلات نمایندگیهای ج. ا. ا در خارج از کشور» عدد 10 در نظر گرفته شده است. از آنجا که حتماً مخارج طرحهای فوق بالاتر از 1 میلیون تومان است، احتمالاً این اقدام (مشابه سالهای گذشته) به این دلیل صورت گرفته است که برآورد دقیقی از هزینههای این طرحها (که عموماً ارزی میباشند) وجود نداشتهاست. مشابه این موضوع، در خصوص طرحهای «تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری» با 20 میلیون تومان اعتبار، و «تعمیرات اساسی اماکن ستادی ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح» با 80 میلیون تومان اعتبار وجود دارد که در خصوص واقعیبودن این ارقام تردید وجود دارد. شایانذکر است درج ارقام ناچیز و غیرواقعی در جداول بودجه، سرجمع اعتبارات را دچار خطا نموده، واقعنمایی دادههای بودجهای را مخدوش کرده و جایگاه نظارتی مجلس را نیز تضعیف مینماید. از همین رو خلاف اصل شفافیت در بودجهریزی بوده و به جهت واقعی نبودن، مغایر جزئ بند بند 3 سیاستهای برنامه پنجساله هفتم است.
عناوین و برخی جزئیات 12 طرح جاری اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 در جدول 3 ارائه شده است. مجموع اعتبار در نظر گرفته شده برای این طرحها حدود 32 میلیارد تومان است.
جدول 3. طرحهای جاری اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 (میلیارد تومان)
شماره طبقهبندی |
عنوان |
دستگاه اجرایی |
اعتبار 1403 |
1803001577 |
تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
مجتمع آموزشی و پژوهشی و درمانی امامرضا (ع) مشهد |
5.0 |
1803001579 |
تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی غرب استان مازندران (تنکابن) |
5.0 |
1803001580 |
تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی میاندوآب |
5.0 |
1803001581 |
تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی چابهار |
5.0 |
1602001575 |
تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستانها |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی غرب استان مازندران (تنکابن) |
2.7 |
1602001578 |
تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستانها |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی میاندوآب |
2.2 |
1602001573 |
تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستانها |
مجتمع آموزشی و پژوهشی و درمانی امامرضا (ع) مشهد |
2.1 |
1602001579 |
تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستانها |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی چابهار |
1.7 |
1602001580 |
تعمیرات اساسی و بهبود استاندارد تجهیزات بیمارستانها |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کاشمر |
1.2 |
1803001583 |
تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کاشمر |
1.0 |
1202002003 |
تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
پژوهشکده قوهقضائیه |
0.7 |
1701077012 |
تعمیرات اساسی، تأمین تجهیزات و ماشینآلات |
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم |
0.5 |
مجموع |
32.1 |
مأخذ: پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.
3-2. طرحهای غیرجاری (پروژهای)
1767 طرح مندرج در پیوست 1 لایحه بودجه سال 1403 دارای زمان شروع و پایان مشخص است که برای آنها مجموعاً در حدود 243 هزار میلیارد تومان اعتبار در سال 1403 لحاظ شده و برآورد شده است که تا اتمام این طرحها، بالغ بر 1745 هزار میلیارد تومان دیگر نیاز باشد. این طرحهای که عموماً ماهیت احداث یا ایجاد دارند، بخش اصلی طرحهای عمرانی ملّی را تشکیل میدهند و از همین بابت بررسی جزئیاتی درباره این طرحها حائز اهمیت است. جدول 4، آمار کلی این طرحها را ارائه میکند:
جدول 4. مقایسه تغییرات طرحهای غیر جاری نسبت به قانون بودجه سال 1402
عنوان |
قانون 1402 |
لایحه 1403 |
تغییرات |
تعداد طرحهای غیرجاری (پروژهای) |
1847 |
1767 |
کاهش 80 ردیف |
تعداد طرحهای اضافهشده |
73 طرح |
||
تعداد طرحهای حذفشده یا پایانیافته |
94 طرح |
||
تعداد طرحهای ادغامشده در سایر ردیفهای موجود |
59 طرح |
||
مجموع اعتبار یک ساله طرحهای غیرجاری (پروژهای) (هزار میلیارد تومان) |
112 |
243 |
117% رشد (ناشی از انتقال اعتبارات متفرقه) |
برآورد سالهای بعد طرحهای غیرجاری (پروژهای) (هزار میلیارد تومان) |
1258 |
1745 |
39% رشد |
میانه عمر طرحهای غیرجاری (پروژهای) |
15 سال |
16 سال |
میانگین عمر طرحها کمتر از یک سال افزایش یافتهاست |
میانه برآورد سال اتمام طرحهای غیرجاری |
1405 |
1407 |
میانگین برآورد سالهای مانده تا اتمام طرحها کمتر از یک سال افزایش یافتهاست |
مأخذ: پیوست شماره 1 قانون بودجه سال 1402 و لایحه بودجه سال 1403.
براساس اطلاعات مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه 1403، میانه عمر این طرحها از شروع تاکنون (پایان 1402) برابر با 16 سال بوده و قدیمیترین طرحها («ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و «تکمیل و تجهیز شبکههای اندازهگیری آبهای سطحی و زیرزمینی در محدوده استانها») 62 سال عمر دارند [2]. نمودار 5، عمر این طرحها را به تفکیک بازههای زمانی ارائه میکند که متأسفانه بیشتر سهم را طرحهای بالای 20 سال دارند که 566 طرح را شامل میشوند. تغییرات و تحولات مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی اقلیمی و آبوهوایی در کنار توسعه فناوری در بازههای زمانی 20 سال به بالا، این پرسش را به ذهن متبادر میسازد که: آیا این طرحها حقیقتاً میتوانند پاسخگوی نیازهای روز کشور باشند یا نیازمند بازنگری و غربالگری جدی میباشند؟
نمودار 5. عمر طرحهای مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 تاکنون
مأخذ: پیوست شماره (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور.
ازسوی دیگر، براساس اطلاعات مندرج در پیوست (1) لایحه بودجه 1403، برآورد شده است که بهطور میانگین حدود 4 سال تا اتمام طرحهای غیرجاری زمان باقی است.
نمودار 6. برآورد زمان باقیمانده تا اتمام طرحهای پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403
مأخذ: همان.
از مجموع 1745 طرح موجود و براساس برآوردهای سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است 151 طرح در سال 1403 به اتمام رسیده و عمده طرحها تا پایان سال 1407 تکمیل شوند. با این وجود و با در نظر گرفتن روند تخصیص اعتبارات عمرانی در سالهای اخیر و محاسبات سرانگشتی ذکر شده تناسب چندانی نداشته و واقعبینانه نیست.
یک روش سرانگشتی برای تخمین سالهای مورد نیاز برای اتمام طرحها، با تقسیم «اعتبار لازم برای اتمام طرح» به «اعتبار سال 1403» بهدست میآیند. پیشبینی زمان لازم برای اتمام طرحها از این روش، با فروض زیر بهدست آمده است:
اگر کل اعتبار لازم برای اتمام طرحها (معادل 1988 هزار میلیارد تومان) را به بودجه امسال آنها (243 هزار میلیارد تومان) تقسیم کنیم، به عددی بیش از 8 سال برای اتمام طرحها خواهیم رسید. اگر بخواهیم همین محاسبات را به تفکیک سالهای اتمام انجام دهیم، بهبیان ساده، چنین فرض شده است که با فرض پیشبینی اعتبار مشابه برای طرحها در بودجه سالهای آتی، چند سال تا اتمام طرح زمان لازم است. براساس این محاسبات ساده و در صورت پیشبینی اعتبار طرحها مطابق روند فعلی، میانگین زمان خاتمه طرحها بالغ بر 8 سال و 2 ماه برآورد میشود.
از جمله شاخصهای دیگری که میتواند دلیلی بر غیرواقعی بودن برآوردهای سال اتمام طرحها باشد، روند اتمام طرحها در سالهای گذشته، با تأکید بر طرحهایی است که قرار بوده در همان سال به اتمام برسند. بهبیاندیگر، میخواهیم به این سؤال پاسخ دهیم که: چند درصد از طرحهایی که در بودجه هر سال قرار بوده در همان سال به پایان برسند، قطعاً پایان نیافتهاند و در بودجه سال بعد برای آنها اعتبار پیشبینی شده است؟ نمودار 7 این آمار را در سالهای گذشته نمایش میدهد. اگرچه آمار سال 1402 به نظر بهتر از سالهای گذشته میرسد (هرچند اثر طرحهای ادغامشده در سایر طرحها لحاظ نشده است)، اما آنچه روشن است این است که همچنان بیش از 60 درصد طرحها برخلاف برنامهریزی اولیه به اتمام نرسیدهاند و این موضوع، واقعبینانه بودن برآوردهای موجود را به چالش میکشد. بدینعلت، مغایر اصلاح ساختار بودجه در تعیین تکلیف طرحهای عمرانی نیمه تمام، مصرح در جزء 3 بند 3 سیاستهای کلی برنامه پنجساله هفتم میباشد.
نمودار 7. درصدی از طرحهایی که قرار بوده در هر سال به اتمام برسند، ولی در بودجه سال بعد استمرار یافتهاند
مأخذ: محاسبات تحقیق براساس پیوست (1) قوانین بودجه سنواتی.
از دیگر نکات حائز اهمیت در پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 کل کشور، ستونی با عنوان «مهلت ارائه مجوز ماده 23 تا پایان شهریور 1403» است. براساس ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) مصوب 1393، پیشنهاد طرحهای تملک داراییهای سرمایهای جدید در لوایح بودجه سنواتی با رعایت مواردی امکانپذیر است که مهمترین آنها انجام مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی، مالی و زیستمحیطی و رعایت پدافند غیرعامل توسط مشاور و دستگاه اجرایی و تصویب سازمان برنامه و بودجه کشور است که با عنوان مجوز ماده (23) شناخته میشود. حال این ابهام مطرح است که در خصوص طرحهای پیشنهاد شده در ردیفهای پیوست (1) لایحه بودجه 1403 که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها لحاظ شده است، آیا این موارد رعایت و مطالعات توجیهی انجام شده است یا خیر. در صورت عدم رعایت این موارد و عدم انجام مراحل مقدماتی، اولاً به تصریح قانون امکان پیشنهاد طرح جدید در لوایح بودجه سنواتی وجود ندارد، و ثانیاً مشخص نیست نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی با تصویب این عناوین دقیقاً چه چیزی را مصوب میکنند. در خصوص طرحهایی که قید ارائه مجوز ماده (23) برای آنها درج شده است، نکات زیر حائز اهمیت است:
-تعداد کل این طرحها 120 طرح و مجموع اعتبار سال 1403 آنها بالغ بر 69 هزار میلیارد تومان است (بیش از یک چهارم کل اعتبارات عمرانی پیوست 1 در سال 1403).
-از بین این 120 طرح، تنها 16 طرح هستند که نه تا سال 1401 اعتباری دریافت کردهاند و نه در بودجه 1402 اعتباری برای آنها مصوب شده است. باقی طرحها (104 طرح) یا در سالهای گذشته اعتبار دریافت کردهاند و یا در بودجه 1402 اعتباری برای آنها تصویب شده است که مشخص نیست این تخصیص یا تصویب اعتبار بدون رعایت مراحل قانونی و اخذ مجوزهای ماده (23) بوده است یا توضیح دیگری در این خصوص وجود دارد.
شایانذکر است یکی از عوامل انباشت طرحهای نیمهتمام در کشور، عدم رعایت دقیق مراحل مقدماتی در تعریف و تصویب طرحهای عمرانی است. بیتوجهی به مطالعات توجیهی طرحها و عدم انتشار آنها (علیرغم وجود الزامات قانونی متعدد) موجب شده است تا تعریف و تصویب طرحها تحتتأثیر عواملی خارج از حوزه فنی و اقتصادی قرار گرفته و کشور را درگیر مسئله سرمایهگذاریهای بدون بازگشت ساختهاست. از همین رو، نظارت بر انجام مراحل قانونی تصویب و تعریف طرحهای عمرانی، یکی از وظایف مهم مجلس شورای اسلامی بهمنظور جلوگیری از تضییع منابع عمومی است.
یکی دیگر از موارد مهم در بررسی لوایح بودجه سنواتی، تغییرات طرحها و ردیفهای کم و اضافهشده نسبت به قانون بودجه سال گذشتهاست. اگر از طرحهای ادغامشده در یکدیگر یا طرحهایی که از هم منفک شدهاند صرفنظر کنیم، در مقایسه با پیوست 1 قانون بودجه 1402، تعداد 73 طرح اضافه و 94 طرح کم شده است که در ادامه در خصوص جزئیات آنها به نکاتی اشاره خواهد شد. [2]
3-2-1. طرحهای اضافه شده در پیوست 1 لایحه بودجه سال 1403
از مجموع 73 طرح اضافهشده در پیوست 1 لایحه بودجه سال 1403 کل کشور:
-16 طرح با مجموع اعتباری در حدود 40 هزار میلیارد تومان از ردیفهای متفرقه به پیوست (1) منتقل شده است (جدول 5). شایانذکر است که از این رقم، 25 هزار میلیارد تومان آن مربوط به یک طرح (کمک به اجرای پروژههای جهش تولید مسکن) است. یکی از ابهاماتی که در برخی از این ردیفها بهطور ویژه به چشم میخورد این است که با چه معیاری مصارف دولت در زمره طرحهای تملک داراییهای سرمایهای قرار گرفتهاند. برای نمونه، آیا طرحهایی نظیر «تدوین مقررات» یا «ساماندهی و اشتغال ملوانان» به تملک دارایی سرمایهای برای دولت میانجامد که ذیل این اعتبارات قرار گرفتهاند؟
جدول 5. طرحهای متفرقه اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 (میلیارد تومان)
شماره طبقهبندی |
عنوان طرح |
دستگاه اجرایی |
سال شروع |
سال اتمام |
اعتبار 1403 |
1501001020 |
کمک به اجرای پروژههای جهش تولید مسکن (موضوع ماده 3 قانون جهش تولید مسکن - مصوب سال 1400) |
وزارت راه و شهرسازی |
1403 |
1407 |
25,000 |
1304020004 |
افزایش سرمایه صندوقهای صنعتی و معدنی |
وزارت صنعت، معدن و تجارت |
1399 |
1407 |
3,200 |
1302035016 |
تأمین منابع صندوق توسعه شبکه فیبر نوری |
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات |
1402 |
1407 |
2,473 |
1304012038 |
توسعه زیرساختها و ارتقا ایمنی معادن و مناطق معدنی |
وزارت صنعت، معدن و تجارت |
1403 |
1407 |
1,700 |
1302035012 |
تأمین و تکمیل زیرساختهای اطلاعاتی شبکه ملی اطلاعات |
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات |
1401 |
1407 |
1,500 |
1304001011 |
تهیه اطلاعات پایه زمینشناسی |
وزارت صنعت، معدن و تجارت |
1403 |
1407 |
1,500 |
1304011026 |
ارتقا شاخصهای نظارتی و احصاء حقوق دولتی معادن از طریق مکانیزاسیون و سامانههای اطلاعاتی |
وزارت صنعت، معدن و تجارت |
1400 |
1407 |
1,500 |
1502001014 |
اجرای ماده (7) قانون درآمد پایدار و هزینه شهرداریها و دهیاریها موضوع سهم 1% درآمدهای مالیاتی مستقیم |
سازمان امور شهرداریها و دهیاریهای کشور |
1402 |
1407 |
1,270 |
1002057023 |
ایجاد آرشیو الکترونیکی و زمین مرجع نمودن نقشههای ثبتی و تهیه نقشههای ارتوفتو |
سازمان ثبتاسناد و املاک کشور |
1395 |
1404 |
700 |
1302035009 |
اجرای وظایف امنیت و سالمسازی اجتماعی و فرهنگی بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات |
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات |
1394 |
1407 |
500 |
1301014014 |
حمایت از تولید برق تجدیدپذیر و پاک (موضوع ماده 5 قانون حمایت از صنعت برق) |
سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهرهوری |
1396 |
1407 |
247 |
1502004027 |
کاهش آلودگیهوا و توسعه حملونقل عمومی شهر تهران و شهرهای دارای آلودگیهوا |
سازمان امور شهرداریها و دهیاریهای کشور |
1397 |
1407 |
150 |
1303018008 |
ساماندهی و اشتغال ملوانان و بهسازی شناورهای سنتی با ظرفیت کمتر از 500 تن |
وزارت راه و شهرسازی |
1401 |
1404 |
45 |
1303032012 |
تأمین و اجرای علائم، تجهیزات و تأسیسات ایمنی راههای کشور |
سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای |
1385 |
1404 |
31 |
1501001017 |
تدوین مقررات و ارتقا و توسعه نظام مهندسی و کنترل ساختمان |
وزارت راه و شهرسازی |
1400 |
1407 |
30 |
مجموع |
39,866 |
-علاوهبر طرحهای فوق، 57 ردیف جدید در مقایسه با قانون بودجه سال 1402 به چشم میخورد (جدول 6) که البته سال شروع برخی از این طرحها قبل از 1403 درج شده است، اما به هر حال برای این طرحها اعتباری در سال 1402 لحاظ نشده است. مجموع اعتبار این ردیفها در سال 1403، بالغ بر 7 هزار میلیارد تومان است.
جدول 6. طرحهای غیرجاری اضافه شده به پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 (میلیارد تومان)
شماره طبقهبندی |
عنوان طرح |
دستگاه اجرایی |
سال شروع |
سال اتمام |
اعتبار 1403 |
1502001005 |
کمک به تکمیل زیرساخت مسکن |
وزارت نیرو |
1390 |
1407 |
1,857 |
1101040008 |
خرید هواپیما و بالگرد و تأمین قطعات و تجهیزات هواپیما |
وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح |
1392 |
1405 |
620 |
1803001572 |
کمک به تکمیل خوابگاههای متأهلین که 50% آورده آن از محل سایر منابع تأمین شده باشد - در اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت |
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری |
1402 |
1407 |
500 |
1704011037 |
احداث ساختمان اداری وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی |
وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی |
1403 |
1404 |
450 |
1307002315 |
آبرسانی از محدوده سرانی به شهرهای استان خراسانشمالی (60 درصد از محل منابع عمومی دولت و 40 درصد از محل سایر منابع) |
شرکت مدیریت منابع آب ایران |
1403 |
1407 |
400 |
1305007013 |
پرداخت یارانه سود تسهیلات صادرکنندگان و نظام لجستیک واحدهای صادراتگرا و بازسازی و نوسازی آنها |
سازمان توسعه تجارت ایران |
1397 |
1407 |
360 |
1306009012 |
حمایت از ارتقا ضریب خودکفایی در محصولات راهبردی کشاورزی در چارچوب برنامه الگوی کشت |
وزارت جهاد کشاورزی |
1394 |
1404 |
273 |
1307002313 |
آبرسانی به شهرها و روستاهای استان البرز |
شرکت مدیریت منابع آب ایران |
1403 |
1406 |
200 |
1307003239 |
ساختمان سد بهارستان (قره چای رامیان) |
شرکت مدیریت منابع آب ایران |
1403 |
1407 |
200 |
1602001583 |
کمک به احداث بیمارستان مغز و اعصاب ایرانیان |
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی تهران |
1403 |
1405 |
200 |
1803002006 |
احداث، تکمیل و تغییر کاربری فضاها برای ایجاد خوابگاه دانشجویان متاهل شاغل به تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی |
1402 |
1406 |
200 |
1805005002 |
مطالعات و اکتشاف آبهای ژرف- با اولویت زابل |
معاونت علمی و فناوری رییسجمهور |
1400 |
1405 |
200 |
1307002316 |
آبرسانی از سد مخزنی فینسک به شهرهای سمنان، مهدی شهر، درجزین، شهمیرزاد و پنج روستای تحت شبکه شرب شهر سمنان |
شرکت مدیریت منابع آب ایران |
1403 |
1407 |
170 |
1602001570 |
ایجاد و تجهیز مراکز درمان سرطان و ناباروری |
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی |
1402 |
1404 |
150 |
1306024001 |
تأمین تجهیزات یگان حفاظت اراضی کشاورزی |
سازمان امور اراضی |
1393 |
1404 |
125 |
1307002314 |
تأمین آب شرب مشهد از رودخانههای مرزی یال شمالی هزار مسجد (10 درصد از محل منابع عمومی دولت و 90 درصد از محل منابع بخش خصوصی و منابع داخلی شرکت آب منطقهای خراسانرضوی) |
شرکت مدیریت منابع آب ایران |
1403 |
1407 |
120 |
1306009008 |
حمایت از توسعه کشت گیاهان دارویی و باغات مادری |
وزارت جهاد کشاورزی |
1397 |
1404 |
105 |
1101040060 |
مرکز راهبردی سپاه - آبیاری زیرسطحی دشت مغان |
ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
1402 |
1405 |
100 |
1102001011
|
ایجاد، تجهیز و بهسازی زیرساختهای اربعین |
وزارت کشور |
1402 |
1404 |
100 |
1307002311 |
خط انتقال آب به شهرستانهای غرب استان تهران (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل منابع داخلی شرکت آب و فاضلاب تهران) |
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور |
1403 |
1406 |
100 |
1307002319 |
آبرسانی به شهرستان ری از مخزن 89 تهران (75 |
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور |
1403 |
1406 |
100 |
1306009015 |
حمایت از توسعه کشت دانههای روغنی |
وزارت جهاد کشاورزی |
1395 |
1403 |
80 |
1101040062 |
احداث ساختمان بیمارستان شهید نجفی مشهد (30 درصد منابع باقیمانده از محل منابع عمومی و 70 درصد سایر منابع) |
ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
1403 |
1406 |
70 |
1101040063 |
مرکز پزشکی تخصصی و فوق تخصصی شهید آیت ا... صدوقی اصفهان (30 درصد منابع عمومی و 70 درصد سایر منابع) |
ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
1403 |
1405 |
66 |
1102001012 |
ایجاد و تکمیل زیرساختهای لازم بازارچههای مرزی |
وزارت کشور |
1402 |
1404 |
60 |
1307003238 |
سد و نیروگاه کانی کوژان (15 درصد از محل منابع عمومی و 85 درصد از محل سایر منابع) |
شرکت سهامی توسعه منابع آب و نیروی ایران |
1403 |
1409 |
60 |
1701073006 |
ساخت مؤسسه موضوعشناسی و اولین موزه مفهومی دینی جهان |
شورای عالی حوزههای علمیه |
1401 |
1407 |
60 |
1602001581 |
احداث بیمارستان 220 تختخوابی پرند (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل منابع داخلی شرکت عمران پرند) |
سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی |
1403 |
1406 |
56 |
1002104008 |
خرید، احداث و تکمیل ساختمانها |
سازمان برنامه و بودجه کشور |
1403 |
1407 |
50 |
1503002249 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر مأمونیه |
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور |
1403 |
1408 |
50 |
1303015076 |
کمک به احداث راهآهن شلمچه-بصره |
شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران |
1398 |
1405 |
40 |
1307002312 |
احداث تصفیهخانه آب شهر کامیاران |
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور |
1403 |
1406 |
35 |
1803001578 |
احداث دانشکده پرستاری و مامایی (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع) |
دانشکده علومپزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی مراغه |
1403 |
1406 |
30 |
1803001582 |
احداث دانشکده بهداشت (50 درصد از محل منابع عمومی دولت و 50 درصد از محل سایر منابع) |
دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی بهبهان |
1403 |
1406 |
30 |
1602001577 |
احداث بیمارستان 100 تختخوابی شهدای جلین – شرق گرگان (20 درصد از محل منابع عمومی دولت و 80 درصد از محل سایر منابع) |
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی استان گلستان |
1403 |
1406 |
27 |
1101040064 |
احداث و تکمیل بیمارستان 160 تختخوابی امام حسین کرمانشاه (با امکان 128 تخت بحران مازاد) (30 درصد منابع عمومی و 70 درصد سایر منابع) |
ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
1403 |
1405 |
26 |
1002057024 |
ایجاد پایگاه برخط بیمهشدگان درمان کشور |
سازمان بیمه سلامت ایران |
1398 |
1406 |
25 |
1303016246 |
مشارکت در احداث پل خلیجفارس (قشم) |
نهاد ریاستجمهوری |
1392 |
1404 |
21 |
1803001586 |
احداث خوابگاه خواهران (پردیس جهتلو) |
دانشگاه صنعتی ارومیه |
1403 |
1405 |
21 |
1002105010 |
مهندسی ارزش طرحهای مهم و آمایش سرزمین |
سازمان برنامه و بودجه کشور |
1399 |
1405 |
20 |
1803001585 |
احداث خوابگاه برادران (پردیس جهتلو) |
دانشگاه صنعتی ارومیه |
1403 |
1405 |
20 |
1602001572 |
تکمیل و راهاندازی بیمارستان فوق تخصصی قلب خرمشهر |
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، |
1403 |
1404 |
15 |
1602001582 |
توسعه بیمارستان 226 تختخوابی نور ولایت خرمدره (جایگزین بیمارستان بوعلی) (30 درصد منابع عمومی دولت و 70 درصد از محل سایر منابع (بنیاد مستضعفان)) |
سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی |
1403 |
1406 |
15 |
1803001584 |
احداث خوابگاه دانشجویان متاهل (10 درصد از محل منابع عمومی و 90 درصد از محل سایر منابع) |
دانشگاه فردوسی مشهد |
1403 |
1406 |
15 |
1803001587 |
احداث برج فناوری دانشگاه فردوسی مشهد (20 درصد از محل منابع عمومی و 80 درصد از محل سایر منابع) |
دانشگاه فردوسی مشهد |
1403 |
1406 |
15 |
1602001574 |
احداث بیمارستان 100 تختخوابی هشتگرد (50 درصد از محل منابع عمومی و 50 درصد از محل سایر منابع) |
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی کرج |
1403 |
1405 |
13 |
1602001576 |
احداث بیمارستان 91 تختخوابی شهرستان رامیان (40 درصد از محل منابع عمومی دولت و 60 درصد از محل سایر منابع) |
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی استان گلستان |
1403 |
1406 |
11 |
1101040053 |
تعمیر و نگهداری خانههای سازمانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
ستاد مشترک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
1401 |
1405 |
10 |
1303015075 |
مطالعه خط ریلی جدید زاهدان- مسیر جاوه |
شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران |
1403 |
1403 |
5 |
1503002248 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر شاهیندژ |
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور |
1403 |
1405 |
5 |
1101040052 |
تعمیرات اساسی و بازسازی خانههای سازمانی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح |
وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح |
1401 |
1405 |
4 |
1303016380 |
تعریض و بهسازی (حداکثر تا 4 خط) محور ارومیه – سنگر |
وزارت راه و شهرسازی |
1403 |
1407 |
3 |
1303016381 |
ارتقای محور فرعی مهرستان – ایرانشهر به راه اصلی |
وزارت راه و شهرسازی |
1403 |
1407 |
3 |
1303016382 |
بهسازی و چهار خطه نمودن محور اهواز - امیدیه |
وزارت راه و شهرسازی |
1403 |
1407 |
3 |
1303016383 |
احداث باند دوم محور گنبد به اینچهبرون (جاده نفت) |
وزارت راه و شهرسازی |
1403 |
1407 |
3 |
1303016384 |
ارتقای محور فرعی فنوج – کتیج – رمشک به راه اصلی |
شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور |
1403 |
1407 |
3 |
1303016385 |
ارتقا محور جاسک- گوهران قلعه گنج محمدآباد ریگان به راه اصلی |
شرکت مادر تخصصی ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور |
1403 |
1407 |
3 |
مجموع |
7,503 |
درخصوص طرحهای اضافهشده به پیوست (1) لایحه بودجه 1403، نکات زیر قابل تأمل است:
-در 12 طرح برآوردی از بودجه مورد نیاز سالهای بعد وجود ندارد که بر خلاف تصریح بند الف ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) است.
- 40 طرح مهلت دارند تا پایان شهریور 1403، مجوز ماده (23) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) را دریافت نمایند. بهنظر میرسد تصویب بودجه برای این ردیفها در قانون بودجه سنواتی، پیش از اخذ این مجوزها اولاً با فرآیند قانونی تعریف و تصویب طرحهای عمرانی در تعارض است، و ثانیاً بر خلاف منطق مسلّم انجام مطالعات توجیهی پیش از تصویب بودجه برای طرح بوده و عملاً فشار را برای اعطای مجوز این طرحها، فارغ از اینکه استانداردهای لازم را دارند یا خیر، بیشتر خواهد کرد.
-در بخش دوم بودجه، دولت صرفاً باید جداول تفصیلی را بیان نماید، و احکام مورد نیاز بودجه باید در بخش اول بودجه به تصویب مجلس برسد. از این رو بیان مواردی که متضمن نوعی حکم قانونی است، مغایر آییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی به شمار میرود.
3-2-2. طرحهای حذف شده از پیوست 1 در لایحه بودجه 1403 نسبت به قانون بودجه سال 1402
بهجز طرحهایی که در مقایسه با پیوست (1) قانون بودجه سال 1402 در هم ادغامشدهاند، 94 طرح از سال گذشته در بین طرحهای پیوست (1) لایحه بودجه سال 1403 مشاهده نمیشوند. از این 94 طرح:
-سال اتمام 54 طرح 1402 درج شده بود و این احتمال وجود دارد که علت حذف این طرحها، پایان یافتن آنها باشد؛ البته تأیید پایانیافتن این طرحها نیازمند بررسیهای میدانی است و نمایندگان محترم مجلس با توجه به اشرافی که به حوزههای انتخابیه خود دارند، میتوانند قضاوت بهتری درخصوص اتمام یا عدم اتمام این طرحها داشتهباشند. جدول 7 فهرستی از این طرحها ارائه میکند. نکته جالب توجه آنکه اگر فرض کنیم این طرحها در پایان سال 1402 اتمام یافتهاند، با توجه به سال شروع درجشده برای این طرحها، اتمام آنها بهطور میانگین بیش از 13 سال زمان بردهاست!
جدول 7. طرحهای غیرجاری حذفشده با سال اتمام 1402 (میلیارد تومان)
شماره طبقهبندی |
عنوان طرح |
سال شروع |
مصوب 1402 |
1602001051 |
احداث بیمارستان آموزشی ایلام |
1388 |
115.0 |
1307002028 |
آبرسانی به شهر تربت حیدریه |
1381 |
25.0 |
1307003182 |
ساختمان سد و شبکه آبیاری و زهکشیامیر آباد - رمشت |
1388 |
25.0 |
1602001029 |
احداث بیمارستان آموزشی جهرم |
1387 |
25.0 |
1602001057 |
احداث بیمارستان جایگزین بیمارستان امام خمینی خمین |
1389 |
25.0 |
1102015023 |
مرکز تداوم عقیدتی سیاسی ناجا |
1401 |
23.7 |
1303016016 |
احداث باند دوم آستانهاشرفیه - بندرکیاشهر |
1389 |
20.0 |
1307003199 |
ساختمان سد و شبکه آبیاری و زهکشیعنبران |
1391 |
20.0 |
1602001319 |
احداث بیمارستان 32 تختخوابی خوسف |
1397 |
19.0 |
1503002068 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر جدیدپردیس |
1387 |
18.8 |
1803001014 |
تأمین فضاهای آموزشی و کمکآموزشی دانشگاه شهید بهشتی |
1384 |
15.4 |
1307002016 |
آبرسانی به سلماس و تازه شهر |
1390 |
15.0 |
1303016213 |
بهسازی گردنه قلاجه |
1385 |
11.8 |
1503002187 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر هفشجان |
1384 |
10.9 |
1303016123 |
احداث راه اصلی نازلو - سرو |
1385 |
10.0 |
1602001039 |
احداث بیمارستان امداد و نجات مشهد |
1387 |
10.0 |
1602001050 |
احداث بیمارستان جایگزین آذر شهر |
1390 |
10.0 |
1602001069 |
احداث بیمارستان جایگزین شهیدرجایی گچساران |
1390 |
10.0 |
1602001073 |
احداث بیمارستان جایگزین عجب شیر |
1389 |
10.0 |
1602001097 |
احداث بیمارستان ملارد |
1391 |
10.0 |
1702001030 |
طرح توسعه و بهسازی ورزشگاه ملت شهرستانهای شاهینشهر و میمه استان اصفهان |
- |
10.0 |
1704011035 |
احیا و مرمت بافت تاریخی شهرهای اردکان، احمدآباد، عقدا، خرانق |
- |
10.0 |
1803001144 |
تأمین فضاهای آموزشی و کمکآموزشی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل |
1387 |
8.7 |
1303017019 |
مطالعه فرودگاه بناب و مطالعه تکمیل و توسعه فرودگاه سهند |
1400 |
8.0 |
1602001060 |
احداث بیمارستان جایگزین تویسرکان |
1387 |
8.0 |
1803001324 |
تأمین فضای آموزشی و کمک آموزشی دانشگاه گلستان |
1388 |
8.0 |
1602001229 |
تکمیل بیمارستان آیت الله خویی |
1390 |
7.0 |
1803001046 |
تأمین فضاهای آموزشی و کمکآموزشی دانشگاه بیرجند |
1381 |
7.0 |
1803001180 |
احداث و تجهیز دانشکده پتروشیمی دانشگاه بجنورد |
1391 |
6.2 |
1310021030 |
مطالعه فنآوری انرژی خورشیدی |
1391 |
5.5 |
1602001059 |
احداث بیمارستان جایگزین پیرانشهر |
1390 |
5.0 |
1602001089 |
احداث بیمارستان شهرستان قدس |
1391 |
5.0 |
1602001227 |
تکمیل بیمارستان 17 شهریور رشت |
1391 |
5.0 |
1602001240 |
توسعه بیمارستان شاهین دژ |
1390 |
5.0 |
1602006001 |
احداث پایگاه انتقال خون هرمزگان |
1391 |
5.0 |
1803001173 |
احداث کتابخانه مرکزی |
1390 |
4.4 |
1502002017 |
احداث قطار شهری رشت |
1397 |
3.2 |
1805089070 |
احداث پارک علم و فناوری استانکرمانشاه |
1387 |
2.2 |
1102015004 |
احداث 40 زاغه مهمات |
1390 |
2.0 |
1102015016 |
ایجاد دانشکده پلیس بینالملل |
1398 |
2.0 |
1904004004 |
تکمیل مرکز جامع توانبخشی و اردوگاههای فرهنگی و تربیتی قم |
1391 |
1.4 |
1101040027 |
ایجاد شبکه فرماندهی و کنترل نیروهای مسلح |
1390 |
1.3 |
1301007001 |
مطالعه توسعه بخش انرژی کشور |
1382 |
1.0 |
1803001434 |
تأمین فضاهای آموزشی و کمکآموزشی دانشگاه عالی دفاع ملی |
1386 |
1.0 |
1502002022 |
طرح احداث متروی غرب تهران- مشارکت عمومی- خصوصی |
1400 |
0.6 |
1303016128 |
احداث راه اصلی یزد - طبس و تفت -ابرکوه - سورمق |
1375 |
0.4 |
1503003003 |
ایجاد و تکمیل تأسیسات آب شهرهای رشت و انزلی |
1385 |
0.4 |
1503003004 |
ایجاد و تکمیل تأسیسات آب شهرهای ساری و بابل |
1385 |
0.4 |
1303015061 |
مطالعه و طراحی خطوط ریلی از بندر امام خمینی (ره) -ماهشهر به شهرستانهای رامشیر و رامهرمز بهسمت شهرستان بهبهان و نورآباد ممسنی و کازرون - شیراز |
1397 |
0.1 |
1303015063 |
احداث راه آهن همه کسی (داشبلاغ) -اسد آباد- تویسرکان- کنگاور- کرمانشاه |
1397 |
0.1 |
1303016347 |
مطالعه مسیر تاکستان - نیکو به - آبترش |
1400 |
0.1 |
1303016359 |
مطالعه تونل گردنه گله بادوش |
1401 |
0.1 |
1803001315 |
مطالعه و ساماندهی فضاهای آموزشی و کمک آموزشی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی |
1382 |
0.1 |
1307002218 |
ساختمان شبکه فرعی آبیاری و زهکشی میانکنگی |
1391 |
0.0 |
مجموع |
553.8 |
-علاوهبر طرحهای فوق، 40 طرح دیگر نیز از پیوست (1) لایحه بودجه سال 1402 حذف شدهاند، با این تفاوت که طبق برنامهریزیهای قبلی، قرار بوده در بودجه امسال نیز اعتباراتی برای آنها در نظر گرفته شود. جدول 8 فهرست این طرحها را ارائه میکند. از حیث رعایت اصول شفافیت و پاسخگویی، ضرورت دارد سازمان برنامه و بودجه کشور ضمن تقدیم بودجه به مجلس شورای اسلامی، درخصوص دلیل حذف این ردیفها نیز توضیحاتی را ارائه نماید.
جدول 8. سایر طرحهای غیرجاری حذفشده (میلیارد تومان)
شماره طبقهبندی |
عنوان |
مصوب 1402 |
برآورد سالهای بعد |
1301043018 |
ایجاد فراسامانه ملی هوشمند اندازهگیری و مدیریت انرژی |
4.0 |
954.3 |
1301043021 |
احداث مرکز دیسپاچینگ ملی وپشتیبان |
3.5 |
596.9 |
1805003069 |
کمک به طرحهای دانشبنیان، پیشران و تقاضا محور |
150.0 |
350.0 |
1301043022 |
انتقال نیروی برق ایران |
5.0 |
295.4 |
1303016313 |
مطالعه محور ارومیه-اشنویه |
5.1 |
257.3 |
1307003053 |
ساختمان سد سرنی و سامانه انتقال و تصفیهخانه |
5.0 |
126.5 |
1101061007 |
تکمیل مراکز سپاه تهران و سپاه استان تهران به نسبت مساوی |
100.0 |
100.0 |
1101061006 |
تکمیل و بازسازی پادگانهای نیروی زمینی سپاه |
90.0 |
90.0 |
1307003047 |
ساختمان سد حوضیان |
25.0 |
76.8 |
1307002062 |
آبرسانی به شهر میانه |
30.0 |
76.2 |
1805089052 |
تأمین فضای پژوهش و فناوری پارک علم و فناوری استان سیستان و بلوچستان |
3.6 |
51.2 |
1805089068 |
احداث و تجهیز پژوهشکده بیوتکنولوژی رویان اصفهان (7000 متر از محل منابع عمومی و 10000 متر از محل سایر منابع) |
0.0 |
50.0 |
1307002075 |
آبرسانی به شهرهای ارسنجان و سعادتشهر |
70.0 |
40.0 |
1307006001 |
بازسازی تأسیسات و خط آبرسانی به بندر لنگه و بستک |
5.0 |
33.3 |
1503002080 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهرهای داران، فریدون شهر |
4.4 |
30.9 |
1307002161 |
ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی زیردان |
50.0 |
30.0 |
1307002205 |
ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی مروک |
25.0 |
30.0 |
1101040030 |
زیرساختهای صنایع قدس |
20.0 |
26.8 |
1503002116 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر شاهرود |
48.0 |
22.5 |
1302006004 |
تأمین فضاهای پژوهشی |
4.0 |
21.9 |
1307002150 |
ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی دالکی و کلل |
55.0 |
20.0 |
1307002061 |
آبرسانی به شهر مهاباد |
25.0 |
20.0 |
1302006014 |
بهنگامسازی کد پستی ده رقمی |
3.0 |
20.0 |
1303015046 |
مطالعه و اجرای مقاوم سازی شریانهای حیاتی شبکه راه آهن کشور |
0.1 |
20.0 |
1303017015 |
احداث فرودگاه شهید مدرس |
10.0 |
18.7 |
1503002049 |
ایجاد تأسیسات فاضلاب شهر بوئین ومیاندشت و شهر |
3.5 |
15.8 |
1805089054 |
تأمین فضای پژوهش و فناوری پارک علم و فناوری استان کردستان |
4.5 |
15.3 |
1307002007 |
آبرسانی به تنکابن و خرمآباد تنکابن وتکمیل مجتمع آبرسانی آمل و نور |
50.0 |
11.0 |
1307002099 |
آبرسانی به گلپایگان از سد کوچری |
15.0 |
10.0 |
1502017004 |
مطالعات جامع توسعه کالبدی روستاها |
1.0 |
8.0 |
1102015010 |
گازرسانی به اماکن ناجا |
2.5 |
7.5 |
1307003109 |
ساختمان سدهای قره چای و زرین گل |
5.0 |
5.0 |
1102001009 |
مطالعه و اجرای مقاوم سازی مراکز امدادرسانی و آتش نشانی |
0.4 |
3.0 |
1101040033 |
زیرساخت صنایع نوین تسلیحاتی، ناریهو مهمات |
2.1 |
2.8 |
1002123001 |
خرید، احداث، تکمیل و تجهیزساختمان سازمان ملی بهرهوری |
1.0 |
1.2 |
1803001379 |
ایجا دانشکده فنی و حرفهای الیگودرز |
0.5 |
0.5 |
1102001008 |
کمک به ایجاد مراکز جمع آوری وساماندهی متکدیان |
0.4 |
0.5 |
1307003189 |
ساختمان سد و نیروگاه سردشت |
0.0 |
0.4 |
1703070003 |
خرید یا احداث و تکمیل مراکز فرهنگیدر خارج از کشور |
0.1 |
0.1 |
1303016337 |
احداث و بهسازی مسیر پل بریم - چرام، چاروسا، دیشموک، باغملک |
0.5 |
0.0 |
مجموع |
827 |
3,440 |
4.طرحهای موضوع مشارکت با بخش غیردولتی
در تبصره «4» قوانین بودجه سالهای گذشته، سازوکاری برای مشارکت با بخش غیر دولتی در اجرای طرحهای تملک داراییهای سرمایهای پیشنهاد میشد. اما با توجه به تعیین برخی سازوکارها در برنامه هفتم پیشرفت (مواد 19 و 20)، در بودجه سال 1403 به طور مستقیم به موضوع مشارکت عمومی – خصوصی پرداخته نشده است. با این وجود و مشابه روال سالهای گذشته، بر این اساس تعداد 325 طرح و پروژه در قسمت دوم پیوست 1 لایحه مشخص شده است. در طرحهای انتخاب شده در قسمت دوم پیوست (1) لایحه، ستونهایی برای درج الگوی مشارکت و پیشرفت فیزیکی طرحها پیشبینی شده است، اما در اکثر موارد متأسفانه چیزی در آنها درج نشده است.
علاوهبر این مشخص نیست ذکر طرحهایی با پیشرفت فیزیکی 100 درصد (خاتمهیافته) یا بیش از 90 درصد با چه هدفی صورت گرفته است و منظور از مشارکت عمومی – خصوصی در این طرحها چیست. با توجه به ابهامات مختلفی که در خصوص اطلاعات مندرج در این جدول وجود دارد، اساساً مشخص نیست ارائه این اطلاعات قرار است چه کمکی به نمایندگان مجلس و افکار عمومی بکند.
شایانذکر است با توجه به حجم انبوه طرحهای تملک داراییهای سرمایهای و عدم تکافوی اعتبارات تملک داراییهای سرمایهای، چند سالی است که دولت بهمنظور رفع وضعیت بحرانی طرحهای عمرانی سعی در بهرهبرداری از روش مشارکت عمومی و خصوصی دارد. در سالهای اخیر در تبصره 4 یا 9 به این موضوع پرداخته شده است و تبصره 4 قانون بودجه سال 1402 نیز به همین موضوع اختصاص یافتهاست. با این حال، ابعاد و گستردگی و موانع و خلأهای قانونی موجود در این روش از اجرای طرحهای عمرانی نیازمند قانونی مستقل برای تحقق امر مشارکت عمومی و خصوصی است. عملکرد نامطلوب تبصره «19» در قوانین سالهای گذشته که ناظر بر امر مشارکت بخش خصوصی بود نیز مؤید این امر است.
از آنجا که مشارکت با بخش خصوصی در طرحهای عمرانی عموماً قراردادهایی بلندمدت و پیچیده میباشند، مستلزم وجود قواعدی ثابت، شفاف و اعتمادساز است تا به جلب مشارکت بخش خصوصی واقعی منجر شده و نهایتاً طرفین را از منافع این مشارکت بهرهمند سازد. از همین رو، ایجاد مبانی قانونی برای مشارکت عمومی و خصوصی از ظرفیت بودجه که قانونی یک ساله است خارج بوده و نیازمند تصویب قوانین دائمی است. بر این اساس در سال 1398 لایحه مشارکت عمومی خصوصی توسط دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد که در کمیسیون عمران در حال بررسی میباشد. در این راستا، پیشنهاد میشود بررسی و تصویب این لایحه با جدیت بیشتری دنبال شود تا بتواند در راستای جلب مشارکت بخش خصوصی و افزایش بهرهوری در حوزه طرحهای عمرانی دولت مؤثر باشد. با توجه به نهایی نشدن برنامه هفتم در مجلس و عدم قوانین دائمی در خصوص مشارکت عمومی – خصوصی، اجرای طرحهای موضوع قسمت دوم پیوست (1) با ابهام مواجه است.
یکی از نقاط قوت لایحه بودجه 1403 کاهش شدید حجم ردیفهای متفرقه و انتقال بخش زیادی از اعتبارات آن به ردیفهای مربوط به طرحهای عمرانی دستگاههای اجرایی ملّی است. از همین رو، همانطور که در جدول 1 این گزارش اشاره شد، حجم اعتبارات ردیفهای متفرقه کاهش قابل توجهی یافتهاست. در خصوص اعتبارات متفرقه موارد ذیل قابل بررسی است:
در پایان، بهاختصار به ذکر برخی نقاط قوت و ضعف لایحه بودجه سال 1403 در حوزه اعتبارات عمرانی پرداخته و در نهایت پیشنهادهایی بهمنظور تقویت نقاط قوت یا برطرف ساختن نقاط ضعف ارائه میشود. مهمترین نقاط قوت لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرحهای عمرانی عبارتند از:
مهمترین نقاط ضعف لایحه بودجه سال 1403 در زمینه طرحهای عمرانی عبارتند از:
با توجه به فرآیند جدید بررسی بودجه در مجلس و محدودیتهای زمانی برای تصویب لایحه بودجه سال 1403، امکان اثرگذاری نمایندگان محترم مجلس بر نحوه دستهبندی و ارائه اعتبارات عمرانی در بودجه سال 1403 بسیار محدود است. از همین رو، چند پیشنهاد مختصر در زمان بررسی لایحه بودجه در مجلس به شرح زیر ارائه میگردد:
- تعیین تکلیف طرحهای بدون مجوز: با توجه به تصریح قانون به انجام مطالعات اولیه و اخذ مجوزهای لازم، «پیش» از ارائه طرحهای جدید در لوایح بودجه سنواتی، لازم است در خصوص طرحهای بدون مجوزی که در لایحه بودجه سال 1403 ارائه شده است، تعیین تکلیف گردد. به نظر میرسد فرآیند اصولی در این خصوص، حذف طرحهای بدون مجوز تا زمان اخذ مجوزهای لازم و ارائه متمم بودجه توسط دولت برای این طرحها باشد.
- پرهیز از تعریف طرحهای جدید، پیش از انجام مطالعات توجیهی فنی، مالی، اقتصادی و زیستمحیطی: متأسفانه یکی از عوامل ایجاد انبوه طرحهای نیمهتمام در کشور، آغاز طرحهایی بدون انجام مطالعات اولیه باکیفیت است. همین موضوع موجب شده است تا نیمهتمام ماندن طرحها یا متوقفشدن برخی پروژهها، انتظارات اجتماعی به وجود آمده را بیپاسخ گذاشته و بخشی از منابع مالی دولت را نیز صرف طرحهای بدون بازده نماید.
اما بنا بر اهمیت موضوع و در راستای اصلاح روند معیوب سالهای اخیر، پیشنهاد میشود تا با انجام اصلاحاتی اساسی خارج از بازه زمانی بررسی بودجه در مجلس شورای اسلامی: